장음표시 사용
181쪽
i66 DE HABITIBUS INTELLECTussapientia, tanquam in Duce,& in causa: Sapientia enim dirigit,& illustrat prudentiam, ideo prudentia censeri debet non quidem finis,sed fructus aliquis sapientie. Ex quo
etiam constat solutio ad rationem postremam; nam dicebatur,Prudentia respicit comune bonum, sormat Reges, ct mundu regit; Respondeo haec omnia conuenire sapie tiar, ut causae,& modo eminentiori: Ideo Deus sua sapie tia creauit mundum,eademq; illum conseruat; & humana prudentia sne sapientia fugax est,& inconstans, ut dicebat Plato in Menone. Et tunc solum ex sententia Platonis Urbes erunt scelices,dum philosophi regnabunt; &ratio potissima est, quia in eis una cum sapientia iuncta est prudentia: Praeterea quamuis etiam prudentia respi ciat commune bonum,contemplatio proprium, tamen id proprium non est eiusdem generis cum illo communi, sed eminentioris gradus, & coditionis cleuat enim nos super hominis conditionem propterea ea ratio inanis censeri debet. Constat itaq; Prudentiam, necessitate,& proprietate,qua idam praestare sapientiae, absolute tamen ei cedere, &famulari. Constat insuper uniuersae prudentiae bonum in sapientia, - ut in eminenti causa contineri.
Fructus, ου Vtilitates Prudentia. τ' op. IX
VONIAM Prudentia Lunae dicta est similis,
quae ex Celi luminibus nobis maxime est proxima , idco ut ex luna reru mortaliu generationes pendent,innumeriq; fructus apud nos pc ficiuntur, ita ex Prudentia tanqua ex vitae nostrae Luna plurimi fructus,praestantissimeq; utilitates consurgunt: Cu.n. . prudentia
182쪽
LIBER tiN T V s. 'id Prudelia in suimet,in familiar, in Reipublicae administratione Regina sedeat, sua secuditate,qua a sapietia duxit,uitam instituit,leges condit, Magistratus disponit,uniuersas humanas actiones moderatur,& dirigit, Per hanc, si quid mali eueniat, si quid p ter ordinem contingat, statim corrigitur,statim dirigitur in bonum, si quid eueniat boni, id
ipsum congruente usu ex bono melius, ex paruo redditur maius,adeo ut Viro Prudenti nil mali contingere posse videatur, & ei soli humana bona uere conueniant ;- cum e rum illi soli conueniat rectus usus; Propterea recte Plato in Menone dixit, omnes animae impetus, atq; omnes declinationes,ducente Prudentia ad beatitudinem tendunt;Imprudentia vero ad contrarium: Praeterea cum homo in manibus fortuns sit collocatus,ac frequentesimultis l; modis ab ea turbetur, crucietur, illudatur; nullum nobis remedium magis salutare Dii praebuerunt ipsa Prudentia; per
Prudentiam enim nedum furentem contra nos Brtunam Ienimus,aduersam repellimus,inuadentem superamus; verum insuper eam nobis subiicimus,obtemperantem reddimus, omni virtute eam denudamus; Pedibus ceruice eius conculcamus,adeo ut iure dictum sit.
Nullum Numen abest si sit prudentia, sed te,
Nos facimus fortuna Deam Coeloq; locamus. ΦAc insuper ne dum fortunam volubilem, & inconstantem Duce prudentia superamus, verum etiam fatum, rem fimmam,& constantem aliqua in parte corrigere, & moderari valemus,multa enim agunt Viri prudentes, quae fato aduersantur,ueluti dum propensiones naturales superant,&secus agunt,ac per natura sint procliues, hinc iure dicitur. Fato prudentia maior. Praeterea prudentiae auxilio internum bellum homini coquu componimus,nobismet reddimur amici, & sensum a ratione alienum una cum ratione scelici nexu ligamus.Hinc
oritur interna serenitas,humana tranquillitas, & pax om
183쪽
μs DE HABITIBUS mTELLECTUS ni pace saluberior, quae ut intrinsecus in singulis hominὼ ius,ita in familia,in Republica n Regnis cum splendidio
re utilitate refulgent: Propterea recte Anthisttenes dixit .murum tutissimum eam esse,neq; enim decidere,neq; prodi,neq; superari posse;nam prudens fallere non vult, falli non potest non mutatur a rebusaed rerum euentibus se accomodat: Demum quia nil mortalium animos magis tur bat, nil magis angit, & excrucciat, quam metus mortis, propterea languenti, & iam iam morienti homini prudentia adstat,doloribus medetur,langores sanat,cruciatus te nit,hominem a Qrmidine liberat, cum ostendat ea omnia negligenda, di parvipendenda esse, quae morti subiiciuntur: Iure itaq; Seneca dixit: Non video quid habeat in terris Iupitet ulchrius,si conuertere animum Velit, quam ut spectet Catonem,iam partibus non semel fractis, stantem nihilominus inter ruinas publicas erectum,solius prude tiar,& sertitudinis munere. Constat itaq; praeclaros esse Prudentiae fructus, ea enim humanae vitae magi stra est,teges condit,omnes hominis ei conditiones recte instituit, bonos euentus amplificat , aduersos lenit,& corrigit: Fortunam domat,Fato impe rat,pugnantes animae nostrae partes conciliat, metumque deniq; mortis longe repellit.
