M. Tullii Ciceronis Opera, omnium quae hactenus excusa sunt, castigatissima nunc primum in lucem edita Quartus tomus in quo Marci Tullij Ciceronis opera philosophica, nuper ad fidem uetustissimorum exemplarium diligentissime recognita, quorum catalog

501쪽

avide arripui,quasi diuturn1 sitim eXplere cupiens,ut ea ipsa mihi nota essent, quibus me nunc exeptis uti uidetis. auod quum secisse Socrate in fidibus audire uellem equide dic illud distebat enim fidibus antiquosed in Ilieris certe elaboraui. Nec nunc quide uires desidero adolestetisos enim locus erat alter de uitiis senectutis)no plus q adolestens tauri aut elephatis desiderab1: quod est,eo uti decet: 8c quidquid agas,agere pro uiribus. arenim uox potest esse conleptior,s Milonis Crotoniatae,qui quum ia senex esset,athletast se incurriculo exercentes uideret,aspexisse lacertos suos dicitur, illacrimansis dis xisse. At hi quide iam mortui sunt.No uero ta isti u tu ipse nugator. Neq; eniex te una es nobilitatussed ex lateribus & lacertis tuis. Nihil Sex. Aemilius tale,nihil multis annis ante T.Coruncanius,nihil modo P.Crassus a quibus iura ciuibus praescribeba tur,quoru usq; ad extremu spiritu prouecta est pru detia. Orator metuo ne laguesicat seneAute.Est enim munus eius non ingenii tu,sed lateru etia-uirium.Omnino canorum illud in uoce splendestit etianescio quo pacto in senectute: quod equide non amisi adhuc,& itidetis annos meos. Sed tamen decorus est sermo senis,quietus es remissusiacit persaepe ipsa sibi audietia diserti senis copta 8c mitis oratio. Quod si exequi nequeas, possis tamen Scipioni praecipere& Lslio. Quid enim est iucudius senectute stipata studi js iuuetutis An ne eas quide uires senectuti relinquimus,ut adoolescetulos doceat,instituat,ad omne ossich munus instruat uo quide opere quid potest esse praeclarius Mihi uero Cn.& P. Scipiones,& aut tui duo L. Aemilius& P. Aphricanus comitatu nobiliuiuuenu fortunati uidebantur. Nec ulli bonaru artium magistri no beati putadi,quis cosenuerint uires at defecerint: etsi ista ipsa defectio uirium adolestetie uitris esscitur sepius a senectutis. Libidinosa etenim & inteperans adolestetia effoetum corpus tradit se nectuti. Cyrus quidem apud Xenophonte eo sermone que moriens habuit, quum admodu senex esset negat se una sensisse senectute suam imbeciliorem si 'ff, i adolestetia fuisset. Ego L. Metellum memini puer, qui cu quadrienio post alteruConsulatum Pontikκ maximus factus esset. XX.& duos annos ei sacerdotio praefuit,ita bonis uiribus esse extremo tepore aetatis,ut adolestetia non requireret. Nihil necesse est de meipso dicere mihi: quaqua est id qui de senile,aetati nostre coceditur. Videtis ne ut apud Homeru sepissime Neostor de uirtutibus suis praedicet Tertia enim iam etate hominu uiuebat, nec erat ei veredum ne uera de se prsdicas,nimis uideretur aut in BIes,aut loquax. Etenim ut ait Homerus,ex eius lingua melle dulcior fluebat oratio: quam ad suauitate nullis egebat corporis uiribus: SO tamen ille dux Grecis nunq optat

ut Aiacis similes decem habeat,at ut Nestoris quadol: quod si acciderit, nodubitat quin breui Troia sit peritura. Sed redeo ad me. Quartum annu ago& octogesimum requide posse uellem ide gloriari quod Cyrus: sed tame hoequeo dicere,non me quide his esse uiribus,quibus aut miles Punico bello aut Quaestor eode bello, aut Cosul in Hispania fuerim,aut quadrienio post quuTribunus militaris depugnaui apud Thermopylas, M. Attilio Glabrione

Consule: sed tamen ut uos uidetis,non plane me eneruauit, non afflixit sene stus: non curia uires meas desiderat,no rostra,no amici,non esietes,no hospites: nec enim unqua sum assensus illi ueteri laudato ly prouerbio,quod monet

