De carmine fratrum arvalium liber

71쪽

qui quod frugibus consitus crat a Tarquini Superbo ,

nefas habcbatur, et cum omnia regis bona agendae serendaque populo concederent consules, frumenti quidquid ex hoc petitum erat, non permiserunt ut auferretur , sed proiici iusserunt in Tiberim ). Omnem tollit dubitationem clarissimus Servii locus, ubi quae apud Virgilium commemorantur parata ab utroque exercitu Rutulis et Troianis, diis communibus arac gramineae inde repetuntur: quia et de bello res agitur et Marti sacrificatur, cui gramen est consecratum: quod secundum Plinium in naturali historia ex humano cruor procreatu ). Inhaerere servoris, turbarum,

Ann. I, 8. Monendum videtur etiam de graminea corona obsidionali, quae in re militari est maximae honorationis, ' est. Gradivus Obsidionalis Gell. V 6. Plin. XXII, 5. ut herbam dat, victum se satetur: est Herbam do. Plin. ih. Serv. Virg. Aen. VIII, 28. In corona tamen et herba sortasse terrae et soli, non Martis, ratio habita.

ἐπιroέφαντες se domi r τῶν τυρειννων eit. Comitia centuriata in campo Martio habita, quoniam ad haec convocabatur Oxercitus urbanus, et ad eas quae bello apta essent leges instituebantu omnia Varr. L. L. VI,43. Geli. XV, 2 ex Laolio Felice ci Centuriata comitia intra promoerium seri nefas esse; quia exercitum extra urbem inperari oporteat, intra urbem imperari ius non sit propterea centuriata in campo Martio haberi.

72쪽

pugnarum vim in nomine tantopere, ut iudiciali etiam liti praesit Mars serensis nemo est qui ignorct.

mani moris fuerat, cum de re bellica ageretur et Marti sacrificaretur, aras constituere gratuineas.' Sanguis a Marte repetitus Serv. V. Aen. III, 34. ii 5 Ovid. Fast. IV, M. P. Pont. IV, 6, 29. - Qui, quod nunc

video, hunc usum a vero Romanorum sermone alienum et universum a Graecis repetitum existimat, artungius Rom. Relig. II, 55, 56 cum Pallade potius quam cum eo, quem dirardicebant Graeci, de comparandum censet Romanorum Martem, quippe qui armis potius quam bello praesi Non propter arma bellis, sed propter hella armis praeesse Martem, ego demo stravisse mihi videor. Quod vero id, quod hasta Praeneste Martis simulacrum fuerit, pro sua re sacere opinatur vi doctissimus, tacili hoc argumentum subverti potest negotio. Neque enim in eo, quem profert, Livii loco XXlV, o revera Martissimulacrum sed Martis hasta fuisse dicitur hasta, quam sponte proinotam, id quod belli omen erat, resere scriptor et dubitari

Omnino nequit, quin annis ille movendarum Martis hastarum ritus nonnisi ad bellicum deum relegandus sit. Nam is qui belli susceperat euram, sacrarium Martis ingressus primo ancialia commovebat, post hastam simulacri ipsius, dicens: Mars vigila.' Serv. Virg. Aen. Vill, 3. Vigilat igitur Mars, cum e oritur bellum. Hasta hellum significari, auctor est etiam Festus s. v. Hastam: Nam et Carthaginenses cum bellum vellent, Romam hastam miserunt et Romani sortes viros saepe hasta donarunt ' Quae licet pura, sine erro esse deberet, tamen, apud maiores praemium erat eius, qui tunc primum vicisset

in melior sicut ait Varro in libris do gente Pop. Bom.' Serv. V. A. VI, 6o. Etiam in vendendis publice rebus belli signum est hasta. Itaque si Romae Martis simulacrum antiquissimo tempore sui hasta, bellicum eius significabatur munus. Quod praeter eum belli numen est Bellona, id quod miratur Hariungius II, 55 , eius rei ratio est eadem qua additarum Apollini, qui aptii Hesiodum citharae non magis quam poesi prospicit, Musarum. Qitamquam minime nego, latius , quam apud Graecos, apud Romanos pertinuisse Martis auctoritatem : et multa apud hos ab eo esse repetita quae ab aliis diis apud illos. Summam vero divinam virtutem utriusque eandem suisse ontendo. Et sunt inter eos, quorum maxima in nostro aevo est in Dissiligo b Cooste

