장음표시 사용
91쪽
non. sit ignetum: dc contentione, magis illis ignoscemium sutile: de est de liberationis c 7a partibus, turpe aut inutile esse concedi eam rem, quae ab adversario commissa iit ; permagnum esse , di magno futurum detrimento si ea res ab iis , qui potestatem habent vindicandi, neglecta sit. XXlII. Defensor autem conversis omnibus his partibus poterit uti. Maxi. me autem in voluntate defendenda commorabitur , & in ca re adaugenda quae voluntati fuerit impedimento et & se plus , quam secerit , facere non tu iste : & in omnibus rebus voluntatem spcitari oportere : dc se convinci non posse , quod non abiit a culpa : & ex suo nomine communem homi num infirmitatem posse damnari . Dcinde nihil indignius esse , quam eum Titi culpa careat , supplicio non carere . Loci autem communes accii satoris unus in consessione , & alter , quanta P testas peccandi relinquatur , si semel institutum sit , ut non de farto , sed de facti causa quaeratur . Desun- si ris autem , conqucilio calamitatis cjus , quae non culpa , sed vi majore quadam accidcrit , & de fortunae potestate , & hominum infirmitate , &uti suum animum , non eventum considerent . In quibus omnibus conquestionem suarum aerumnarum , dc crudelitatis adversariorum indignationem inesse oportcbit. Ac neminem mirari conveniet , si aut in his, aut in aliis exemplis seripti quoque controversiam 73 adjunctam vidubit . Quo de genere poli erit nobis separatim dicendum , propterea quod quaedam genera causarum simille iter , ct ex sua vi considcrantur quaedam autem sibi aliud quoque aliquod controversae genus assumunt. Quare omnibus cognitis , non crit diis-cile in unamquamque causam transferre , quod ex eo quoque genere conveniet : ut in his exemplis concessionis inest omnibus scripti controversa ea , quae ex scripto dc sententia nominatur 7 : sed quia de concessione loquLbamur , in eam praecepta dedimus . Alio autem loco de scripto &sententia dicemus . Nunc in alteram concessionis partem considerationem in
XXXIV. Deprecatio est , in qua non defensio facti , sed ignoscendi postulatio continetur . Hoc genus vix in judicio probari potest , idco quoaconcesso peccato , difficile est ab eo , qui peccatorum vindex esse debet , ut ignoscat impetrare . Quare parte ejus generis , cum causam non in eo
ν1 DὸLιὸν al onti Id est , teneris deliberativi. Alludit enim ad celeberrimam ora tionum diviticinein, secundum quam aliar dicuntur esse in genere demonstrativo ενιαω . alaar in genere deliberativo δημηγοM ας, vel συυβψλdνrκμ, aliae denique in genere judiciali δικααχ, . Vide cap. s. tib. I.
δum ait Tullius pag. 33. an in ratione, an in scripto sit controversia . Nam scripti controversia est ea, quae ex scriptionis genere nascitur. Quintilian. lib. I. c p. s. status alios rationales . alios legales vocat , idque Graecoruin Rhetorum exemplo, cui λιγι κῶι de νομικαe appellant . Vide cap. 33. lib. i. n. qs. Irim.
renssa Hoe controversiae seu status legat spenus fusius exponunt Tullius hie , cap. 42. de Quintilian. lib. r. cap. 6. Mem . Pa=ιὸ 3 Lam, parae eo genere, crimcatilam ιn eo, ni deprecens, conmtuer I .
92쪽
eoustitii elis , uti licebit . Ut si pro aliquo claro , aut forti viro , cujus iarempublicam inulta sint beneficia, dixeris: possis, cum videaris non uti deprecatione , uti tamen ad hunc modum : Quod si , Iudices , hie pro suis benefieiis , pro suo studio . quod in vos habuit semper et tali suo tempore , multorum suorum recte factorum causa , uni delicto ut ignosceretis postu Iaret , tamen dignum vetira mansuetudine, dignum virtute hujus esset, Iu-diees , a vobis hanc rem, hoc postulante , impetrari. Deinde augere beneficia licebit , & judices p locum communem ad ignoscendi voluntatem
Quare hoc genus , quamquam in iudiciis non versatur , nisi quadam eκ parte: tamen quia & pars ipsa inducenda nonnunquam eii, & in senatu, aut concilio saepe omni in genere tractanda , tu id quoque praecepta ponemus .
