장음표시 사용
71쪽
s DE HABITIBUS INTELLECTU sdo alterum iure merito primum iudicari posse. Inter principia complexa de ipso est secundo adiacente, hoc est primum ex natura rei, Deus est. ιQuo vero ad abstractionem intellectus hoc est primum ,
Si uero respicimus ad ordinem nostrae cognitionis, & ortiginem eius, primum principium erit, calidum est, siue frigidum est. Loquendo uero de dignitatibus magis complexis, & pe pendendo quarum ueritas prior,& certior sit, assero cum Aristotele hanc esse dignitatem primam: De nullo simul dicitur esse, & non esse.
si uomodo dignitates a nobis cognoscantur. Cap. VII.
I A a , & methodi nostrae cognitionis duae sunt, ut in primo de moribus ex sententia Platonis, & propria affrmauit Aristoteles una est ab initio ad finem altera e contra a fine, siue a postremis ad initia. Dum progredimur in cognitionem primorum principiorum, non ualemus ad ea tendere uia sumpta a principiis, quoniam primorum principia non sunt, qui enim omnium dicit esse principia destruit principia, ut recte Theophrastus, &Eudemus affirmarunt, ueluti etiam, qui omnium asserunt esse demonstrationem destruunt demonstrationem: Quare in cognitionem primorum principiorum cogimui progredi per posteriora, adeo ut ad ea solum ascendere, minime autem descendere ualeamus: Cognoscuntur prima principia instrumento sensuum per inductionem,qu tenus ex singularibus colliguntur,ut in calce 2.Poster.do
cet Philosophorum : quare eorum quoque cognitio est cum
72쪽
IER SECUN D US. I ssium discursit, & ex praeexistente cognitione. Sed est dirabitatio primo, quia dignitates dicuntur ex se notae, & conspicuae, quod autem ex se tale est, non redditur tale per aliud. Praeterea ea cognitio, quae est principium cognitionis alterius est certior, em incratior, & praestantior il la, cuius est principium , quoniam ut inquit Aristoteles in primo Poster. loquens de principiis sciciatiae, propter quod unumquodque tale est, id magis cst; at nil certius, firmius, & praestantius cognitione dignitatum : Postremo dubitatur an primorum principiorum sint modo aliquo
principia ; & si eorum dantur principia, quomodo dici
possunt principia prima, & indemonstrabilia. Pro solutione accipiendum est , quod cognoscere per aliud contingit dupliciter,uel tanquam per instrumentum,Vel tan- quam per causam praecipuam,& propriam cognitionis al-rerius: hoc secundo modo se habent principia demonstrationis relata ad affectionem,quae per ea demonstratur; al- rem vero se habent sensuum cognitiones ad intelligentia dignitatum , nam per sensus habemus indiuiduam quanadam cognitionem terminorum dignitatis: adeo ut infirmmento eorum dignitas conuenienter offeratur intollectun ex qua conuenienti ablatione sequitur ut Intellectus iudhcet id esse de ratione corum, ut puta esse de ratione entis ,& non entis, ut eidem simul conuenire non possint, hoc non proprie cognoscitur a sensu, sed ab intellectu instrua mento sensuum; nam ex conuenienti oblatione eorum in quibus dignitatem refulget colligit intellectus cognitio. nem dignitatum potiorem , & firmiorem cognitione sensuum,propterea dixit Aristoteles in calce et .Poster. necesse itaq; cst nos habere quandam potentiam, non talem tamen habere, ut sit his honorabilior certitudine, &c. nota
luit itaq; Aristoteles cognitionem sensuum ita esse certi tudine honorabiliorem cognitione dignitatum, ut harum cognitio est certior cognitione conclusionis demonstr
73쪽
16 DE H ABITI BUS INTELLECTV stionis. Insuper considerandum, quod quamuis in primo Occursu nobis notiora sint singularia, & indiuidua, quae sensibus usurpantur, tamen dum recte oblata sunt intellectui principia prima, & cognitum est quod veritas est de
ratione earum, longe exactius, & certius eis assentimur,&dicimur ea cognoscere, quam indiuidua solo sciasu percepta , Propterea dixit Aristoteles in 6.Topicorum. Cap. 3. Amplius eisdem alia, interdum alia magis nota, nam a principio quidem sensibilia, instructioribus autem factis,c contra &c. Ex his colligo selutiones difficultatum ; Ad primam dum dicitur principia cx se nota esse; Respondeo illud ex se in cognitione principiorum excludit cogniti nem per priora,& certiora principia, non autem excludit opem, & auxilium sensuum modo iam explicato, adeo ssunt ex se nota cum recte fuerint oblata intellectui recte disposito nato ex sui natura illis assentiri, Ad secundum dubium dum dicitur; propter quod unumquodq; , & illud magis: &c. Respondeo regulam esse veram de praecipua causa, non de instrumento; profertur n. ab Aristotele caregula de illis, quae sunt ab uno, quorum primum est vere causa subsequentium. Ad postremam dubitationem dum quaeritur, an primorum principiorum sint principia; R spondeo ea habere quidem principia; nam acies intelle-itus dicitur esse primum principium cognitionis eorum, propterea Themistius in primum de Anima dixit sciemtiam de anima esse certissimam, quia caeterae scientiae ab ea constantiam,& certitudinem reponunt, quae sententia eatenus est vera, quatenus ex cognitione humanae mentis valemus iudicare, quomodo assentiamur primis principiis. Insuper dignitates habent causam in genere materiae, & sunt termini ex quibus constant, & in alia consideratione materia earum est facultas,animae,cui inhaerent.
