M. Tullii Ciceronis Opera, omnium quae hactenus excusa sunt, castigatissima nunc primum in lucem edita Quartus tomus in quo Marci Tullij Ciceronis opera philosophica, nuper ad fidem uetustissimorum exemplarium diligentissime recognita, quorum catalog

491쪽

Nec si qui ineunte aetate uenandi aut pilae studiosi fuerint eos habere neces orios oportet,quos tum eodem studio praeditos dilexerunt. I sto enim modo nutrices S pedagogi iure uetustatis plurimum beneuolentiae postulabunt: qui negligendi quide no sunt,sed alio quoda modo colendi.aliter enim amicitiae stabiles permanere non possunt. Dispares enim mores disparia studia seoquutur,quoru dissimilitudo ditaciat amicitias. Nec ob aliam causa ulla boni improbis,improbi bonis amici es. non possunt,nisi . tata est inter eos, quata maxima potest esse,morum studiorum distantia. Recte etiam praecipi potest in amicitqs,ne quis intemperata quadam beneuolentia quod persepe fit impediat magnas utilitates amicorum. Nec enim ut ad fabulas redeamJ Troiam Neoptolemus capere potuisset,si Lycomede,apud que erat educaεtus,multis cum lacrimis iter seu impediente audire uoluisset.Et saepe incidui magnae res ut discedendu sit ab amicis : quas qui impedire uult, P desideriumno facile serat,is SI infirmus est,molliscis natura,& ob ea ipsa causam in amio citia parum iustus. Alcyin omni re considerandum est Sc quid postules ab amico,& quid patiare a te impetrari.Est etia quaR quaeda calamitas in amiciot is dimittedis,nonunil necessaria. Ia enim a sapientu familiaritatibus ad uul gares amicitias oratio nostra delabitur. Erupunt iste uitia amicorii tu i ipsos

amicos,ium iri alienos,quorum tamen ad amicos redundet infamia.Tales igitur amicitie sunt remissione usus eleuade,& ut Catone dicere audiuodisiue dae magis a discindende,nisi qusda admodu intolerabilis iniuria exarserit,ut ne istum,nem honestum si sinec fieri possit ut non statim alienatio disiu istio* facienda sit.Sin aute moru aut studiorum eo mutatio quedam cui fieri selet facta erit,aut in Reip.partibus dissensio intercesserit c loquor enim ut paulo ante dixi,non de sapientum,sed de comunibus amicitiis9 cauendu erit ne non solum amicitiae depositae,sed inimicitiae etiam siticeptae uideantur. Nihil enim turpius,a cu eo bellum gerere,qui cum familiariter uixeris. Ab amiscitiaa. Pompeii meo nomine se remouerat it scitis Scipio: propter dissensione aute quae erat in Repu. alienatus est a Collega nostro Metello. Vtru egit grauite auctoritate & ostensione animi non acerba. Quamobrem priomum danda opera est nequa amicorum dissidia fiant: siri tale aliquid euene

rit,ut extinctae potius amicitiae,u oppressae uideantur. Cauendii uero ne etiain graues inimicitias conuertant se amicitiae,e quibus iurgia,maledicta,contumeliae gignuntur: quc tame si tolerabiles erunt, rende sunt: Sc hic honos ueteri amicitiae tribuedus,ut is in culpa sit qui faciat,non is qui patiatur iniuria. Omnino omnium horum uitiorum ait incommodorum una cautio est atq; Una prouisio,ut ne nimis cito diligere incipiamus,ne ue no dignos . Digni autem vini amicitia,quibus in ipsis inest causa cur diligantur. Rarum genus S quidem omnia praeclara rara nec quidq dissicilius,u reperire quod sit omni ex parte in suo genere persectum. Sed pleriq3 neq3 in rebus humanis quid ubonum norunt,nisi quod fructuosum sit,& amicos tanu pecudes,eos potissi mum diligunt,ex quibus sperant se maximum talistum esse capturos. Ita pulcherrima illa & maxime naturali caret amicitia,per se Sc propter se expetita. nec sibi ipsi exempIo seni,haec uis amicitiae qualis S quanta sit. Ipse enim se quisci' diligit,no ut aliquam a seipso mercedem exigat cari tatis sue,sed Φ per se sibi quisl carus est. quod nisi ide in amicitia trassexatur,uerus amicus nund