Nam in senatu , & ia concilio de Syphace 7s in diu deliberatum est ι α de Q. Numitorio Pullo 76ὶ apud L. Opimium c 77' , & ejus concilium
diu dictu ira est . Et magis in hoc quidem ignoscendi , quam cognostendi postulatio valuit . Nam semper animo bono se in pripulum Romanum fuisse non tam facile probabat , cum conjecturali constitutione i 78 uteretur , quam ut, propter posterius beneficium, sibi ignosceretur , cum deprecationis partes a adjungeret. XXXV. oportebit igitur eum, qui sibi ut ignoscatur , postulabit , cor memorare , si qua sua poterit beneficia , & si poterit , ostendere , ea m1-jora esse , quam haec , quae deliquerit , ut plus ab eo boni quam mali pro. fectum esse videatur . Deinde majorum suorum beneficia, si qua exitabunt, proferre. Deinde ostendere , non odio, neque crudelitate fecita quod secerit, sed aut stultitia , aut impulsit alicujus , aut aliqua hone ita , aut probabili causa - Postea polliceri , & confirmare , se & hoc peccato doctum , dc beneficio eorum , qui sibi ignoverint , confirmatum , omni tempore a tali ratione ablaturum. Deinde spem ostendere, aliquo se in loco, magno iis, qui sibi concesserint, usui futurum. Postea, si facultas erit, se aut sba consanguineum, aut jam a maioribus in primis amicum esse demoni trabit; & am plitudinem suae voluntatis , & nobilitatem generis eorum , qui se salvum velint, & dignitatem ostendere, & caetera ea, quae personis ad honest item,
Numidia rex societatem primum inrit cum
I . Scipione; fracta deinde fide , Hasdrubali
adhaetit e tandem devaetus , captus , ae per
trutinphum a Scipione , si Polybium audiax . circumductus. paulo poli in euilolia Tibure Obiit, anno V. C. ss3. Prusteus. γοὶ D. S. Numnoνιa Ptillo Proditore in helio Freteirano 1 de quo Philipp. III. cap.
ννὶ Apud L. Opimiam 3 Amicus meus addit .Pν rorem . Rei te , si ex libro aliquo auus crapto . Consentit historis . Livius in
93쪽
re amplitudinem sunt attributa, cum constituitione, sine arrogantia in L. . t se detii instrabit , ut honore potius alitu , qu in ulli' supplicio dignus est. vidcatur . Deinde caeterris proferre, quibus maiora delirha concessa sint. Aemulium proficiet , si se mi iuri cordem in pote il/te , & propellium ad igno sidendum sutile ostendet. Atque ipsirin illud peccatum erit extenuandum , ut quam minimum obsuisse videatur & aut turpe , aut inutile demonstran dum , tali de homine supplicium sumere . Deinde locis communibus miseri cordiam captare oportebit ex iis praeceptis , quae in primo libro sunt exopolita .
XXXVI. Adversarius autem niale iacta augebit : nihil imprudenter , sed omnia ex crudclitate & malitia facta dicet . ipsum irrina sericordum , superabum suis se , di , si poterit , oilendet semper inimicum fuisse , & amicum
feri nullo modo 1 osse . Si lianc eia pro retet aut aliqua de cauta farta , non propicr benevolentiam demon lirabit ; aut pallea .odium esie acre susceptum ; aut illa omnia maleficiis esse deleta ; aut leviora bene icta , quanimalcficia ; aut , cum beneficiis honos habitus sit, pro maleficio pae in sa- mi oporture. Dcinde turpe esse , aut inutile , ignosci. Deinde , de quo , ut potestas cssct , s ire optarint , in eum potestate non uii , si uni nam esse itultitiam : & cogitare oportere , quem animum in eum , vel qtrale odium habu citi t. Locus autem communis erit, indignatio malefidii; & al-tur , eorum miscruri oportere , qui propter sortuu .ina , non propter malitiam in miseriis sciat. Quoniam igitur in generali constitutione s 79 tamdiu propter eias partium multitudinem commoramur , ne sorte varietate & dissimilitudine rerum deductus alieujus animus in quendam errorem deseratur : quid etiam nobis ex eo genere reiici , & quale restet , admonendum videtur . Iuridiciatum s8οὶ causam esse dicebamus , in qua aequi & iniqui natura , praemii aut poenae ratio quaereretur . Eas causas , in quibus de aequo dc laiquo quaeritur, exposuimus.