184쪽
DE HABITIBUS I N TELLECT VS LIBER SEXTUS.
De significatione nominis Artis , Husi definia
R i et v st homo animalium omnium maxime egenus, ac impotentissimus, propterea egemuS arte,ut peream v riis necessitatibus occurramus , uariisq; imbecillitatibus medeamur; Nomen Artis multa significat,vsurpatur nonnunquam id nomen in em incntia quadam,veluti dum dicimus, Deum mira arte creasse Mundum,ideo Plato in Io. de Legibus diaeitcotra Dein . Y critum,
185쪽
r o DE HABITI BVs INTELLECTuseritum, Empedoclem, & alios quosdam priscos philos
phos, Mundum non Natura, vel Casu, sed Diuina Arte fuisse conditum. Insuper extenditur quandoq; nomen Amtis ad sapientiam,& scientiam, ideo quicunq; cis dant operam, dicuntur incumbere bonis artibus: Et metaphysica Ars Artium, scientiaq; scientiarum nuncupatur: Ex aduerso cum declinatione, & depressione profertur nomen Amtis, veluti dum dicitur de eo Naturae in stinctu, ac dispositione,quae solum umbra,imago, &simulachrum est Artis, per quam Formicae dicuntur colligere grana, Aranei conficere telas, hirundines niduni construere, & ita de plurimis, propterea Natura quoq; artificiosissima nuncupatur: Verum hoc in loco nomine Artis,neq; eminentiam, neq; depressionem eius intelligi volumus; sed habitum humani intellectus a reliquis contradistinctum, qui inter eminentem Artem, &depressam medium sibi locum vendicat: Haec Ars definitur ab Aristotele in 6. de moribus, quod sit recta ratio effectibilium , conuenit Ars cum Prudentia, quia ambo ad operam dirigunt,ambo sunt recte rationes, Prudentia tamen agibilium, Ars effectibilium,r cta ratio est ; dicitur Ars recta ratio, quoniam ea non est
principium primum, quod operatur, & opera artificiosa construit, sed est recta ratio efficientis, & regula eius, quae intrinsecus Artificem format, eumqi ducit, ac dirigit in construendis operibus. Hinc Ars dicitur modo quodam illud effectibile, quod per eam constituendum est, veluti Ars medica ab Aristotele in 7. metaphy. dicitur sanitas: Ars aedificandi dicitur aedificium,& sic de singulis: & ratio est primo, quia opera in efficiente dicuntur virtute aliqua contineri, continere aliquid facultate, & virtute est illud ipsum eminentiori quodam modo eme, & includere ; I super alia potior ratio est,quia Artifex , ut opus conficiat, id si non temere,& fortuito,sed recta ratione perficiat,d
bet in se sormam imaginem, ac Ideam rei conficiendae imcludere
186쪽
c o T LII BL E M S E X T V v. l araeludere, quam Ideam nititur deinde in externa materia pro facultate exprimere, ea autem Idca cum sit sorma rei conficiendae, eodem nomine cum illa significatur; veluti intellectus apprehendens intelligibilia dicitur ca fieri caesententia Aristotelis in a.de Anima. contex. 8.& 37. Iure itaq; Ars dicitur non principium absolute primum csscie-di, sed recta efficientis ratio: Principium aurcin primum natura,vel intellectus est: Ut in Arte medica conspicuum est,nam ex parte medici intellectus est primuin principia, .ut dicitur in 6.metaphy.quoniam medicus per animam, siue per intellectum dicitur primo operari; ab Arte solamaecipitrem tu dinem operandi, quae rectitudo principium primum operandi necessario supponit; Ex parte laborantis principium primum est Natura, quoniam pro recuperanda sanitate, repellendaq; aegritudine Ars ut instrumentum concurrit agentia cum patientibus nectens; Natura autem est,quae primo opus efficere dicitur: Ideo recte Galenus Artem medicam esse dixit instrumentum naturae : Vt tamen instituto nostro inseruit,Ars in artifice non principium absolute primum nuncupatur; Quod si ctiam Artem principium primum indicare volumus, non absolute, sed cum reduplicatione loqueudum est; Ars cnim est principium primum operis artificiosi, non absolute, sed quatenus artificiosum est, ut enim sit artificiosum per se primo ab Arte habet,ut constat ex 2.Phy.contCX. 3 8. Constat itaq; Artis nomen nonnunquam in eminentia a cipi,& eleuari usq; ad Deum. Insuper patet etiam sapientiam, & scientiam dici Artes. Ex aduersis declaratu est, Artem cum depressione iumentis i& feris conuenire.
