장음표시 사용
171쪽
LIBER Q V.INTV s. 33sspectio,Prouidentia,cautio,Vigilantia, equitas, quae in Viro prudente refulgent, eumq; reddunt splendidissimum.
Insuper ut inconstituenda sapientia requiritur νου , siue Intelligentia quae est cognitio communium, ac primorum principiorum eius, ita in constituenda Prudentia requiritur ναυγ. siue Intelligentia,exactaq; cognitio,alterius exciem i,nempe singularium, ex quorum notitia, singularumq; circunstantiarum inspectione, taquam ex principio ortum ducit uniuersa viri Prudentis in actione rectitudo, quamuis enim Prudentia per se, & proprie solum uniuersalium
esse dicatur; attamen, quia ea uniuersalia huius sunt coi ditionis , ut nos in singulorum actionibus dirigant, & pro actione sit necessarium ea nectere cum singularibus, ex quorum singularium conditione, & natura desumitur conditio directionis eorum, ideo cognitio horti extremorum singularium stilicet ita dicitur Mirγ, siue Intelligentia, in attinentibus ad Prudentiam, ut ex aduerse in attinentibus ad sapientiam cognitio primarum enunciationu ista, sue Intelligentia nuncupatur; Ex quibus omnibus constat,quam splendida sit Prudentiae sorma, & quam dissicile sit virum esse Prudentem, cum ad eius constitutioirem uaria,& praeclara necessario concurrant. Patet itaq; Prudentiam non esse rectam consultationem,
perspicacitatem, sententiam rectam, Intelligentiam, at non posse esse sine his. Insuper constat, quomodo Prudentia, & solum uniuersolium, ac insuper etiam singularium esse dicatur. Demum patet ratio, cur in attinentibus ad Prudentiam cognitio eorum singularium, in quibus versantur actiones debeat nuncupari Intelligentia, & ita ab Aristotele
172쪽
Ex quibus principi s oriatur Prudentia.' a
I L praeclarum in homine reperitur,nil illustre in eo refulget,quod sine labore,& con spiratione multarum causarum producatuς cum itaq; Prudentia virtutum sit praestwtissima,hominisq; maxime propria, putandum iure merito est multarum causarum concursu,& fauore in nobis gigni,quod experientia, & inductione conspicuum redditur; si enim eos accurate cosderamus, qui Prudentiae decore sunt ornati,ac insuper si perpendimus Prudentiae conditiones , inueniemus Natura, studio & longo rerum usu in nobis fieri:per Naturam semina,principia,&facilitatem habemus, per quae apti sumus ad assequedam
Prudentiam,quae semina tantae sunt virtutis, ut per ea se lum, frequenter pueri nuncupentur, ac iudicentur Prudentes,& nedum pueri; verum etiam animalia rationis eYpertia ueluti Formicae,& ApesMsc tamen solam habent prudentiae imaginem, nec formam eius assequi nata sunt, qua assequi valent pueri ι Et cum animantium temperamenta sint varia, putandum est temperamentum illud prudentiarcsse accommodatissimum, quod ad atram bilem vergit, couenientemq; portionem splendidi sanguinis habet ad mixtam,adeo ut a feruore caloris non turbetur, per splendore sanguinis fulgeat, a bile atra habeat constantiam , & congruentem soliditatem, huiusnodi autem tempera metum ad prudentiam esse aptissimum inseris, & iumentis euertentia docet; &dum inter se comparatur,varia hominum temperamenta manifeste elucescit, immo si ad hominem conuertimur, inueniemus non prius illum reddi prudentequam iuuenilis in eo calor temperetur, & ad senilem atrabilem
173쪽