Demum habent causam sumptam pro origine cognitionis earum, & est cognitio indiuiduorum per sensus, ea tamen ἀ cst causa
74쪽
est causa instrumentaria ; cum itaq; modo aliquo principiorum, sint principia, ac ut habent principia non sint prima,tamen quo ad id quod sunt vera,conspicua,ex se nota, non per priora demonstrabit ia, non nata quoad veritatem eorum in priora principia resolui, iure merito prima,ac super demonstratione collocata esse dicuntur; ea enim quae modo aliquo dignitatum dicta sunt esse principia, non sunt principia demon strationis earum, cum non sint causae affectionis, vel quod praedicatum subiecto conueniat; quod si Aristoteles in I .Poster. Cap.8. inquit metaphysicum demonstrare communia principia,ut hoc de quolibet est vera affirmatio, vel negatio, asserendum est ea no proprie demonstrari, sed ostendi ad hominem perperam dispositum', deducendo eum in contradictiones, & conspueua absurda,vt facit Arist. in metaphy. Colligamus itaq: Axiomata instrumento sensuum per in-- ductionem ex sensibilibus colligi. Addamus cognitionem sensuum non esse certiorem, nec. honorabiliorem cognitione Axiomatum, immo neci l eius proprie causam. Demum constat Axiomatum esse quide principia, & cau- fas, non ita tamen ut per eas demonstrari possit quodi vera sint.
An Axiomata ingrediantur demonstrationem. Cap. VIII.
V R E in dubium reuocant viri docti an Axiomata, siue effata demonstratione insegrediantur, Vel ne ; nam in una parte eam ingredi necessario videntur,ex altera id fieri minime posse apparet; quod demonstrationem ingrediantur patet,authoritate Aristotelis, quilii H i. Poster.
75쪽
I. Poster. dixit demonstrationem constare ex primis illa demonsrrabilibus; mox explicans ea, quae principium demonstrationis dicta fuerunt, dignitatem, & positionem enumerat. Quod etiam confirmauit cum dixit,in demonstratione tria inueniri, dignitates, subiecitam, & affecti nem; Insuper cum dixit principia inferiorum scientiarum, habere commune aliquod, &scientiam de communibus esse dominam omnium; indicans metaphysicam, quae in primis versatur,& per absolute prima ostendit: Hinc nuncupatur sapientia,quae est scientia capite praedita , quat nus in prima principia resoluit, & proxime per ea ostendit , Insuper dixit demonstrationem debere constare exprimis, quia si demonstrationis principia non esient prima, non iciremus, nisi haberemus demonstrationem e rum ; Ex quo sequitur prima principia necessario in*redi
demonstrationem ; quod confirmatur, quoniam in scientiis nos prima quaerimus,nitimur resoluere in ea, & nunquam requiescimus,msi ad ea deuenerimus,id autem vitim uni in quod scientiarum fit resolutio proculdubio debet demonstrationem ingredi;vnumquodq; enim in ea solum resoluitur, ex quibus constat. Demum id ipsum .patere potest ex eo, quia solum veritas, & cognitio primorum principiorum dicitur Intelligentia, & melior dispositio , quam scientia, posita vero sub cis per scientiam cognoscuntur, & habitus stientie per demonstrationem acquiritur ; quare omnia sub primis principiis posita per demonstrationem cognoscuntur,& consequenter effata,& prima principia demonstrationem ingrediuntur . Ex aduerso non videntur ingredi demonstrationem, quoniam inquit Aristoteles in Prooemio de Anima contex. II. & confirmauit in i 3. libro metaphy. omnis demonstrationis principium esse quid est siue definitionem; Axiomata no sunt definitiones, ut ex se patet,& ab Aristotele asseritur in I.
