장음표시 사용
201쪽
r3 6 DEN AB ITIBUS INTELLECTUS proprie sumpta dupliciter considerari poste, primo quoad
Ca,quae utriusq; sunt propria, quatenus una contradistinguitur ab altera, secundo in uniuersa sua latitudine, includendo in arte etiam ea, quae ab arte supponuntur: His praeassumptis dico,si ambo considerantur, quoad ea, quae utriusq; sunt propria, proculdubio Natura praeferenda est arti, adeo ut absolute sit arte praestantior: Si vero consideratur ars quatenus naturam includit, & alliquid ultra superaddit secus se habet, ita enim ars Naturae praesertur; quia sic ars, & Natura simul cum sola natura comparatur: Ex his ad dubia; Ad primum,quia ars perficit Naturam dico ars perficit, non ut causa praecipua, sed tanquam in strumentum eius, ut recte Simplicius affirmauit: Natura vero perficit opera artis, ut causa, Princeps, & domina, quod manifeste patet,de agri cultura,& arte medica: Duadditur, quod ars naturam superat. Respondeo non ars sola superat Naturam,sed ars naturae superaddita, & cunaea iuncta: Ad aliud, quia ars operatur cum cognitione,
cum ratione, & consito: Respondeo, ut ars se habet ad intellectum, ita modo aliquo Natura se habet ad Deum, Ars includit cognitionem, & consultationem intellectus;
Natura autem supponit eminentem cognitionem, & consultationem Dei, propterea dicitur dirigi ab intelligentia
non errante, ut inquit Averroes. I a. metaphy. 18. & The
in istius in I .Phy.8 I. Dum additur, quod ars naturam di rigit, consert ad bene esse, & est generatione posterior :Respondeo artem dirigere naturam, di corrigere in valde paucis,& in rebus minime necessariis, non enim ars dirigit naturam in productione Elementorum, in generati ne animalium, in formando homine, & similibus praecLaris operibus eius,dum absolute rerum praestantiam consideramus, ad maximum, quod possunt respicere debemus,
ut nos docet Aristoteles in Icloelitat prestantissimu opus
202쪽
LIBER SEX TV s. II naturae est longe eminentius praestanti ismo opere artis: Praeterea non omne posterius origine est persectione prius: Deus est prior intelligentiis, intelligentiae Coelo, Coelum elementis, quae ut origine sunt priora, ita sunt priora persectione; in mortalibus tame id esse verum a firmamus, quatenus consideramus id posterius non seorsum sed una cum priori ex quo nil aliud sequitur nisi i quod Natura iuncta cum Arte sit praestantior natura sola . Accedit,quod ea persectio quam adhibet ars, est in accidentibus posita,& id facit ars,ut ministra Naturae, cum ex se ars nil efiicere valeat: Ad postremam, quia diccbatur artem pertinere ad intellectum;& soli homini conuenire, Naturam subiici intellectui, & humanae conditioni: Respondeo ars non est anima,vel intellectus, qui naturae prae se tur , sed est habitus eius: si compararetur intellectus cum natura,profecto intellectus principatum obtineret; at ars
est dispositio intellectus, quae ita ad intellectum se habet,
ut natura ad Deum, & propterea frequenter Natura nuncupatur ars diuina; Diuinam autem Aletem esse praeserendam arti humanae nemo inficiari debet: Insuper Ars dicitur Dux certioriquam Natura, quia tunc comparatur
Ars, & Natura simul cum sola natura; & ideo dicebat Aristoteles dum aliquid potest fieri arte,& natura, rectius fit
arte, quam natura solum: Ad confirmationem ex Platone desumptam, dico locum illum a multis perperam accipi, & male referri, existimantibus Platonem absolute tribuere Principatum arti; nam Plato non loquitur tunc de humana arte,sed de arte Dei, qua Mundus constructus, &Drmatus Rit: Disputabat tunc Plato aduersus Emp doclem,Democritum , Leucippum, & alios existimantes Mundum esse genitum ex sola corporum naturali inclinatione per fortuitum concursum Elementorum, siue atho morum; ipse autem affirmat diuina arte suisse constructu Θ
203쪽
.i88 DE HABITI BUS IN T E L DE C T V sDiuinam autem artem iure i ncrito caeco casui, colpo ruq irrationali inclinationi praeserendam censuit, in eadem significatione Aristoteles in i . metaphy. capi. 3. inquit, Vt enim entia bene se partim habeant, partim fiant, nec igne sertassis nec terram, nec aliud huiusmodi quicquam, Verisimile est causam esse hec illos verisimile est arbitrari,nec rursus casui, & fortunae tantam attribuere rem, probe se habet, quare qui ut in animalibus, ita in natura intellectum esse causam mundi, totiusq; ordinis dixerat,quali stabrius comparatus ad antiquiores vana dicentes apparuit ἐEκ his itaq; constat solutio rationum pro parte artis. Constat insuper Platonem non secus ac Aristotclein, amtem subiecisse Naturae.