XXXVII. Reilat nunc, ut de praemio, & de poena explicemus . Sunt enim multae cauliae , quae ex praemii alicujus petitione constant . Nam de apud judices de pr.imio sape accusatorum quaeritur , dc a senatu , aut concilio aliquod praemium sepe petitur. Ac neminem convenici arbitrari, nos, cum aliquod exemplum ponamus, quod in senatu agatur. a i diciali genere Oxemplorum recedere . Quicquid enim de homine probando , aut improbando dicitur , cum ad eam dictionem , sentcntiarum quoque ratio accommodetur , id non, si per sententiae dictionem agitur , deliberativum eit: sed quia de homine statuitur, iudieiale est habendum s81 ὶ . Omnino autem qui siliis
94쪽
ὀIlIgenter omnium causarum Vim & naturam cognovus it , cum genete primo, tum etiam sorma eas intelliget dissidere. Caeteris autem partibus apias inter se omnes, & aliam in aliam implicatam videbit, Nunc de pra iniis consideremus . L. Licinius crassus consul quosdam in citeriore Gallia, nullo illustri, neque certo duce , neque eo nomine, neque numero praeditos, ut digni ei sent qui hostes populi Roinani esse dicerentur; quod tamen excursionibus & latrociniis tu scitam provinciam redderent, consectatus est , & coasecit et Romam rediit : triumpbum a senatu postulat Hic , ut & in deprecatione , nihil ad nos attinet , rationibus & infirmati nibus rationum supponendis , ad j vilicatione in pervenire : propterea quod ,
ni si alia quoque incidet constitutio s 8 a ὶ , aut pars constitutionia . simplexerit judieatio 8 ι ), & in quaestione ipsa continebitur. In deprecatione, hu
iusmodi: Oporteatne poena a inci : in hac, Euiusmodi: Oporteatae praemium dari. Nunc ad piaemii quaestionem appositos locos exponemus. XXXVIII. Ratio igitur praemii quatuor est in partes dilfributa: in beneficia, in hominem. in praemii genus , in facultates . Beneficia ex sit x vi , ex tempore , ex animo ejus qui secerit , ex cassi considerantur . Ex sua vi Maerentur, hoc modo: Magna, an parva; facilia, an dissicilia; singularia sint, an vulgaria ; vera, an salsa quadam ex oratione honestentur. Εκ tempore autem, Si tum, cum indigeremus; cum caeteri non possent , aut nollent opitulari; si turn, cum spes deseruisset, opitulatus sit. Exanimo, Si non sui commodi causi , sed eo consilio sccit omnia , ut hoc conficere pollet. Ex casu, Si non fortuna, sed industria saltum videbitur . aut si industriae fortuna obstiterit. In hominem autem , Quibus rationibus vixerit , quid sumptus in eam rem, aut laboris insumps rit; & si quid aliquando tale . secerit ; num alieni laboris, aut d corum bonitatis praemium sibi postulet; num aliquando ipso rite in ob causam praemio aliquem a mei negarit oportere; aut num iam, fatis pro eo, quod seeerit, honos habitus sit; aut num necesse fuerit ei facere id, quod secerit; aut num hujusmodi sit factum, ut, nisi sucisset, sup .plicio dignus esset, non, quia secerit, praemio; aut num ante tempus Praemium petat, & spe in incertam certo venditet pretio; aut num, quo supplicium aliquod vitet , eo praemium postulet , uti de se praejudicium factum LGς videatur,
XXX l X. In praemii autem genere, quid, & quantum , & quamobrem postuletur, & quo, & quanto quaeque res praemio digna sit, conliderabitur. Dcinde apud majores, quibus hominibus, & quibus de eausis talis honos sit
habitus, quaer Ctur. Deinde ne is honos nimium pervagetur. Atque hic ejus, qui contra aliquem praemium pollulantem dicet, locus erit communis, Praemia virtutis dc offeti, si nota & ca ita e se oportere; nelue ea aut cum im-ι Κ a pro-
nis Oratoriae stitu . Vide cap. g. lib. i. n. 36. II. lib. 2. n. νγ. Idem .