502쪽

rim occupatus. At minus habeo uirium,q uestrum uter uis. Ne uos quidem

T. Pontia Centurionis uires habetis.Num idcirco ille est praestantior Mo deratio modo uirium adsit, εc tantum quantum quisq3 potest nitatur nae ille non magno desiderio tenebitur uirium.Olympiae per stadium ingressus esse JHilo dicitur,cum humeris sustineret bouem uiuum . Utrum igitur has corporis gia Pythasoresibi malis uires ingenii dari Denil isto bono utare dum

adsit,quum absit ne requiras : nisi sorte adolescentes pueritiam,paulum aetate progressi adolescetiam debeant requirere.Cursus est certus aetatis,& uia una naturae,ea P simplex: Bal cui parti aetatis,tempestiuitas est data. Ut enim infirmitas puerorum,& serocitas iuuenu, & grauitas iam constantis aetatis, sic senectutis maturitas naturale quidda habet, quod suo tempore percipi deo

beat. Arbitror te audire Scipio hospes tuus habitus Masinissa quae liciat hodie. XC. annos natus: quum ingressiis iter pedibus sit,in equum omnino non ascendere,cum equo,ex equo no descendere: nullo imbre,nullo frigore adduci ut capite operto sit: sium ma i eo esse corporis siccitatem: itam exequi omnia Regis ossicia & munera. Potest igitur exercitatio & temperantia etiam in seonectute conseruare aliquid pristini roboris. Non sunt in senectute uires. Ne

postulantur quide uires a senectute.Ergo & Iegibus 8c institutis uacat artas nostra,muneribus iis quae non possunt sine uiribus sustineri. Ita* non modo quod non possumus,sed ne quantu possumus quidem cogimur. At multi ita sunt imbecilli senes,ut nullu officii aut omnino uite munus exequi possint. At id quide no propriu senectutis est uitium,sed comune ualetudinis. in suit imbecillus P. Aphricani filius,is qui te adoptauit a tenui,aut nulla potius uale tudine Quod ni ita fuisset,alterv ille extitisset lumen ciuitatis. Ad paternam enim magnitudinem,animi doctrina uberior accesserat. QNid mirum igitur in senibus si infirmi sunt aliquando,quumne id quidem adolescentes estugeo re possint' resistendum,Lsli& Scipio,senectuti est,eiust uitia diligentia copen sanda sunt. Pugnadu tana contra morbum est,sic contra senectutem: ha benda ratio ualetudinis,utendum exercitationibus modicis. Tantum cibi S potionis adhibendum,ut reficiantur uires,no opprimantur. Nec uero corpori soli subueniendu est,sed menti,at. animo multo magis: nant hec quo P, nisi tanu lumini oleu instilles,extinguntur senectute.Et corpora quide exo citationum defatigatione ingrauescunt,animi aute se exercendo leuantur. Naquos ait Cecilius comicus stultos senes,hos significat credulos, obliuiosos,dissolutos: quae uitia simi no senectutis,sed inertis,ignauae,semniculota senectuΦtis. Vt petulantia,ut libido magis est adolescentum a senum,nec tame omnisum adolescentum sed non proborum: sic ista senilis stultitia quς deliratio appellari soleosinu levium est,no omniu. Quatuor robustos filios, quinq; filio

as,tanta domum,tantas clietelas Appius regebat 8c senex Sc caecus. Intentia enim animii tana arcu habebat,nec languestens succubebat senectuti. Teneo hat no modo aues oritate,sed etia impertu in suos:metuebant eum serui,uere' bantur liberi,carum omnes habebant: uigebat in illa domo patrius mos, Scdisciplina. Ita enim senemis honesta est, si se ipsa defendit, si ius suum retinesis nemini mancipata est, si usque ad ultimum spiritum dominatur in suos. Vι enim adolescentem in quo senile aliquid, sie senem in quo est adolesceno

503쪽

so γS E V DE SENECTUTEtis aliquid probo. od qui sequitur,corpore senex es. poterit,animo nuno quam erit. leptimus mihi Originum liber est in manibus: omnia antiquitastiis monimenta colligo : causarum Τ illustrium quascunque defendi, nunc

quam maxime conficio orationes. Ius Augurum Pontificum,ciuile tractor multum etiam graecis literis utor, Pythagoreorum more eXercendae meo moriae gratia,quid quoque die dixerim,audiuerim,egerim, commemoro uesperi. Hae sunt exercitationes ingeni ,haec curricula mentis. In his desudans atque elaborans,corporis uires non magnopere desidero. Adsum amicis, ueonio in Senatum frequens,ultroq; assero res multu Sc diu cogitatas, eas cy tueoor animi non corporis uiribus.Quae si exequi nequirem, tamen mele ulus . oblectaret meus ea ipsa cogitantem, quae iam agere non possem.Sed ut posis m,facit acta vita. Semper enim in his studiis Iaboribusq; uiuenti non intelligitur quando obrepat senectus. Ita sensim sine sensit artas senescit:nec sitiato

frangitur,sed diuturnitate extinguitur. Sequitur tertia uituperatio senectu iis,quod eam carere dicunt uoluptatibus.O praeclarum munus aetatis: siqui dem id auseri nobis, quod est in adolescentia uitiosissimum. Accipite enim optimi adolescentes ueterem orationem Archite Tarentini.magni in primis& praeclari uiri,que mihi tradita est quu essem adolesces Tareti cu Maximo. Nulla capitaliore peste quam uoluptatem corporis hominibus dicebat a natura datam,cuius uoluptatis auidae libidines temere S effrenate ad potiundum incitarentur. Hinc patriae proditiones , hinc rerum publicarum euersiosenes,hinc cum hostibus clandestina colloquia nasci. ullum deniq; scelus, nullum malum facinus esse,ad quod suscipiendum non libido uoluptatis impelo Ieret: stupra uero, adulteria, & omne tale flagitium , nullis atris illecebris excitari,nisi uoluptatis. auum homini siue natura siue quis deus nihil mente praestabilius dedisset huic diuino muneri ac dono nihil tam esse inimicum,