492쪽

LAELIUS SEU DE AMICITIA reperietur,est enim is,qui est tanu alter idem. si haec apparent in bestius

uolucribus,agrestibus,riantibus,suibus,cicuribus,seris,primum ut se diligat id enim pariter cum omni animante nascitur deinde ut requirant ato appetant ad quas se applicent,eiusdem generis animantes idq; faciunt cum deside xio,& cum quadam similitudine amoris humani: quanto id magis in homine sit natura,qui Sc se ipse diligit,& alterum anquirit,cuius animum ita cum suo misceat, ut estὶciat pene unu ex duobuse Sed plerim peruerse,ne dicam impudenter,amicum habere talem uolunt,quales ipsi esse non possunt: quael ipsi

non tribuunt amicis,hec ab his desiderant.Par est autem,primum ipsum esse uirum bonum,tum alterum similem sui querere. In talibus ea quam ladudia tractabamus stabilitas amicitiae confirmari potest,cum homines beneuolentia coniuncti,primum cupiditatibus ris quibus ceteri seruiunt, imperabunt:

deinde aequitate iustitiaq; gaudebunt,omni alter pro altero suscipiet: neoque quides unci nisi honestum & rectum alter ab altero postulabit: necν solucolent inter se,ac diligent,sed etiam verebuntur. Nam maximum ornamentuamicitiae tolli siqui ex ea tollit,uerecundiam. Itaq3 in iis perniciosus est error, qui existimant libidinum peccatorum i omnium patere in amicitia licentia. Virtutum amicitia adiutrix a natura data est, non uitiorum comes: ut quoniasolitaria non potest uirtus ad ea quae summa sunt peruenire,coniuncta Sc soociata cum altera perueniret: quae si quos inter societas aut est,aut suit,aut sutura est,eorum est habendus ad summu naturae bonum optimus beatissimusq3 comitatus. Haec est inquam societas in qua omnia insunt quς putant homines expetenda,honestas,gloria,tranquillitas animi,ato iucunditas: ut cum haec

adsint,beata uita sit,& sine his esse non possit. QIod cum optimii maximii sit,si id uolumus adipisci,uirtuti opera dada est,sine qua nem amicitiam rael

ullam rem expetendam consequi possumus .Ea uero neglecta, qui se amicos habere arbitrantur,tum se deni rrasse sentiunt, cum eos grauis aliquis castsus experiri cogit. Quocirca dicendum est enim sepius)cum iudicaris,diligere oportet: non cum dilexeris,ludicare. Sed cum multis in rebus negligentia plectimur, tum maxime in amicis Sc deligendis S colendis. Praeposteris eniutimur consiliis,& acta agimus, quod uetamur uetere prouerbio. Nam implicati ultro & citro,uel usu diuturno,uel etiam ossiciis, repente in medio cursis amicitias,exorta aliqua ostensione dirumpimus. auo etiam magis uituperada est rei maxime necessariae tanta incuria. Una est enim amicitia in rebus hu . manis , de cuius utilitate omnes uno ore consentiunt, qua nil a multis ipsa uirtus contemnitur , & uenditatio quaedam atque ostentatio esse dicitur. Multi diuitias despiciunt, quos paruo contentos tenuis uictus cultust dele stat.Honores uero,quorum cupiditate quidam inflammantur, quam multi ita contemnunt, ut nihil inanius esse, nihil leuius existiment et Item cetera quae quibusdam admirabilia uidentur, permulti sunt qui pro nihilo putent. De amicitia omnes ad unum idem sentiunt, & η qui ad Rem p. se contulerunt ij qui rerum cognitione doctrina delectantur, Sc ii quisitum negocium gerunt otiosi,postremo i j qui se totos tradiderunt uolupino tibus, sine amicitia uitam esse nullam sentiunt, si modo uelint aliqua ex parte liberaliter uiuere. Serpit enim nescio quomodo per omnium uitam amici

ita,nec ullam aetatis degende, ratione patitur esse experte sui. Quinetia si quis asperitate

493쪽

asperitate ea est S immanitate naturAcogressus ut hominum fugiat at oderit qualem fuisse Athenis Timonem nescio quem accepimus, tamen is pati non possit ut non anquirat aliquem apud quem evomat uirus acerbitatis sue. Atq; hoc maxime iudicaretur,si quid tale posset contingere,ut aliquis nos deus ex hac hominum frequentia tolleret,& in solitudine uspiam collocaret, atoque ibi suppeditans omnium rerum quas natura desiderat, abundantiam S copiam,hominis omnino aspiciendi potestatem eriperet: quis tam esset serre tis,qui eam uitam ferre posset,cui non auferret seu stum uoluptatum omniusolitudo: Uerum ergo illud est,quod a Tarentino Archita ut opinorJ dici