Proprie tamen dicitur Ars pro habitu intellectus contra- distincto a caeteris habitibus. Hic habitus est modo aliquo res conficienda.
Insuper est, & non est primum principium cssiciendi. Y a De
187쪽
VoN1AM dictum est Prudentia in alti ne, Artem in effectione versari, propterea quae inter actionem & resectionem sit di rentia considerandum occurri t,conuen i unt profecto ambae, ut inquit Aristoteles in F. dc moribus, cap. . quarenus locum lubent non in rebus necessariis, sed in his, quae siccus euenire possitnt;&ideo cum noster intellectus diuidatur in partum supcmam' contemplationi dicatam, sola necessariare spicientem, & in partem infernam dirigentem ad operam, quae ophaatrix, consultrix,&ratiocinatrix nuncupariar,cum actio, tun .eLfectio ad hanc partem pertinen & propterea in viri' inconstantia, inceltitudo, rieras locum habent, magis tamen in actione,& in attinentibus ad Prudentia qriamin effectione,inde inen i t,quod consit tum actionis, &Prudo. tiae daaxime proprium est, num unt ita b in parte actio,& effectio,differunt uero,&differentia vario modo a Uariis assignatur . Plato in Carmide ex sententia Hesiodi hanc ponit differentiam,quia opera , & actiones solae illa: dicuntur, quae utiles, lamnestar& praeclarae sunt, e tacti nes autem, &turpes, &sordula esse possunt; at haec mμnime propria differentia esse videtur, quoniam opposita sunt nata fieri in eodem, propterea Prudentia, & Imprudentia , virtus, & vitium, in eodem nata sunt fieri ιSed Prudentia,& virtus ad actionem pertinent,quam etiaimprudentia,& vitium ad eandem pertinctunt, quam nedum honestae,& probae,ucrum etiam improbae, & vitiose dantur actiones ; Aristotelesin 6.Ethi .cap. 3 .actionem s
creuit ab effectione, quia effectionis aliud quam effectio
188쪽
bus legitur non semper: Undcm differentiam confirmauit in 1.de Republ.cap. & in calce primi libri 'magno imm
moralium: propterea iti t. de moribus. ad Nicomachum. cap. I.dixit,.c videntur inter se fines discrepare, alii enimium actiones ii pr. et eas opera quaedam : Hanc disset iam applobauit Aldxander in 6. metaphy. in expositsone 2 contex & i minutal l .commento et s.sic itaq; i rubotist in i bilibus veta siquom finis in persecta actio ιArx vemine rubrimus, quorum fitus alnid ab essecti ne est; Verum oritur dubitatio, quia si A rs est recta ratio egostibilium, neq; peritia saltadi, & pulsandi lyrammcq; aliae multae Indiciae', quae in imitatione versantur Artes
enm ψquoniam ex eivnon remanet opus aliquod peractu,
Neqέ fui stabere videtur solutio Eustratii in 6. Et hic. qui inquit,Aimum quasdam esse effectrices, alias agentes, adeo ut Ars pulsandi Lyram, & saltandi Artes activae esse
dictaatui cum opus non remaneat, at hoc manifeste aduersatur Aristoteli qui uniuerse Artem definiens, inquit,esierectam rationem effectibilium i Insuper addit nullam cialectionem esse actioncm neq; e contra: Proptereadice dum potius censeo actionem ab effinione, no eo solo seia ebrni, quia post actionem non remaneat opus peractum , remaneat autem post effectionem, immo haec videtur essedisserentia valde externa, &leuis: At dicendum puto actionem abessectione tribus modis distingui, primo est parte finis, secundo ex parte principii, tertio ex parte m di operandi; ex parte sinis, quia in actione semper finis est ipsemet actio,& id bonum,quod in ea includitur, in effoetione autem nunquam finis,praecipuus est, ipsa effectio , sed vel est opus,quod ut plurimum remanet elaboratum, ver est utile aliquid ex effectione eonsurgens, ut Artis salladi finis est sanitas,& congruens corporis dispositio, ideo inter Gymasticas artes numeratur, quarum finis non ea effectio .
