장음표시 사용
51쪽
q8 Fr. Zypaei Iudez, Magistratus,
commisisse Ad factum id erat a.Principe, aut V hi ergo publicae & priuatae res ut lubi-
Praesccto praetorio, Praeside alibi cx eorum tum est reguntur, his illisve addicuntur, haud nutu distento. ut recte Culac. equidesu magnum operae pratum in varios li- . 4. De inagit iratu ciuili ago. nam Episcopi & tium anfractus ani ge.que averruntati. Vbi Eisis eis in iure possunt & passim solent iurisdictionem vero ex praescripto res publica dirigitur, pri-ria a si- suam uniuersam demandare Vicarijs , seu Os- uatorum Iura legibus diu i nguu ntur, vindican-sicialibus. qui ideo cum ipsis unum tribunal tur,possidentur;ibi partium conflictus,illarum constituere dicuntur. e. Romana. de appel. in 6. auxilia in rem suam vἔrimque deuocantium, cuius rei ratio facilis est, quia potestatem suam atque interpfctantium , necessario conlequun-xpiscopi a Clii isto Apollolis & succcstari- tur: Magistratuum ac Iudicum intercellione I. bus datam plenius possident, quam admini- opus est, copiasque auxiliaribus patronorum, Restita stratorcs Magistratu uinciuilium. ut videmus syndicorum, procuratorum, scribarum, nota- cas I riorum, sol ici latorum, aliorumque id gςnus V R hodie Duces, Comites, Marchiones qui ut riorum, lolicitatorum, aliorumque tu gelaxi j. . olim notitina ossiciorum erant, ita nunc ipsius plurium: qui saepe pro corrupta hodie natura
I per leges licuit olim, constituere , eisque uni. Reipub. male habentis. Sed quandoquidem uerse iurisdictionis exercitium demandare. cum Abus humanis agitur, ut sitne moIbis, Et quoniam nemo duo loca implere po- sine litibus esse non liceat , illud tantum iis, Neque plia. test, & duobus locis in solidum residere; cui- quorum eae partei sunt,curandum;vt corpora, Ubus simul cun duo duae militiae obtigcrunt siue ex arma- ut naturalia,ita politica sic purgentur,ut noxii viii j im' tis ciuilibus, debet alteram eligere, & al- humores, qui non omnes tolli possunt, ita tλ' teram deponere. I. s. C. qui militare p. l. tr. men cohil cantur, ut qua in fieri potest miniis sicuti qui duo Ec lesiastica beneficia conse- numerosi, minus periculosi morbi repuli cuti sunt, quae utraque r sidentiam exigunt. lent; praesentes curentur, suturi restringantur: ι .de mesau. x. de prab. si tamen militia, qua medici in eam rem habeantur optimi, proba- decedendum est, inter eas habeatur, quas licet tissimae medicinae. Medicos politicos, Magi- distrahere, clementia Imperatoris concedit m a tus inquam ac Iudices priori iam libro is eam in alium transscae, & pretium consequi . scripsimus. quales si haberi semper possetit, d. l. . quod quia in beneficiis simoniae ratio optime RPpub. curandat perare non iuberent. non admittit, per adeptioncm secundi vacat remedia,ac modicinae pro morbis publicis, li- ipso iure primum .d c. de mulctit. subtilitas tamen tibus, inquam ac Vadibus publicis, tertius ccupiditatis inter concessim titulum secundi, quartus liber dabitur: hie porro secundus li-S additam possessionem pacificam cum fru- tibus Driuatis; ut quae climinari non possint, ctuum perceptione,resignationem prioris,pen- ua habeantur, Vt quam minimum noceant,sione reseruata, indies interlicit i an satis ex qidm recti siti te atque expeditissimo peragan-
naente canonum, examinet is cuius interest; tur. cum more maiorum semper soleat causa pensionis a reseruante adiici: ne resignans nimium
patiasur distendium; videatque ne ex secundo simul & primo nimium asotiet compendium. 6. Sed nec Assessorem quem esse duorum Iu- Vci nte plu- dicum permittit lax, nemo C. de assiis & ho-tibus unus die Conciliorum Instructiones vetant sena--ssu:ςt, tot es ab alijs pensiones habere, aut consulere clientibus.
C Caturigines Litium multimodae sunt,tum ceat litigare. & D. Paulus quidem Corinthios publicarum tum priuatarum .remedia etiam reprehendit, litigantes apud infideles. r.Cori
Lis nulla, toga rara rhsertur a Poetis ad vitae beatitudinem . . tecum, inquit Christus, vult iudicio contendere. θ tunicam tuam rorere, dimitte et o pallium. Matb. . Sic & ridet Masetialis Gargilia nurn; Abi miser,i demens viginti litigat anno Quisquam, cum vinci Galiliane sicei Vlpianus verecundam cogitationem eius, 3. qui lites execratur,non esse vituperandam tra' Laudandicii dit. L item p. g q. D. abeu. Iudanut.cavs & qui eas in Paulus hoc ipsum quod a lite disceditur in cr--. causam lcgitimam transactionis c se ait, licet res nulla sit intermedia. l. insuvvn.de cond.indeb. Peruersi subitant lites. Prouerb. i 6.Vnde vix vir bonus praesumitur frequens litigator. & scrupulosi quaestionem mouent, an Christiano li- multa, sed nulla hactenus tam cssicacia i nucn- G. sa. 23. c. aliud I9.q. a. Sed tamen de Iudiciata, quae radicitus noxias eas herbas possunt instituit Deus,& Iudices deligendos expressit, euellere, nisi apud eas sorte gentes, ubi ne- Devt. c. I .axo .c. i8. Genu . 9.& scipsum assidcre Non tam , que illa inae, neque humanae sunt leges, sed professus est. V.82. Prou. 8. Neq; quisquam in- quilia ut, omnia regum manu ac Magistratuum arbitrio iuriam pati tenetur,ac bouorum spoliationem, ' gubernantur. Regum arbitrio lites dirimebantur, neque ea consilia amplecti,nuae non ad 'scep- y 'inquit Dionys. I. io. Peccatum, vero inquit D. ta pertinent, sed ad perbectionem Clitistia- Paulus ad Rom. 7. non cognoui, ni se per te m. nam. Non excusauero tamen pronum ac seci-
52쪽
Meum ae Tuum pruina causa litium
lem litigatorem, de re modica contendenteta; gatur, seuere est punienda, nullo pauperum minus, quae plus habeat expensarum, quam priuilegio digna. emolumenti; minime vero eum, qui causa: Denique apud Septemtrionales populos R.
uae tultitiam in conscientiae tuae arbitrio non quos climatis frigu, aduentitio calore aliquan- ρυ p ij. prius examinauerit, ac ne priuato assectu ob- do refici suadet, poculorum frequentia sim I. caecetur , uirunt probum , Advocatum pius rixas, pugnas , lites creat. Ebrietas c comprimis eruditum , cur genuinum con- mes est suroris. c. venier a T. dist. i I. q. iatrouersiae suae statum veridice explicet, con- 'sulucrit : tum porro cxpenderit , an tu, , t cuique libido est, quod ex facto pendet , probare Iudiei t in q lci caenei conuiua ,sola potcrit. ne illum aduersariumque mole- stia, temetipsum sumptibus inutilibus assiciat. Sed vero , quod sequi non raro solet,
Tandem cum neque tentata concordia comis
poni res poterit, ita in litem descendat illius N iu in quili titillas bisque telam pertexat, ut non tantum nihil. Priv/re , Thracum es. si modeste scyphi uod iniustum sit, committat, sed quaqua porrig/ntur, mod cratc cpotentur, saepe solenteri poterit, charitatem fraternam nullatenus δ0imo QDςiliare , rancores euellere, odia ostendat. remittere , iniurias toltcre, lites exscindere Pleminuue enim ad haec civilia duella de Oiusmodi remedium isti irato adhibena uenitur ob laumana vitia, & maxime cupidita dum Caute tractanda novacula.