solitum nostros senes commemorare audiui,ab alijs senibus auditum. Si quis in coeIum ascendisset,naturam mundi & pulchritudinem syderum perspe xisset,insuavem illam admirationem ei fore:quae iucundisium a suisset nisi aliquem cui narraret,habuisset. Sic natura solitarium nihil amat,semper p ad aliquid tana adminiculum annititur: quod in amicissimo quoque dulcissimum est. Sed cum tot signis eadem natura declaret quid uelit ac anquirat,quid desideret obsurdescimus tamen nescio quomodo,nec eaquae ab ea monemur aud/mus. Est enim uarius & multiplex usus amicitiae,multa cauta suspicionum ostensionum p dantur,quas tum euitare,tum elevare,tum ferre sapientis est. Vna illa subleuanda ostensio est,ut Sc utilitas in amicitia & fides retineatur. Nam 8c monendi amici saepe sunt,& obiurgadi: 8c haec accipienda amice,cuheneuole fiunt. Sed nescio quomodo uerum est quod i Andria familiaris meus dixit.Obsequium amicos,ueritas odium parit. Molesta ueritas est,si quide ex ea nascitur odium,quod est uenenum amicitis: sed obsequium multo molestius,quod peccatis indulgens,prscipitem amicum serri sinit. Maxima autem culpa in eo est,qui & ueritate aspernatur,& in fraudem obsequio impellitur. Omni igitur hac in re habeda ratio Sc diligentia est,primum ut monitio acer

hilare,deinde ut iurgatio contumelia careat. In obsequio autem quonia Te rentiano uerbo libenter utimur comitas adsit, assentatio uitiorum adiutrix Procul amoueatur: quae non modo amico, sed ne libero quidem digna est.

Aliter enim cum tyranno,aliter cum amico uiuitur. Cuius autem aures clautaueritati sunt,ut ab amico veru audire nequeat,huius situs desperada est.Scitu est eni illud Catonis. Multo melius de quibusda acerbos inimicos mereri, ueos amicos qui duIces uideatur.illos veru sis pedicere, hos nuqu1. At illud absurdu est,cp η scilicet,qui monentur,ea molestia qua debent capere,no capiunt:ea capiunt qua debet uacare. peccasse miseno anguntur,obiurgari molaste serunt: . contra oportebat,delicto dolere,correctione gaudere. Ut igitur& monere dc moneri propriu est uere amicitie S alteru libere sacere no aspere,alteru patienter accipere,no repugnater: sic habendu est nulla in amicitiis peste esse maiore,si adulatione,blanditias,assentationem. inuis enim multis nominibus est hoc uitium notandum leuium hominum at* fallacium, aduoluptatem loquentium omnia nihil ad ueritatem. Cum autem omnium reoru simulatio est uitiosa tollit enim iudicium ueri,idq; adulteractum amiciotiae repugnat maxime.delet enim ueritatem,sine qua nomen amicitiae ualereno potest. Nam cu amicitis ius sit in eo,ut unus quasi animus fiat ex pluribus: qui fieri poterit si ne in uno quidem quoq3 unus animus erit,idemi semper,

sed uarius,commutabilis, multiplex et Quid enim potest esse tam flexibile, M. T. Phi. tit iii

494쪽

tam deuium,q animus eius qui ad alterius non modo sensum ac uoluntatem, a sed etiam uultum atq3 nutum conuertitur e Negat quis Nego. Ait Aio. Pop stremo imperaui egomet mihi omnia assentari.ut ait idem Terentius,sed ille sub Gnathonis persona. quod amici genus adhibere, omnino leuitatis est. Multi autem Gnathonum similes,cum sint loco,sortuna,sama superiores: horum est assentatio molesta,cum ad uanitatem accessit auctoritas. Secerni auteblandus amicus a uero & internosci tam potest adhibita diligentia,u omnia sucata & simulata a synceris atq; ueris.Concio qus ex imperitissimis constat. tamen iudicare solet quid intersit inter popularem,id est assentatorem, dc Ieouem ciuem,S inter constantem seuerum S gravem. Quibus blandit is C. Papyrius Consul nuper influebat inaures concionis,cum serret Iegem de Tribbunis plebis reficiendis. Dissuasimus nos. Sed nihil de me: de Scipione dieci' libentius. Quanta illi di j immortales . fuit grauitas,quanta in oratione ma

