장음표시 사용
161쪽
Iaianum sim priseipales circumflantiae , Propteroe ea , in quibus es operatio.
ad 3. Eth. l. 3. n. AD Quartum sic immittur . Videtur , quod non
sint principales circumstantiae , propter quid, N. ea , in quibus es operatis , ut dicitur in tertio Ethicorum . c cap. I. a med. som. F. 9 Ea enim, in quibus est operatio , videntur esse Iocus , & tem-Pus ς quae non videntur eme principalia inter ciriscumnantias , cum sint maxime extrinseca ab actu - , Ea ergo , in quibus est operatio , non sunt princia palissimae circumstantiarum a. Praeterea . Finis est cxtrinsecus rei . non ei videtur esse Mrincii issima circumstantiarum. 3. Praeterea in Principalissimum in unoquoque est, causa eius, 3csormat sed causa ipsius actus est pe sona agens ; forma autem actus est modus ipsius ἀeruo istie duae circumstantiae videntur esse princi
Sed Contra est , quod Gregoinis Nyssenus c ses
meis lib. de nan hom. ωρ. 3ti dicit , quod prim.cipali imae circumstantiae iunt, .cGus gratia agitui in quid es, quod agitur. Re ndeo dicendum , quod actus proprie vicum tur humani, sicut supra diehun est, cI. a. I. prout sunt voluntarii a Voluntatis autem motivum,& obiectum est finis Et ideo principalissima es omnium eiseu anti rum illa , eus attingit actum ex parte finis , st. c ius gratia : fecundaria sero , utiae attingis issam subsantiam acttis, idest, quid Git. Aliae Dero eis Manilia sunt magis , vel minus priniamus , sectindum quod magis , vel minus ad has appropinquam. Ad primum aergo dicendum , quod per ea , iKquibus est operatio, Philosophus non intelligit tem-Pus, & locum, 'sed ea , quae adiunguntur ipsi aetiit. Unde Gregorius Nyssenus cDe. 16ρ. eitat. quasi exponens aictum Philosophi , loco eius , quod Phi-
Iosephus dixit , in quibus es operatio, Acit , quid
Ad secundum dicendum , quod finis, etsi non sit de substantia actus, est tamen causa actus Prim
162쪽
eipalissima , inquantum movet agentem ad age dum . Unde & maxime actus moralis speciem habet ex fine. Ad tertium dicendum , quod persona agens camia est actus , serundum quod movetur a fine : Ssecundum hoc principaliter ordinatur ad actum: Aliae vero conditiones personae non ita principaliter ordinantur ad actum . Modus etiam non est in stantialis sorma actus c haec enim attenditur in
seeundunt obiectum, vel finem , & terminum a sed est quasi quaedam qualitas accidentalis.
Ex art. habes primo r quomodo per rationem O stendas , merito esse insinuatum a scripturis :quod principalis imae circunstantiae amaum human rum sunt finis , ct quod fit . Ut per hoc , quod diacitur Hierem. α. invenerunt patres υesri in me iniquitatis , quia elongaverunt a me , re ambulaverunt pos Ninnitatem , ω vani facti fune P Ecce : quod de fime , unde moti fuerunt ad elongandum a Deo, & ambulandum in peccatis ἰ tanquam de re fundamentaria , seu principalissima radice , atque circunstantia quaerit . Simile illi dicto Io. 8. Si veritatem dico vobis , quare non ereditis mihi pEt illi Psalm. a. Gare fremuemne gentes populi meditati fune inania Postquam vero Hierem. a. de fine quaesivit , subsequenter aliam circumsta tum, scilicet quid secerit , aperit, dicens , ibid. Duo maia Deis popuIus metis . Me dereliquerunt fontem
quae eontinere non valent aquas . Ac si Hieremias per hunc ordinem , quasi scholastice dicat : quod principalissima circunstantiarum omnium est causa
finalis , post hanc vero est effectus , inde quid agitur , hoc est de dictis ad literam in conclusione , cur, & quid . Secando vides: quomodo , &e.