95쪽
probis eommunicari , aut in mediocribus hominibus pervulgari . Et alife Minus homines virtutis cupidos lare, virtutis praemio pervulgato: quae en mirata, & ardua sint , ea ex praemio Pulchra, & jucunda hominibus videri. Et tertius, Si exsistant , qui apud majores nostros ob egregiam virtutem tali honore dignati sunt, nonne de sua gloria, cum pari praemio tales homines assiei videanε. delibari s 84 putent λ & eorum enumeratio, & cum eis, quos coutra dicat, comparatio. Ejus autem, qui praemium petet , faeti sui amplificatio, & eorum qui praemio affecti suot, cum suis fallis contentio . Deinde caeteros a virtutis studio repulsum iri , si ipse praemio non sit
affectus. Facultates autem considerantur, cum aliquod pecuniarium praemium pollulatur: in quo utrum copiane sit agri, vectigalium, pecuniae, an penuria, consideratur. Loei commune3, Facultates augere, non minuere , oporistere . & impudentem esse , qui pro beneficio non gratiam , .verum mercedem postulet: contra autem de pecunia ratiocinari , serdidum esse , cum de
gratia reserenda deliberetur : & iis non pretium pro facto , scd honorem , ita ut iaci tatum sit, pro beneficio postulare . Ac de constitutionibus quidciniatis dictum est: nunc de illa controveritis, quae in scripto versentur Ss in,
XL. In scripto veriatur controversia , cum ex scriptionis ratione aliquid dubii nascitur. Id si ex ambiguo 86 , ex scripto & sententia 87ὶ, eae contrariis legibus t 88 , ex ratiocinatione i 89 , ex definitione o . Ex
ambiguo autem nascitur controversia, cum quid senserit scriptor, obscurum est, quod scriptum duas plure De res significat, ad hunc modum: Pater Ἀ- milias, eum filium heredem faceret , vasorum argenteorum pondo centum uxori suae se legavit : Ne es meus uxori meae vasorum argenteorum pondo centum, qνae volat, dato. Post mortum eius vasa magnifica, & pretiose cae.
lata petit a filio mater: ille se, quae ipse vellet, debere dicit . Primum , si fieri poterit, demonstrandum est, non esse ambigue scriptum. , propterea quod
omnes a D I,sari Vuleo det seram e pro quo Muretus in Cice, ciniani, de quo in praefata ne dicebam , exempli marginibus, dehiam, scripset it . Repcisuit Lanibinus . .eiisrara , quod interpretatur . . frahi, dεseri r ut apud Lucretium III. Dor.
nee deIs are valemus Tempore de mo/tis .
Quanquam Ac ibi apud Lueretium . aeIιόν re , legi vult Tan. Faberi Iudicrum elio doctorum.
neque enim hie ego me eriticum , sed edit rem debeo prosteri. Otive m. 8s a Da confitiar anasM Deie . . . . nunc vi tis controversiis qua in Iersto versanrur Vide ut ipse Tullius ea L ιιones id est, Oratoriarum quaestionum status propraedictos & stricte sumptos legalibus quaestionibus quadan tenus opponat. Vide varia Rher ium systemata de stari s in Uintil.rag. Lal. not. η68. Canerennemus . 86 3 Ex ams itio 3 Graeci Rhetores vocant. Leg:lein hunc flatum tutius explicat Quintil. lib. I. e P. s. iuem . -
Quintil. lib. r. cap. I. I. m.