73쪽

Satis comprobavisse mihi vidior, in re rustica; manos a Marte nonnisi seritutem repetivisse, itaque ubi pro maturescentibus frugibus serent preces, nonnisi turbas quas vel immitteret vel placatus coerceret exspectavisse. Practer tripudium cro et triumphalem clamorem est alia, quae de bellico Marte cogitare nos iubeat, in sollemuibus deae Diae ros Adiacet luco aedive circus, in quo conditus ocus, qui gramineo Ornatus erat cespite, ut hic pariter ac totus docus ea qua a Mart repetebatur, re insignis sit. Circi enim et ipsa arena a

tia τ): circus omnis pro agro, qui bello obnoxius esset, habitus Propterea in hunc quae bellum indiceret hasta ciccta emissas in cundem vulpes

his rebus auctoritas, qui sacilius haud dubie Martem, quam son, inde a antiquissim tempore bellicum deum fuisse con

cessuri sint.

iis CL not. 56. ab XLI, a l. 9. Serv. V. A. XII, iis senomani

enim moris suerat cespitem arae superponere et ita sacrificare.

it: ovissi Tristi II, 28a Martiat. II, 5, 8. Monerem ite Marii qua circus maximus situs sit valle Symmach. pis X, a. nisi scribendum videretur Murtia vel Murcia, quod laud. Laud Stilicia. II, o restituerunt editores. ιι8 Ab area templi Bellova prospicitur in circuiti Flaminium sillinc

solet hasta manu helli rapnuntia mitti, In reges et gentes cui placet arma capi.' Ovid. Fast. VI, vo5. s. Fes Bellona Serv. Virg. Aen. X, L: Cum Pyrrhi tempore adversum transmarinum hostem bellum Romani gesturi essent nec invo- mirent locum, tibi hanc sollemnitatem per fetiales indicendi belli hasta post clarigationem in hostilem agrum missa celebrarent, dederunt operain, ut unus de Pyrrhi militibus caperetur, quem fecerunt in circo Flaminio locum emere , ut quasi in hostili loco ius heIli indicendi implerent denique in eo loco aule pedes Bellonae consecrata est colu a.' Patet suisse religi , ne sacere hostilem locum in agro Romano ullum praeter cireum, qui per se Marti Bellovaeve obnoxius esset. Aliora enim

74쪽

- 49 comburendae taedis ad terga alligatis in memoriam coni

bustarum a vulpe, ad quam alligavisset taedam puer, frugum, illatae agro eius, qua a Marte circi praestito repetebatur, vastitudinis, idque per circenses ludos Ccreri habitos M'. questres ludi circenses deae Diae in iis, demnibus agimus, estis diebus peraguntur pariter atque in Aprili mense Cereri. Et distingititur tamen e diversa numinum natura inter scenicos et circeti-

se ludos, alteros his diis aptos, illis alteros Martem ludis soli decent circenses ' , Gradivo Marti quiri habita ), equus, qui nunc per apertos Volans, ceu liber habenis, campos vix summa vcstigia onereteire pars huic, altera Herculi dicata, Ovid. Fast. VI, os. Et omnis hic circus in Martio campo situs. MMOvid. Fast. IV, 39i: Circus erit pompa celeber numeroque deorum Primaque ventosis palma petetve quis Ili Cereris ludi non est opus indice causa r Sponte dea munus promeritumque patenti' CeIebeantu igitur hi ludi Cereri o dona-las fruges et in ipsis memoria vastatarum frugum in loco, qui serus iacet: ib. 68or Carcere partitos circus habebit equos. Cur igitur missae vinctis ardentia taedis Terga serant vulpes musa docenda mihi.' iv. ia r utque luat poenas gens haec, Cerealibus ardet, Quoquo modo segetes perdidit, ipsa perit. 32οὶ Sollemni ludos circo elebrate Quirites: Non visa est sortemaeena decere deum, ' Ovid. Fast V, 98. ai Varro L. L. VI, 3 AEquiri ab equorum uesii eo die enim ludiscurrunt in Martio campo.' Festus: Equieta ludi quos Boinulus Narti institvit per quorum cursum, qui in eampo Martio exercebantur.' vid. Fast. II, 85 -86i: Marsque suos iunctis eurribus urget equos: x vero positum permansit quiri nomen Quae deus in campo prospicit ipse suo. Iure venis, Gradive. Festus : Maelialis campus in Coelio monte dici uir, quod in eo quiri solebant fieri si quando aquae Tiberis campum Martium occupassent. Ovid. Fast. III, i . Tertuli de Spe -