De Volantate, quorum se tie volitorum, in tres articulas dimisa . DEinde considerandum est de ipsis actibus voluntatis in speciali. Et primo de actibus , qui sunt immediate ipsius voluntatis , velut a volunt 'is eliciti : Seeundo de actibus imperatis a volunta
163쪽
te : Voluntas autem movetur & in finem , Mi in ea, quae sunt ad finem. Primo igitur considerandum est eis actibus volu ratis, quibus movetur in finem : di deἐnde de actiabus eius , quibus movetur in ea , quae sunt ad fisnem . Actus autem voluntatis in finem videntur
esse tres , scilicet velis , frui , di intendere . mimo
ergo considerabimus de voeuntate. Secundo de fruitione. Tertio de intentione. Circa primum consideranda sunt xris. Primo qι dem , quorum voluntas sit . Secundo , a quo minveatur. Tertio, quomodo moveatur. Cirea primum ρυaeruntur tria. Primo . Utrum voluntas sit tantum boni. Secundo Utrum sit tantum finis , an etiam e rum, quae uni ad finem. Tertio. Si est aliquo modo eorum , quae sunt ad finem , utrum uno motu moveatur in finem ,& in ea, quae sunt ad finem.
x Primum sic proceditur. Videtur, quod volu
tas non tantum sit boni. Eadem enim est potentia oppositorum; sicut visus albi, & nigri r Sed bonum , & malum sunt opposita . Ergo voluntas non solum est boni, sed etiam mali. 2. Praeterea . Potentiae rationales se habent ad
opposita prosequenda, secundum Philosophum : cI.
9. Met. tex. 3. to. 3. Sed voluntas est potentia mtionalis : est enim in ratione , ut dicitur in a. de anima. c tex. 42. to. a. Ergo voluntas se habet ad Opposita : Non ergo tantum ad volendum bonum, sed etiam ad volendum malum. 3. Praeterea . Bonum , α ens convertuntur : Sed voluntas non solum est entium, sed etiam non entium .' volumus enim quandoque non ambulare, &non loqui ; volumus etiam interdum quaedam s tura , quae non sunt entia in actu . Ergo voluntas non tantum est boni.
Sed Contra est , quod Dion. dicit 4. cap. de div. nom. Iect. 9. . a quod malum es praeter v Iumarem, & quod omnia bonum oppetunt .
164쪽
-.Re ndeo dicendum , quod voluntas est appetiatus quidam rationaIis: omnis autem appetitus non est nisi boni. Cuius ratio est , quia appetitus nihil aliud est , quam quaedam inclinatio appetentis iualiquid . Nihil autem inclinatur, nisi in aliquid simile , & conveniens . Cum igitur omnis res , i
quantum est ens , & substantia , fit quoddamnum , meesse es , ut omnis inclinatio se in bonum. Et inde est , quod Philomphus dicit in I. Ethie. in princi rom. s. quod bonum es , quod omnia
Sed considerandum est , quod cum omnis inclia natio consequatur aliquam sormam , apte titus naturalis consequitur formam in natura existentem ;appetitus autem sensitivus, vel etiam intelleaivus, seu rationalis , qui dicitur Usuntas , sequitur so mam apprehensam. Sicut igitur id , in quod tendit appetitus naturalis , est bonum existens in re : ita id , in quod tendit appetitus animalis , vel voluntarius , est bonum apprehensum . Ad hoc igitur quod voIuntas in aliquid rendat , non requisitur ,
quod se bonum in rei veritata , Ied quod apprehen datur in ratione boni . Et propter hoc Philosophus dicit in a. Physic. crex. 3 I. to. a. quod sinis es
bonum, μι apparens bonum. Ad primum ergo dicendum, quod eadem potenotia est oppost torum : sed non eodem modo se habet ad utrumque . Voluntas igitur se habet & ad bonum , & ad malum ; sed ad bonum , appetendo ipsum; ad malum vero , fugiendo illud . ipse ergo actualis appetitus boni vocatur volantas , secundum quod voluntas nominat actum voluntatis : sic enim nune i uimur de voluntate : Fuga autem mali magis dicitur noluntas. Unde 'Iuntas est boni, ita noluntas est mali. Ad secundum dieendum , quod potentia ration lis non se habet ad quaelibet opposita prosequenda, sed ad ea , quae sub suo objecto convenienti contianentur . Nam nulla potentia prosequitur nisi suum conveniens obiectum : obieetiam autem voluntatis est bonum . Unde ad illa opposita prosequenda se habe: voluntas , quae sub bono comprehenduntur ;sicut moveri, & quiescere, loqui , & tacere , di alia huiusmodi r in utrumque enim borum fertur voluntas sub ratione boni. Ad tertium dicendum, quod illud, quod non estem in rerum natura , accipitur ut ens in ratione. unde negationesὴ & privationes entia dicuntur rationis . per quem etiam modum futura , prout ain m. V. G pre-
165쪽
Prehenduntur , sunt entia . Inquantum igitur sunt hujusmodi entia, apprehenduntur sub latione boni; S sic voluntas in ea tendit . Unde Philossiphus dicit in I. Et hic. c I. a prisc. to. I. quod e rere malo habet rationem boni.