quam uoluptatem.Nec enim libidine dominante temperantie locum esse omnino,nec in uoluptatis regno uirtutem posse consistere. Quod quo magis intelligi posset fingere animo aliquem iubebat tanta incitatum uoluptate cor Poris,quanta percipi posset maxima: nemini censebat fore dubium, quin lao

diu dum ita gauderet, nihil agitare mente, nihil ratione, nihil cogitatione consequi posset. Quocirca nihil esse tam detestabile tami pestiferum,quam

Holuptatem. Siquidem ea quum maior esset atque longinquior, omne ani mi lumen extingueret.Haec cum C.Pontio Samnite, patre eius, a quo Cau'

dino praelio Sp. Posthumius T.Veturius Coss. superati sunt, locutum Arochitam Nearchus Tarentinus hospes noster, qui in amicitia Populi R.pero manserat,se a maioribus natu accepisse dicebat,quum quidem ei sermoni in tersuisset Plato Atheniensis, quem Tarentum uenisse L. Aemilio, Appio Claudio Coss.reperio. uorsium haec Vt intelligatis,si uoluptatem asperonari ratione Sc sapientia non possumus, magnam habendam sene stuti gratisam, quae essecerit ut id non liberet, quod non oporteret. Impedit enim conostium uoluptas rationi inimica,ac mentis ut ita MicamJperstringit oculOS, nec habet ullum cum uirtute commercium. Inuitus quidem seri,ut sortissimi viri Ti. Flaminii fratrem L. Flamminium e Senatue acerem septem annis

postsi Consul fuisset: sed notandam libidinem putaui. Ille enim cum esset Cosul in Gallia exhortatus est in eouiuio i scorto ut securi feriret alique eoru qui

504쪽

sos CATO MAIOR in uinculis essent damnati rei capitalis.Hic Tito fratre suo Censere qui pro/ximus ante me fuerat lapsus est NIihi uero& Flacco neutiqua probari poseruit in flagitiosa dc ta perdita libido,qus cu probro priuato c6iungeret impestrij dedecus. Saepe a maioribus natu audiui qui se porro pueros a senibus audio uisse dicebant, mirari solitum C. Fabricium Φ quum apud Regem Pyrν rhum Legatus esset,audissete Thessalo Cinea, Athenis quendam esse qui se

sapientem profiteretur,eum y dicere,omnia quae faceremus, ad uoluptatem esse reserenda. uod ex eo audientes. V.Curium 8c Ti.Coruncanium opinore solitos ut id Samnitibus ipsi Pyrrho persuaderetur,quo facilius uici posisent,quum se uoluptatibus dedissent. Vixerat M. Curius cum P. Decio, qui

quinquennio ante eum Consulem se pro Repub. quarto Consulatu deuoueorat. Norat eundem Fabricius, norat Coruncanius. Qui tum ex sua uita, tum

ex eius c quem dico P .Dec 3 laeto iudicabant esse profecto aliquid natura pulchrum at* praeclarum,quod sua sponte peteretur, quodi spreta Sc con/tempta uoluptate optimus quisque sequeretur. Quorsum igitur tam multa de uoluptatec Quia non modo uituperatio nista, sed etiam summa laus senesctutis e,quod ea uoluptates nullas magri opere desiderat.Caret epulis, extructisq; mensis,& frequentibus poculis. Caret ergo etiam uinolentia S crudiotate,& insomnηs. Sed si aliquid dandum est uoluptati Auoniam eius bIanditiis non facile obsistimus. Diuine enim Plato escam malorum uoluptatem appellat, quod ea uidelicet homines capiantur, ut hamo pisces quanquam immoderatis epulis careat senectus, modicis tamen conuiui js potest delectari. C.Duillum, M.filium,qui Poenos primus classe deuicerat, redeuntem ieena senem sipe uidebam puer:delectabatur crebro senati, Zc tibicine, quae sibi nullo exemplo priuatus sumpserat: tantum licentiae dabat gloria, sed quid ego alios et Admeipsem iam reuertar. Primum habui semper idales..

