M. Tullii Ciceronis Tusculanarum disputationum libri quinque, ed. R. Kühner

51쪽

M PRO GOM . praescriptione rationis, ut nullo modo appetitiones animi nec

regi nec contineri queant. c. 5 l. b. Comparatio morborum animi eum comorum morbia. Iam Stoicorum more Tullius morbis corporum comparat modiborum animi similitudinem. Quemadmodum in corpore e sanguine corrupto, aut pituita redundante aut bili sic in animo pravarum opinionum conturbatione morbi et aegrotationes oriuntur. Ex perturbationibus primum morbi νοσήματα, anhhelten , dein aegrotationes ἀψήωστηματα, erruttuve conficiuntur. Morbis autem aegrotationibusque, quoniam iis appetitionis notio subiecta est, oppositae sunt, enalones Veseabscheu gera , quae habent ad certas res fastidium, ut mulierum odium, et, ut morbi aegrotationesque libidine ac laetitia,

sic hae metu moventur. c. 10. Morbi aegrotationesque cogitatione inter se disserunt, re copulata sunt. Sequitur uberioEexpositio et illustratio morborum aegrotationumque, et quaesi: contrariae sunt offensionum. c. 11. Deinde corporis animique valitudinis similitudinem ulterius persequitur. Quemadmodum enim alii ad alios morbos procliviores sunt, sic alii ad alias perturbationes c. 12 et ut in corpore et morbus et aegrotatio et vitium est, sic in animo. Explicatio vitiositatis in animo. Porro in bonis quoque animi naturam attingit cox-poris similitudo sunt enim in corpore puIchritudo, vires, valitudo, firmitas, velocitas sunt item in animo. c. 13. Illud autem animorum corporumque dissimile, quod corporum mala morbi sine culpa accidere possunt, animorum non item. Denique exponitur, quid in perturbationibus animi disserant ingeniosi homines et hebetes. c. 14. c. Conclusio primae partis disputationis do perturbationibus, et transitus ad alteram partem. c. 14 3. 33.

QUA PROBATUR,

PERTURBATIONE IN SAPIENTEM CADERE NON POSSE.R. Argumentum, quo probatur, sapientem omnibus perturbationibus vacare. Ut virtus est assectio animi constaria conveniensque, Iaudabile essiciens eos, in quibus est, et ware Pe sese, separata etiam utilitate, Iaudabilis, ex eaque profici-

52쪽

ΡROLEGOMENA . 33scuntur honestae voluntates, actiones omnisque recta ratio ita vitiositas virtutis contrarium est, ex eaque concitantur perturbationes quae, quoniam omnem animi constantiam tollunt, hominem et miseriis affigunt, et deformitate inquinant. c. 15.16. princ Sapiens autem is est, qui moderatione et constantia quietus animo est, sibique ipse placatus, omnesque res hu- maiias inferiores se ducens, beatus igitur. Ex iis igitur intolligitur, sententiam propositam, ira vientem perturbationes cadere POM , Secum Pugnare. g. 36. c. 17. g. 37. M. b. Refutatio Peripateticorum. Peripatetici perturbationes non modo naturales esse dicebant, sed etiam utiliter a natura datas, iisque modum adhibendum. a sententias ita re suta Cicero, ut demonstret, Vitio nulluui adhibendum esse modum; num, quamvis modum teneas in perturbationibus, lamon vitium te committere, quoniam Tatioui non pareas neque eius modi terminos constitui posse denique perturbatio

nes, ut roscentes sint perniciosae, easdem vitiosas esse nascentes. g. 39. 40. c. 18. Deinde exponit qua ori bationum utilitatem defendunt rationem. Dicunt nimirum eas essu ardores animorum cotesque Virtutum, ut homines iis vehementiori impetu, quam sola duce Virtute, ad praeclaras actiones

incitentur, c 19 3. 43. 440 defendunt tamen eas ita, ut resecandas esse fateantur, evelli penitus dicant nec posse, nec