; LIBER Q v I N T V S. I 1 bilem inclinet: Insuper putandum est. Prudentiam studio, & disciplina acquiri, plurima enim prudentiae prae cepta ab aliis addiscere , & scripta cum utilitate perinlegere valemus , & nedum hac ratione sub doctrina continetur Prudentia, verum insuper alia praesertim, quatenus Prudentia firma, & constans omnibusq; suis numeris absoluta a sapientia pendet,ac ex ea in homine consurgit; adeo ut nemo absolute omniq; ex parte sit Prudens, nisi ipse etiam fuerit sapiens . Sapientia autem proculdubio doctrina,& disciplina acquiritur, hanc veritatem cumul tissime nobis in Menone patefecit Plato,ubi quamuis primo intuitu dubius valde esse videatur, attamen accurate cum considerantibus manifestat optimam Prudentiam cum scientia esse iunctam,& eatenus doceri posse, quatenus a contemplatione pendet. Biliaper patefacit Prudentiam cum contemplatione i unctam esse, sinulem statuis Dedali ligatis,hoc est si is,& permanentibus. Prudentiam vero sine scientia,& cotemplatione, esse similem statuis Dedali solutis fugacibus, instabiliq; opinioni simillimis . Eandem quoq; veritatem cum Alexandro patefecit Auermes,dum manifestauit in Prooemio Phy.eY philos phia contemplativa etiam ciuilem foeticitatem, ciuilesq;
virtutes pendere; demum in sua Republica id ipsum protulit Aristoteles dum affirmauit cognitionem veritatis,nedum ad contemplationem, verum etiam ad actionem dirigere: Iure ex sapientia ortum ducit Prudentia cum nos ex diuinorum contemplatione moneamur recte disponere humana, humanorum enim congruens dispositio est imitatio dispositionis diuinorum . Demum pro absolutione Prudentia: egemus longo rerum usu, & experientia; Nemo enim Prudens euadere potest, nisi etiam in humanis actionibus, in variisq; fortunae clientibus sit versatus. Ideo recte Aristoteles in s. te motibus. cap. 9. dixit Iuue ues,& Geometras,& mathematicos, & talibus disciplinis cruditos
174쪽
rg DE HA BITI BUS INTELLECTus eruditos fieri posse, Prudentes vero si eri non posse; causa haec est, quod etiam in rebus singularibus Prudentia vertitur, quarum cognitio usu comparatur; Adolescens autem usum rerum non habet, id ipsum in cap. 8. declarat, exemplo medici inquiens; si quis sciat carnes leues esse ad concoquendum faciles,& salubres,leues aute,quae sint, ignoret, bonam valetudinem non efficiet, sed is potius effciet, qui auium carnes scit esse leues,& salubres ι non itaq; satost hominem per Naturam esse aptum, accomodatumst, ad Prudentiam per sapientia cognoscere communia qua dam, &uniuersalia; verum insuper requiritur, ut longo
usu in singularibus versati simus: Ideo Plato in Theete-to.dixit Philosophum in rebus agendis se deridendum, patefacere cisq; minime esse accommodatum, quod exemplo Thaletis declarauit, qui dum Coelum inspiceret intentus syderibus in Queam cecidit: Propterea Thracensis quaedam eius ancilla facete cum carpsit,quod quae in Coelo sunt praeuidere contenderct,proxima uero, & ante pedes posita non uideret. Iure itaq; ueneranda senectus, &dum iuuenes in actionibus parum uersati; nimia quadam de semetipsis praesumptione,& arrogantia senioribus prPualent, cisq; non obtemperant,plurima profecto incommoda, & detrimenta cum in domibus, tum in Republica
sequuntur, tunc enim sensus rationi, Temeritas Prudentiae, Fortuna experientiae,ut Dux praeponitur. Colligamus itaq; Prudentiam a Natura recipere semina, & principia, a doctrina cultum, & accretionem, ab experientia,& longo rerum usu postremam absolutionem. Prudentiae conservatrix Temperantia est, quod Graeci ipso nomine mani
festarunt,dum Temperantiam σαφ' - . quasi σωθυ- τηε χ ρνησιν. appellarunt, quod cum Aristoteles in6.de moribus.Cap.f. tum Plato ante Aristotelem declararunt, nec
equidem iniuria, nam sensuum uoluptas uehementissima est,propterea ut eius uehementia, maxime rationem tu bare
175쪽
hare,nosq; rapere nata est, ita eius moderatio summopere nobis est salutaris, nostramq; Prudentiam incolumen ab omni perturbatione conseruare nata est . Colligamus itaq; Prudentiam, natura,studio,&assuetudine acquiri: Eandemq; Temperantia praesertim com
Dubia nonnusta ad Prudentiam pertinentia .