75쪽

50 arena, nune in gramine late tonderet campum, bellico

ro Virg. Georg. III, 83 : si qua sonum procul arma dedere ut

Martium aes eanorem ib. IV, i , Stare loco nescit, micat auribus et tremit arius' eti. Ovid. et XIV, 32or Picus es. no si utilium bello ludi us equorum.' Ut hos arator, ita

Aequus bellator' vid. Fas II, et I os; et XV, 368. Virg. Aen. X, sia XI, 89. Prop. IV, 4, 4. Taciti Germ. 4. Equus belli omen Virg. Aen. III, 53 MI, 44, uva inspicias

Mevium et Donatum. Propterea Dialem flaminem, cui abstinendum erat ab omni artia re, ut ne videre quidem es neeret armatum exercitum, equo vehi religio erat et GeII. N. A. X. 5. Plut Qu. Bom. 39. Festi quo vehi. Procincta classis. Serv. Virg. Aen. VIII, 552: Nartiali et Quirinali equo sine religione vehi licuit ' Parum igitur susscit, quam profert Festus, ratio, factum hoc esse, ne, si longius digrederetur, saera negligerentur proficisci enim Iongius ne Martiali quidem ieehat a minit M. Val. o. I, , a. Sed quod disturbaret et disperderet vidubatur inesse in equis numen es Plin. II. N. XXVIII, or damnatue fel equinum inter venena ideo

nam tui sacrorum equum tangere non licet, eum Romae publicia saeris equus etiam immoletur.' Nocens vim equarum' vide Ovid. m. I, 8, 3. edie sac. 38 Domesticummartem qui Romae primus intulit, eques Celer erat. s. Festum: Celeres

antiqui dixerunt, quos nos equites dicimus a Celere inters ctore Remi, qui initio a Romulo eis propositu erat. uua militare signum Plin. . . , . a 23 uus Marti immolabatur, quod eo genere animalismae delectari putabatur.' Festia γέ ,,Sanguineus Mavors clipeo increpat atque furentes Bella movens immittit equos,' Virg. Aen. II, 332. Cf. Sil Pun. XI, 399. Ovid. Fam II, 858: Marsque suos urget equos' not. aut). Μartis equis' evectus ad superos Quirinus, Hori Carm. III, 3, 6. Ovid. Met. XIV, 8ao. Μartis equi biiuges' Virg. Georg. III si. s. v. un. IV, 3o 472. Festus: October equus in eampomarii mense Octobri hostiae loco immolatus quotannis Marti, bigarum victricum dexterior, cuius cauda tanta celeritate perlata in regiam, ut ex ea sanguis deat illaret

76쪽

se igitur si in honorem Cereris, Florae, deae iacinstituuntur ludi, sacra his deabus fiunt ea, quae,arti

magis quam ipsis sint apta siquidem Cereri, quae acc

laetatur, parva sint modo casta, placent, ut sufficiat dare sarra deae micaeque salientis honorem et granature Floram, quae non est de tetricis, non est de professis magna, decet scena levis, indigna Marte dea Dia, cum praesit frugibus, non potest non amare

prae omnibus pacem qui tandem fit, ut artius in has conseratur honori Quia iste, qui proprius est