Posteri diuidente principium demonstrationis indignita'
76쪽
LIBER SECUN DV s. tem,& positionem; mox positionem in suppositionem, &dcfinitionem ; cst itaq; definitio pars membri contradustincti a dignitate. Confirmatur quoniam dignitates m thematicae minime ingrediuntur mathematicas demo strationes, inquit enim Aristoteles in a.Phy.68.mathematicas scientias resbluere demum sua quaesita in quid est, hoc est in definitiones, quod non contingeret si corum d monstrationem ingrederentur dignitates; postremo enim indignitates fieret resolutio; si dignitates mathematicae non ingrediuntur demonstrationes mathematicas,pari ratione,neq; dignitates aliarum scientiarum,eam ingredientur. Praeterea si dignitates ingrederentur demonstrati nem,deberent esse per se,uel in primo,vel in secundo m do dicendi per se, quae enim sunt per accidens demonstrationem non ingrediuntur, at neutro modo dignitates vi dentur esse per se, ut per eas digredienti redditur notum, nam si dignitatem illam consideramus, quam primam si tuimus, & est, de nullo simul est vora affrmatio, & negatio, proculdubio per se esse non videtur, ut neq: illa, de quolibet vera est assirmatio,vel negatio, cum nec praedicarum subiecti,nec subiectum videatur esse causa praedicati. Confirmatur, quoniam per ea principia res sciuntur, per quae sunt; omnis enim quaestio, est quaestio cause, omnis causa talis est, ut ab ea in suo genere res pendeat, vel quoad esse vel quo ad fieri dignitates non sunt primae causae, quibus res fiat vel siant non itaq; debent ingredi demon strationem;nam scire est per causam, & dc monstratio est causis: Praeterea si dignitates demonstrationem constituerent, utiq; constituerent demonstrationem praestantissimam , in persecta demonstratione i rines termini debent esse reciproci,quare si ea dignitas:de quolibet est vera assi alio uci negatio demonstrationem ingreditur', quia eius termini ad omne,quod est extenduntur, demonstrationem ex ea solus formabit metaphy. eamq; rma
77쪽
6o DE HABITI BUS INTELLECTU sbit de omni co,quod est,quam dcmonstrationem minime conspicimus Aristotelem in metaphysica formasse. Confirmatur, quoniam Aristotcles in 1. Poster. inquit hac dignitate,de quolibet dicitur esse, vel non esse, eam uti demonstrationem,quae ducit ad absurdum quare videtur asserere eam non ingredi demonstrationem rcctam . at de monstratio ducens ad absurdum ut recte Aucrroes ait,
non exacta est demonstratio, sed redigitur ad demonstrationem quia . Insuper inquit in eodem loco Aristoteles alteram dignitatem, quae est de nullo simul dici csic, &non esse,non ingredi demonstratione, nisi velimus ostendere conclusionem sic, quod de subiecto sit vera a stirmatio affectionis,non autem negatio,ut si vellemus ostende
re animam esse aeternam, non autem non aeternam 3 At
cum hoc dicat Aristoteles inani feste indicat cam dignit tem non ingredi demonstrationem,ut principium,vel medium eius,sed Qtum ingredi ex parte affectionis,& mai ris termini, qui maior terminus,siue affectio no est principium demonstrationis,sed est id,quod demonstratur. Constat itaq; dum ambigimus an dignitates ingrediantur demonstrationem rem esse apprime dubiam, & extare rationes magni ponderis pro omni parte.
Opiniones nonnusiae referuntur, ου iis dubiim
X rerum quae considerantur difficultate, o tum ducunt opiniones uariae, propterea de proposita quaestione inquiunt nonnulli di gnitates ingredi demonstrationem uirtute,no autem, ut partes, & principium aliquod demonstrationis; quae sententia dubia est, quoniam si virtute selum demonstrationem ingrediuntur, eatenus uim tuis
78쪽
LIBER SECUNDVS. 6 t,tute dicentur ingredi, quatenus ope, & auxilio earu pro positionibus, demonstrationis firmiter assentimur, at si propositiones per dignitates sunt certae',&firmae, etiam per dignitates poterunt demonstrari, alioquin per eas
.constantiam non recipercnt; Praeterea Aristoteles in primo Posterior. asserit in demonstratione, non uiri
.le Qtum , sed actu tria inueniri, dignitates, subiectum,& affectionem. Insuper rationes i upra adductae ostendunt dignitates ingredi demonstrationem non sola uirtute, sed tanquam eius principia , propterea inquiunt alii, quod nisi demonstrationem ingrediantur duae illae dignitates primae, ingredientur saltem aliae: Insuper inquiunt ex dignitatibus confici demonstrationes non primae , sed