opus esse, et in omnibus sere rebus mediocritatem esse optimam, existiment. g. 46. Contra haec a Tullio ita disseritur, ut a primum Peripa teticorum rationi opponat Stoicorum de perturbatione definitionem quae ita certa vel, ut Academici dicunt, veri similis sit, ut nulla egeat demonstratione αξίωμα, postulatum): e cuius singulis notis sequi, salsa esse ea, quae Peripatetici de perturbationum utilitate dicant. c. 21. g. 47. Tum singulas perturbationes recenset, ostenditque, quam inanes sint quibus eas a natura utiliter datas esse probent rationes a Ira g. 48. Exempla bellatorum, imperatorum aliorumque hominum, qui sine ira luculentissima sortitudinis documenta edidere natio, quae docet, contemnendas esse res humanas, negligendam mortem, patibiles et dolores et labores putandos, sortitudinem aD seri, non ira, quae rabiosa est nisi sorte, quae vehenaenter, acriter, animosa fiunt, iracunde fieri suspicamuae. c. 23.

53쪽

34 PROLE ME . Enumerantur variae Stoicorum de sortitudine desinitiones, quibus intelligitur, eam ira non egere. c. 24. g. 53. Pono advocatur Stoicomi sententia, omnes insipientes esse insanos. Denique, etiamsi concedatur, quod concedi non potest, iracundia opus esse ad sortitudinem, certe in vita privata plane inu litis est. g. 54. Neque oratorem irasci decet quamquam simulare iram non dedecet. c. 25. g. 55. - Libido Haec a Peripateticis permutatur cum studiis honestis. Alia res est, quum quaeritur de sapient. alia, quum quaerit He vulgo: cui, quoniam uti ratione non potest, utile est, uti motu viaimi. g. 55. - Aemulatis, Obtrectatio, misericordia c. 26. 56. - γ Denique Perilaateticorum sententia, mediocritatevi perturbationum tenendas esεe reiicitur; nam, in quo pars est alicuius perturbationis, is pertullatione non Vacut Sapiens aulem is est, qui divina imitatur, humana omnia inseriora Virtute ducit Perturbationes igitur repugnant sapientiae. Ergo

omnes perturbationes, ex errore ortae, non circumcidendae et amputandae, scd Vollendae sunt, extrahenda penitus f. 57.

REMEDIIS PERTURBATIONUΜ. Quoniam non solum de sapiente, qui omni perturbatione liber est, sed etiam de aliis hominibus quaeritur reliquuua est, ut remedia assci antur, quae a philosophia morbis auiiDomitin dii ibeantur. - Corporis medicina comparatur cum animi medicina. c. 27. g. 58. De curatione perturbationum variae earum curationes. g. 59. a. De uniνσε curatione perturbationum. Ad tollendas porturbationes doceatur, a nec bonum illud esse, ex quo ut laetitia, aut libido oriatur nec malunt, ex quo aut metus, ut aegritudo, 3 ipsasque perinibationes per se esse vitiosas, De habere quicquam aut naturale aut necessarium. Iic maereri libus iiDbeciuitas anini esseminati obiiciatur, oriunque qui sortiter humana tulerint vel serant laudetur constantia. c. B. g. 60. Haec altera medicina, qua docetur, Perturbationes Perse esse vitiosas, ametsi ad vulgus adhibenda non est tamen, si quis idoneus est ad eam recipiendam, utilior censetur, quon-

54쪽

PROLEGOMENA Miam simul et opinionem salsam tollat, et aegritudinem detrahat. g. 60. exu. Sunt etiam quaedam aegritudines, quae hac sola medicina sanari possunt, ut si quis aegro erat, nihil in se esse virtutis, nihil animi, nihil ossicii, nihil honestatis. g. 61. b. De curatione singularum perturbationum in qua illud idem duplex consolandi genus adhibendum est, ut primum iusa animi perturbatio, de qua agitur, tollatur tum ostendatur, nec bonum illud esse, quod aut laetitiam aut libidinem moveat nec malum, quod aut metum aut aegritudinem. c. 29. a de aegritudine, cuius sedatio hesterna disputatione explicata est: Dda metu, qui iisdem rationibus quibus aegritudo tollendus est: quoniani ut aegritudo praesentis, sic metus suturi mali est. e. 30. De d de laetitia et libidine. Primum doceatur, ut