Sodalitates autem me inaestore constitute sunt, sacris Idaeis magnae ma tris acceptis. Epulabar igitur cum sedalibus omnino modice, sed erat inomen quidam seruor aetatis: qua progrediente omnia fiunt etiam in dies mistiora. que enim ipsorum conuiuiorum deIectationem corporis uoluptatis hus magis quam catu amicorum dic sermonibus metiebar. Bene enim maiores accubationem epularem amicorum,quia uitae coniumstionem haberet,couiuium nominarunt,melius quam Graeci,qui hoc idem tum compotationem eum concenationem uocant: ut quod in eo genere minimum est, id maxime

probare uideatur. Ego uero propter sermonis delectationem tempestiuis quo conuiuiis delector: nec cum aequalibus solum,qui pauci admodum reo stant,sed eum uestra etiam aetate, atq; uobiscum: habeo senectuti magnam gratiam,quae mihi sermonis auiditatem auxit,potionis dic cibi sustulit. Quod si quem etiam ista delectani e omnino bellum indixisse uidear voluptati,cuius est etia fortasse quida naturalis modus no intelligo ne in istis quide uoluptatibus, ipsis carere sensu senectute. Me vero Sc magisteria delec hant a maioribus instituta: 8c is sermo,qui more maioru a summo adhibetur magistro in poculo:&pocula,sicut in symposio Xenophontis,minuta atque rorantia,&reseigeratio estate,& uicissim aut sol aut ignis hybernus: quae quidem in SMhinis etiam persequi seleo,conuiuium* uicinoru cotidie compleo, quod ad multam noctem quam maxime possumus uario sermone producimus, At no

505쪽

ls Ε V o A fANECTUTE sos rest uoluptatum tanta quasi titillatio in senibus.credo,sed ne desideratio quis idem. Nihil autem est molestum quod non desideres. Bene Sophocles, quum

ex eo quidam iam consecto elate quereret,utereturne rebuS uenereis, Dii meoliora,inquit,libenter uero istinc tanquam a domino agresti ac serioso prosu/gi.Cupidis enim rerum talium odiosum fortasse & molestum est carere: sa tiatis uero Sc expletis iucundius est carere. Quanquam non caretis qui non desiderat.Ergo non desiderare dico esse iucundius quam frui. QNod si istis ipsis uoluptatibus bona aetas fruitur, libentius primum Paruulis fruitur re bus,ut diximus : deinde iis quibus senectus,etiam si non abunde potitur , non omnino caret: ut Turpione Ambivio magis delectatur qui i prima cauea spectat,delectatur tamen etiam qui in ultima. Sic adolescentia uoluptates prope intuens,magis fortasse laetatur: sed delectatur etiam senectius procul eas spe ctans,ian tum, quantum sat est. At illa quanti sunt, animum, tanqua emeritis stipendηs libidinis ambitionis,cotentionis,inimicitiarum,cupiditatum Omonium,secu esse, secum cui dicitus uiuere. Si uero habet aliquod laquam pabulum studii 8c doctrinae nihil est otiosa senectute iucundius. Mori uidebaomus in studio dimetiendi pene coeli atque terre C.Gallum familiarem patris tui Scipio. Quoties illii lux nocitu aliquid describere ingressum, quoties nox oppressit quum mane coepisset delectabat eum desectiones solis 8c Iu nae multo nobis ante predicere auid in leuioribus studi js,sed tamen acutiset

in gaudebat bello suo punico Nsuius ci Truculento Plautus a Pseudo/Ioc Vidi etiam senem Liuium,qui quum. V I .annis antequam ego natus sum, fabulam docuisset,Cethego Tuditanoq; Cosulibus,us adolescentiam me am processit aetate. id de P. Licin Crassi 8c pontifici j S ciuilis iuris stu. dio loquar aut de huius P. Scipionis, qui his paucis diebus Pont. Max. fast

stus est Atqui eos omnes quos commemoraui his studηs flagrantes senes uidimus. M.uero Cethegum,quem recte suadae medullam dixit Ennius, quanoto studio exerceri in dicendo uidebamus etiam senem: auae sunt igitur epust

larum,aut Iudorum,aut scortorum uoluptates cum his uoluptatibus compas

randae: Atq; haec quidem studia simi doctrinae,quae quidem prudentibus 8c

bene institutis pariter cum state crescunt: ut honestum illud Solonis sit,quod ait uersiculo quodam, ut ante dixi, Senescere se multa in dies addiscentem. Qua uoluptate animi nulla certe potest es. maior. Venio nuc ad uoluptates agricolarum,quibus ego incredibiliter delector,quae nec ulla impediutur seonectute,& mihi ad sapientis uitam proxime uidentur accedere. Habent enim Tationem cum terra,qus nunqua recusat imperium,nec una sine usura reddit quod accepit,sed alias minore plerun* maiore cum scenore. anqrio mos do fructus quidem me,sed etiam ipsius terrae uis ac natura dele stat, qus cum gremio mollito ac subacto semen sparsum excepit, primum id occaecatum cohibet,ex quo occatiosi lue hoc essic nominata est:deinde tepefaetum uaapore SI complexu suo dissundit. elicit herbescentem ex eo uiriditatem, quenixa fibris stirpium sensim adolescit culmo* erecta geniculato,uaginis iam quasi pubescens includitur . e quibus quum emerserit, fundit frugem spicgordine structam, Sc contra auium minorum morsus munitur uallo aristaerum. id ego uitium satus,ortus,incrementa commemorem c Satiari deleo

βδxione non possum: ut mes senectutis rςquietem oblectamerumq3 noscatis.