ARIAE in attinentibus ad Prudentiam sese nobis offerunt difficultates: quarum una est, an ualeat secerni a uirtutibus moralibus, adeo ut in nobis Prudentia sine illis inueniri possit; nam eam posse secerni, ex eo quis credere posset, quoniam morales uirtutes sunt moderationes perturbationum,& pertinent ad appeti tum sensitiuum: Prudentia uero seorsum, a perturbatione posita est,& in intellectu locum habet, propterea cotingere posse uidetur,iit aliquis optima consultatione,sententia, per- spicacitateque sit praeditus, ac insuper aliis ex quibus Prudentia consurgit, in quo tamen moderatio perturbationaminime reperiatur,hinc nonnullos consuevimus nuncupare Prudentes quidem, sed uitiosos i Huic difficultati recte,& Plato,& Aristoteles satisfaciunt, conueniunt enim in hoc,nemini posse Prudentiam conuenire, cui etiam uirtutes morales non conueniant,& iure quidem, nam uiri
tis moralis ossicium,est recte nos erga finem, erga iustum , di honestum,eiusq; appetitionem disponere: Prudentiae uero munus est, modum in rebus agendis inuenire, medium seruandum statuere, in principiis, & conserentibus ad finis adeptionem nos conuenienter dirigere, quae munera sine morali uirtute,obire no potest; nam uitium peruertit
176쪽
LI B E R Q I N T V s. 16r Prudentia tanquam in principio,& causa ea uniuersa remtudo reperitur,quae conuenit virtuti morali, ideo Prude tia dicitur recta ratio agibilium , humanae vitae magistra, Auriga nostrarum appetitionum : Ex aduerso moralis virtus prefertur Prudentiae,quia actu,& sorma includit bomini,quod in fine est collocatum , est enim moralis virtus habitus in mediocritare collocatus, a quo habitu prox mius pendent probae actiones,humanaq; stelicitas, quam a Prndentia ι Verum quia continere virtute, & facultate,& esse principium prius,est absolute praestantius,quam cotinere Qrma,&actu, ideo Prudentia absolute praestantior censeri debet morali virtute: Hinc recte virtutum Regina, earumq; sermatrix, & moderatrix celebratur: Iure etiam legum est conditrix,que ad uniuersam virtutem nos dirigunt; Dum autem pro parte virtutis dicebatur,quod ea in fine versatur: Reipondeo virtutem nos recte dispo nere erga finem, ea tamen recta dispositio a Prudentia, ut a causa pendet; Prudentis enim munus est recte consulere,& iudicare de his,quae bona sunt, & medium seruadum constituere: Et dum addebatur,quod Prudentia sine morali virtute est perniciosissima: Respondeo id euenit,quia tunc non est Prudentia; de ratione enim Prudentiae rectitudo est,quae rectitudo perniciosa esse non potest: At dubitabit insuper aliquis, si eueniat, quod homo mortalia omnia negligat, &parvipendat Diuina sola veneretur,& colat, num ille ob hane actionem debeat censeri Prudens nam minime Prudens esse videtur,cum irtunae bona despiciat, quae humanaru actionum,humanaeq; stelicitatis sunt instrumenta; Pariter est dubitatio, num ille, qui negligit sua on nia commoda, suaso; facultates, ct totum se dicat curae Reipublicae, debeat Prudentiae, vel potius