Μarti, servor omnino non posse abesse a divina natura videbatur veteribus, ut participes eius essent omnes dii deaeque, licet id, quod summum esset in eorum na

tura esset diversissimum Siquidem in homine etiam

Ia oeum participandae rei divinae gratia.' Idem: Panthus redimibant caput qui immolat Idibus Octobribus in eampo Narito, quia sacrificium fiebat ob frugum eventum, et equus potius quam bos immolabatur, quod hic bos frugibus pariendis

aptus.' Milicet ut averterentur hella et omnes turbae a frugi hus, bellicum immolahatur animal de turbido in agro fero, insigne Cerealibus donis, ut communicaretur eum his rei divinae usus. Idem de festo die Idibus Decembribus peracto traditur Pluti Qu. Rom. e. 6 θυμοει δὲ καὶ πολεμικον καὶ An ioν Inno ἐστι CL locum Plinii noti 22. Apud Graeeos Martis liberi Alcippe, Melanippus Apollod. III, 4, a. avs. I, II, 4 VII, a ' Diomedes Thracius, euius equi humana ve-seuntur carne Apollod II, 5, M, et Oenomaus, cuius equi omnium velocissimi, pater Hippodamiae Paus V, i, 6 aa, 63, Postea ταoa πος Paus VI, ao, cuius axem avortium dieit Statius Theb. I a 4. Balteum Mara donavit Hippolytas

Apollod II, 5, M.

77쪽

quovis cuiusvis aliquod vestigium inest virtutis, cum hic tamen altera, altera ille insignis sit. Fervorem vero liunc, quin serocitatem, pro vitio habere minime potexant Romani thomines, superbi, quod innatam sibi sci bant bellicam virtutem priscam, gloriantes de serocis Rodimae, ferocis Latii nomine *7 . Communis igitur omnibus, quae licet paci savcant, numinibus est Martius istes cruor, ut magnis, si negliguntur, Poenis solvatur iniuria et iustum praetcreat ira modum *β). Imo etiamsi nolint nocere ncque crudelia in ira sint, modo ut desina eorum avertendae noxae cura, perturbantur quia buscunque prospicere solent rebus It cum tristis

esset Flora a Romanis neglecta, florentibus oleis noc bant venti, scges laesa grandine, imbribus vites Ο.Cereris iram clamant, quaequae de Eleusiniis scripta. de Dia exspectandum esse idem, per se alet. adest testimonium. Cuivis ex opinione Romanorum deae pariter ac mulieri notum est suisse Iunonis virtus maiestas. Singulae agitur Iunones, Bicuti maiestatis, quae deorum est propria, Hiquid non regibus solum et magistratibus, sed parentibus etiam, quin pueris virginibusque tribuitur δ' integrum et Iiberum

i 27 mor Carm. III, 3, 44 I, 5, o. s. pis II, 3, 56 Carm. II, , 25. Porcius Licinius apud Geli. N. A XVII, utra in Romuli gentem seram.' Ovid. Fast. III, 85: Mars serus IV. 25. eroid. VII, 6o. s. Tris V, et i Latio venerandus erat, quia praesidet armis: Arma serae genti remque decusque

78쪽

- 53 unicuique seminae sive mortali sive immortali servant honorem suum, cuius nemo, cui Don ex suo ipsa arbitrio concesserit, reddatur particeps. Spontis, arbitrii, honoris conservatrici deae non potest esse mens ora illi

citis, dura, aspera quin, ubi offensa est, iniqua et saeva δ' . Haec de immitis dum post Minervam a Iove genitam invidia et indignatione abrepta, si sides sabulae,

aspernatur genialem mariti lectum, nullo amor mollita concepit Concepit ex esstorcscente sua ipsius DaturaL

hoc enim Florae in gighetido Marte ossicium ): inde

peperit serum deum scrvidum, qui in omnibus exsultat compositi rerum ordinis turbis. Scilicet uti indignatio

saevam parit iram, ita saevum Martem indignata Iuno.

Simile aliquid metuendum ab indignatione Iunonis deauDiao. vide iam in celebratis deae Diae sollitaurilibus

a 3i Aspera Iuno,' Prop. IV, 9, t. Virg. Aen. I, 283.i3a Virg. Aen. I, 4; II, 12. Iniqua ib. VIII, set Ita Mars saevus VII, 6o8 XI, 53. i 33 Apud Ovidium ast V, 29. Flora et Mars quoque, si nescis,