μεια c. qui status c aut quaestio 3 Iegalis Pro prius ac peculiaris est Tullio hie, num. s ..5: Herenn. I. 38. 9. 24. Vide di Quintilian ras. ii l. num. 468. Alcm .
96쪽
emnes In consuetudine sermonis sic uti solent eo verbo uno , pluribus .e in ea sententia , in qua is , qui dicet , accipiendum esse demonstrabit . Deinde ex superiore , & ex inferiore scriptura docendum, kl, quod quaeratur, fieri perspicuum . Quare si ipsa separatim ex ise verba considerentur , omnia , aut pleraque, ambigua visum iri. Quae autem ex omni considerata seriptu ra perspicua fiant , haec ambigua non oportere existimari . Deinde qua in sententia scriptor fuerit, ex caeteris ejus scriptis, factis, dictis, animo, atque vita ejus sumi oportebit, & eam ipsam scripturam, in qua inerit illud ambiguum, de quo quaeritur, totam omnibus ex partibus pertentare, si quid aut ad id appositum sit, quod nos interpretemur, aut et , quod adversarius intelligat , ad tersetur . Nam facile , quid verisimile sit eum voluisse , qui scripsit, ex omni scriptura, & ex persona scriptoris, atque iis rebus, quae
personis attributae sunt, considerabitur.
Deinde erit demonstrandum , si quid ex ipsa re dabitur facultatis , id ,
quod adversarius intelligat , multo minus commode fieri posse, quam id , quod nos accipimus, quod illius rei neque adminii ratio , neque eκitus ullus ex stet et nos quod dieamus, facile & commode transigi posse. Ut in hae lege, s nihil enim prohibet fidiam exempli loco ponere , quo facilius res intelligatur in Meretrix eoronant auream ne habeto. Si babuerit, publiea esto. Contra eum, qui meretricem publicari dicat ex lege oportere , posset dici , neque administrationem esse ullam publicae meretricis , neque exitum legis in meretrice publicanda r aut in auro publicando & administrationem , &exitum saei lem esse, & incommodi nihil ineste. XLI. Ac diligenter illud quoque attendere oportebit , num, illo probato, quod adversarius intelligat, utilior res, aut honestior, aut mugis necessaria, a scriptore negIecta videatur. id fiet, si id, quod nos dei nitrabimus, honesium, aut utile, aut necessarium demonstrabimus: dc , si id, quod ab adversariis dicetur, minime ejus nodi dicemus esse. Deinde si in lege erit e cambiguo controversia , dare operam oportebit , ut de eo , quod adversarius intelligat, alia in Iege cautum esse doceatur.
Permultum autem proficiet illud demonstrare , quemadmodum scrἰpsisset, si id , quod adversirius accipiat , fieri , aut intelligi voluisset : ut in hae
Causa, 'in qua de vas s argunteis quaeritur, possit mulier dicere, nillil attinii iste adscribi , quae molet, si heredis voluntati permitteret . Eo enim non adscripto nihil inesse dubitationis, quin heres, quae ipse vellet, daret. Amentiae igitur suisse, cu in heredi vellet cavere, id adscribere,. quo non adscripto, nihilominus heredi caveretur. Quare hoc genere magnopere talibus in causis uti oportebit : si hoc modo scripsisset, lito verho usus non esset, non illo loco verbum illud collocasset . Nam ex his sententia scriptoris maxime perspicitur . Deinde quo
tempore seriptum sit, quaerendum est , ut , quid eum voluisse in ejusmodi tempore veri sim e sit , intelligatur . Post ex deliberationis partibus f μι , quid
Pertinent ad genus orationis deliberat, s. Memia
97쪽
quid utiIius, & quid honesti tu , ct illi ad scri Mnduin , & his ad eon,pso bandum sit , dei noli strandum : & ex bis si quid amplificationis dabitu e .