imprudentiae nomine designari : Ad primam dissicultatem, si cum Plotino loquimur, ille solus censendus est Prudens, qui neglectis humanis ad diuina se conuertit, ideo
177쪽
161 DE HABITIBUS INTELLECTvs Plotinus Enneade prima, libro 6.cap.6.definiens Prudentiam,dicebat, quod est intelligentia in seriora declinans , animuinq; erigens ad superna, qui partim recte, partim male sentiebat; recte loquebatur, quia ea praestantissima
Prudentia est: perperam vero, quia ea non est uniuersa Prudentia; Propterea dicendum est cum Prudentia re spiciat morales virtutes,& carum sit Dux, formatrix, &gubernatrix, ut in moralibus virtutibus consideratur, &virtus, & gradus heroicus uirtutis : ita de Prudentia sese habere censendum est;nam Prudentia duplex est,una ciuilis,& humana, altera supraciuilem,& diuina potius,quam humana,ut Prudentia ciuilis nos recte disponit, & dirigit in ciuilibus uirtutibus, ita hyc haeroica Prudentianos et uat supra homines, & medios nos constituit inter ciuiles homines,& Deos ; Ex quo patet solutio primae dissiculi tis : Ad alteram,quae erat, an homo negligens propria b na ob curam communis,& publici boni,mereatur dici Prudens: Respondeo hac de re nos posse dupliciter loqui, primo ex uulgi opinione, secundo ex sententia Sapientur si ad multitudinem respicimus, minime dicendus est Pr dens,qui sua negligit;nam Prudentis esse dicitur recte consul ere de propriis bonis,ideo ea,quae in propriis bonis uersatur, absolute Prudentia nuncupatur, ut etiam in 6. Ethi.
diY Aristoteles,hanc sententiam sequutus est Euripides, qui dixit,
Prudentem enimquis me putet mortalium - Cui suppetebat absq; ullo negotio.
In totius turba numerato exercitus .
Sortem parem obtinere sapientissimo ξPraestantiores nanq; & eos qui pluribus , Se rebus implicant,male odit Iupiter. Haec itaq; est uulgarium sententia,quae tamen Alsa est;primo,quia Prudentis est,bonum,maius eligere, bonumautem quo est communius,eo etiam est prestantius,& unus quisq;
178쪽
per absq; notitia attinentium ad Rempublicam non ual mus recte iudicare bonum proprium,& domesticum, non enim de parte absq; notitia totius recte iudicare ualemus: Expetendum itaq; est,bonum commune non neglecto proprio,& si alterum negligere cogimur, potius priuatum,quam commune bonum negligendum cst. Constat itaq; nec moralem uirtutem sine Prudentia, nec Prudentiam sine illa consistere posse. Insuper conspicuum est,quod quamuis moralis uirtus aliqua ratione principatum obtineat, absolute tamen Prudentia earum Regina censenda cst. Praeterea constat,eam esse Prudentiam heroicam, qua n glectis humanis sola diuina magni facimus . Demum constat etiam, quod reuera magis est Prudens,
qui publica bona, quam qui priuata recte gubemat, quamuis ex uulgi sententia secus se habeat.
Num Prudentia, vel sapientia potius principatum obtineat. Cap. VIII..