EX articulo habes primo: quomodo per rationem
ostendas, merito in uatum fuisse a scripturis, S Dionysio , quod voluntas non est , nisi boni. AD. Dionysio quidem e ut in ara. coni. A scripturis vero per hoc : quod dicitur Psal. II 8. Beati , &e. Vide ad longum q. I. a. 8. append. Si enim voluntas non potest velle miseriam , idest inclinari ad appetendum miseriam; & non potest non velle beatitudinem , ita , ut etiam peccatores ideo peccent,
ni beatitudinem habeant c secundum quod dicitur ibi voluntas profecto est boni tantum ita , ut nec si, nec esse possit mali. Item per hoc , quod die, tur Rom. 8. Manitaιi ereatura subsedia es non vi Iens . Ae si dixerit : Quia creatura apprehendit, quod esse subjectum vanitati est malum , ideo ipia creatura non vult esse subiecta vanitati , licet ei sit subjecta. Per hoc ergo implicite Apostolus scholasticis concludendum esse aperit : quod voluntas non est, nisi boni apprehensi. Alioquin, si apprehende-xet , quod esse subiectium alicui vanitati esset bonum : tunc vellet esse subiecta tali vanitati . In cuius signum quosdam increpando dicit Psal 4. Quid diligitis vanitatem , sir quaeritis mendacium ' Et Proverbiorum I. Usquequo Ruisi ea , quae sebi fune noxia , eupient 8 Ad denotandum scilicet iiDidem Theologis scholasticis , quod voluntas ita est
solum boni, ut etiam malum non, nisi sub ratione boni, velit: & consequenter , quod non omne, quod vult sub ratione boni , est bonum in veritate rei, sed quandoque vanum , Mendacium , & noxium . Secundo vides, &c.
Dινum Voluntas fit tantum finis , an etiam eorum, quae sunt ad Anem.
AD Secundum sic proceditur . Videtur, quod umluntas non sit eorum, quae sunt ad finem, sed
166쪽
eantum finis. Dicit enim Philos . in 3. Ethic. c eam a. t a. s. quod voluntas es fnis , Hstis autem e rum , quae sunt ad fnem .
a. Praeterea . Ad ea , quae sunt diversa genere, diversae potentiae animae ordinantur , ut dicitur in
6. Ethicor. c e . I. a med. to. S. J Sed finis, & ea, quae sunt ad finem , sunt in diverso genere boni. nam finis , qui est bonum honestum, vel delectabile, est in genere qualitatis , vel actionis , aut passionis: bonum autem, quod dicitur utile, quod est ad finem, est in ad aliquid, ut dicitur in I. Ethic.c eap. 6. m. s. Ergo si voluntas est finis, non eritaeorum, quae sunt ad finem. 3. Praeterea . Habitus proportionantur potentiis,
cum sint earum persectiones r Sed in habitibus , qui dicuntur artes operativae, ad aliud pertinet finis, Mad aliud quod est ad finem : sicut ad Subern
torem ροrtinet usus navis , qui est finis eius : ad navifactivam vero constru o navis , quae est pro- uter finem . Ergo cum voluntas sit finis , non erit eorum, quae sunt ad finem . Sed Contra est, quia in rebus naturalibus per eandem potentiam aliquid pertransit media, & pertingit ad terminum : Sed ea, quae sunt ad finem, sunt quaedam media , per quae pervenitur ad finem , sicut ad terminum . Ergo si voluntas est finis , ipsa etiam est eorum, quae sunt ad finem. Respondeo dicendum , quod voluntas quandoque dicitur ipsa potentia , qua volumus, quandoque a tem ipse voluntatis actus.