testas ut facile ducem Populi R.non comitem diceres.sed affuistis, S est in manibus oratio. I ta* lex popularis suffragiis populi repudiata est. Ati ν Cut ad me rede meministis in Maximo fratre Scipionis,& L. Macino Coss.u popularis lex de sacerdotius C. Licinii Crassi uidebatur. Cooptatio enim collegiorum ad populi beneficium transserebatur. Atq; is primum instituit in forum uersibus agere cum populo.Tame illius uendibile orationem reliogio deoru immortaliu nobis defendetibus facile uincebat. At id actum est Drstore me,quinquenio antea Cossit sim factus. Ita re magis u auctoritate causa illa defensa est. Quod si in scena id est in cocione in qua rebus fictis Scadubratis loci plurimu est,tame veru ualet,si modo id patefactu Sc illustraotu est: quid in amicitia fieri oportet,qus tota ueritate perpeditur: In qua nisscut diciturJapertu peetiis uideas,tuu* ostendas,nihil fidu, nihil exploratu habeas,ne amare quide aut amari postis,cu id a uere fiat ignores. inu ista assetatio quamuis perniciosa sit,nocere tame nemini potest nisi ei qui ea recipitati ea delectatur. Ita fit,ut is assentatoribus patefaciat aures suas maxime,qui ipse si bi assentetur,& se maxime delecte omnino est amans sui uirtus, optio me em se ipsa nouit, si amabilis sit intelligit.Ego aute no de uirtute nucio quor,sed de uirtutis opinione. Virtute mi ipsa no in multi prsditi esse,q uides ri uolunt.Hos delectat assentatio.His sustus ad ipsoru uoluptate sermo cu adohibetur,oratione illa uana,testimoniuesse laudii suarum putant. Nulla haec igitur amicitia,cu alter veru audire no uult,alter ad nactiadu paratus est. Nec parasitoru in comoed is assentatio nobis faceta uideretur, nisi essent milites gloriosi. Magnas uero agere gratias Thais mihi Satis erat respondere, mai=gnas: ingetes inquit. Semper auget assentator id quod is cuius ad uolutatem dicitur,uult esse magnum.Quaobrem quis blada ista uanitas apud eos ualeo at qui ipsi illam allectant Sc inuitant,tamen etiam grauiores constantiores Padmonendi sunt,ut animum aduertant ne callida assentatione capiatur. Aperute enim adulantem nemo non uidet,nisi qui admodum est excors.Callidus ibis & occultus ne se insinuet studiose cauedii est. Nec enisacile agnoscitur quipεpe qui etia aduersado sepe assetetur,S litigare sesimulans bladiatur at* ad ex tremu det manus,uincit se patiatur,ut is qui illusus sit,plus illusisse uideatur. Quid aut turpius,u illudi auod ne accidat,magis cauedu est: uti Epicureo.

Hodie me ante omneis coamicos stultos senes

versaris,

495쪽

LAELIUS SEU DΕ ΑΜ ICITIA verseris,atm luseris lautissime. Haec enim in fabulis stultissima persona est improvidorum 8c credulorusenum. Sed nestio quo pacto ab amicitiis persectorum hominum,id est sapie tum de hac dico sapientia, quae uidetur in hominem cadere posse 9 ad leues

amicitias defluxit oratio. Quamobrem ad illam primam redeamus,eam cp ipsam concludamus aliquando. Virtus uirtus inquam,C. Fani,SI tu Q Muci, S conciliat amicitias,& conseruat. In ea est enim conuenientia rerum, in ea stabilitas,in ea constantia. Quaecum se extulit,&ostendit suum Iume, 8c ideaspexit agnouiti in alto,ad id se admouet,uicissimi accipit illud quod in altero est: ex quo eorum exardescit siue amor,sive amicitia. utrun* enim dictu est ab amando. Amare autem nihil aliud est,nisi eum ipsum diligere, quem ames,nulla indigentia,nulla utilitate quaesita. Quae tamen ipsa efflorestit ex amicitia,etiam si tu eam minus secutus sis. Hac nos adolescentes beneuolentia senes illos L. Paulum, M. Catonem, C. Gallum, P. Nasicam, Ti. Gracchum Scipionis nostri socerum dileximus. Haec etiam magis elucet inter aequales, ut inter me & Scipionem, L. Furium, P. Rupilium Sp. Mummium. Vicissim autem senes in adolestentium caritate acquiestimus: ut in uestra,& in Q. Tuo heronis equidem admodum adolescentis,& P. Rutilii Virgin η familiaritate delector. QIoniam cp ita ratio comparata est uitae natursi nostrae, ut aliae aetas oriatur ex alia: maxime quidem optandum est,ut cum aequalibus possis Divere,quibus cum tanquam e carceribus emisius,cum ηsdem ad calcem c ut

dicitur Jperuenire possis. Sed quoniam res humanae stagiles caducaei sunt, semper aliqui anquirendi sent quos diligamus,& a quibus diligamur. Cario

tale enim beneuolentiam sublata, omnis est e uita sublata iucunditas. Mihi quidem Scipio,ila est subito ereptus,uiuit tamen,semper uiuet. Virtutem enim amavi illius uiri,quae extincta non est: nec mihi soli uersatur ante ocu los,qui illam semper in manibus habui,sed etiam posteris erit clara & intagnis. Nemo unquam animo aut spe maiora concipiet,qui sibi non illius me moriam atque imaginem proponendam putet. Equidem ex omnibus rebus quas mihi aut fortuna aut natura tribuit,nihil habeo quod cum amicitia Scio Pionis possit comparari. In hac mihi de Repub.consensus: in hac rerum priuatarum consilium: in eadem requies plena oblectationis fuit. Nunquam iv