eommunibus Etrinque locis uti oportebit. XLII. Ex scripto & sententia i 9a controversia consistit, cum alter ver bis ipsis, quae scripta sunt , utitur : alter ad id , quod seriptorem se ii si s se dicet, omnem adjungit dictionem . Scriptoris autem sententia , ab eo , qui sunt entia se defendet, tum semper ad idem spectare , & idem vel Ie demon. strabitur: tum aut ex sacho, aut ex eventu aliquo ad tempus id, quod In stituit, accommodabitur. Semper ad idem spectare, hoc modo: Paterfamilias eum liberorum nihil haberet , uxoreiii autem haberet , in testamento ita seripsit: si mihi fiκs genitui crux, pimefve , is mihi bi res esto . Deludeqi in assolent . Poti ea , si filius ante moritur , quam in tutelam μ.ran venerit, tu mibi, dicebat, secundus b res esto. Filius n n eth natus. Ambigunt agnati cum eo , qui cit secundus heres , si filius ante , quam in tutelam veniat, mortuus sit . In hoc genere non potest hoc dici , ad tempus, aut ad eventum aliquem suntentiam seriptoris oportere accommodari : Propterea quan ea si a demonstratur, qua scelus ille , qui contra scriptum dicet, suam e ibe hereditatem defendit. Alterum autem genus est corum , qui sententiam inducunt : in quo non simplex voluntas scriptoris Ostenditur , quae in omne tempus , & in mne factum idem valeat; sud ex quodam facto, aut eventu ad tempus interpretati la dieitur. Ea partibus juridicialis assuinptivae sy IJ maxime sustinetur . Nam tum inducitur comparatio , ut in eum , qui , cum lex aperiri portas noctu vctaret, aperuit quodam in bello , & auκilia quaedam in oppidum recepit, ne ab Lotii birs opprimeremur , si soris essent , quod prope muros caltra hostes Laberent.
Tum re laetio criminis 9s in, ut in e , qui, cum communis lex omnium h minem occidere vetaret, tribunum militum c 96 3 situm , qui vim sibi inferre conaretur, cceidit. Tum remotio criminis c97 . ut in eo, qui, cum te, , quibus diebus in legationem proficisceretur, praeitituerat; quia silmptum
non si Ex scripto ci, sententia 3 II et ρηγοῦ δια, ιους , id eli , de dicto de lententia. VAle Quintiliis. lib. r. est'. 6. Idem. 9 3 Iurui rei alit a sumpti da κ ra λογι-
9 Comparatist A --ες. quae una este quatitor partibus qualitati alli imprivae. Vi
de ca'. tr. lib. a. ra. 31. Sc cap. 1 . t ita a. n. r. Idem.
9ς Relatio eriminis 3 - λ . Ali ra pars eii qualitatis assumpticae , de qua vide
96 τνι nui militum γ Tangit Plutariachus in Marici hanc rem, 'c ipse Cicero in Orat. Pro Milone , his verbis : militiam
98쪽
non dedit quaeitor, prosectas non est . Tum concessio 98 per purq tionem, & per imprudentiam , ut in vituli immolatione : & per vim , ut ianaVi rostrata: & per casum , ut in Eurotae fluminis magnitudine . dati εaut in sententia inducetur , ut unum quoddam voluisse scriptor demonstre tur: aut sie, ut in ejusmodi re, & tempore hoc voluisse doceatur. Ergo is , qui scriptum desen 'it , his locis plerumque omnibus , majore autem parte seinper poterit uti . Primum scriptoris collaudatione , & loco communi, niliit eos, qui judicent, nisi id, quod scriptum lit, spectare opor te te; & Loe eo magis, si legitimum scriptum proseretur , id eii , aut lex ipsa, aut ex lege aliquid . Follea , quod vehementissimurn est . facti , aut
intentionis advcrsariorum cum ipso scripto contentione , quid scriptum sit , quid factum, quid juratus judex: quem locum multis modis variare oportebit. Tum ipsum secum a lin rantem , quidnam contra dici possi : tu in adiudieis ossicium reperientem , & ab eo quaercntem , quid praeterea audire , aut exspectare debeat: tum ipsum adversarium, quasi intentantis loco , pro ducendo, hoc est, interrogando , utrum scriptum neget esse eo modo , aua se contra fastum esse, aut contra contendi neget et utrum negare ausus