- Proprius autem litem parturit & educat
velis. d M. 37. Vnde bella 2 lites in vobis, ait D. Iacob e. q. nonne binc l ex concupiscentiis vestiis, qua militant in membris vestris lAccedit ignorantia, veritatis, & iustitiae inimica, iusti atque aequi ignara, quae litigantes in tenebris Andabatharum more pugnantes simul committit: quae si bona fide tantum errat, quamquam nec satis consultauerit, si non aliqua venia, minori tamen ira digna est
teram , quod ita litem tractent, quasi rerum suarum ultima cura sit ac breuiorem vitam, quΙm litem malle videantur , improbo ac malitioso ingenio, inuitis legibus,di Magistratibus eam protelent. De concordia semper tentanda L i. c. 26. late diximus. Tela Iudicii, ut sine vitiis forensibus texatur porro semper est cauendum. malitia sane, & nequitia generatim abesse debet , atque a Iudiciis
quam quae est assimia. Cunctos , inquit Cieero Muidit β Omnis, Versutia , atque dolus. cui dc Iez. consolant, an lex sit , quaμορ it suifra- cςdit calumnia, quae proprie est in litibus Pri Upuisui, ct cupiditati. quo t. νι ipsa. nou mr st/udom & stus rationem vexatio. Ls caruices periti, viam litigiis praestent. eoque labo tulturi Wrb. gu. Vnde iura mahliae ac calum- rare soleant, qui cum de iure non sati, gusta νε 'Durae juramentum praedicant. & ridet rint, de puluere practico nonnihil sordidi. hea M sti lii I. ne aestimant se nihil nescire,lono ab iis dissiti qui cum juventam & senium in studiis Ico sumpserunt, semper tamen exclamant, Quantum est quod ignoramin lSuccenturiatur proxime his causis litium paueertas: eas gignit, ab iisque de ipsa gignitur,mater litium,& filia litium. Munum pauperies onrobrium iubet
Et delator es, o calumniator, Et fraudatores, ct negotiator , Et sellator es, ct sanista; miror
Quare non habeau, Vacerra, nummor
Apage cui ita litigant, ideo litigant. Vetat D. Paulus i. ad Theol. 4. nequis Opprimat, aut circumueniat in negotio fratrem suum. Neque vero dolo, & malis artibus causam quamuis bonam licet tueri , nisi admodum Multa sunt, inquit Lactant. lib. de Ira n/i. circumjζctu; atque ita omnino , ut pr c. 2O. qua ad peccandum inuitant, aetas,uiolantia, dontia serpentina numquam comitem non gestas,occasio, vatura. Sed & vice veria diui. h brat simplicitatem columbinam. qua de retiae instant, superbi alios , iustitiamque de- r. late, I. Var. 2.aliis spiciunt, in lites volvuntur, Fὸlsitas, mendacium, simulatio omnino . . . a Iudiciis absint, testes falsi .& instrumena. Stultitiam Plinvrair ορς - quin & allegationes ' vero non
sed & pauperes Iuris subsidiis pro libidine li- subniti sciantur. sed & illa arcana, quibus
tigandi abutuntur. cum enim sciant Iudices aliud dicitur, aliud intelligitur. Vir bonus , debere pauperem iuxta ac magnum iudicare, inquit Gellius, lib. II. e. ii. praestare debet, eique procuratorem S aduocatum dare, teme- ve mentiatur; prudens, ne mendacium dicat. dcrarias lites mouent; nihil detrahi sibi,accedere Plautus in mercat. Mibi scelus quoque videtur . autem jure vel iniuria seu transactione extorta me petenti prosequi mendacium, in aliis vanitas . posse iactant; damnum non pati, lucrum face- inconstantia, stultitia. Et mentiri quidem in
53쪽
so Fr. Zypri Iudex, Magistratus,
io tur,peccatum esse multi tradiderunt.in c.nequis arbιt. 22. q. 2.c. quisquM. H. q. s.c. t. de crim .ses. Socrates sane mori,quam mendacio se excusare maluit: & Papinianus, quam fratricidium defendere salso iure:& Thomas Morus,quam regio diuortio iniuste assentiri, ut alii tum aD
Nunc Porro quod attinet ad subsidiariorum vi iii Λ Vitia, creclandum'non deesse qui partium te, laboraue assectus induant, instillent ipsi, ac nutriant suis viiijs curis lites pendera diu, vindemia quadam s. ita δή qui eis Quibus, ut describit Cassiod.oculi Argi, ma- substrui x- nu, Brioret , Sphyngarum ungues , pertu i Laomedontis, Vlysiis argutiae, Sinonis fallaciae, fides Polymnestoris. qui in litibus nihil curant praeter bursam hydropicam ; clientes
Non missura rutem, nis plena cruoris, hirudo; qui docuerunt linguas ' as loqui mendacium, qui nec litigaturos ad litigandum inducuut,iniu-jstam causam ut iustam suadent, lites ex litibusserunt, cruda adhuc studia ut Apollines venditant , conuiti jue & strophis litigia cumulant,
procacitate ac maledicentia animos exacer
bant , piratica pactione quotam stipulantur, multis inuolucris, incidentibus quaestionibus, exceptionibus incompatibilibus, supplicationibus non neccssarijs, falsis criminibus aduersus testes ossiectis, malitiosis Iudicum recusationibus praeuaricationibus lites agunt, & au
Sed & Procuratores sunt quidam concinnatores litium, accipitres pecuniae,mures aliena rodentes, rabulae, ad rauim usque ut Stentores clamantes,vultures togati,corvi seri,srcophantae, Phormiones. quibus succedunt litium institores, seu solicitatores,octauio Uestrio Ian i garris icti, cautelarum architecti ,consiliorum inquisitores subtiles, & detectores. Succcnturiantur & Notari jr quorum saepd imperitae notae armamentaria sunt litigantium ; pereunt contrahentium & testantium voluntates, dum saepe clausulas, quarum vim
ignorant,actui contrarias,aut a mente contrahentium alienas, instrumentis suis inserunt, sermonem ambiguum proserunt. i Ad extremum Iudicum ignorantia ,& ne-- '. gligentia,quali latumque,quas priori libro ex ει negligen. gimus,desectus, litibus alendis subseruit; qua . tia Iudieum, rum protelationem illis Iustinianus in I.properanium C. de Iud. non parum affricat. Nullin,in quit, tam audax inuematur, qui possit inuito Iu- ce litem protelare. Rapaces, violentos, ac Θdidos omitto, & pretio addictam fidem, at- , a que religionem habentes. Omnirem, inquit Cicero, rerum turpisimum, maxime , nefarium, ob
rem iudicatam pecuniam accipere.quo ducit nun-- dinatio Magi liratuum , omnis improbitatis principium , & finis. Nouesta 8. quibus nefas videri non potest quod emerint vendere. & si
reuera turpiter censendi sunt occipere. e. nomfum i q.q. s. unde Isai. I. Principes tui infideles, sici, furum, diligunt munera, sequvntur retribuisti oves. ut equum tollaiar, non aequum dicunt:
casus pro amico singunt, resingunt,nequet pro diuersis litigatoribus idem iudicant;cum vni cum & idem verum sit,& iustum. vel non ausi offendere quemquam litigantium, multas ipsi ambages maeandrosque quaerunt,& in il lis viti litigantes non excutiunt, inferioribus Iudicibus sine causa inhibent, causasve a uncant;