um ne minima quidem re ossendi,quod quidem senserim. Nihil audiui ex eo ipse quod nollem. Una domus erat,idem uictus,ist comunis: neque solum militia,sed etiam peregrinationes rusticationes Q communes. Nam quid ego de stud as dica cognoscendi semper aliquid aut discendi in quibus remoti ab

oculis populi omne otiosum tempus contriuimus. Quarum rerum recorda

tio& memoria si una cum illo occidisset,desiderium coniunctissimi uiri allamantissimi serre nullo modo postem. Sed nec illa extincta sint,alunturi potius & augentur cogitatione'memoria.Et si illis plane orbatus essem, mastgnum tamen afferret mihi aetas ipsa solatium. Diutius enim iam in hoc desiderio esse non positim.Omnia tamen breuia,tolerabilia esse debent,etio am si magna sint. Haec habui de amicitia quae dicerem. Vos autem hortor,ut ita uirtutem Iocetis,sine qua amicitia esse non potest,ut ea excepta nihil amicitia prestabilius putetiS.

496쪽

ΜARCI TVLLII C ICERONI s C ΑΥ ΟΜ AIOR, SEU DE SENECTUTE, AD T. POΜPONIVM ATTICVM PRAEFATIO, Tite,si quid ego adiuto,cur smue Ieuasio, Quae nunc te coquit Sc uersat sub pectore fixa, Ecquid erit premit:

Licet enim uersibus eisdem mihi assari te Attice, quisbus aflatur Flaminium ille uir haud magna cum re,sed fidei plenus: su certo scio non ut Flaminium solicitari te Attice sic noctes dies cp. Novi enim moderationem animi tui Sc equitatem: teci; non cognomen solu Athenis deportasse,sed humanitatem Sc prudentiam intelligo:& tamen suspicorijsdem rebus te,quibus meipsum interdum,grauius commoueri. arum cosolatio 8c maior est,& in aliud tempus disserenda. Nune autem mihi uisum est de senectute aliquid ad te scribere. Hoc enim onere quod mihi tecum commune est aut iam urgentis,aut certe aduentantis senectutis, & te, & me ipsuleuari uoloretsi te quidem id modice ac sapienter sicut omni, & serre,& la rerum esse certo scio. Sed mihi cum de senectute aliquid uellem scribere,iu oecurrebas dignus eo munere,quo uterql nostrum communiter uteretur. Mihi

quidem ita iucunda huius libri conse m o fuit, ut non modo omnes absterses rit senectutis molestias,sed enecerit mollem etia Sc iucunda senectutem. Nudsgitur satis laudari digne poterit philosophia, cui qui pareat, omne tempus aetatis sine molestia possit degere. Sed de ceteris 8c diximus multa,& saepe dicemus. Hunc uero librum de senectute ad te misimus. Omnem autem sermos nem tribuimus non Tithono,ut Aristo Chius,ne parum esset auctoritatis in fabula: sed M.Catoni seni, quo maiorem austoritate haberet oratio. Apud quem Laelium & Scipionem facimus admirantes . is tam facile scirectutem serat, ascii eum respondete. Qui si eruditius uidebitur disputare a consueuit ipse in suis libris,attribuito Grscis literis,quarum constat eu perstudiosu fuisse in senectute. Sed quid opus est plura Iaeni ipsius Catonis sermo explica bit nostram omnem de senectute sententiam.

' Aepenumero admirari soleo cum hoc C. LeIto,eum ceterarum rorum tuam excellentem. V.Cato, persectam cp sapientiam: tum uel

maxime . senectutem nuquam tibi grauem esse senisim, quae pleislsi libus sic odiosa est,ut onus se Aetna grauius dicat sustinere. C AT O .Rem haud sane Scipio SI LEi dissicile admirari videmini. Quibus enim nihil opis est in ipsis ad bene beate* uiuedum,ns omnis grauis est eras: qui autem omnia bona a seipsis petunt iis nihil potest malum uideri quod naturae necessitas asserat. Quo in genere in primis est senectus: quam ut adipisclitur omnes optant,eandem accusam adepti.Tanta est inconstantia, stultitia, at

497쪽

ati peruersitas. Obrepere aiunt eam citius u putassent. Primum, quis coegit eos falsum putares Qui enim citius adolescentiae sene Has,u pueritiae adole scentia obrepit Deinde,qui minus grauis esset is sene Bis,si octingentesimuannu agerent,quam Oftogesimum Praeterita enim aetas quamuis Ionga, cueffluxister,nulla consolatione permulcere posset stultam senectute. Quocirca si sapientiam meam admirari soletis quae utinam digna esset opinione uestra nostro cognomine)in hoc sumus sapientes,quod naturam optimam duce

tanquam deum sequimur,eiqi paremus: a qua non uerisimile est, cum ceterae partes aetatis bene descriptae sint,extremum actum tanquam ab inerti poeta