Vtrem Ars valeat sicere substantiam. p. VIII.
I c τ v M est artem in solis versari accidentibus , & minime posse substantiam produceren iure merito id dictum est , Substantiae enim omnes, quae gignuntur dicuntur, constare Natura, quaecunq; autem natura, constant,per naturam quoq; dicuntur fieri: Confirmatur
quoniam Ars est habitus, intellectus est vel relatio, vel qualitas,& accidens,qualitas autem, & accidens non valet generare substantiam; nam ars supponit ese rerum, &solum ei superaddit ordinem, mensuram , & dispositi nem: Verum occurrunt dubia nonnulla minime negligenda,videtur saepe ars substantiam producere, quod patet exemplo agriculturae, qua gignuntur Plantae,eXemplo attis chimicae, qua producuntur metalla , exempl O arti .
204쪽
ii LIBER S E X T V I. issconsciendi calcem,&gipsum; quae omnes artes substantia effcere videntur: Ideo Aristoteles in a.Phy. 24.absolute
quasdam artes mate iam efficere affirmauit, materia au-Wm subst*ntia est, valet itaq; ars substantiam ciscere, cui Hiificultati satisfaciens dico artem conficere substantiam dupliciter posta intelligi s vel quod eam efficiat ut causa
prima,vel ut instrumentum Natura quod eam ciliciat, tanquam causa prima, & pr cipua contingerς non potest obrationes in praecedentibus relatas, solum contingere po-xest, ut cani ciliciat tanquam instrumentum naturae, quatenus per artem agentia naturalia cum patientibus iunguntur, quae mox per naturam producunt substantiam : Hinc ortum ducit Magia naturalis, quae est hi meneus agenti si,& recipientium per naturam,quae praesertim naturali phialosophiae subiicitur, non quidem tanquam finis, sed tan- quain fructus ex eius fertilitate prodiens : Ex his mici solutio ad instantias. Ad pulchra se nobis o L lari consideratio, cum cadem, & per artem, & pern turam.confici posse. nonnunquam videantur, utrat et de sanitate, de metallis, & similibus; nuln nita per artemgebcant cen sciri eiusdem speciei cum genitis per natu ram ξ ARVI pe4 in Pargphrasi de saeiapratione ansmalium lib. I. cap. I. inquit id contingere non posie, es rati bubnititur id ostpodcies propterea damnat eos,qui s utant metalla se posse arte conficere , cum solum aliquid extrinsecus simile gignere valeant; nam rerum causae sunt dote minatae; ideo ex distincta materia, & ab effciente specie distincto, non potest aliquid idcin specie produci: Aue rois sententia partim vcra,partim falsa est, vera primo est, quia a causis specie distinctis per se primo non possunt distinctae rerum species produci: falsa tamen, quia id feri potest quando ars producit opus,ut instrumentum nature veluti frequenter euenit; Et loquendo de metallorum
205쪽
generatione , non censeo impossibile nonnulla eorum ab arte erici posse, non tamen omnia, ex metallis enim quar dam sunt minus perfecta, eorum principia magis sunt co- spicua,& posita sunt in facultate hominis,propterea valet artifex uti huiusmodi principiis,'& tanquam magis valetessicere metallum aliquod ι at loquendo de praestantioribus,& praesertim de argento, & auro, quoniam ob eorum praestantiam principia, & causae illorum non sunt in facultate, & manibus hominis, propterea non valet artifex eaeficere: possunt itaq; ex substantiis nonnullae eaedem spe cie arte,& naturae confici,sed quamuis alete dicantur fieri , omnes tamen fiunt natura,neq; Averroes hoc negaret, ipse tamen loco relato solum manifestare voluit, per artem tanquam per causam primam, vel saltem per artem utentem materia distincta ab ea, qua Natura utitur, non posse gigni eadem specie. Ad Aristotelem, qui inquit artemessicere materiam: Dicendum est, quod ars effcit materiam, non absolute, sed proximam, distinctam solum qualitate, & accidentibus, & si nonnunquam essicit materiae substantiam,id facit tanquam instrumentum Naturae. Constatitaq; artem per se solum efficere accidentia,ut vero instrumentum Naturae etiam efficere substantiam. Insuper patet artem tanquam instrumentum naturae posse efficere substantias eiusdem speciei cum his, quae fiunt per naturam