per nostras editus artes.' ib. 23 Iuuo: si pater est sactus, glecto conivgis usu Iupiter et nomen solus utrilinque tenet, Cur ego desperem fieri sinsi coniuge mater '' ib. 25 Florari quod petis, Oleniis inquinim, mihi missus ab arvis Flos abici est hortis unicus ille meis. Qui dabat, hoc dixit, sterilem quoque tange iuvencam, Mater erit : tetigi, uec lora, Date erat. Protinus haerentem decerpsi pollice florean, angitur et tacto Oncipit illa sinu. Iamque gravis Thracen et aeva Propontidos intrat, sitque potens voti arsque creatus erat.' Olenia arva sedes ubertatis , leniae nomen caprae indit in nutrici Iovis Amaltheae, quae ut tanto fungeretur osIicio, debebat esse herrima es lina II. V. XXVIII 33ὶ indo ab Amalthea pariter atque ab Acheloo, cui diabent isnia aria repetitum eornucopiae, Ovid. Meti X, 3. . Apol d. Bibl. II, 4 5. Iniit interpretationis viai sed nou expedivit rem qui ierisianae Fastorum vidi editioni itidii eiu addidit, P. 37. Dissiligo b Cooste

79쪽

maioribus, ubi post immolatas huic ipsi vaccas O illi sacrificii exordium sit a Iano, proximum ab Iove cum tenere Martem, excipi vero eum a Iunone deae Diae δ' Videlicet parum placata, cui in quovis numine prospicit eius Iuno, maiestate metuendum semper est, ne neglectam, cui ut opem serat invocatur, rem proiiaciat turbis, quas inserat sera deorum ira )-θ. Implo-

rat igitur, postquam ex omnium Sacrortu more exo

dium actum est a Iano, per quem pateret ad deos aditus β', auxilio, quo nemo carere potest, Iovis, Si tim sacrum fit Marti, ut placetur ira, deinde Iunoni,

ut placetur maiestas numinis. Itaque cum caveatur omni sacrificio maiori, ne averiens se a commercio humano maiestas divina denuo pariat servidam deorum Iram in omni sollemni sacro tum eae, quae Iunoni, tum eae, quae Marti sum acceptissimae, praeseruntur cerimoniae. Maiestati Placebis taciturnitate, alacritate servori.

Per pompam illa exhibita, haec per ludos. Sed cum neque id, cuius summa virtus est maiestas, divinum numen deficiat servor, neque servidum maiestas deae Diae, cuius propria quidem est utraque servore altius inhaeret maiestas Laeditur enim ipsa, indignatur ipsa: atqui dum servet indignatione, ulciscitur non ipsa sed ulturum excitat numen aliud. Vides cur, quae in his rebus placatur Iuno, non sit Regina Iuno, sed Iuno

Aen. II, 326. Similia permulta Ita. 336 Ovid. Fast. I, oi me. Nati Deor. II, et . Simile apud Gra eos munus est Mercurio Aesch. Choeph. 5, ubi vid comm. Dissiligo b Cooste

80쪽

deae Diae auem abominantur homines Mars non deae Diae, qui nullus est, sed ipsemars. Hic propterea appellatus in deprecatione in ipso sacrificio et in ipsis ludis nonnisi dea Dia pompa vero ad Iunonium, ludi ad Martium modum peracti ita enim appellare licet utrumque, etsi in Iunonis sacris Martius, in artis Iunonius deesse nequit, ut sint ab omni parte persecta )7, Videtur tamen et ipsa deae Diae Iuno, licet diserte non appellata, in sacrificio esse placata, siquiadem dearum signa quae unxisse in aede dicuntur sacerdotes, recte de ipsa dea Dia et de Iimone eius interpretatus est,arinius Quod mihi probatur propterea, quod in urbe dea, in luco deae esse unctae dicuntur, ut per unam idem, quod per utramque videatur designatum modo illud in minori, hoe in in

tori sacro peractum.

Ne Robigalibus quidem desunt ludi, in viamia

dia ad milliarium quintum, ne robigo frumentis uoc ret, sacrificium et ludos cursoribus maioribus minoriabusque actos esse a. d. VII. Kal. aias tradit alem darium Praenestinum In iisdem contra canis et ovis immolata a flamine in lue in ).a3r Nerio' quae est Martis uxor AMartis vis et potentia et maiestas quaedam esse artis demonstratur' Geli. N. A. XIII, 22.r3M Signisque unctis' ab XXXII l. 28 XXXV, l. D XXXVI, l. 5. Deas unguentaverunt' XLI I. i. Deam ungueutave inunt' XL, a, 4. Deam Diana ungu.V XLI, 7.

Dissiligo