esse negleetiam. Sed tamen necesse suit aliquod esse extremum,S tanquam in arborum bacis terret frugibus maturitate tempestiua quasi vietum cadu cum: quod serendum est molliter sapienti. Osiid enim est: aliud gigantu moodo bella recu dris,nisi naturae repugnare: LAE LIV S. Atqui,Cato, gratissimum nobisc it etiam pro Scipione pollicea O seceris, si quoniam uolumus, speramus quidem senes fieri,ante multo a te didicerimus quibus facillime rastionibus ingrauescentem aetatem serre possimus. CAT O . Faciam uero Laeli, presertim si utri uestru gratum,ut dicis,futuru est. L A E LIV s . Volumus sane,nisi molestum est,Cato,ianu aliquam uiam Iogam conseceris,quam nobis quoq; ingrediendum sit,istuc quo peruenisti,uidere quale sit. C A Τ o . Faciam ut potero Laeli. Saepe enim intersui querelis meorum aequalium CPares autem cum paribus,ueteri prouerbio, facillime congregantur)quae C. Salinator,quae Sp. Albinus,homines Consulares,nostri sere aequales deplorare se Iehant tum Cp uoluptatibus carerent, sine quibus uitam nullam putarent: tu Q spernerentur ab iis a quibus essent coli soliti. Qui mihi non uidebantur aecusare quod esset accusendum. Nam si id culpa senec tutis accideret,eadem mishi usu euenirent,reliquis S omnibus maioribus natu: quorum ego multorucognoui sene stutem sine querela,qui se alibidinum uinculis laxatos esse non moleste serrent,nec a suis despicerentur. Sed omnium istiusmodi querelarum in moribus est culpa,non in aetate.Moderati enim,& nec difficiles nec inhuymani senes,tolerabilem agunt senectutem, importunitas autem inhumaonitas omni aetati molesta est. LAE LIV s. Est ut dicis Cato, Sed fortasse dioxerit quispiam,tibi propter opes SI copias,& dignitatem tuam,tollerabilem senectutem uideri: id autem non posse multis contingere. CATO. Est istud quidem Laeli aliquid, sed nequaq in isto sunt omniariit Themistocles fertur Seriphio cuidam in iurgio respondisse,cum ille dixisset non eum sua,sed pastiriae gloria Iendorem assecutum. Nec hercle,inquit,si ego Seriphius essem nobilis nec tu si Atheniesis esses,clarus unquam suisses. Quod eodem modo de senectute potest dici. Nec enim in suma inopia leuis esse sene His potest ne sapienti quidem, nec insipienti etiam in summa copia non grauis. Apti suma

omnino sunt, Scipio & Laeli,arma sene mitis, artes exercitationes* uirtutuquae in omni aetate cultae,cu diu multui uixeris,mirificos asserunt seti stus,nosolum quia nunci deserunt,ne in extremo quidem tempore aetatis si si id quiodem maximum estJuem metiam quia conscientia bene adlae uitae, multoru*bene fustorum recordatio iucundissima est.Ego Qu. Maximum,eum qui Ta rentum recepit,adolescens ita dilexi tenem,ut equalem .E rat enim in illo uiro comitate grauitas condita,nec senectiis moreS mutauerat. sicleum colere coe

498쪽

post Consul primu fuerat qua ego natus sum: cum cpeo. I III. Consule adolescetulus miles prosectus sum ad Capua,quintoq; anno post ad Tarem auaestor deinde Aedilis quadriennio post fustus su Praetor: que magistratu gessi Coss. Tuditano&Cethego,tu quide ille admodusenex suasor legis Cinociae de donis Sc muneribus fuit. Hic S bella gerebat ut adolescens, cu plane

gradis esset.& Annibale iuueniliter exultate,patientia sua molliebat: de quo praeclare familiaris noster Ennius, Vnus qui nobis cunctando restituit rem.

Non ponebat enim rumores ante salutem.

Ergo post magis p uiri nunc gloria claret.

Tarentu uero qua uigila illa,quo cosilio recepit Cu quidem me audiere, Salinatori,qui amisso opbido fugerat in arce,glorianti,ati ita dicenti, Mea opera αFabi Tarentu recepisti: Certe,inquit ridens.nam nisi tu amisisses, . nunci recepissem. Nec uero in armis praestantior il in toga: qui Consul iteruSp.Carvilio Collega quiescente,C.Flaminio Trib.pl.quoad potuit restitit,agru Picenu & Gallicu uiritim cotra Senatus auctoritate diuidcti. Augurcpcu esset dicere ausus est,optimis auspichs ea geri,quae pro Reip.salute gerere tur : que cotra Rep. ferrentur, cotra auspicia ferri. Multa prs clara in eo uiro