189쪽
I7 DE HABITIBVs INTELLECTus effectio, sed sanitas est ex ea consurgens: Ita de Musica
loquendo finis non est recte canere,vel pulsare Lyram, sed utilitas inde consurgens, ut puta animorum a grauioribus studiis ingenua relaxatio, perturbationum animi comp stio,vel earum excitatio,& similia,ut docuit Philosophus in 8 .de Republ.cap.7.& hoc idem etiam fgnificare voluit in 6.Ethi.si verba recte perpenduntur,quam rem etiam nouit Eustratius, sed minus recte deinde dixit dari artes actia iras: Verum est dubitatio,quia Aristoteles in calce primi
magnorum moralium,pulsationem Lyrae actionem nuncupauit: & Alexander in 6.metaphy. saltus nucupauit acti nes : Dicendum quod hae dicuntur actiones consideratione quada externa & populari: in super quia valde cu acti
ne conueniunt, quatenus ex effectione non remanet externum aliquod opus consectum: prima itaq; dissereotia ex fine sumitur, secunda sumitur ex principior nam initium actionis est proheresis,sive praeelectio,& pertinet ad appetitum, initium vero effectionis,non praeelectio est, sed intellectus per Phantasiam; hanc distinctionem assignauit Aristotcles in a. Phy. dum soli homini conuenire actione ex eo ostendebat,quia soli homini conuenit praeelectio,id ipsum manifestabat in primo contex. 6.metaphy. ubi asse, rebat effectionum in effciente principium esse,aut intellectum,aut artem, aut facultatem quandam: actionum vero
in agente proheresim, idem enim agibile,& eligibile est.
Tertio differunt ratione modi,& ratione conferentium ad operationem; nam actio pGsertim fit cum aliquo concumsu perturbationum,& eius p cipua absolutio interna est,& locum habet in ea praeelectione, quae ex consultatione consurgit,ideo dixit Aristoteles in 3. Ethi. cap. I. actiones hominis tum ab ira, tum a cupiditate ortum ducere ; effectio e contra sine perturbationum concursu fit,& extrinse cus instrumento partium corporis perficitur; propterea di xit Aristoteles, bonum Axtis in opere consecto considera' ri, acti
190쪽
' L I 3 E R s E X T V s. irari,aetionis vero praesertim in praeelectione; & in Artibus,
qui sponte peccat,minus errat, in actionibus maxime culpandus est qui peccat sponte.
Constat itaq; ex his primo actionem cum effectione con- ΤΠ uenire, quia ambo ad eandem facultatem intellectus -i'. pertinent,& in materia non necessaria versantur . Secundo patet caeteros diminute assignare differentiam inter Actionem, & effectionem, cum enim ea ex tribus
petenda sit,ipsi ad unum respiciunt. Ex quibus demum colligimns omnem Artem eme rectam
rationem effectibilium, quamuis nonnullae cum actione magis conueniant.
Nonnulla coiliguntur adactionem, oe essectionem pertinentia. Cap. III.
his, quae in praecedente capite de actione,& effectione declarata sunt,uaria, & ea quidem satis utilia colligere ualemus; Colligimus primo quod quamuis actio,& effectio sua forma distinguantur, tamen frequε ter nectuturi & in eade operatione pertinentia ad utranq; inueniuntur: Veluti dum Faber die festo opus aliquod arte conficit,quatenus praeelegit id efficere die festo, pe cat' est actio uitiosa,quod uitium in ea praeelectione positum est,quae cffectionem operis antecedit, per quam prauam actionem Faber dicetur uir absolute prauus, solum ob recte confectum opus poterit dici bonus Faber ; nam actio hominem bonum,uel malum absolute reddit, effectio vero solum bonum, uel malum,cum additione, ut puta bonum,uel malum Fabrum; Insuper colligere ualemus perperam a plurimis diuidi actionem in immanentem, &transeuntem; omnis enim actio immanens est, cum eius