N T I in v A , & a viris sapientibus satis agitata est quaestio, num sapientia praestet Prudentiae,vel e contra Prudentia potius sapietiae sit praeferenda nonnulli partes unius , alii alterius defendui,& innumera pro omni parte argumenta λrmantur: Quod Prudentia principatum obtineat, ex eo colligi posse videtur, quia Prudentia sapientiae imperat,& in Urbe,quibus scientiis,quomodo,& vh ad quem terminum danda sit opera seli Viri Prudentes decernunt: Insuper Prudentia respicit bonum, sapientia verum, bono autem nil melius es' potest, quare
neq; Prudentia aliquid praestantius potest excogitari: X a Quod
179쪽
- DT N ABITI Bus INTELLzCTvs Quod postremo confirmatur, quia Prudentia respicit, nedum bonum proprium verum praesertim commune,&P
blicum, contemplatio vero solum bonum proprium, pr priamq; perfectionem perquirit, iure itaq; videtur Pr dentia in hominibus principatum obtinere, eaq; sola R ses formare,condere leges,& humanum genus regere, ac moderari: Ex aduerso pro parte sapientiae potiora mcdiacimui feruntur; nam Prudentia versatur in humanis, s pientia sola diuina perquirit , Prudentia versatur in re mortali, sapientia in re aeterna, Prudentia nos detinet i tra homines, sapientia eleuat ad Deos: Sapientia tribuit principia Prudentiar,eiusq; cst formatrix,& domina: Prudentia lumen,& certitudinem a sapientia recipit : Prudentia est affectio hominum, sapientia Dcorum; Prudentia parit Pelicitatem ciuilem, sapientia diuinam: Prudentia siti biicitur euentibus fortunae, bonisq; eius; sapientia uehitur supra fortunam,& libera est: Prudentia ex humana indigentia oritur,sapientia ex mentis nostre diuinitate, ideo ex Iouis capite orta fertur. Varia profecto sunt,&, ea qui dem maximi ponderis, quae pro omni parte asseruntur, &hinc oritur disputatio de dignitate,& praestantia Viri Ciuilis, & contemplativi; Verum ut recte dixit Ficinus in primum de Republ.Platonis,quanto oculus pristat manibus caput pedibus,ratio sensibus,anima corpori, tanto vita cotemplativa activae praefertur, &consequenter sapientia Prudentiar:Vt tamen resolutio diffcultatis clarior pateat,& Veritas splendidior elucescat, dubiaq; facilius dissoluatur,considerandum est, in morialibus ut esse praefertur origine ipsi bene esse, dignitate vero postponitur, ita conferentia ad esse dicuntur magis necessaria,minus tamen no bilia: Prudentia magis conducit ad esse,hoc est ad sui,aliorumq; conseruationem; sapientia solum respicit ad bene esse: propterea Prudentia magis est necessaria, sapientia est praestatior. Insuper quia homo est ciuile animal natum uiuere
180쪽
' 'GIER QI IN TUS. I i53πimre in hominum cartu, ideo prudentia est hominis misis propria: Sapientia vero est ei magis communis cum Diis , eiq; conuenit, ut supra humanam conditionem et viatur: Praeterea prudentia versatur in humanis, quae nobis agis sunt familiaria,magisq; nota, & explorata, sapientia versatur in diuinis,& sublimibus, de quibus solam obscuram, & valde tenuem cognitionem assequi valemus: simplexari prudentia cedit sapientiae ratione praestantie, et dignitatis rei, in qua versatur, ita e contra sapientia codit prudentiae ratione oertitudinis rerum ex parte nostri.& cumulatioris earum cognitionis: Uteri, habitus mirum
in modum fulget,sapientia tamen perinde ac sol se habet, aliunde lumen non recipiens. Prudentia est similior Lunae quae nobis est proximior,&ea solum ex parte fulget, quia in solem convcrsa est, absq; enim sapientiae lumine tene bricosa,& obscura penitus est. Ex his ad dubia patet solutio; dum enim dicebatur prudentiam imperare sapientiae hoc minime verum est, nam, ut docet Aristoteles in 6. domoribus :prudentia non imperat sapientiae,sed pro sapientia, quia curat pertinentia ad acquirendam, & conseruandam sapientiam,vi medicus non imperat sanitati, sed pro sanitate, & serui non imperant domino, sed pro domino , imperare autem pro aliquo,est ei inseruire, in cuius gratiam imperatur,& si quando eueniat, quod uiri ciuiles imIerent sapientibus, id est ex eventu ratione conditionis
ominum,non autem id euenit per se, ratione sapientiae, adeo ut prudentia eκ euentu imperet sapientis,cum e contra sapientia per se prudentiae imperet,eamq; dirigat,& ilhistret: Dum additur,quod sapientia respicit uerum,prudentia bonum, uel saltem boni adeptionem, dico etiam
uerum esse bonum, immo uerum est bonum contemplationi conueniens,quod illi bono praefertur,qued in acti ne positum est. Insuper id omne bonum, quod pertinet ad prudentiam,modo quodam eminentiore,continetur in