506쪽

grano,aut ex acino vinaceo,aut ex ceterarum frugum aut stirpium minuti mis seminibus,tantos truncos ramos cp procreat. Malleoli,planis,sarmenta, uites,traduces,propagines,nonne ita essiciunt, ut quemvis cum admiratione

delectent Vitis,quae natura caduca est,& nisi sulta sit,ad terram sertur:eade ut se erigat, lauiculis suis quasi manibus quidquid est nacta complectitur: quam serpentem multiplici lapsu 8c erratico,serro amputans coercet ars agricolarum,ne sylvescat sermentis,& in omnes parteis nimia sundatur. Itaque ineunte uere,in iis quae relicta sunt existit tanti ad articulos sermentorum ea quae gemma dicitur:a qua oriens uua se ostendit: quae Sc suco terrae,& calore solis augescens,primo est peracerba gustam,deinde maturata dulcescit,uestis racp pampinis nec modico tepore caret,& nimios solis desedit ardores. Qua quid potest esse tum fructu letius,tum aspectu pulchriustauius quidem non utilitas me selum ut ante dix0sed etiam cultura,& ipsi natura delectat, adominiculorum ordines,capitum coniugatio,religatio,propagatio uitium sero mentorum sy,ea quam dixi, aliorum amputatio,& aliorum immissio. Quid

ego irrigationes,quid agri sessiones repastinationesi proferam, quibus fieterra multo tacundior auid de utilitate loquar stercorandi Dixi in eo Iishro quem de rebus rusticis scripsside qua doctus Hesiodus ne uerbum quidefecit,quum de cultura agri scriberet. At Homerus,qui multis,ut mihi uidetur ante seculis suit, Laertem lenientem desiderium quod capiebat er filio colente agrum, eum stercorantem facit. Nec uero segetibus solum,& pratis,& uioneis,& arbustis res rusticae istae sunt,sed etiam hortis,ct pomariis,tum pecudum pastu,& apum examinibus,tum florum omnium uarietate. Nec conmtiones modo deleetant,sed etiam insitiones,quibus nihiI inuenit agricultura solertius. Positam persequi permulta oblectamenta rerum rusticarum, sed ea ipse qua dixi, sentio fuisse longiora. Ignoscetis autem: nam & studio rerum rusticarum proue Hrs sum,S senectus est natura loquacior, ne ab omnibus eam uitiis uidear vindicare. Ergo in hac uita M. Curius,quum de Samnitibus de Sabinis de Pyrrho triumphasset,consumpsit extremum tempus aetatis:cuius quidem uillam ego contemplans abest enim non longe a me. admirari sitis non possum uel hominis ipsius continentiam,vel temporum disciplina. Curio ad secum sedenti magnum auri pondus Samnites quum attulissent, repudiati sunt. Non enim aurum habere prsclarum sibi uideri dixit,sed eis qui

haberent aurum imperare. Poteratine tantus animus non essicere iucundam

senectutem Sed uenio ad agricolas,ne i me ipso recedam. In agris erant tum Senatores,id est senes. Siquidem aranti L. Quintio Cincinnato nunciatum est eum Dustatorem esse factum: cuius Dictatoris iussu magister equitum C. Servilius Ahala Sp. Melium regnum appetentem S occupare uolentem interemit, A villa in Senatu arcessebatur Curius S csteri senes: ex quo qui eos arcesseb3nt, Viatores nominati sunt. Num igitur horum senectus miserabilis fuit, qui se agri cultione oblectabant Mea quidem sententia haud scio an ulla vita beatior esse possit: neq; solum ossicio, Q hominu generi uniuerso cultu ra agrorum est lalutaris: sed dc delectatione,quam dixi,& iaturitate copiam omnium rerum,quae ad uictum hominum Sc cultum etiam deorum pertinet.

Et quoniam hec quidam desiderant,in gratiam iam cum uoluptate redeamus

507쪽

sEU DE sENECTUTE friSemper enim boni assiduit domini reserta cella uinaria,Olearia, & penaria est,uillam tota locuples est:abundat porco,hoodo,agno, gallina, laete,casco. melle. Iam hortu ipsi agricolae succidia altera appellant. Tum conditiora Locit haec superuacanci etiam operis aucupium ait uenatio. Quid de pratorum uiriditate,aut arborum ordinibus,aut uinearum oliuetorumve specie dicam. breui prscidam. A gro bene culto nil potest esse nec usu uberius,nec lpecie oronatius: ad quem seuedum non modo non retardat: uerumetiam inuitat attallecitat senectus. Vbi enim potest illa aetas aut aeque calescere uel apricatione