sess. 2 q. c. ro . Denique negligentia sua & somnolentia lites quasi veterno torpidas ad finem non propellunt; aut ipsi ius dicere tergiversantur; magno procul dubio delicto. l. si quando.C. de test. incertas di ambiguo sermone plenas dictant sententias;vt Oedipo sit opus, nouisque sportulis ; aut ita festinant, ut caecos pariant catulos. Transeo imperitiam , & em diri negligentium ineptiam. quo l pectant multae passim hodie inseriorum Iurisdictiones,glebis asscriptae, quibus praesident ad stivam nati, de qui non nisi alieno iudicio sapiunt. Quibus tamen aliquid tribuendum est, propicr superiorum distantiam, & sumptuosas prosecutiones; lummodo de re ciuili, di modici momenisti agatur. Nam criminales certe maiori maturitate opus habent, si aequu olim visum fuerit ciuem Romanu non nisi a toto populo Rom. capite posse damnari. Sed de his mox plura. Nunc porro coronidis loco & id dicendum, ipopulum ipsum litium non exiguam causam litati ala esse, quando longo usu & abusu consuetudines t c iv irrationales introduxit,ac mordicus defendit, 'quibus irretiuntur litigantes,& dissiculter iure saluo extricantur. Ei ulmodi in criminibus sunt multorum scelerum impunitas, praesertim blasphemiae,homicidii pecuniaria dumtaxat punitio, frequens remissio, venefici i negligens, aut nimis festina punitior in quo crimino credere illud Iuvenalis licet: Nulla rnquam de morte hominis cunctatio sera est. Sagarum per aquam probatio,correarum detiationi seu nominationi nimia fides tributa n uarum nuptam satrapae delibatio aut redemintio, oblatum vasallis a domino matrimonium ut debeant inire, ne filiae sine Regis licentia elocari possint, ne competenter a parentibus dolentur, ut adulteria, nisi coacta non punia tur, ut rei sine defensionibus torqueantur, ut damnatus ad mortem, si a virgine in maritum petatur absolutus sit; nisi sorte in minoribus
delictis: carceratorum dura tractatio,naufragorum direptio,aduenarum non aequo eum inco
lis iure exceptio,luxus publicus,& prodigalitas,conuiuiorum,vestium,sdificiorum nimius sumptus, quotidiana nouitas.vnde usura,debita ingentia,quae vivi, aut mortui nequeant exoluere. inde cessiones, & haereditatum repudiationes,creditorum de concursu & praecur se contentiones ita assiduae, ut in prandio o soniar oppignorationes, fideiussiones, mutuo malo, dum cuique suum non lassicit, pereun- , tuam, immoderatae dotest
tum priuatae,cilni dotata regit virum coniux tum
publicae, exhaustis parentibus, ac ad egestatem respctis , & creditoribus mariti post carecta reiectis.
54쪽
rejectis. ut Iuvenali iam non sufficeret Protinus ad centum, de moribus νllimasiat
quastior Mille non sussiciunt; priuati summas hodie
excedunt, ad quas ante pauca secula non ascendebant Reges de Principes .ut filiarum I rum Galliae dos ad centum millia Francorum
antiquitus restricta. Lomneau ev ses Maximis
Infelix humili gressu comitatur egestas. Inde scenus, animae fiunus; quod Germanis Ο-lim Tacitus ignotum tradidit, at hodie nimium ubique notum , omnesque depascitur nationes, etiam sub nomine eius quod interest, redituum, censuum, aliorumque titulorum, quos hinc paupertas, inde cupiditas inuenit. His inquam vitiis atque consuetud in ibus, quas populus aut probat, aut non satis improbat de exscindit, seu qui eius nomine rerum potiun tur, causam litium praebent, struem immensim aggerunt. Atque hisce potissimum causis originem ac generationem accipiunt lites; aluntur autem longaeuam vitam, ac sere immortalem acci. piunt a tela & filo quo ducuntur, & producuntur in Nestoris annos; ordine inquam iu- diciario ac processu, in cuius vestibulis,ac porticibus tamdiu sepe partes deambulant & concurrunt, ut pluries amplius temporis spatium insumant, quam Iustinianus indulserit causis ipsis finiendis, earumque instantiis perimendis : tum quod vel Iuris ordo non seruetur, vel saupulose nimium seruetur; non amputatis omnibus ambagibus non necessarijs ad litis contestationem, cause statum rith cognoscendum, definitiuum calculum porrigendum,
ciusque tandem executionem maturandam;
tot subterfugijs, dilationum comperendinationibus, & processuum gryphis intricantur lites, ut ex labyrintho Daedali citius evadas,& nodos Gordios exsoluas, quam has arane
Sed & primam instantiam tardo molimine decurrisse non susscit; succedunt appellationes, causaeque de nouo aguntur,maiori animo,
quam de Marcello Hannibal prs dicabat,quoasiue vinceret,sortiter victis instaret; seu victus esset, instauraret cum hosti bus certamen. ut nulla litigantibus quies, nisi post annos Platonicos apud Rhadamantum sponderi possit;vLque adeo, ut altius iam progressum sit litium,& sori malum,quam ut curabile osse credatur. Desinit, inquit Senec. esse remedio lacus, ubi qua fuerunt ritia, mores fiunt.
N Ihilominus quod obtineri omni ex par
te non potest , saltem ut quatenus p test, & quo se usque vires humanae extendunt, D. pat Operum Tom. a.
habeatur, satagendum cst: nimirum ut scaturigines obturentur, unde lites exiliunt;& quae eruperunt, ita eXcipiantur, ut quam minimo tempore vivere permittantur ; Vitiorumque humanorum , ex quibus nascuntur, a quibus nutriuntur, poenae a legibus propositae diligenter infligantur ; quin & exasperentur odictis Principum, Magistratuum decretis, Iudicantium arbitrijs , ut quanto altius creuit malum, tanto penitius eradicetur. Igitur primum aduersus lites remedium est y
Patienti3,quae ea,quae vitare non possimus,le- R Vi Ruiora facit. eam totius Philosophiae robur ici. merito vocat Plato et tisiuit.
Ηοι superat casus Nec male quidari oculum vitae prudentiam, sal vitae amicitiam, baculum vitae Patientiam dixit. Sed ab eo Philosophico remedio nec longὶ abesse oportet Theologicum aduersus tum publicas tum priuatas lites; quod quotidie Ecclesia in Hymnis Ecclesiasticis usurpat, Deum precando, ut extinguat flammas litium, ne litis horror insonet, dissoluat litis vincula, adstringat pacis scedera. Accedant his Concionatores, & auditoribus suis frequenter inis culcent illud Ecil. 28 . Autine te alite , ct m
Politica porro &iuridica remedia sunt, ut Limprimis malitia ipsorum litigantium omni timodo compescatur. ac praesertim utile sorct iudicia 'restituto Censerum officio acriter eam notam,in partiumque vitia, maliSnitatem, ebrietatem, iurgia periuria, religionis contemptum
animaduertere, & qua patet ossicium Iudicis, his viiijs, unde fluant lites, obsistere;& diuini verbi praeconibus earum in suris sermonibus detestationem commendare et Iudex porto in i is, quae coram se occurrunt, nequaquam desit, atque litigantium temeritatem, sycophantarum, redemptorum litium damnatione in expensas, & damna, infamia in bonae fidei iudici js, poenis plus debito petentium,& Sacramenti religione deterreat, non dissimulatis poenis, quas leges proponunt; iPrimo , ne potentiores aut sycophantae Stranscriptis in se aliorum actionibus alios vexent: in primis Advocati alii ve pragmatici cum litigatoribus quocumque modo paci Dcentes, sub eorumque umbra & nomine alios pertis & nefas exagitantes. l. 6 l. 2. l. s. C. de postul. l. 3 3. D. depact. I.6. s. T. & ι.7. D. mandat. I. I. . D. de exi. condit. Deinde Iurisiurandi religione litigantes compescantur,quod maximum dirimendarum causarum remedium su- . Istin. appellat. I. r.*. C. de iuri prop. cal. quod non male in usum acrius reuocandum contendit Thuld. d. l. q. c. I q. quamuis hodie consuetudine pene emortuum sit: sed talis consuetudo non mouit Lucium III. iti c. caterum x. de Iureiur. neque ius prius in c. i. O 2. x. d. tit. Bonifacium VIII. in eod. in 6. ITertio, ut quem temere aduersarium suum in iudicium vocasse constiterit, viatica, litis-
Eue staptum aduersario reddere iubeatur.'E α ι. 72.