Si ergo loquamur de υoIuntate , fecundum quod nominat potentiam se se extendit oe ad finem, mos ea, quae sunt ad finem. Ad ea enim se extendit
unaquaeque potentia , tu quibus inveniri potest quocunque mod ratio sui obiecti: sicut visus se extemdit ad omnia , quaecimque participant quocunque modo colorem . Ratio autem boni , quod est obiectum potentiae voluntatis , invenitur non solum in fine, sed etiam in his, quae sunt ad finem. Si autem loquamur de υoluntate , secundum quod
mominat proprie actum, se proprie loquendo es mistantum. Omnis enim acius denominatus a potentia
nominat simplicem actum illius potentiae: sicut i telligere nominat simplicem actum intellectus. Simplex autem actus potentiae est in id, quod est secundum se obiectum potentiae. Id autem, quod est propter se bonum, & volitum, est finis . Unde voluntas proprie est ipsius finis . Ea vero , quae sunt ad
finem , non sunt bona , vel volita propter seipsa, - G a sed
167쪽
sed ex ordine ad finem . Unde voluntas in ea non fertur , nisi quatenus fertur in finem , unde hoc ipsum, quod in eis vult, est finis : sicut & intellia sere proprie est eorum , quae secundum se cogno cuntur, scilicet principiorum : Eorum autem, quae cognoscuntur per principia , non dicitur esse intellia gentia , nisi inquantum in eis ipsa principia consicerantur . Sic enim se habet finis in appetibili , sicut se habet principium in intelligibilibus , ut dicitur in 7. Ethicor. c ωρ. 8. to. I. ' Ad primum ergo dicendum, quod Philosophus i quitur de voluntate , secundum quod proprie nominat simplicem actum voluntatis , mn autem secun dum quod nominat potentiam. Ad secundum dicendum , quod ad ea , quae sunt diversa genere, ex aequo se habentia, ordinantur diauersae potentiae r sicut sonus , S color sunt diversa genera sensibilium , ad quae ordinantur auditus, &visus . Sed titile , & homum non ex aequo se habent, sed sicut quod est secundum se , fecundum
alterum . Huiusmodi autem semper .reseruntur ad eandem Potentiam : sicut per potentiam visivam sentitur & color, & lux, per quam color videtur. Ad tertium dicendum , quod non quicquid diversificat habitum , diversificat potentiam . Habitus Gnim sunt quaedam determinationes potentiarum ad aliquos speciales actus . Et tamen quaelibet ars op rativa considerat & finem, & id quod est ad finem. Nam ars gubernatoris considerat quidem finem , ut quem operatur ; id autem , quod est ad finem , ut quod imperat . E contra vero navi factiva considerat id , quod est ad finem , ut quod operatur ; id vero, quod est finis , ut ad quod ordinat id quod
operatur . Et iterum in unaquaque arte operativa
est & aliquis finis proprsus , & aliquid, quod est ad finem; quod proprie ad illam artem pertinet. APPENDIX. EX artic. habes primo : quomodo per rationem
ostendas, merito insinuatum esse a scripturis :quod voluntas eli & finis, & eorum , quae sunt ad finem. Finis quidem: ut Matth. I9. Si vis ad υ tam ingredi. Eorum autem , quae sunt ad finem rut Luc. 9. Si quis vult venire pos me. Et EcclesII. volueris mandata se are . Secundo vides :quomodo ex iis bene pensatis , & applicatis deci
168쪽
QUAE . VIII. ARΤ. III. ARTICULUS III.
AD Tertium sic proceditur . Videtur , quod e dem actu voluntas seratur in finem , & in id quod est ad finem. Quia secundum Philos. Iib. I. Topic. ev. a. in explic. loci χχ. eo. I. tibi est unum 'opter alterum , ibi es unum tantum : Sed voluntas non vult id quod est ad finem , nisi propter finem. Ergo eodem actu movetur in utrumque. . a. Praeterea. Finis est ratio volendi ea, quae sunt
ad finem ; sicut Iumen est ratio visionis colorum Sed eodem actu videtur lumen S color . Ergo idem est motus voluntatis , quo vult finem , & ea quae sunt ad finem. 3. Praeterea . Idem numero motus naturalis est , qui per media tendit ad ultimum: sed ea quae sunt ad finem , comparantur ad finem , sicut media ad ultimum. Ergo idem motus voIuntatis est , quo v Iunias sertur in finem, &in ea quae sunt ad finem. Sed Contra . Actus diversificantur secundum o
lecta : Sed diversae species boni sunt finis , & id
quod est ad finem , quod dicitur utile . Ergo noueodem actu voluntas sertur in utrumque. Respondeo dicendum , quod cum finis sit secundum se volitus , id autem quod est ad finem , inquantum huiusmodi , non sit volitum nisi propter finem , manifestum est , quod voluntas potest ferri in finem , Inquantum nitiusmodi , sine hoc quoa feratur in ea quae sunt ad finem : Sed in ea, quae sunt ad finem , inquantum huiusmodi , non potest ferri, nisi seratur in ipsum finem. Sic ergo volu tas in ipsum finem dupliciter fertur: uno modo a silute secundum se: alio modo sicut in ratione vo . Iendi ea quae sunt ad finem. Manifestum est ergo , quod tinus oe idem motus