melius,uel igni: aut uicissim umbris aquis ue refrigerari salubrius Sibi igitur habeant atri arma,sibi equos, sibi hastas ,sibi clavam,sibi pila,sibi natationes,'fic cursus,nobis senibus ex lusionibus multis talos relinquat & tesserastidiposum tamen ut libebit: quoniam sine his beata esse senectus potest. Multas ad res perutiles Xenophotis libri sunt,quos legite quaeso studiose,ut iacitis. in copiose ab eo agricultura laudatur in eo libro qui e de tueda re familiari, qui Oeconomicus inscribitur Atq; utitelligatis nihil ei tam regale uideri, a studium agri colendi: Socrates in eo libro loquitur cum Critobulo,Cyrum misnorem Perstrum Regem prestantem ingenio,atq; imper 3 gloria,quum Lysander Lacedaemonius uir summe uirtutis uenisset ad eum Sardis, eiq3 dona a socrjs attulisset: S ceteris in rebus comem erga Lysindrum at humanum suis Iu& ei quendam conseptum agrum diligenter consitum ostendisse.inauautem admiraretur Ly lander & proceritates arborum, & directos in quin cuncem ordines,& humum subactam atque puram,& suauitatem odoru qui afflarentur e floribus,tum eum dixisse. Mirari se non modo diligentiam, sed etiam selertiam eius a quo essent illa dimensa S descripta:Et ei Cyrum respodisse. Atqui ego ista sum omnia dimensus: mei sunt ordines, mea descriptio,

multae etiam istarum arborum mea manu sunt sate. Tum Lysandrum intuentem eius Purpuram,& nitorem corporis, ornatum Persicum, multo auro, multist gemmis,dixisse,Recte uero te Cyre beatum serui, quoniam uirtuti tuae fortuna coniuncta est. Hac igitur fortuna frui licet senibus. Nec aetas imo Pedit quo minus 8c ceterarum rerum, Sc in primis agri colendi studia teneaomus usi. ad ultimum tempus senectutis. M. quidem Valerium Coruinum accepimus ad centesimum annum uitam produxisse.quum esset exacta iam sta te in agris,eost coleret.Cuius inter primu SI sextum Consulatum sex S quadraginta anni interfuerant. Itaque quantum spatium statis maiores nostri ad senectutis initium esse uoluerunt,tantus illi cursus honorum suit: atque huius

extrema aetas i hoc beatior a media, ψ auctoritatis plus habebat,iaboris misnus. Apex autem senectutis est auctoritas. Quata fuit in L.Cecilio Metello quanta in Attilio Calatino in quem illud elogium unicum plurimae conseno tiunt gentes,PopuIiprimarium suisse uirum. Notum est totum carmen incissum in sepulchro. Iure igitur grauis, cuius de laudibus omnium esset fama cosentiens. Quem uirum nuper P.Crassum Ponti. Max.quem postea JH. Le. Pidum eodem sacerdotio preditum uidimus Quid de Paulo aut Aphrica no loquar aut,ut iam ante de Maximo c quorum non in sententia solum,sed etiam in nutu residebat auctoritas. Habet senectus, honorata presertim,tanotam auctoritatem,ut ea pluris sit,quam omnes adolestentiae uoluptates. Sed in omni oratione mementote eam me laudare senectutem, quae sundamen

508쪽

CΑ ΤΟ Μ AIOR adolescentiae constituta sit. Ex quo id essicitur,quod ego magno quondam

cum assensu omnium dixi. Miseram esse senectutem, quae se oratione defen/deret. Noricani,non rugae repente auctoritatem arripere possunt: sed hone/ste acta, superior aetas,fructus capit auctoritatis extremos. Hec enim ipse sue honorabilia,quae uidentur levia atq; communia,salutari,appeti,decedi,assurgi,deduci,reduci,cosuli: quae & apud nos,& in ali js ciuitatibus,ut quel optime morata est,ita diligentissime obseruantur. Lysandrum Lacedaemonium cuius modo mentionem secodicere aiunt solitum, Lacedaemone esse honeostissimum domicilium senectutis. Nusu enim ta tum tribuitur aetati, nusu est senectus honoratior. uinetiam memorie proditum e , cum Athenis Ludis quidam in theatrum grandis natu uenisset,in magno consessu locum ei a suis ciuibus nusquam datum. uum autem ad Lacedaemonios accessisset,qui Legati quum essent,certo in loco consederant, consurrexisse omnes illi dicuno tur,& senem sessum recepisse. Quibus quum a cuncto consessu plausus esset multiplex datus,dixisse ex his quendam, Athenienses scire quae recta essent, sed facere nolle. Multa in nostro collegio praeclara sunt: sed hoc de quo agio mus,inprimis, ut quisl aetate antecellit,ita sententiae principatum tenet. Neq; enim solum h onore antecedentibus,sed iis etia q cum imperio sunt masiores natu Augures anteponuntur. Quae sunt igitur uoluptates corporum caRuctoritatis praemηs comparandae Quibus qui splendide usi sitiit,ii mihi uidentur sabuIam aetatis peregisse,nec tans inexercitati histriones in extremo aetu corruisse. At sunt morosi, an κη,& iracundi, Sc dissiciles senes: si quaerimus,etiam auari. Sed haec morum uitia sunt,non senectutis. At morositas inomen,& ea uitia quae dixi,habent aliquid excusationis non illius quidem iusis sed quae probari posse uideatur.Contemnise putant,despici,illudi: praeterea in fragili corpore odiosa omnis offensio est. uar tame omnia dulciora fiunt& bonis moribus 8c artibus. Idi tum in uita tum in scena intelligi potest ex ηs fratribus qui in Adelphis sunt. uata in altero diritas,in altero comitaScSic se res habent. Vt enim non omne uinum, sic non omnis aetas uetustate coacescit. Seueritatem in senecstute probo,sed eam sicut alia)modicam: acerbitatem nullo modo. Avaritia uero senilis quid sibi uelit,no intelligo. Potest eniquida esse absurdius,cl quo minus uiae restat,eo plus uiatici quaerere auar