secundae mensiirae,&minus perfectas: persectiores vero confici ex proprie sumptis definitionibus ; Addunt postremo Aristotelcm definitionis nomine, dum dixit Omnis demonstrationis principiumesse definitionem, denotasse definitionem late sumpta , quae extenditur etiam ad dignitates; nam dignitates inquiunt posse dici definitioncs,& terminos,quatenus sunt primae ex se conspicuae, in quas fit resolutio , & ad quas terminatur nostra intelli gentia; Haec sententia, ut pertinet ad primum dictum,in quo ponitur resolutio dii licuitatis non differt ab alia supra relata, & reiecta; nam qui inquiunt dignitates solum virtute ingredi demonstrationei,de primis dignitatibus loquuntur, non de aliis: Ut vero pertinet ad alia duo diacta, ea profecto apprime dubia sunt, ac ut censeo minus vera. Dictum illud quod demonstratio ex dignitate sit minus perfecta, dubium est, quoniam Aristoteles in pii-mo Poster.inquit oppositum, ait enim in cap. 7. quare ex his constar, quod non est demonstrare unumquodque simpliciter, aliterquam ex propriis uniuscuiusqi principiis, sed horum principia habent comune, & post pauca,erunt enim illa omnium principia, dc scientiacorum domina
79쪽
61 DE HABITI BvS INTELLECTu somnium, & nanq; scit magis ex superioribus causis sci Gex prioribus enim scit cum non ex causatis sciat causis, quare si magis scit, & maxime, & scientia illa crit,& m gis , & maxime : haec Aristoteles, qui loquens de dignitatibus communibus, quae pertinent ad Mctaphysicam, ut dicitur in quarto Metaph.asserit cognitionem per illas
maxime esse scientiam; & confirmatur, quoniam cognC-scere per dignitates primas nuncupatur altiori nomine,
quam scientia, dicitur enim sapientia, quae est scientia capite, & postrema persectione praedita: Confiimatur id ipsum per regulam Aristotelis in primo Posterio. propter quod unumquodque, & illud magis, at ex primis principiis,caetera omnia fidem,& certitudinem suscipiunt, ideo se habent lucis instar , quae ex se conspicitur, & virtute
eius conspiciuntur alia. Postremum quoque eorum dictum verum non est, quod scilicet Aristoteles definitionis voce late usus sit, & denotauerit omnes terminos, &principia prima, in quae resoluitur demonstratio , nam Aristoteles in primo de Anima, dum profert eam sentc tiam de proprie sumpta definitione loquitur, & eam non appellat tunc terminum, sed quid est, inquit cnim omnis demonstrationis principium est, quid est, &in a. Physi. 68. inquit mathematicum ultimo resoluere in quid est,ut in definitionem recti commensurabilis, &similium, patet itaque Aristotelem denotasse proprie sumptas definitiones.
Breuibus autem colligens ea, quae dixi, Assero primo dubiam csse eorum sententiam, qui inquiunt dignitates solum uirtute ingredi demonstrationem. Dico secundo demonstrationem ex dignitatibus non esse deteriorem demonstratione ex definitionibus. Addo tertio Aristotelem denotasse propriae sumptam definitioncm , dum dixit omnis demonstrationis princia pium esse definitionem. Res
80쪽
' Resolutis di ultatis. Crim. X.
Τ demum de re satis obscura dicam quod sentio; Accipiendum primo est, dignitatem esse duplicem, vel communem Ommnium scientiarum, vel propriam alicuius pateticularis scientiar: Diuisio est Aristotelis in primo Poster. cap. 8. Dignitas communis omnium dicitur propria metaphysicae, quae in omnibus versatur,& omnibus praeest, huiusmodi sunt illae duae dignitates, de quibus in praecedentibus frequenter facta est mentio, quae ad Omne quod est extenduntur , dei quibus praesertim uera est sententia Aristotelis in primo, Poster. quod neeesse est omnem addiscentem eas possidere, ac sibi familiares habere ; Hoc praeassumpto dico primo dignitatem omnem vel communem, uel propriam posse actu ingredi demonstrationem. Dico secundo ra-xo eas deministrationem actu ingredi, uirtute uero se iper: Addo tertio demonstrationem ex dignitate non esse secundae mensurae, & minus perfectam aliis: Probo haec Omnia, ut pertinet ad primum , manifestissime asseritur ab Aristotele in primo Poster. cap. a. ubi principium demonstrationis sumptum in definitione demonstrationis declaras, enumerat dignitatem,ut potiorem partem eius, cum enim Aristoteles dixisset demonstrationem consi re ex primis immediatis, declarans quae sint ea prima i mcdiata ex quibus constat demonstratio, primo enum rat dignitates, at proculdubio Aristoteles ibi declarabat id principium demonstrationis, quod sumptum erat in eius definitione , id autem principium sumitur in definiatione demonstrationis, quod actu eam ingreditur non potentia solumi Insuper id ipsum manifeste affirmat Arist teles