55쪽
11 Fr. Zypaei, Iudex, Magi stra tus
I. 79. D. Iul. id est, damnum omne, & impensas litis. l. i. D. ad S. C. Tuip. q. 2. Instit. de poen. temere litigant. quamuis initio iustam caulam putauerit se habere, & in medio litis cursu iniquitatem deprehendens, pervicaciter propositi tenax fuerit. Vasq. l. 1. controuersc. qi. Guid. Pap. q. I 37. & si quis vexandi ad-iterfari j causa instrumenta,quibus ius suum lioquet, scro protulerit, quamuis vincat,expetisis mulctetur. l. q. C. de fruct. Eodem pertinet, ut in causa appellationis non expensarum tantum ratio habeatur, sed & mulctae temerario appellanti indicendae. I. 6. s. q. t. P. C. de appel. Nec abs te foret in usum reuocari plus debito petentium, & in quibusdam causis, quae fateri oporteat inficiantium,poenas;& infamiam in actione bonae fidei damnatorum. quo u tanta hodie temeritas non esset, si ex talibus iudi- cijs notandos sese,atque ne ad honores, dignitates'; proueherentur impediendos,prsscirent. multi potius transactionis alicuius periculum
facerent,quam atrae notae aleam subirent. nunc
perinde concurritur, ac si athletae laudis promerendae gratia e carceribus prosilirent. Aduersus Cupiditatem admodum prosti rit seuera animaduersio in eos qui Mei ac Tui terminos improbe mouerint; surtorum, rapinarum, damnorum iniuria datorum,aliorumque priuatorum delictorum rei fuerint. quo fertur & illorum nequitia , qui sub velamine contractuum, aliena rapiunt. Vnde tam serio leges ex bonae fidei contractibus damnatos infamia notant. quae si in usum reducerentur, magna ut mox diximus, litibus amputandis nouacula daretur: in caeteris contractibus quacumque alia ratione, nequitia aliena concupiscentium coercenda est. Huc etiam refertur, ut Ecclesiastici ac secu. lares Iudices intra veteres Iurisdictionum suarum terminos se contineant, placide alteri al- ros serant, ac iuuent; cuique suum gladium
relinquant, cuique suus sussiciat. Dei ordin tioni resistit,qui potestatis sic diuisae terminos transiit. Absint malὰ illi seriati, qui Imperatorem optant, qui Ecclesiae iuri silictionem auferat: absint de illi qui utramque extra finis spiritualis necessitatem ad Clerum trahant: absit maximJ Parthenius ille, qui litibus publicis exscindendis summum illud remedium
adfert, ut Caesar Pontificiam omnem auctoritatem adsumat. cum nihil potentius esse ad
publica dissidia, quam huiusmodi de rebus
Imperatorum ac Pontificum contentiones.
tristia plurium seculorum exempla docuerint. Porro Ignorantia etiam castiganda est eorum,qui temerario furore in lites proprias ut alienas proruunt : qui non sine sucis de re consultant, de verum ipsum sine vero studio scire, aut potiύs nescire quaerunt. Sed & Paupertas ad res nouas & lites m uet, atque illatas maxime retardat. Vnde Plato: Pellanda ex ciuisate diuitia, pellenda etiam paupertas: illa enim delicias , otium , ct ambiri es adserunt : hac autem lites, seditionem, seruvim quastum. De ea e Repub. tollenda l. 3. c. 9. fusius. cum illa inter litigantes priuatim consideratur, occurrit illud; Iudica in iustitia pauperes. Isaia. tr. benignitate legum retardanda est, ne in lites ebulliat; rescriptis moratoriis, dilationibus annalibus, quin S quinquennalibus iuuanda et quam non decoctor luxus, sed fortunae asperitas inscii cibus debitoribus aduexit: sitius enim ita pauperem subleuari , cum aliquo incommodo debitoris; quam utrimque obstinatis animis collidere,&post longos insuper sumptus inanem facere ais .ctionem quam debitoris excludat inopia. Sed N pauperibus actoribus ti reis subueniendum a Iudice, ne ius suum teneantur derelinquere indiscussum, iussis Advocatis, Proc ratoribus, Scribis, Notariis, ali jsque Iustitiae
mmistris, ut gratis corum causas amplectantur , atque promoueant, quas iustas reper
rint; recepturi mercedem vel a Deo, qui sibis actum imputat quod uni ex minimis fictum est; uci a Republica, si ita laudabiles eius m res serunt; vel 2 paupere, si ex lite victoriu- . istam praedam retulerit, vel alias ad pingui
rem fortunam deuenerit. Memincrit tamen semper Iudex illius Exed. 2I. Pauperis quoque non in creberis in iudiιio: 6. sic sumus vidi is in iustitia debitores , quod aliis VI. Adueecim liam facere non debemus. c. ex imore. x. de di ita Dr. compet. Iustam igitur causim pauperum VM amplectatur . ne opprimantur; non opprimar, ne vexent; ne ad iniquam transactionem adingant aduersarios. Lites ab Ebrietate nascentes compescuerit, qui ipsim ebrietatem. quo in Imperio pertinent constitutiones editae in Comit ijs Augustanis. an. IS oo. Is 3o is q8. tit. de compor. de
apud Belgas Caroli V. qua ct decretum, nullum crimen por illam excusari, sed dupl ici poena plecti.& Maximilianus II. ebriosos ab Imperis ossiciis exclulit. Basilides Moseus publice ebrios in carceres impcgit, neque emisit. nili triduo ante pascha. Iurgia , pugnae, lites coram Baccho , ac deinde ludice excitatae, cum omni acerbitate inspiciendae sunt imi robitas poenitentiam exigit, non ut alia a- iam generet. Itaque alias huiusmodi ex ebrietate lites tentandae sunt , vi concordia sopiantur: quod si quis renuerit, tum mihi iustum , quod alias dubium , Anthoni j F
bri iudicium , l. 9. Cod. tit. 22. Vt renuens postmodum siue superet , siue cadat, semper expensas luat; ut de contumace lcges statuerunt. Recte Aristotcles 8. Ethic. c. I. ct 2. Polluc. c. a. ait, legum latori circa amicitiam magis & concordiam, quam circa iustitiam studendum. Archidamus Rex Laced. duos amicos litigantes in fanum vocavit, arbitrum sumere iussit, ipse sumptus, vetuit inade discedere, quoad in amicitiam bona sderedi jssent. ut non adeo aliquando ridicula sit cautela Caepollae Iudici permittentis litigantes in carcerem compingere, donec conuenerint. sane in re liquida quemquam ius suum cogere abdicare iniuria fueriti in obscura liter . sumptibus
56쪽
sumptibus, incommodis , professionis suae
quemquam lucrorumque impedimentis eximere, publice priuatimque utile. Novi viros quosdam praeclaros, qui, inter mercatores nostros praesertim , arbitri nodos ad modum Alexandri discindere, quam apices & argutias persequi maluerint. quod utrisque suius esset aliquid de iure remitti, quam mora, li- te, mercaturaeque impedimentis detineri. neque ab eo agendi modo admodum d .ssidet. c. nisi essent x. de prabend. & laudat ibi Inn centius II I. et sit non ex Iurisdictione,sed tamquam ex prouidentia, sectum. Lites concinnare, telam malitiosὰ texere, sila subtilia nectere, calumniari, tergiuersiri, dolis. malis artibus grassari, nisitate, mendacio , simulatione obrepere, vera falsis intexere, falsia veris, laruam induere, personatum agere,omnino. Cuiquam permittendum non est. nuda est veritas: veritatis amantes Iudices si terribiles se ijs praebuerint, qui his Vmbris causam suam commendauerint, Dcile casnoctuas dissipabunt: si sola Catonis pra entia lRomanae iuuentutis insolentiam potuit in theatro Veneris continere. nec dubitabunt id sibi incumbere, qui meminerint se iurare secum reruate lites dirempturos, i. rem non nouam.