sit, se dicere desiturum . Si neutrum neget, & contra tamen dicat : niti:ι esse, quo hominem impudentiorem qui Ram se visurum arbitretur . In hoc ita commorari conveniet, quasi nihil praeterea dicendum sit , & quasi contra diei nihil possit , sepe id , quod seriptum est , recitando; cape curn scripto factum adversarii confligendo ; atque interdum acriter ad iudicem ipsum revertendo. Quo in loco judici demonstrandum est , quid juratus sit, quid sequi debeat: duabus de causis judicem dubitare oportere , si aut scriptum sit obscure, aut negct aliquid adversarius. XL U. Cum & scriptum sit aperte , & adversarius omnia confiteatur ,
tum judicem legi parere , non interpretari legem oportere . Hoc loco confirmato , tum diluere ea , quae contra dici poterant , oportebit . Contra autem dicetur , si aut prorsus aliud sensisse scriptor , & scripsit se aliud demonstrabitur . ut in illa de tei a medio . quam posuimus , controversia: aut causa alium ptiva s 99 inseretur , quamobrem scripto non potuerit , aut non oportuerit obtemperari.
Si aliud seniisse seriptor , aliud scriptae dicetur , ii , qui scripto utetur ,
hoc dicet , non oportere de ejus voluntate non argumentari , qui , ne id facere possemus , indicium nobis reliquerit suae voluntatis : multa incommoda conserui , si initituatur . ut a scripto recedatur. Nam & eos , qui alia quid scribant , non exili maturos, id, quod scripserint, ratum futurum, &eos , qui judicent , certum , quod sequantur . nihil habituros . si semel ascripto recedere consueverint . Quod si voluntas scriptoris conservanda sit ,
99쪽
se non adversarios . R voluntate ejus stare . Nam multo propius a edere
ad seriptoris voluntatem , eum , qui ex ipsius eam literis interpretetur :quam illum , qui sententiam scriptoris non ex ipsius scripto spectet , quod ille suae voluntatis quasi imaginem reliquerit , sed domesticis suspicionibus
Sin causam asseret is , qui a sententia stabit , primum erit contra dicen dum e quam absurdum , non negare contra legem sectile , sed quare secerit , causam aliquam invenire. Deinde conversa omnia elle: ante solitris etiast accusatores iudicibus persuadere , amnem esse alicujus culpae eum , qui accusaretur e causam proferre , quae cum ad peccandum impuliti et e nune ipsum reum causam asserre, quare deliquerit. Deinde hanc inducere partitionem , cujus in singulas partes multas convenient argumentationes . Primum nulla in loge ullam causam contra scriptum accipi convenire t deinde si in caeteris Iegibus conveniat , hanc esse hujus irrodi legem, ut in ea non oporisteat et postremo si in hac quoque lege Oporteat, hanc quidem causam accipi
XLV. Prima pars his sere locis confirmabitur, scriptori neque ingenium, neque operam , neque ullam facultatem defuisse , quo minus posset aperte perscribere id , quod cogitaret: non suisse ei grave, nec dissicile, eam causam excipere , quam adversarii proserant , si quicquam excipiendum putanset : consuevit se eos , qui leges scribant , exceptionibus uti. Deinde Oportet recitare leges cum exceptionibus scriptas , & maxime videre , si quae in ea
ipsa lege , qua de agitur , sit exceptio aliquo in eapite , ut apud eundem legis scriptorem , quo magis eum probetur fuisse excepturum , si quid excipiea dum putaret : & ostendere, causam accipere nihil aliud esse , nisi legem tollere : ideo quod , cum semel causa consideretur , nihil attineat eam eX lege considerare , quippe quae in lege seripta non sit . Quod si sit insti-
utum ; omnibus causam dari , & potestatem peccandi , cum intellexerint , vos ex ingenio ejus . qui contra legem fecerit , non ex lege, in quam jurati sitis , rem judicare. Deinde & ipiis judicibus judicandi , & caeteris ei-vibus vivendi rationes perturbatum iri , si semel a legibus recessum sit . Nam & judices neque quid sequantur , habituros, si ab eo, quod scriptum sit , recedant: neque , quo pacto ta) aliis improbare possint , quod contra legem judicarim , & ceteros cives , quid agant , ignoraturos , si ex suo
