Andreae Duodi Francisci filii ... De habitibus intellectus libri sex. ..

191쪽

I 6 DE HABITIBUS INTELLECTvs finis sit illud bonum, quod in praeelectione ςst positum,

quod eligentis est. Ideo recte Aristoteles in 9. metaphy. I 6. non actionem, sed operationem diuisit, omnis itaq; actio immanens est; cffectio uero, & immanens, &tram siens e me potest, immanens,ut saltandi, operatio transiens, ut aedificatio. Tertio colligendum est perperam a plurimis diuidi artes, nonnullas in Theoricas, & Practicas, ut Artem medicam, Astrologiam, & similes; nam Ars,neq; Theorica, neq; Practica vere dici potest, non Theorica, quoniam Theroicae finis est cognitio veritatis; uniuersa autem conssideratio Artis ad cffectionem tendit; non Practica, quoniam Praxis est actio, quae distincta est ab effectione, arti autem sola conuenit effectio, ideo recte Aristoteles in II. metaphy. Artem medicam absolute effectricem nuncupauit. Verum est dubitatio,de nonnullis, quoniam non constat num actiones, vel potius effectiones dici mereantur, ut puta sensuum operationes. visio, auditio; haenamq; violatvr actione , & tamen. praelectione non

consurgunt, nec ii homini conueniunt ;ipariter docereptios,num actio, vel cffectio sit,minime constat, ad uaria enim respiςicndo modo actio,inodo effectio eme videtur; Eadem dubitatio est de actu intelligendi hominis,& Intelligentiarii,nam actio esse uidetur, cum tamen neq; ex pr clectione, neq; RX anitru perturbationibu ortum ducat:

Ad has dissicultates respondens, dico primo, tum Aristoteles actionem ab effectione seiunxit, praescrtim ad hupaa,. pas Operationes respexit, & eas in actionem, &effectionem diuisit, & de his verae sunt differentiae in praecedentibus explicatae: addo insuper, quod loquondo de caeteris ratione maioris, vel minori4 eo enientiae, cum his modo actione , modo cis tiones diei possunt,ueluti actus intelligendi *ctio nuncupatur, oniana filiis est ea ueritas,quae ira in contemplatione est posita, ut bonum in actione, re digitur itaq; ad actionem, quamuis proprie actio non sit, pariter

192쪽

VI I B E R S E X T V S. r pariter loquendo de actu sentiendi , ille potius debet dici actio,quam effectio ι & ratio est, quia sinis proprius eius est,ut videamus, vel audiamus, ac sensilia iudicemus , quod iudicium actio est , cum sinis, & rectitudo sit posita in ea veritate, quae illi conuenit; hinc Aristoteles in Proi- o metaphy. dixit sensus ex se esse diligendos, quamuis

ex eis nulla alia utilitas praeter. iudicium sensilium consurgeret; Verum tamen est quod si ad finem remotum respicimus, quatenus conferunt ad salutem corporis, vel ad habitus intellectus, modo aliquo cum effectione Operatio eoru alde conuenit: Demum loquendo de actu docendi alios, dico doctrinam varia ratione cfle effectio nem, & actionem; esse quidem actionem dum consideramus, quod homo praeeligit alios instituere, quia id est opus honestum, δέ qui multos erudiunt dicuntur mirum in modum fulgere,ex aduerso vero est effectio quatenus d dirina est operatio transiens, & eius finis non in ea opera

tione positus est: At dubitabit aliquis, quia si docere est efficere, sequetur, quod qui docent metaphysicam, vel

Naturalem scientiam artifices erunt, eis enim conueniet recta ratio efficiendi, cum Occre sit escere: Respondeo munus docendi ad artem posse redigi: hinc nonnulli dicu- tur habere veram docendi artem, alios minimc, quae ars

docendi, est fructus, & signum scientiar: ita quoque se habet de arte disserendi, de arte orandi; nam artcs sunt, &artes ingenuae, euenit tamen, quod homines respicientes ad vulgares artes eas solas proprie censent artes, quae in

CSterna materia versantur, cum tamen aliae multa his potiores inueniantur.

Colligamus itaq; actionem cum effectione frequenter ne .mcti, in quo nexu potest homo recte agere, & perperam

efficere, & e contra.

Insuper dicimus hominem per actionem dici absolute bonum, vel malum, per effectionem vero selum in partc. Z Pra -

193쪽

i r DE HABITI Rus INTELLECTvs Praeterea addimus male actionem diuidi in inlinanes r

Pari ter non recte artem diuidi, in Theoricam, & Practu

Demum constat actum intelligendi,ac sentiendi redigi adactionem, actum vero docendi alios partim ad actione partim ad effectionem.