ea restat cause,quae maxime angere,at solicitam habere nostram aetatem urdetur,appropinquatio mortis : quae certe a senectute non potest longe abesse. O miserum senem,qui mortem contemnendam esse in tam longa aetate non Miderit: qus aut plane negligenda est,si omnino extinguit animum: aut etiam optanda,sii aliquo eum deducit ubi sit futurus aeternus: atqui tertium certe

hil inueniri potest.Quid igitur timeam,si aut no miser post mortem, aut beatus etiam futurus stim Quana quis est tam stultus, quis sit adolescens,cui sit

exploratum se ad uesperum esse uicturum Quinetiam aetas illa multo pluresci nostrit mortis c sus habet. Facilius in morbos incidunt adolescentes, graui Usegrotant,tristius curantur. Ita* pauci ueniunt ad senectutem: quod nisi ita acciderer,melius dic prudentius uiueretur. Mens enim,ratio, Sc consilium

in senibus est: qui si nulli sitissent, nullae omnino ciuitates fuissent. Sed redeo pd mortem impendentem. Quod illud est crime seneetutis,quum illud uidea

cum Adolestenti essecpmmunς. pnsi ego tum in optimo filio meo, rum

509쪽

s Ε V DE SENECTUTE fra in expectatis ad amplissimam dignitatem statribus tuis Scipio, omni aetati mortem esse communem. At sperat adolestens diu se uiciturum,quod sperareide senex non potest. Insipienter sperat. Quid enim est stultius, a incerta pro certis habere,falsa pro ueris: Senex nec quod speret habet. At est eo meliore conditione et adolestens, quum id quod ille sperat,hic consecutus est. I lle uult diu uiuere,hic diu uixit. uanquam,o d a boni,quid est in hominis uita diu Da enim stupremum tempus,expectemus Tartesiorum Regis aetatem. Fuit enim,ut scriptum uideo, Argatonius quidam Gadibus,qui. LX XX.regnastuit annos. C X X. uixit. Sed mihi ne diuturnum quidem quidquam uidetur, in quo est aliquid extremum. auum enim id aduenit,tum illud quod praeleor' es fluxit: tantum remanet quod uirtute rectie factis sis consecutus. Hore quidem cedunt & dies,menses 5 anni,nec praeteritum tempus unquam re

uertitur mec quid sequatur,stiri potest. uod cuique temporis ad uiuendum datur,eo debet contentus esse. Neq; enim histrioni,ut placeat,peragenda est sabula,modo in quocunq; fuerit actu,probetur: nec sapienti usi plaudite uiouendum. Breve enim tempus statis satis est longum ad bene honesteq; uiuenφdum: Sin processeris longius mon magis dolenduest,u agricols dolent prest

terita uerni temporis suauitate estatem autunum p uenisse. Ver enim tanquaadolestentiam significat,ostenditq; fiuctus futuros: reliqua tempora demete dis fructibus,aut percipiendis accommodata sunt. Fructus autem senes tutis est ut saepe dixiJante partorum bonorum memoria dic copia. Omnia uero quae secundum naturam fiunt,sunt habenda in bonis. Quid est autem tam se cundum naturam,u senibus emori quod idem contingit adolestentibus ad uersante& repugnante natura. Itaq; adolescetes mori lic mihi uidentur,ut cuaquae multitudine uis flammae opprimitur: senes autem sicut sua sponte nulla adhibita ui consumptus ignis extinguitur.Et quasi poma ex arboribus,si cruda sunt,ut auellu tur: si matura & cocta,decidunt: sic uitam adolestentibus uis aufert,senibus maturitas. Ques mihi quidem tam iucunda est,ut quo propius ad mortem accedam,quasi terram uidear videre,aliquadoss in portum ex lO'ga nauigatione esse uenturus.Omnium elatum certus est terminus: senectutis aute nullus certus est terminus:rectes in ea uiuitur,quoad munus osticii exequi & tueri possis,& tamen morte contemnere. Ex quo fit, ut animosior eti