cognoui,sed nihil est admirabilius,u quomodo ille morte M. fit a tulit, clari uiri,SI Consularis. Est in manibus laudatio: qua cu legimus,que philosophuno contenimus Nec uero ille in luce modo atq; in oculis ciuiu magnus sed intus domim praestantior. Qui sermo quae precepta quanta notitia antiquitaotis quae scientia iuris augurandi Multae etiam ut in homine Romano liter omnia memoria tenebat,non domestica solu,sed etia externa bella.Cuius sermone ita tum cupide fruebar quasi iam diuinarem,id quod euenit,illo extino icto, re unde discere,nemine. Quorsu igit haec ta multa de Maximor Quia profecto uidetis nefas esse dictu,misera suisse tale senectute. Nec tame omnes possunt esse Scipiones,aut Maximi: ut urbium expugnationes, ut pedestres nauales cp pugnas,ut bella a se gesta,triuphos 4; recordetur.Estent quiete Scpure & elegater acte aetatis placida ac lenis senectus. Quale accepimus Platonis,qui & uno & octogesimo ano scribens,mortuus est. Quale Isocratis, quieu librii qui Panathenaicus inscribitur,quarto & nonagesimo anno scripsiuse dicitur,uixit* quinquentu postea: cuius magister Leontinus Gorgias coν tu & septe copleuit annos,ne F unu in suo studio atq: opere cessauit. aut, cuex eo quereretur cur tadiu uellet esse in uita, Nihil habeo inquit,quod accuse senectute. Praeclaru responsu,&docto homine dignum.Sua enim uitia insiopientes,& suam culpam in senectutem transserui. uod non faciebatis cuius modo mentionem fici,Ennius

Sicut sortis equus spatio qui saepe supremo Vicit Olympia,nunc senio confectus quiescit. Equi sortis & uictoris senectuti coparat sua.que de*be memisisse potestis:anno eni undevigesimo post eius morte hi Cosules,T. Flaminius Sic M. Attilius facti sui: Ille aute Coepione & Philippo iter.Coss.mortuus est, cuego. VS , LX.annos natus lege Voconia magna uoce &bonis lateribus suasisse annos. LX X natus.tot enim uixit Ennius. Ita serebat duo quae maxi

499쪽

ma putatur onera, paupertate,& senectute,ut eis pene deIectari uideretur.Eenim quu copleetor animo,quatuor causis reperio cur sene stus misera uideatur,una Φ auocet a rebus geredis: altera, P corpus faciat ifirmum: tertiam, o priuet omnibus sere uoluptatibus: quarta, q= haud procul absit a morte. Earusi placet causaru quatu qus P ualea quatum p iusta sit unaqua φ, uideamus. A' rebus gerendis senectus abstrahit, uibus an iis quae gerutur in iuuentute & uiribusi Nulle ne igitur res seniles sunt quae uel infirmis corporibus animo tamen administretur Nihil ergo agebat Q. Maximus, nihil L. Paulus pater tuus, Scipio socer,optimi uiri Sij mei, Sc ceteri senes c Fabricii, Curia, Coruncani,cum Rep.consilio Sc auctoritate defendebant,nihil agebant in dApph Claudii senectutem accedebat etiam ut cecus esset: tamen is, cum sentelia Senatus inclinaret ad pacem & scedus faciendiim cum Pyrrho,non dubi tauit dicere illa, quae uersi bus persecutus est Ennius, 'Quo uobis mentes,recte quae itare solebant Antehac,dementi sele flexere ruina Ceterat grauissime. Notu enim uobis carmen e,5 tame ipsius Appii extat oratio: at hanc ille egit septe &dece annos post alterum Consulatu,cu inter duos Consulatus anni dece intersuissent Censor* ante Consulatum superio

rem sitisset. Ex quo intelligitur Pyrrhi bello gradem sane filisse: & tamen fiea patribus accepimus. Nihil igitur aflerunt qui in re gerenda uersari senectuotem negat: similest sunt,ut si qui gubernatorem in nauigado agere nihil discat,quum ali j malos scandae,ali j per seros cursent, alia sentinam exhauriant: ille aute clauum tenens sedeat in puppi quietus, non faciat ea quae iuuenes. At uero multo maiora & meliora iacit. Non uiribus aut uelocitatibus,aut celeri rate corporu res magnae geruntur,sed consilio,auetoritate,sententia: quibus notamodo no orbari,sed etia augeri senectus solet: nisi serte ego uobis qui miles,& Tribunus,& Legatus,& Cosui uersatus sum in uario genere belloorum,cesssare nunc uideor quum bella non gero. At Senatui que simi gerenda praescribo,&quomodo Carthagini male iam diu cogitanti bellum inseratur, multo ante denuncio: de qua non ante uereri desinam,s illam excisam esse cognovero. uam palma utinam dii immortales tibi Scipio reseruet,utaui reo liquias persequare: cuius a morte hic tertius Sc trigesimus eannus: sed memo xiam illius uiri excipient omnes anni consequentes. Anno ante me Cen sorem mortuus est. VIIII .annis post meum Consulatum,quum Consul iterum me Consule creatus esset. Num igitur si ad centesimum annum uixisset,sene stuliseum sius poeniteret Nec enim excursione,nec saltu,nec eminus hastis,aut comminus gladiis uteretur: sed consilio,ratione,sententia. aenisi essent in senibus,non summum cosilium maiores nostri appellassent Senatum. Apud Laocedsmonios quidem ii qui amplissimum magistratum gerunt,ut sunt, sic etiaappellantur,senes. si legere & audire uoletis externa,maximas Resp.ab adolescentibus labefactatas,a senibus sistentatas & restitutas reperietis. Ceta do, qui uestram Remp. tantam amisistis tam cito: sic enim perco tanti,ut est