C. de Iudi c. adeoque id asnctaturos quod eo ducit. cui quidpiam demandatum est, ea omnia censentur esse commissa, sine quilitis ad alterum perueniri non potest. La igitur omnia, sine quibus ad veritatem pcrue viri non potest, Omnibus ea modis quaerenda Iudici. vmbrae,ac noctuae discutiendae.inde iuramentum veritatis quaelliones, & tormenta, a legibus inuenta sunt: & testes censuris ad veritatem dicendam coguntur: x. de testaeogend.& si veritatem peruerterint, selli poena puniuntur. i. q. q. I. adleg. Cornel. de sals Falsus orator caret impetratis.
Sed& qui Iudici mentiri praesumpserit,
causa ut cadat, in pari utriusque partis casu, quasi contra mcndacem sit prael ume ndum,admodum ratio suadet. Sed N poena mentienti in tu dicio conlii tuta est, de qua Tuscus
Enimuero accuratissimum remedium Aretiterum Censorum hic ossicium impendere. qui litigantes tam principales,quam subsidiario, mendacio,&,quae eo refertur, simulationi
deditos notaret,ac censoria poena coercerent.
Quod nunc pertinet ad subsidiariorum vitia; Ad ossicium Iudicis pcrtinere tradit Vlp. L9. y. i. D. de Ollic. procons. vcn disimularesi quos
causarum cont lunatores vel redemptores deprehendat: Si Iudex, inquit Iustin. Aurben. de Iud. c. 7. aliquam senserit malignitatem ab aliquo ini-1nstrantium seri ,expellat quidem auditorio suo eos, qui non cum Hili opinione causis muntur. Incumbet ergo ei ut Procuratorcs, Advocatos,alionque litium subministros intra legum praescripta coerceat,ne cauillentur,malignentur, tergiuersentur;ne lucro suo ciuilia jlla bella serant, aut gerant. dc Procuratorum quidem,ut hodie sunt ingenia,sipe lucri causa, saepius neglige in. D. D pci operum rom. a.
tia multus sudat labor in suga reorum, in te elidis dilationibus, proserendis ijs in ferias aliosque terminos; quibus condemnat io,quam ex longinquo vident, prorogetur. qui etiam actorum partes agunt, dilationes a reis petitas, ita oppugnant,tanqua in qui vincere nolint; utpote salarium aucupantes in singulos terminos constitutum ;& cum causam,litem, totumque negotium Procurare deberent, vix aliud agunt, uam ut terminos iudiciarios obstruent, clientibus curam, de sollicitudinem causae, de eos frequentandi necessitudinem relinquunt. Iudicis erit sordide malignum hunc animum iserio compulcere;consuetudinem maligne sordidam abrogare, ut, quod voluerunt enix)Impp. nemo ex industria protrahat iurgia; nam si Iudices, inquit Iust. in I. H. . I. C. de Iud. voluerint, nullus tam audax inuenietur, qui psit inuito Iudice litem protelare. Iubet proinde Conc.Triaden se as.c. io. in M. Iudicibus omnibus terminandis causis quanta fieri poterit breuitate studeant, ac litigatorum artibus, seu in litis contemtione, seu alia parte disserenda, modis omnibus occurrant. & sicut iure ciuili caulis terminandis, seu initantiae finiendae terminus fuit praesci iptus;ita idem Conci l. ses 2 q. e. zO. mandat,ut lites omnes intra biennium terminentur, alioquin liceat partibus superiorem Iudicem adire. In Advocatis porro cauere etiam Iudices conuenit iure-iurando in singulis causas I. i . f. i. C. de Iud. si videbitur exacto, ne causae improbae patrocinentur, siue abibi tibi siue postquam progressa lite talem deprehenderint. sed neque vana spe fallant litigantes. ut Ciceronem imitentur,qui lib. a. de Oras. ita de se reseri, Soleo dare operam,ut desua quisque re meipse doceat, se ut ne quis alius ad , qai tiberius loquatur , cst age: e adi tersari, causam, ut ille agat suam,ct quidquid de re sua cogitauerit, in medium pioserat. Itaque ciὶm ille discesit, tres personas imus sustineo,summa animi equitate; eam,aduersari, iudicis. ita siet quod promittit Fab. I inat, inquit, apudse agi causam, se quid eum mouisset de ea om re pronuntiaturum, id potentissmum qu quemcumque agetur existimet. o cum raro fatu
elieistus, aut cli a Iudicis erit.
Dubiam causim si defendant ut probabi- I in , sut sine crimine possunt. Sol. de Inst. 21.r. l. s. q. 8. art. f.) citcntem suum certiorem reddent,ut deliber re pollit,litis euentum cxspectare,aluae ac se sabiicere, a 3 itansigere malit; Cliod tum stridebunt in dubio semper Ad uocati, si viri boni sint.
Verbositatem etiam eorum conssi ingent Iudices, cogentuue, 't hareant semper in causa, ct quod Iudici probauium est, omisis castris argumen ris,in eo mentem orationemi defigant Cic. I. r. norat. ubi scilicet sit rei summa: nam sere accidit,ut in causis multa dicantur,de paucis iudiacet tr. l ab .lib. s.c. 33. quod si tenorent Aduorcati sutis, & curarent Iudices; vitarentur insentia scriptorum volumina : quorum lecti , a iudicibus plus nunc temporis , requἰriis quam iure exigat tota causatum actio; de iud
57쪽
14 Fr. Zyp ei IudeS, Magistratus,
ciorum agendarum apud Romanos ratio atque usus postulabant. quod insigniter probat Marcelli exemplum, in l. s. D. e hu qua testatu. delin. quod accurate proponit Thuld .de causcorrupi. Iud. lib. q. c. i8. boni Medici est non sanare tantum, sed de celeriter. sed indocti dicunt omnia, doctu est electio, o modus. Fab.M. a. c. i8. qui paulo post,detrahere doctrinam aliquid
orationi, τι limam rudibis, cotes hebetibus, ct vino vetustatem. cui rei valde nocet hodiernus usus Ad uocatorum,salaria pro numero pagellarum,articulorum,vel linearum taxandi, ac si, ignobilis pictoris tabulas, aequo cum Apellis pretio aestimes. quod stomachabundus exagitat Thulden. d. lib. q. c. II. Vt hodie res sunt, quantum absumus adignitate Romanae Reipuri adeoque causarum,senatore oratorum, & iure. consultorum, legis Cincis generositas laudari. nihil eius sperari potest. sed neque immota mansit apud
Romanos Repub. nunc mois ct magnitudine sua vacillante. Tac. lib. i. quanquam enim res
sanctissim sit ciuilis sapientia, & quae pretio
nummario non si aestimanda, nec dehonestanda,l. 1.*. . D.de ext. g. nam si indignitate positi lucro pecuniaque capiantur, veluti abi cti; atque degeneres inter vilissimos numerantur: l. 6. q. s. C.de postul.) tamen de Nero permisit, Suet. c. i7. ut litigatores pro patrociniis certam iustamque mercedem darent. Obtinuit ergo, ut in honorarium centum aurei capi possunt. I. I.*. i I. D. exr.c Ted rectius,
exi. I. q. IO. D. eod. in honorariis Aduocatorum ita
persari Iudex debet, ut pro modo litu, pro Aduoiati facundia, o fori consuetudine, O iudicij, in quo
erat acturus, Uinrationem adbibeat. Fori consuetudinem admittit lex, sed non quae ad corruptelam pertinet. Itaque quantisper in pagellas, articulos, lineas aestimationem , quae passim sere inualuit, E sero mittere non possiimus, saltem sudices quem concinnasse eausam,& in plures pagellaς,& periodos citra causae meritum produxisse deprehendent,lucro quod inde sperauerat. priuent;si quem strictis verbis causam amplc comprehendisse, de laconismo veritatis simplicitatem iuvisse, praemio ultra pagellarum numerum, pro studio, & non diuagata facundia d