quisque constio , & ex ea ratione , quae in mentem , aut in libidinem venerit , non ex communi praescripto civitatis unamquamque rem administrabit. Postea quaerere a judicibus ipsis , quare in alienis detineantur negotiis rcur rci publicae munere impediantur, cum sb saepius suis rebus & commodis servire possint : eur in certa verba jurent e cur certo tempore conveniant , eerto dis dedant : nihil quisluam asserat causae , quo minus frequenter operam reipublicae det , nisi quae causa in lege eYcepta sit : an se legibus
100쪽
bus obstrictos in tantis molestiis esse aequum censeant , adversarios nostros leges negligere coacedant. Deinde item quaerere a judicibus , si ca) ejus rei causam , propter quam se reus contra legem fecisse dicat , eκceptionem ipse in lege adscribat , passurine sint . Pothea hoc , quod faciat , indignius& impudentius esse , quem si adscribat . Age porro , quid si ipsi velint ju dices adscribere , passurusne sit populus Atque hoc este indignius , quam rem verbo & literis mutare non distine , eam re ipsa , & judicio maxime eommutare . Deinde indignum este de lege aliquid derogari , aut legem abrogari, aut aliqua ex parte commutari, Cum populo cognoscendi, dc pr handi , aut improbandi pote itas nulla fiat et hoc ipsis judieibus invidiosissimum suturum . Non hunc locum esse , neque hoc tempus legum corrigendarum .' apud populum hoc, di per populum agi convenire. Quod si nune id agant , velle se scire , qui lator sit , qui sint accepturi : se actiones vitide re & dissuadere velle . Quod si haec cum summe inutilia , tum multo turpissima sint ; legem cujusmodi sit , in praesentia conservari a judicibus ;roii , si displiceat , a populo corrigi convenire . Deinde , si scriptum non
exstaret , magnopere quaereremus: neque isti, ne si extra periculum quideme siet, crederemus . Nunc cum scriptum sit , amentiam esie , ejus qui pec-Karit , potius quam legis ipsius , verba cognoscere . His , & hujus odi rationibus ottenditur , causam extra scriptum accipi non oportere. XLVI. Secunda pars est , in qua eit talendendum , si in caeteris Iegibus oparteat , in hae non oportere. Hoc demoni trabitur, si lex aut ad res maximas, utilissimas, hone itissimas, religiolissimas videbitur pertinere; aut inutile , aut turpe, aut nefas es e tali in re non diligentissime legi obtemperare : aut ita lex diligenter perscripta demonstrabitur , ita cautum unaquaque de re , ita quod oportuerit , exceptum , ut minime conveniat quidquam ita tam diligenti scriptura prceteritum arbitrari. Tertius locus est et , qui pro scripto dicet , maxime necessirius , Per quem ostendat oportet , si conveniat ea uiam contra scriptum accipi , eam tamen minime oportere, quae ab adversariis afferatur. Qui locus ideirco est huic necessarius , quod semper is , qui contra scriptum dicit , aequitatis alia quid afferat oportet . Nam fulmina impudentia est , eum , qui contra quod scriptum sit , aliquid probare velit, non aequitatis praelidio id facere conari. Si quid igitur ex hac ipsa accusator deroget , omnibus partibus justius , &probabilius accusare videatur . Nam superior oratio hoc omnis faciebat , uti judices etiamsi nollent , necesse es et ; haec autem , etiamsi necesse non es sit , ut vellent contra judicare. Id autem siet, si, quibus ex locis culpa demonstrabitur non esie in eo. qui comparatione , aut remotione , aut relatione criminis , aut concessionis
partibus f r se defendit, de quibus ante, ut potuimus, diligenter perscripsi-