in Neuii poetae ludo,respondentur 5 alia,& haec in primis,

B Proueniebant oratores noui,stulti,adoIescentuli. Temeritas est uidelicet florentis aetatis,prudentia senectutis. At memoria minuitur.Credo,nisi exerceas eam aut etiam si sis natura tardior.Themistocles

500쪽

cessisPt,qui Aristides esset, Lysimachum salutare solitu Equide non modo

eos noui qui sunt,sed corum patres etiam,& auos. Nec sepulcra leges uereor quod aiunone perda memoria: his enim ipsis legcdis redeo in memoriam mortuoru. Nec uero quequam senum audiui oblitu quo loco thesaurum oboruisset: Omnia quae curat meminerur,uadimonia costituta qui sibi cui ipsi de

beant. Quid Iuristonsulti quid Pontifices quid Augures quid Philosophi

senes si multa meminerui Manet ingenia senibus,modo permaneat studiu& industria: nec ea solum in claris & hoporatis uiris,sed i uita etia priuata Scquieta. Sophocles ad summa senectute tragoedias secit: quod propter studiuquum rem familiarem negligere uideretur, a fili is in iudicium uocatus est, ut queadmodu nostro more male rem geretibus patribus,bonis interdici solet: sc illu quasi desipiente a re familiari remoueret iudices. Tum senex dicitur ea fabulam quam i manibus habebat,& proxime seripserat,Oedipum Cotoneoum recitasse iudicibus,quaesisset num illud carmen desipictis uideretur: quo recitato,sentetiis iudicum est liberatus. Num igitur huncinum Hesiodu,num Simonidem, num Stesichorum, num, quos ante dixi, s cratem, Gorgiamnum Homerum,num philosophorum principes Pythagoram, Democritu,

num Platonem,num Xenocratem,num postea Zenonem, Cleanthem, aut

eum quem uos etiam Romae uidistis,Diogenem Stoicum,coegit in sitis studias obmutestere senectus Annoi omnibus ias studioru agitatio uitae aequalis fuit Age ut ista diuina studia omittamus. Possum nominare ex agro Sabino rusticos Romanos uicinos & familiares meos,quibus absentibus nitu serὸ ulla i agro maiora opera fiunt,no serendis,no percipiedis fructibus, no con dendis. Quana in illis hoc minus mirum. Nemo enim est tam senex,qui se annum non putet posse uiuere. Sed fidem laborant in eis quae seiunt nihil ad se omnino pertinere. Serit arbores, quae alteri seculo prosint,ut ait Statius no ster in Synephebis. Nec uero dubitat agricola, quavis senex,quaerenti cui se rat,respondere, Diis immortalibus: qui me non accipere modo heci malo

ribus uoluerunt, sed etiam posteris prodere. Melius Caecilius de sene alteri seculo prospiciente: quam illud,

Aedepol senectus si nihil quid si aliud uitii

Apportes tecum,quum aduenis,unum id est satis, diu uiuendo multa quae non uolt uidet.

Et multa fortasse que uult. Atq; in ea quidem qus non uult,sepe etiam adolestentia incurrit. Illud uero idem Caecilius uitiosius, Tum etiam in sene sta hoc deputo miserrimum, Sentire ea aetate esse odiosum se alteri,

Iucudu potius il odiosu.Vteni adolestetibus bona indole preditis sapietes senes dele statur,leuior fit eoru senectus qui a iuuetute colutur 5 diligutur, sic adolescetes senu prsceptis gaudent,quibus ad uirtutu studia ducutur. Nee minus intelligo me uobis a uos mihi esse iucudos. Sed uidetis ut senectus non modolia guida atq; iners no sit,ueruetia sit operosa,& semper agens aliud,&molies: tale scilicet,quale cuiuscν studiu i superiore uita sui . sidco, etia adodiscusalia d,ut Solone uersibus gloriate uidimus, qui se cotidie aliquid addi

stente sene fieri dicit: ut ego seci,qui graecas literas senex didici: quas quide sie