nari curent. multi enim verba extendunt,
quod alioquin digna studio merces esset dcΩ-tura. ita fiet, quod sponte Causidici verbositate carere volent, & ad compendia redigentur Iliade maiora volumina. de quibus,si umquam de aliis Callimachus,recte dixeris, magnum librum, magnum malum. Alterum Causidicorum vitium malediceotiam etiam compescent Iudices, agentque ut Advocati ita praebeant patrocinia iurgantibus, ut non ultra, quam Iitium poscit utilitas,in licentiam conuitiandi ct mast dicendi temeritatem prorumpant ,agant quod causa desiderat, temperent se ab iniuria. l. I 2.C.de ex ept. nam si quis adeo procax fuerit di non ratione, sed probris putet esse certandum,opinionis sua imminutionem patiatur. nec enim conniventia commodanda est,sit quisquam πο-gotia dei elicto, in aduersarν sui contumeliam aut palam pεrgat, aut sub ole. ι. 6. C.de aduoc. adeo
quidem ut nec consensus, aut mandatum eius, cuius causa agitur,Causidicum ab iniuriae poenis excusare debeat, non magis quam mandatarium homicidam alterius iussio, nisi forte quae proponuntur ad causae defensionem fa
Sed & silentium seruari ubi tribunal est
Iudicum , tum dignitas eorum, ac reuerentia exigit,tum ratio;ne aures Iudicum obtundantur,ne causas dicendas non audiant,ne non in-t iligant;ideoque recte Isaiae c. 32. Erit opus iustitia pax, ct cultus institia silentium. Quod si igitur nimium obstrepant Ad uocati, & verba
clament,non rationes; remouere eos Iudex potest: vi fecit Antonin. Imp. in I. proxi)Le. D ehu qua in testam . delen . Speculator rit. de aduoc. n. i 2. per nam Iudex. ita & refert Ani Pannon.
de dict. o fact. Alphois, lib.q. c. 38. cum Medicus quidam Gallus, acutissimus quidem, sed sophista,ad agendas causas accessisset, forumque omne sophismatibus inuolueret, Alphonsum ei sorum prohibuisse, decreto addito, vilis omnis quam ille susciperet, iniusta censeretur. sic Origenes ciniphes & ranas, quibus a gy iij sunt percussi, vadam dialecticorum garrulitatem, & sophistica argumenta intelligit. ι. .rist. 37. gaudet veritas simplicitate ; audiatur modo, de introspiciatur: non clamoribus protegenda est, non ut bellum buccinas admittit , non ei placet - Clamori virum, clangors tubarum:
non mores Naeuoli; Cum clamant omnes, isqveris tu, N Mole,semper. Reciprocam vult causae dictionem mod
stam, non strepitum inciuilem , sed sileutium reliquorum, quorum vices, aut unctio sonest loqui. Vnde apud Romanos Secretarium dicebatur locus, in quo causae iudicabantur. Constintinopoli Silentium locus consili j erat. Paul. Diac. hi c. misceli. l. 2I. resert Lemnem celebrasse silentium in tribunali decem &nouem accubituum aduersus imagines. erat de schola seu collegium Silentiariorum, qui curam haberent, ne quis in palatio strepitus excitaretur, sed silentium seruaretur. Apud Per. fas silenti j quoque numen coiciatur.
Hae e vitia 2 stirpe reciderentur, si & causi- in
dicorum aliorumque pragmaticorum modera tus esset numerus ι boni tantum, non vaniloqui , non turpis lucri cupidi, non qui prim ribus tantsim labris Astraeae fontes gustaverint, non quorum opinio ullatenus est imminuta sed qui ita se habuerint, ut per hune gradum merito illis ad altiores dandus sit ascensus, ut pluribus exequitur Thuld. L lib. nam suprema illa quam desiderat iudiciorum emendatio, ab alioquὶm a supremo Principe , qui omnia possit & velit, ea vixdum sperari potest. Eademque cautio circa Notarios, Scribas, II. de Solicitatores adhibenda est. quos olim Ca- Notatio to fragili penna victum quaeritantes in ordi-xu iu
58쪽
nem redcgit, vitia coercuit, fastum Sc arrogantiam repressit. Denique ut a capite de corde vita fluit, adeoque tem ratura vitae omnis, & sanitas; ita in iudici js frustra quaeras malorum succi-
. sionem, si caput sit languidum; si Iudex inquam ipse laboret, si vitiis ipsis urgeatur, quae
in alijs exstindere eum oportet, cuius non
tantum negligentia illa in aliis praetereat, sed exemplum in reliquis parturiat.
Cum Iudex, alios quod manet, ipse facit. Ad Iudicem itaque perii net rerum om- nium diligenti stime latagere, quibus breuis. sinus cuique liti cursus Atur, fomenta de o casiones litium tollantur, & quidquid est re morarum, secundum leges ipf, saltem dirinantur, & dirimantur, secundum communem legum ratione nixam interpretationem. ossicium non nundinatione,aut ambitu adeptum, non malis artibus quaesitum , melioribus exequatur; ex forma iuramenti regat, consulat,
iudicet. omnes quidem Deum ipsum iudici js suis interesse sibi persuadeant, illum solum de Iustitiae praecepta prae oculis habeant, ab eo poenas sibi imminere etiam illi credant, qui
nulli hic rerum gestarum dare rationem tenentur. alii porro meminerint se vel ad syndicatum vocindos, vel alias ad poenas iniustὰ per sordes, vcl malitiam iudicantium .improbi scilicet ut cingulo exuantur, & honore pri- uentur. I. Iudices. C. de dign.L ir: sed & qui OL sic: b defuerint,emolumentis,quae ex eo acquisierint, spolienturi l. Iud. C. de annon. ct Dib.Lao. & superiores quidem siue per appellationem siue alias aditi diligentissime dei piciant, ne inseriores in litibus cognoscendis & finiendis delinquant. Principes etiam consultissimum est non tant sim optimos quosque rebus iudicandis admouere, sed resciscere an sibi similes maneant, an in melius mutentur; quales Magistratus ostendat viros, quin & ipseGmet interdum, quantum maiora Rei p. negitia patiuntur, iudici j si interesse & praeesse. Fecit id Augustus, Seuerus, Traianus, Adrianus, Antoninus, multique alii Romani Principes; Carolus Magnus, Lotharius I Philippus Augustus, Carolus Sapiens,Ludovicus XII. aliique Germanorum 8c Francorum Reges, Robertus III. Schotorum Rex; Carolus Audax Belgarum Princeps, Partamento Mechliniae a
se instituto iuri ibi dicundo saepissime ipse praefuit, eoque Iustitiae, & Imperij Belstici a
patre conditi supremam ipse potestatem insa niter stibilivit. Sed de illud superiores Iudices seruare oportet,de mirum in modum ad minuendas lites sa-cit,si,ut ipsi inferioresIudices neminem opprimant, aut concutiant, diligenter animaduertunt; ita etiam ipsos litistantes, qui dice solent, se malos ludices fuisse perpessos, perperam & inique iudicatum, quamuis manifesta veritate fuerint superati, appellationis re medio, non ad euadendam ted inserendam
oppressionem abutentes non damnatione tantum in expensias; quae litaraliter contra tales sycophantas taxandae sunt ; sed etiam mulcta insigni ob temerariam de malitiosam appellationem castigent. Ita abhorrebunt a litibus formidine poenae ; iudiciis, ac Iudicibus sua constabit auctoritas, & honori qui omnibus Iudicibus est impendendus. om.C.quando pro uocare non est necus c.n debitus de appellat. id e- 'nim agendum est diligenter, quod Cicero 3.deri. monet, ut subditi non solum obtemperent , obediantque Magistratibus, sed ut eos etiam colant, diligantque : & quod monet D. Paulus ad GaI. s. si iuuicem mordetis idete ne ab