amsenectus sita adolescentia,SI sortior. Hoc est illud quod Pisistrato tyras no 1 Solone resposum est,quum illi quaerenti qua tandem spe stetus sibi tam

audaciter obsisteret,respondisse dicitur Senectute.Sed uiuendi est finis optio mus,cum itegra mete,ceteris sensibus opus ipsa suum,eadem que coagmotauit natura,dissoluit. Ut nauem,ut sdificium idem destruit sicillime qui construxit: sic hominem eadem optime que congIutinauit natura dissoluit. Iam Omnis conglutinatio recens,sgre:inueterata, sicile diuellitur. Ita fit ut illud hreueuits reliquum nec auide appetendum senibus,nec sine causa deseredum

sit:uetati P ythagoras iniussu Imperatoris id est dei,de presidio &slatione

uite decedere. Solonis quidem sapientis elogium est,quo se negat uelle suam mortem dolore amicorum lamentis uacare. Vult secarum,credo,suis esse. Sed haud stio an melius Ennius, Nemo me Iacrimis decoret,neq; funera fletu Faxit. INon censet Iugendam esse mortem,quam immortalitas consequatur. Ia λε

510쪽

mortem quidem sensius aut optandus,aut nullus est. Sed hoc meditatum ab adolescentia debet esse,mortem ut negligamus: sine qua meditatione traquilio esse animo no potest. Moriendum enim certe est,ia id incertum an eo ipso die. Mortem igitur omnibus horis impendentem timens quis poterit animo consistere De qua non ita longa disputatione opus csse uidetur quum recorde on solum L.Brutum,qui in liberanda patria est interfectus: non duos

Decios,qui aduoluntariam mortem cursium equorum incitauerunt: non M.

Attilium qui ad supplicium est prosectus,ut fidem hosti datam conseruaret:

non duos Scipiones,qui iter Poenis corporibus Bis obstruere uoluerunt: noauum tuum L. Paulum,qui morte luit Collegs in Cannensi ignominia temeritalem: non M. Marcellum,cuius interitum ne crudelissimus quidem hostis honore sepulturae carere passus est: sed legiones nostras quod scripsi in OrioginibusJineum locum saepe pro stas alacri animo dic erect o unde se nunci redituras arbitrarentur. Quod igitur adolescentes, & ij quidem non solum indocti,sed etia rustici contemnunt,id docti senes extimescent omnino qui de si ut mihi uidetuOrerum omnium satietas,uitae facit satietatem Sunt pueo

ritiae certa studia: num igitur ea desiderant adolescetes Sunt Si ineuntis adoIescentiae: num ea iam constans requirit aetas,quae dicitur media s Sunt etiam huius aetatis: ne ea quidem in senectute quaeruntur.Sunt extrema qucdam studia senectutis.Ergo ut superiorum aetatum studia occidunt, sic occidunt etiassenectutis. Quod quum euenit,satietas uitae tempus maturum mortis affert.

ξ quidem non uideo cur quid ipse sentiam de morte,no audeam dicere uobis. quod eo melius cernere mihi uideor, ab ea propius absim.Ego uestros patres,P. Scipio,tuq; C. Laeli,uiros clarissimos mihil amicissimos uiuere arbitror,& ea quidem uita,qtiae est sola uita nominanda. Nam dum sumus in his inclusi compagibus corporis,munere quoda necessitatis,& gratii opere per fungimur. Est em animus coelestis ex altissimo domicilio depressus. 86 quao

si demersus in terram,locum diuinae naturae aeternitatiq3 contrarium. Sed credo deos immortales sparsisse animos in corpora humana,ut essent qui terras tuerentur, quicu coelestium ordinem contemplantes, imitarentur cum uitae modo atq3 constantia. Nec me solum ratio ac disputatio impulit ut ita crede

rem,sed nobilitas etiam summorum philosophorum,.& auctoritas. Audie ham Pythagora Pythagoreos 43 , icolas pene nostros,qui essent Italici phialosophi quondam nominati,nunu dubitasse quin ex uniuersa mente diuina delibatos animos haberemus. Demonstrabantur mihi praeterea quae Socrastes supremo uitae die de immortalitate animorum disseruisset,is qui esset sapientissimus oraculo Apollinis iudicatus. Quid multa sic mihi persuasi,sic sentioAum tanta celeritas animorum sit,inrita memoria praeteritorum,suturorsi prudentia,totarzes,tantae scientia tot inuenta: non posse eam naturam quae res eas continet,mortalem esse: quum p animus semper agitetur,nec principium motus habeat, quia ipse se moueat,ne fine quidem habiturum esse motus qui nunti se ipse sit relicturus.Et cum simplex animi natura esset,neq; haberet

in se quida admixtum dispar sui atq; dis imite,non posse eum diuidi: quod si

non Possir,no posse interire. Magnoq3 esse argumento homines scire plera anteit natisinr,l iam pueri quum artes dissiciles discant,ita celeriter res innu

merabiles