De nonnullis Artium diuisioniblu. lin

T humana impotentia, humanaq; necessitas latissima est, ita late patent artes, quη ei medentur, variaeq; a uariis assignantur eius diuisiones, quae ut clarius pateat a fine artiti ordiri debemus: Institutae sunt Artes, ut earum auxilio,homo per naturam impotens, potentior, quoad ei liceret,redderetur: Impotentia conuenit homini, vel ratione animi, vel ratione corporis, nam si conuenit coposito, necesse est ut eiconueniat praesertim ratione alicuius componentis, hinc ortum ducunt Artes, quae vel con ferunt saluti corporis, ut ars medica, vel saluti, & pers clioni animi, ut Grammatica, Dialectica, & similes: In super si conducunt ad animi, vel corporis medelam, aut conducunt, ut sint, & scruentur, vcl ut bene sint; si conducunt ad esse oritur Agricultura: Ars obstetricia, si ad bone cise oritur Grammatica, Ars Gymnastica, & similes rPraeterea cum conferant ad bene esse, id bonum, vel est uere bonum, ut sanitas ad quam consere Ars modica, & nimi persectio ad quam consert Grammatica,& Dialectica, vel est bonum apparens, non uere bonum, huiusmodi

est bonum illud, ad quod paratae sunt artes ornandi mi A lieres,

194쪽

scendi venena: & similes, quae ut non ad vere bonum, sed solum ad id, quod bonum apparet reseruntur; ita non V re etiam centeri debent artes: Praeterea huiusmodi a tes, vel proxime respiciunt ad hominis csse, & bene esse, ut arssutoria, & medica, vel alio mediante, ut ars pastoralis, aucupatoria, & similes; haec sunt capita potiora, ex quibus satis cumulate colligere valemus numerum, & Ο dinem artium: Insuper in uniuersa hac artium latitudine nonnullae inueniuntur, quae ingeuuae, liberoque homine dignae sunt, aliae sordidae, nonnullae inter has mediae , quales sunt, artes ludicrae, & pueriles, nam longe rectius ita assignandam esse diuisionem censeo,quam tradita suerit a Possidonio, qui quatuor genera artium dinumer uit, sordidarum, ludicrarum, puerilium, & liberalium, constat enim has in ea tria membra, conuenienter redigi: Praeterea in eadem artium latitudine nonnullae inuenium tur, quae in imitatione consistunt, ut statuaria, & pictura: aliae opus conficiunt, ut ars conficiendi instrumenta bellica , alia demum utitur qualis est militaris, quae utens diagnitate praesertur efficienti: hanc diuisionem Plato in decimo de Republic.assignauit, sed ut caeteras diuisiones pretermittam, quae multae sunt, cum Aristoteles in secundo Physico. ay. dico artium nonnullas esse dominas, & Principes, quae Architectonicae nuncupantur, alias ei famul ri , & inseruire: Artes Principes duae sunt, Vna utens qua lis est Musica, & ars militaris, altera non utens, sed solum praecipicns, quales sunt aedificiorum Architecti, quibus φtuptur Principes pro recte construendis oppidis, & Pal tiis : Neque ex his debemus colligere, quod omnis utens sitarii sex, multi enim utuntur domibus, indumentis, &similibus, qui tamen artificcs non sunt ideo nomine utentis intelligere debcinus artificem praecipuum, cui alia ars famulatur, ut musicus utitur tibia, & militiae Princeps

195쪽

. utitur militaribus instrumentis ab aliis artibus, eius simulis constructis, quicunque hoc modo se habent duplici ratione sunt artifices primo, quia praediti sunt habitu eminentioris artis, secundo, quia etiam cognoscunt formam,R pertinentia ad persectionem instrumenti ab alia arte conficiendi, & ideo ei praecipiunt, ut congruente forma illud efficiant: Duae itaque sunt artes, quae Principes, &dominae nuncupantur, utens una, altera non utens, sed precipiens; Artes famulae etiam duae sunt, una uersatur in conficienda, uel disponenda materia, ut ars conficiendi. calcem, & lateres, insuper ars dolandi l na , Altera in ea materia mi mam inducit, ut aedificatores: Dum huiusmo .di artes inter se conseruntur, & quae earum sit prestantior consideratur, proculdubio artes doni inae praesunt miliustris, & quamuis illae solum videantur, efficere opns, quae suis manibus illud construunt, attamen eminentiori, &praestantiori modo precipientes id efiicere dicuntur quaesfamulantes, qui enim dirigit, & primo imouet, maxime mouere dicitur. Si fiat deinde comparatio inter uici temn praecipientem, utens uidetur esse praestantior cum praecipiens dicatur praecipere in gratiam utentis; Demum si artes famulae inter se comparantur, proculdubio ars illa, quae sormam inducit, & opus perficit praestantior est altera,quoniam materiae constitutio, & dispositio in trina recipiendam, tanquam in finem dirigitur. Constat itaq; artes humanae necessitati respondere, & ex ea sumendum esse numerum, distinctionem, & ordine

earum.