Quo etiam resertur, ne Iudices superiores, 2 Incile aduersus inseriores querelas recipiant decreta inhibitiva, & causarum auocatoria emittant, viisve iurisdictio quomodocumque alteram extra iuris praescripta ne impediat, sed iuuet potius,atque id unum conspiret: ut plures equi currum iustitiae trahentes loco quique
Enimuero aduersus inueteratas consuetudi- 27. nes irrationabiles, litium plurimarum genitri- X.Aduersus ces,quae populari errore inducuntur, insurgere consuetudi eos oportet, penes quos rerum summa,& po- Π 't auripuli regimen Neque eam in rem quidquam es R- ficacius,quam ut omnes passim obseruats consuetudines ad Principem mitti iubeantur, ut in eius sanctiori concilio examinentur. quae contra rationem sunt, reprobentur a quae ratione nixae, emologentur. Ita saepius consti- tuere Principes nostri, quorum Belgicae ditiones sere sunt omnes consuetudinariae; &nouissime Albertus & Isabella edicto an. 16i r. Nascituris porro prauis consuetudinibus iterum resuscitandum atque opponendum est Censorum ossicium , qui mores sensim obrepentes aut valide prodeuntes sistant, distumiant, atque exterminenti luxum publicum, priuatum e notent, in dccoctores animaduertant,filios. familias prodigos, de Macedonianos creditores coerceant, omnes qui censum nisi post omnia Kalendaria maculata non putant,qui usuris res augent,& qui absorbent. unde exinde creditorum inter sese, de cum
debitoribus lites. quibus illud censori in Martialis praecinendum foret; l- Et Iudex petit, or petit patronus ι
Gluas tensio Sexte creditori. .
Huiusmodi decoctorum lites ut breuibus te mini, circumscribantur, di solutio mox inducatur, ideo expedit, ut ea amaritudo a residui consumptione deiciscat,aut saltem tempestiud creditoribus quod suum in tribuatur. alias commiseratio crudelitas est. vi & illa Romana, quae debitorem pluribus creditoribus secandum dabat, terrebat tamen. Ago de decoctoribus;nam alijs debitoribus per fortunς ini quitatem in Gelicibus non sunt auferenda miruseranda tutis remedia,sed nec illa tamen, quod saepe solet, litibus implicanda, quae Iuris beneficium inane reddunt.
59쪽
ue 6 Fr. Zypoei Iudex, Magistratus,
Vsurarum voraginem & usurariorum , qui persequuntur, quasi publico nomine. sed de foenerando iudaizant, hydropicam, & nun- his alibi. quam expletam sitim si Magistratus,quantum Impraesentiarum autem lassicit monuisse, necessitas permittit, prs sciderit, magnam etiam crimina quam Qiligentissime persequenda, nec partem litium abegeritis Montes pietatis,qui saccido, sed ex Iuris rigore, cum lenitate pu- aut gratis, sit sufficiant eleemosynae, aut modi. nienda ἱ idque quam culcrrimh, ut vulnus perco interuturio,quantum aceruus pecuniae redi- crimen Reipub. i inflictum, antequam putrentuum,sumptuum, expensarum annexum dum- cat, Vindictam remediumque accipiat. raro
Iaxat habet, mutuentur;populi pauperies mas- enim medicina prodest,si venenum in corpore num subleuamen senserit; ut experientia Belgica testatur.
Si dotium immensam largitatem Principes
restrinxerint; multas familias conseruauerint. diu latere permittatur. crudelitas acerbimmaeli, quae trahit poenam; Morsque minus pani , quam mora mortis
Mahomet doto ipO RVhς ς Quo, tenet carcer inclusos , aut conuictos voluit, sed dissicile id impotratu. Apud R ' Velox piae ita subducat, aut liberandos custodia
re licuit. Apud Venetos, Massiliense , PQl0 Gratianu, Iudicem desidem, ac sisupina cer- summa quae excedi non possit , praest ipx isil uice tant sim titulum gerentem extorrem im-tem ad ratam aliquam vere posscssi pax imo nil fortuna deceοῦ auri libris mulctat. LOdotes restringi, admodum prosi Le x umisi I le sinium criminalibus litibus terminandis non exhauriendis, & litibus minuendi , tquς biennia est atque ad breuius restringi potest
virtuti ante nummos quaerendae, ac deΠiqvς si rei per se causam dicant, & sine sucis causa concordiae publicae : Vt VidetVr Pi uxo I peragat uti Γε mi id m in annellationum in- Si opulentiores pauperiorum filias
Vt indotatas ducant uxores domum Et multo fiat ciuitas concordιstr , Et inuidia nos minore Ptamur, quam utimur.
Nunc litigatur de dote promissa non num rata , nunc de inofficiosa, nunc de soluto matrimonio repetenda, nunc ad inopiam marito
Et quidem in appellationum initantia Pius V. sanxit, ut nisi intra menses sex expediantur, Iudex primae instantiae pecuniariam poenam possit exequi, sine appellationis praeiudicio. In Prouincia Mech liniensi curiae
Ecclesiasticae ex statuto obseruant, ut sententiae quae non excedunt so. florem executioni mandentur, & in criminalibus cum eam sim- Vergente conseruanda,nunc de illius ante alios Inam mulcta excedit, expenserum tamen fiat creditores praelatione, nunc de rerum in dotem datarum iniusta aestimatione, & sexcentae aliae quaestiones mouentur, cessarae foro
cum virtus uxorum maius in dote momen.
tum seret, quam pecunia. executio. & Trid. se . 1 .c.ro. nili infra biennium causae Ecclcliasticae suerint terminatae,
facultatem facit partibus superiores adeundi, qui causam in eo statu assumini, & quam primum terminent. idemque Contili in appel-Sed & delictorum, quae paulo ante propo- lationes reiicit, a sentent ijs non definitivis stimus, aliorum jue impunitas magnam sege- aut definitivarum vim habentibus. tem litibus subministrat. demeti eam ergo Et apud Belgas plerisque locis in crimina- portet, & materiam mali subtrahi, in alia ue libus non admittitur appellatio in iudiciis se- crimina omnia & reos quam diligenti sit me cidaribus. Optandum tamen esset ne a paucis inquiri, & puniri. modis tamen a iure,& spe- rusticis eae sententiae serrentur, sed causae cocialiter limoso c. qualiter se quando. x. de ae- ram i is instructae pro reorum commeditate,&cusapprobatis. Qualis non suit Conani Sch ne inseriorum dynallarum Iurisdictio exsciniorum Regis arca perforata, in templo cuius- di videatur, ad suprema Principi m tribunalia, que urbis posita, in quam cuilibet incognito aut criminales aliquot assessores perpetuo a
libellum accusatorium immittere, additis cri- Principibus designandos mitterentur, ex quo minis consciorum nominibvso reo damnato rum censura sententia diceretur. quoniam de parte media bonorum delatori cedente. sed capite hominis nulla cautela nimis cauet. qua- neque nebulonum fraudes probandae, neque re & captura nec leuibus indiciis, nec leui cau- Principes per praemia delatores excientes; sa facienda est, nec uallida,obscura, seu alias quos plena, inquit Polyb. omnia sustulonum, ct praeter custodiim incommoda, neque compe-rix seὶreta domuum fine sermidine. Delatores, in- dibus & manicis facienda est. nam id ad to quit Tacitus A. Annal. hominum genus publico inenta & poenas pertinet; iuxta Psalin. t 9.