206쪽
s t qua sint artes ingenu qua viles, s
VAM vis artium quaedam sint ingenuae, aliae sordidae, nonnullae mediae, quales sunt Ludicrae, & pueriles, attamen quia mediae minoris sunt momenti,& modo aliquo,vel ad ingenuas, vel ad sordidas rediguntur ι propterea mediis praetermissis, de ingenuis, &sordidis agam,ut constet quibus nam valeat vir ingenuus, vel cum sui ornamento, uel saltem sine dedecore nauare operam; quod ut exactius fiat,clariusq; elucescat,ab carum definitione exordiendum cst. Sordidum opus, & ars doctrinaq; sordida ex sententia Aristotelis in8. De Repub. ea censeri debet,quae humanum corpus,vel animam, vel intelligentiam, inutilia ad usus, actiones 4; virtutis reddit reddit: &propterea animum inficere,inquinare, ac illum a potiore hominis fine, auertere dicitur, E contra artes, disciplinaeq; ingenuae illae sunt, quae virum decent ingenuum, ac illum,ut talem,Vel parant,vel sormant, vel illustrant: Vir demum ingenuus ille est, qui Principem in omnibus sibi rectam rationem constituit, quique solum inspiciens honetam, fortunae, & Naturae, bonis tanquam ministris virtutum utitur; Ex his ortum ducit ingenuariim iisciplinarnm in tres gradus diuisio,ac distributio trirum nanq; nonnullae animum,vel corpus ad vitam ingenuam disponuntiatiar formant,ac perficiunt, nonnullae demum iam sormatum decent: Corpus recte disponunt
Artes Gymnasticae quarum Principes sunt saltatio,& Lucta, ut in 7. De Iegibus. docuit Plato, ad idem conserunt etiam ludi nonnulli ingenui, inter quos iure merito a G leno
207쪽
is L DE H ABITIBUS INTELLE CTus leno ludus paruae pilae commendatur: pariter Aucupiorum , venationumq; formae nonnullae inueniuntur, quae non secus ac Gymnasticae artes, ad corporum sanitatem congruentem flexionem, leuitatem,ac motum, conduciit: quibus mox vir ingenuus utitur,cum pro sui, amicorumq;
salute, tum praesertim pro salute Patriae, in propulsandis iniuriis, seruando honesto, repellendisq; suae Reipub. hostibus: Aliae artes, ac disciplinae ingenuae inueniuntur, quae animum conuenienter disponunti& quoniam ea,quae instrumenti loco nobis natura dedit pro acquirendis, re cteq; sormandis habitibus animi, sunt ratio,& oratio,iure artes insti umentariae, quae animum parant, vel in sola oratione,vel in sola ratione, vel in utrisq; versantur; hinc Dretum ducit Grammatica , Logica, Rhetorica, & Poetica, hae sunt ingenuarum artium illaequar animum ut corpus recte disponunt. Disciplinae, quae deinde animum Viri ingenui sormant, ac omni ex parte perficiunt ; sunt duae Philosophiae partes, una, quae in actione,ialtera, quae in contemplatione versatur, haec ducit,& dirigit, illa pro iure,& aequitate iuncta disponit; una eminentiorem animae partem,mentem scilicet, altera appetitum ei inscruten, tem, praesertim ornat, & illustrat: Demum disciplinae, quae virum ingenuum iam sormatum, ac libertate donatum decent variae sunt; & hae sunt illae, qus vel ex naturali