Insuper diuisae sunt artes, in sordidas, ingenuas,& m

dias .

Praeterea diuisae sunt in eas, quae imitantur, quae opus conficiunt,& que consecto operC utuntur.

Demum diuisae sunt in Principes, & famulast Principes in utentes, &praecipientes, famulae in disponentes siue

conficiem

196쪽

e V T D LIBER s' ELY Τ v s. igic conficietes materiam,& Inducentes postrema sormam. Inter has artes dominae principatum obtinenlytic dominis utentes,ex famulis inducentes formam. f

Rτ s M uti consi io, ratione, experientia auctoritateq; cognoscimus, ratione primum, quoniam frequenter attinentia ad artem latis incerta, & obscura sunt ; in obscuris, & dubiis egemus consultatione, &tonsilio ne erremus,quod patet experientia: utuntur medici consultatione,& ne dum medici ι verum etiam Nautae, Duces militiae, &similes, quod demum auctoritate confirmatur; nam Plato in Alcibiade primo inquit Nauis Gubernatorem uti consilio: Aristoteles in 3. Ethi.cap. 3.id ipsum affirmat inquiens: Neq; vero in scientiis exquisitis, suasti vicontentis consultationi locus est, verbi gratia deliteris non consultamus, non enim quomodo scribendum sit ambigimus, sed de iis, quae tametsi opera nostra fiant, non tamen semper eodem modo fiunt,ut de iis,que ad medicinam,ad artem pecuniae quaerendae pertinent, & in arte gubernandarum nauium potius, quam in ratione corporum exercendorum dubitare solemus, quanto minus illa, quam haec enucleatis, & exquisitis praeceptionibus absoluta est,& praetcrea item de reliquis, magis autem in artibus,quam in scientiis consultationi locus est; in eis enim sepius ambigere solemus,haec Aristoteles, quibus manifeste affirmat in artibus quoq; locum habere consultatione; Exaduerso Aristoteles in et .Phy.contex.86.inquit, absumdum autem est non opinari agere propter finem nisi vu

197쪽

IIa DE. HABITIBUS INTELLECTvs deant mouens deliberasse,& uti consilio,& tamen ars non

utitur consilio; Confirmatur,quia consilium cum Draeelectione videtur esse coniunctum, ex consilio enim 1 equitur praeelectio, quae non in artibus locum habet,sed in solis humanis actionibus, non itaq; videtur artifex uti consilio rPro resolutione considerandum inueniri haec tria subordinata,quaestionem, consultationem,& praeelectionem, qu stio est communior consultatione, quaestio enim etiam locum habct in rebus aeternis, consultatio vero solum est de . rebus non necessariis, quae ab homine fieri possimi, ut colligitur ex 3. & 6. Eclii. Praeelectio adhuc minus communis est,quam consultatio, omnis praeelectio supponit consultationem, at non omnis consultatio in his versatur,quae ad praeelectionem pertinent, nisi praeelectionis nomen late usurpetur: Insuper accipiendum est duplex esse genus artium quoddam enim certum,& definitum est,in quo I cum non habet consultatio: Aliud est inconstans, ince tum, apprime dubium, in quo artifices accurata consuli tione utuntur , di haec distinctio ex Aristotele colligitur in 3.Ethi. cap. 3. Demum addendum censeo Artificcm esse duplicem, imperitum unum, qui magis consultatione eget,peritum alium,qui quamuis nonnunquam, minus tamen consultatione utitur, quam imperitus ι ex his patet resolutio dissicultatis. Quaerebatur utrum Ars utatur consilio,dictum est, artem incertam, & artificem imperitum consilio uti: Ad Aristotelem in a. Phy. dicentem artifi- . cem non uti consultatione. Respondeo sententiam esse ueram de nonnullis,& aliquando non de omnibus,& semper, & id erat satis Aristoteli, institutum enim eius eo in loco erat ostendere non esse necessariam consultationem ad hoc, ut agens operetur propter finem, id manifestauit exemplo artis, quae quamuis frequenter non utatur consultatione, tamen semper operatur propter finem; Adrationem, quia consultatio terminari uidetur ad praeele-

198쪽

etlanem, dico hoc solum esse verum de consultatione quiuersatur in rebus agendis, non de ea, quae uersatur in rebus eiselendis , Assero tamen in rebus agendis magis proprie habere locum consultationem, quam in rebus es. sciendis . 'Patet itaq; in artibus modo aliquo locum habere consutitationem.