exitio repertum, o poenis numquam satis coerci- Ad faciendam vindictam in nationibus, increpatio-ruvi. o Tiberius quidem tantum licentia delato- nes in populis : ad astigandos reges eorum in com-ribus dedit, pr plerique criminis postulati ante i pedibus, ct nobiles eorum is manicis ferreis. Sed dicium supplicium praeuenerint. Sed probius re- nec ad torturam deueniatur nisi ex indici is le- medium Platonis, ut delatores publici, viri gitimis, claris, &delicto proximis. quorum probi, iuratique ordinentur, ad perquirenda copia reo etiam non petenti fiat squanquam
maleficia, lib. . delu.&ad cum morem apud Interp. edicti istr. data 28. Nouemb. t si i
Ecclesiastica tribunalia testes synodales, & in criminalibus id ulterius non fieri iubeat, promotores instituti, & in foro seculari scul- quam si hactenus consuetum in de corpore de
teti, baillivi tollardi: qui ex ossicio citaeina licti constet: moderata bumani Iudicis arbi-
60쪽
Senator. Lib. II. Cap. VI. & VII. 1
trio,& pro qualitate aetatis, sexus,roboris torquendi, sit tortura . nec repetenda, niti cx v i . gentioribus nouis indiciis, nec unquam sercvltra vicem tertiam; nec ad complices nominandos; neque cnim eculeo ea nominatio exigenda est, quae & sine eo facti exilis fidei habenda est. a Q. Denique ubi appellationes admittuntur,satius elset sine intermediis ad supremos iudices acta resurri,& si ab interlocutori js appellatum fuerit interea , non omitti instructionem cauissae criminalis,quo nihil temporis depereat reo
liberando, vel publicae vindictae; quam bis dat, qui cito dat; nam ut impunitas delicta
prouocat, ita & dilatio, quae temporariam vehit impunitatem.
Sed & delictorum, litiumque criminalium
occasiones amputandae sunt. Lupanaria omnino, ubi possunt, tollenda. Ludi & aleae prohibendae, unde nascuntur tumultus, rixae, caedes, iurgia, iniuriae, conuitia : quarum actionum, ubi mors secuta non fuerit,ex tabulis legum Brabantiae ossiciario prompta inuicta est,& apud Antuerpienses huiusmodi inter partes actionibus cognolcendis, & maxime com ponendis Iudices speciales dati sunt, sub nomine Pacificatorum. Sed & otiolorum adeoque vitiosorum i iaspectio necessaria est; nam ex otio exaestuat magna malorum cohors, & inde litium. quibus praecaucridis Agypti; apud prouinciarum Praelides profiteri tenebantur,unde viverent,qui se familiamque alerent,quam artem, aut disciplinam exercerent.
Ad extremum , processus ipse& stvlus iu-29. diciarius a naeuis si is omnibus est purgandus, Proctitas in eoque Iudicis indultria summopere prae- illius, stat in eo quidem corrigendo, sicuui per vitia temporum nostrorum est corruptus: alioquin in eo quim accurat i siti ne obseruando,ubi non est vitiatus. Generalissimum porro vitium in longaeuitate , ac sere immortalitate litium consistit. unde & uniuersale Concilium Trid. monet si s. 2 s. c. io. omnes Iudices, uti terminandis causis quanta fieri poterit breuitate studeant, ac litigatorum artibus,seu inlio itis contestatione,scii alia parte differenda, m dis omnibus ac termini praefixione, aut competenti alia ratione occurrant. Cui celeritati promouendae praeconem in iudiciis optat At thon. Fab. CI. 9.rit. 22. qui litigantibus semper inclamet Hoc age. ut dilationes non necessarias non exigant, neque Iudex concedat. Quare Feriae etiam non in populo festae, & quae v cantur festa palatij, tollendae videntur, aut saltem minuendae: ex ratione etiam quae est apud Tacitum lib. 3. si pro benignitate Diuu grares agerentur ; ne totum quidem annum supplicarionibus buseere ; ideas oportere diuidi sacros, ct negotiosos dies: quibus diuina colerentur, o humaua non impedirentur. Et litigantes per sese potius audiantur, quia lites, ut rumores,& fama , cundo crescunt. & quantum fieri potest, summarie semper procedatur. Sed de Faber alterum breuiendarum litium remedium suggerit Compromissum. de quo iam pluries,sed
maxime l. r. cap.26. alii alia. nemo autem admiserit monomachiam, similesve modos olim vulgares, hodie apud Polonos, Moscos, Lquosdam alios populos etiamnum usitatos: quae suriosa sunt remedia, & Dei tentativa. Comitia etiam populi subito arbitrio iudicantis periculosa sunt. nullius rei bonus auis ilior populus censetur,nisi boni ducetores prae
De brevitate e r ordine Indiciorum.
A Llaborare Iudices quam diligentissimὸ i.
oportet, ut sciant quae inter partes con- Caula sa-trouersia agitetur, id est, statum causae intelli- tus notatur, , gant: eo enim omnia dirigi oportet, ut recte in ullis iur. Eschin. in oratione contra Xenophontem a Iudi cibus petit, ne Demosthenem permittant etia-gari, sed dicere de ipso statii causae cogant. Errant consilia nostra, inquit senec. epist. i. qua non babent quὸ dirigantur. ignoranti quem portum petat, nullus suus ventus est. Et quanquam Thulden. decans corrup. Iud. lib. 3. c. I 3. I is. I6. multa praeclare de cognoscendo de constituendo causae statu disserat, quaedam ta- et 'men ex antiquitate rediuiua facit, quibus p . . steriores sanctiones, praesertim Canonici, di- stinguendis, illustrandisque laboriosam Ope- eonfuse. ram dederunt, quatum fructum non parum perditum iremus. dum enim iure negat alias dilationes dari, quam quae quaerendis probationibus, & testibus debeantur, redigit omnia in unam scenam. & sere quomodo popularia iudicia olim agitabantur. A quibus non longe abest Plato, lib. 3 3. de leg. dial. 9. Coram accusa te, inquit, defendentes quam proxime se nata ipsorum dignitate Iudices sedeant, omnes ad Dir , rasiat iudicia diligenter audiant, in quibus cum prim oratio ab aciusatore fuerit habita, defensor alteram dicat,deinde senior de Iudicibus qua diua sunt omni adhibita diligentia sis:ienter examinet; post eum cateri omnes considerent quodcumque ab aduersarijs dictum vel non dictum perquirendum singuli putant; qui autem nihil discussesone sua dignum censent, alteri exuininationem relinquant,ac tandem in Vesta sacrario scripta quarunc conclusa fuerunt insertu omnium Iudicum gnis deponantur. Postridie rursu eodem in loco congregati, eodem modo existiment iuduentn, isignis appositis omnibus qua didta fuerant, depe navit, cums boc similiter tert:o fecerint, signis, ὀ
stibusJuscienter assumptis sacrum snguli seienter suffragili tu ureiuranda per Vestam νne ius ciproνiribus se iudicaturos agment, atque ita huiι tu dicio finem imponant. Et Ludaeus in an t. poster. in L muniri q. Iad. D. de Maver. antiquum Iudiciorum mo- 3 xem, qui Romae viguit, explicat. Crude sanis Thuld.omnes quae non ad probationes pertinent iure Romano dilationes reiici autumat;