Philosephia, vel ex mathematica, vel ex utrisq; sua prin cipia proxime recipiunt: Ex Naturali Philosophia pendent artes illae, quae ad naturalem magiam rediguntur; equarum numero sunt,i Ars medica, Agricultura, Arsi submmandi, quarum rectus, &conueniens usus, Virum ingenuum no dedecet, & propterea errasse censeo A troem,qus artem medicam, mechanicam appestauit siri math maticis longe plures artes proficiscuntur, dirime merito
profecto , illae cnim, quae magis propite dicuntur artes
208쪽
: LIBER S E X T V s. is3 mensura, numero, ac congruente partium ratione praedita sunt; quae omnia ex matbematicis depromuntur, adeo v d non ii iuria Plato in Philebo, artes omnes in duplicem o dinem redegerit: Nonnullas enim, musica, &Arithrimetica,alias ex Geometria,& Stereometria, Ortum ducerire afumavit; quae sentcntia eatenus vera est, quatenus arctes.considerantur,ut praeditae mensura,& numero: EX m,
thematicis ortum ducunt Architectura, Ars naualis , Ars, militaris, Musica, Perspectiva, Cosmographia,& similes. Artium diuinatricium nonnullae, ut inanes, & superstitio sae reiiciendae sunt penitus, cum neq; etiam nomine a stium dignae sint; Aliae vero firmioribus nixae principiis, recteq; formatae virum inaenuum decent, & vel cx mathe maticis, vel ex naturali scientia ortum ducunt. Ex nam thematicis, ut Astrologia: ex Naturali scientia, ut Physionomiai Pingendi autem, ac statuas conficiendi artes a nonnullis ingenuae,ab aliis viles, & sordidae iudicantur Veram ego censeo sententiam Aristotelis, quod sint ingenua: ac libero homine dignae, & ratio est, quoniam in his,
fulgent morum imitationes ad visum pertinentes, mores nostros aliqua ratione formantes, ac insuper oportunit tem nobis praebent inquisendi, & colitemplandi naturae praestantiam in corporum pulchritudine, di mensura sul- gentem ; Assero tamen, virum ingenuum his catenus se-lum debere operam nauare, quatenus proportiones partium corporis cognoscat, iudicium de ei, ferre valcat ; recteq; per operum intuitum, commoueat ut nam in cis e Dficiendis nimium laborare,occupatumq; csse, seruile potius,quam liberale censeri debet; quae artes pingendi, &conficiendi statuas partim ex naturali scientia, partim ex mathematicis, principi recipiunt ; Mercatura non ingenua, sed vilis,& sordida censenda est propterea recte Plato praecipit nulli Magistratui licere quaestum facere. ει his
209쪽
DE HABITIBVs INTELLECTus his itaq; patet,quae disciplinae, quo ardire, & qua ratione debeant censeri ingenuar: Ex quibus disciplinis, illae quae
parant,& Virum iam libertate ornatum decent,artes profecto sunt ι Illae vero quae Virum ingenuum formant, &consti tuunt, non artes, sed Philosoplitae partes conseri debent : Insuper in harum artium distributione considerandum est,quod quemadmodum sordidarum artium, quaedam magis,aliae vero minus sordidae, ac viles sunt, ita a tium ingenuarum quaedam magis, aliae minus eo cognomine honestari merentur, quae res adeo ex se est conspicua, ut illustratione non cgeat; Demum ex declaratis
constat artes ingenuas,& libero homine dignas longe esse plures illis, quae vulgo ab aliis enumerantur, & longe s cus in ordinem esse redigendas,ac fiat a multis . Sacra Theologia est habitus demissus ab alto, est regula,& splendor caeterorum habituum, & a Sancta Romana Ecclesia pie,& recte est explicata, cui soli Credo,constanterq; adhereo, & si quid dixi quod cum ea non consentiat, est error humanae sapientiae supema luminae destitutae .
210쪽
DispvTArio de fabula, & fabulari sermone. FAsvLos A IV MPLA ad virtutum & vitiorum seriem redacta, ex ouidiana Metamoris phosi breuiter selecta. E p i T O M E in Ouidi j Metamorph. libros, in qua singulta fabulaeua breuiter,& ordinate suis in locis explicantur, ut a quovis facile intelligi possint.