volωntatis es, qtio fretur in Mem , secundum quod es ratio volenda ea quae sunt ad finem , . in ipsas quae fune ad Mem. Sed alius a ius es , quo fertur in Uum finem
absolute , in qMandoque praeredit tempore : Sicut cum aliquis primo vult sanitatem , & postea deliberans quomodo Possit lauari , vult conducere m. - G a dicum,
169쪽
dicum , ut sanetur . Sic etiam & circa intellectum accidit. Nam primo aliquis intelligit ipla principia secundum se ; postmodum autem intelligit ea in ipsis conclusionibus , secundum quod assentit co clusionibus propter principia Ad primum ergo dicendum , quod ratio illa procedit, secundum quod voluntas sertur in finem , ut
est ratio volendi ea quae sunt ad finem. Ad secundum dicendum, quod quandocunque videtur color, eodem actu videtur Iumen r Potest tamen videri lumen sine hoc quod videatur color. Et smiliter quandocunque quis vult ea quae sunt ad finem , vult eodem actu finem: non tamen e converso . Ad tertium dicendum, quod in executione operis ea quae sunt ad finem, habent se ut media, & finis ut terminus . Unde sicut motus naturalis interdum sistit in medio, & non pertingit ad terminum et ita quandoque operatur aliquis id quod est ad finem, Miamen non consequitur finem . Sed in volendo este converso : Nam voluntas per finem devenit in volendum ea quae sunt ad finem: sicut & intellectus devenit in conclusiones per principia , quae media
dicuntur . Unde intellectus aliquando intelligit medium , & ex eo non procedit ad conclusionem: Et similiter voluntas aliquando vult finem , & tametanon procedit ad volendum id quod est ad finem. Ad illud vero, quod in contrarium: obiicitur, Patet solutio per ea, quae sup. dicta sunt . c ai . preMad a. Nam utile, & honestim non sunt species boni ex aequo divisae sed se habent sicut propter se & propter alterum . Unde actus voluntatis in unum p test ferri sine hoc quod feratur in alterum e Ma
EX art. habes primo : quomodo per rationem ci. stendas, merito a scripturis fuisse insinuatum: quod voluntas fertur actu eodem , atque alio in finem , & in ea , qus sunt ad finem ; iuxta diversas considerationes . Alii quidem ; ut per hoc: quod Balaam ariolus introducitur dixisse Num. 23. Moriatuν anima mea morte linorum . Ecce equod iste vult finem bonitari , stilicet mori mo te i ustorum , tamquam absolute secundum se ab ipso consideratum .' & tamen non vult ea , quae sunt ad hune finem , scilicet vivere vita iustorii . Nam etiam tunc actualiter erat exercens arvolandi
artem , & divinationes pactis cum diabola intervin
170쪽
nientibus ς insuper & consilium dedit regi Balac deis
ripiendi Israelem per sornicationes . Non ergo e dem actu voluntatis quo ferebatur in finem, serebatur in ea, quae sunt ad finem: quandoquidem nullo stetu voluntatis movebatur ad volendum existentia ad talem finem a se concupitum . Eodem autem a ctu ferri voluntatem in utrumque insinuatur per
hoc , quod dicitur Gene. 29. Quam diurens Jacob ais , semiam tibi pro Rachel FIta tua. Ecce : quoa Iacob ex dilectione ad Rachel , tamquam finem ,
vult servitutem , tamquam existentia ad ipsum finem I per quod utique constat , quod ille finis erat , ut ratio volendi existentia ad finem ; R ideo Iacob, quia sic finem illum considerabat, eodem Au volebat & ipsum finem , & existentia ad finem . Item per hoc , quod subditur ibidem : videbanitie pauet dies prae amoris magnitudine . Ubi clare patet , quod volitio amorosa finis est ratio non ta tum volendi existentia ad finem etiam laboriosa, sed & sufferendi ipsa , quantuncunque laboriosa, trubenter. Consequenter ergo uno , atque eodem amavult Iacob&finem amatum, & existentia ad finem,
ruamvis multum dissicilia, libenter susterre. Secun- , vides, &c.
De motivi volantatis , in sex arinulas divisa. DEinde considerandum est de motivo volunt
Et eirea hoe quaeruntur sex. Primo . Utrum voluntas moveatur ab intellectu. Secundo. Utrum moveatur ab appetitu selisitivo. Tertio. Utrum voluntas moveat se ipsam. Quarto Utrum moveatur ab aliquo exteriori principio. Quinto . Utrum moveatur a corpore coelesti. Sexto . Utrum voluntas moveatur a solo Deo ,