V sh & iam diu inter Viros cel bres agitata est quaestio : num Ars naturae, uel harura potius arti dignitate, & praestantia sit prie ferenda, & iure profecto de hoc ambigitur ambae enim sunt causae praeclare,& illustres, ambae suis operibus eximiam in spectatoribus pariunt admirationem, propterea modo una, modo altera praeserenda uidetur: Pro artis praestantia, & dignitate, haec potiora nobis sese offerunt, &'primo quia opera n bis praestantiam opificis patefaciunt , in opera conuersi percipimus ea artis potiora esse, nam ut inquit Aristot les in a. y. 79. ars multa perficit, quae per naturam permci nequeunt,ab arte itaq; prouenit rei persectio, & consequenter opus eius est praestantius opere Maturae: Insuper ut inquit Alistoteles sub initium suarum meccanicarum

quaestionum, arte superamus ea, quibus natura uincimur,nc arte grauissima pondera elevamus, domamus feroces tauros, & alia huius generis supra humanas uires nobis subiicimus,quae per naturam efficere non ualemus: Praeterea id ipsum ex conditionibus, & modo operandi artis comprobare ualemus: Ars operatur cum cognitione,cum ratione ,

199쪽

ratione,cum consilio , quibus natura caret a Insuper dum

operatur se habet,ut regula,ut dux, ut formatrix naturae; ueluti per naturam ambulamus; per artem ambulationi,& saltibus regulam,& sormam tribuimus, per naturam uocem emittimus, per autem id escimus cum numeris, &harmonia . Hinc natura tradere dicitur conducentia adesse; ars uero ad bene esse: Natura antecedere, ars tanquam persectio subsequi dicitur; Ea autem,quae sunt generatione postrema,& conserunt ad bene esse, dignitate , & persectione sudi prima: ut in 8. Phy. monuit Philos phus: Demum praestantiam artis lucide conspicimus dum principium eius,dc illud cui conuenit consideramus: Principium artis est intellectus , ars soli homini conuenit, &parti eius praestantissimae,intellectui uidelicet ι anima a tem & intellectus supra natu am collocantur, quare ars quoq; supra naturam est clauata,&dum aliquid natura,&arte essicitur, longe melius efficitur arte,quam natura, ut Aristoteles in Prooemio Rhetoricorum animauit; ideo iure ars Dux certior, quam natura esse dicitur: Hanc se tentiam visus est approbasse Plato iugo. dc Legibus, ubi artem naturae esse praeserendam mani sestauit; Sunt profecto rationes, quae pro parte artis afferuntur magni pon deris,multiq; momenti,at ex aduerso illae, quae pro dignitate naturae afferi possunt praeuaIere videntur; nam si agopera conuertimur ars sola producit accidentia,& ne dum sola accidentia,immo potius solas umbras, solasq; imagines rerum; Natura uero res producit serias, res natura

constantes,substantias, uiuentia, & praestantissima corpora i ad conditionesin modum operandi respicimus: N tura constans, cena, ct firma est,ars summopere fallax; Natura intus operatur,ac rem intus,& extra perficit; Ars solitin extrinsecus operatur,& perficit; Natura ex se su Diiciens est, antiquior est arte, non emulatur artem, sed econtra ars naturam imitatur , Demum si attinentia ad. princi-

200쪽

principium consideramus inueniemus naturam proxime Deo famulari; artem homini: Naturam ex se praeditam esse virtute, & facultate operandi, vires suas ab arte non recipere, dempta arte sibi esse satis pro suorum operum

absolutione, cum e contra ars egeat natura, innitatur ea

tanquam fundamento, ab ea vires, & facultatem recipiat ;Hinc Simplicius, & Porphyrius iure merito partes primas tribuerunt Natu rar,ut patet ex Simplicio in a. Phy.commeto 79.& Aristoteles.in 6.Ethi.cap. a.dixit Naturam, & vim tutem esse Duces certiores, ac fitilliores arte; Plotinus quoq; Enneade 4. lib. I. Naturam arti dignitate csse praeserendam affirmauit,Insuper Aristoteles in a .Phy.7 9. ostensurus Naturam operari propter finem, id ostendit peram tem; cum enim ars operetur propter finem, longe magis natura propter finem operabitur. ideo Porphyrius dicebad argumentum esse a minori ad maius, quod ut vim habeat manifeste supponitur ab Aristotele artem ignobiliorem osse Natura. Constat itaq; Naturam potiorem esse arte . .

Resolutio di cultatis. Cap. VII. -

A et i s manifeste ex dictis constare censeo Naturam praestare arti, cum fundamenta ad nature dignitatem conserentia aduersis fundamentis praeualeant: Sed quia rationes pro parte artis adductae negligenda: propterea ut Veritas reddatur clarior,& rationes aduersae diluantur facilius, praeaccipiendum est nomina artis, & naturae, hoc in loco proprie accipi, ut ars declaratam it in praecedentibus, & Natura definita fuit ab Aristote ite in a. Physi. Insuper addendum est, artem,'&natui ani u. . . A proprie