omnes perturbationes, sic has esse Voluntarias, tum ostendatur,

quam turpis sit omnis animi effusio. Gaudium et laetitia quid differant inter se, Aponitur. c. 31. His de laetitia et libidine praemissis, iam de duabus earum speciebus, amore et ira, separatim agitur a De amore, qui vulgo appellatur. Ut turpes sunt, qui efferunt se laetitia tum, quum ruuntur Venereis Voluptatibus sic flagitiosi, qui eas inflammato animo concupiscunt Reprehenditur poetica, quae istum amorem laudet. c. 32. In primis philosophi vituperandi sunt, qui amorem defetidant. Nominatim carpitur puerorum amor. c. 33. Iton notatur Plato, qui amori auctoritatem tribuerit. Si amor, ut Stoici volunt, ipse conatus amicitiae sa-ciundae ex pulchritudinis specie desiniatur, eum defendi posse; sin autem, ut Vulgo est, libidine non vacet, eum nihil aut non multum abesse ab insania, et idcirco plane respuendum, Cicero iudicat. c. M. Curatio huius perturbationis. c. 35. β ne ira Ira insania est, ad pessima quaeque sagitia patranda idonea. Iratis igitur subtrahendi sunt ii, in quos impetum conantur sacere, dum se ipsi colligant. c. 36. Ira igitur non potest esse utilis aut naturalis immo opinabilis est acvoIuntaria. c. 37 3 79.

c. Itaque, ut perturbationes animi ex errore et salsa opinione oriuntur ita constantia iis contraria, scientia nititur. Qui autem natura ad vitia quaedam proclives sunt, tamen eorum anini sanabiles suri Exemplum Socrati. Qui autem non natura, sed culpa vitiosi sunt, eorum vitia facilius sanari Possunt,

55쪽

36 PRO GOMNA. quoniam constant e salsis opinionibus rerum bonarum et malarum, inveteratio autem, ut in corporibus aegrius depellitur, quam perturbatio, quae est repentina animi commotio. g. 80 81.

putationis quasi capita repetuntur omnes perturbationes oriri ex opinione et Voluntarias esse omnium autem gravissimam esse aegritudinem huius autem et reliquorum animi morborum unam esse sanationem, omnes opinabiles esse et voluntarios, eaque re suscipi, quod ita Tectum esse videatur. Hunc errorem, quasi radicem malorum omnium, quum stirpitus philosophia se extracturam polliceatur demus nos huic excolendos, patiamurque nos sanari, omniaque adiumenta et auxilia bene beateque vivendi ab ea petamus. c. 38.

TUSCULANARUM DISPUΤΑTIONUM

LIBRI QUINTI,

QUO DOCETUR,

AD BEATE VIVENDUM UNUTO SE IPSA ESSE CONTENTAΜ.

cONSPECTUS.

I. nooEMIO Nihil est omnium, quae in philosophia tractantur, quod Marius magnificentiusque dicatur, quam ei tentia illa ad beate ivendum irtutem se Φεα age mutentam. Atque id tanquam summum philosophiae propositum esse debet, ut Virtutem inveniat, in qua satis sit praesidii ad beate vivendum. c. 1. g. l. 2. Virtus autem si ea est, quae omnia, quae cadere in hominem possunt, subter se habet, espaque omni carens, praeter se ipsam nihil censet ad se pertinere sequitur, ut ea ad beate vivendum contenta sit. Quod autem, quum aut corporis doloribus cruciamur, aut adversis fortunae

casibus amigimur, saepe huic sententiae dissidero incipimus: id inde sit, quod ex humani generis mollitia, non ex ipsa Vix- tute de virtutis robore existimamus. f. 3. 4. Cuius quidem erroris omnis a philosophia petenda correctio est. - PhiIosophia egregiis Iaudibus exornatur, c. 2. f. 5. eiusque contemtores vel vituperatores graviter notantur. g. 6. me philosophiae

56쪽

PROLEGOΜΕΝΛ. 37 alitiquitate, deque ipsius nominis origine. c. 3. o Pythagora,

non nominis solum inventore, sed rerum etiani ipsarum amplificatore. De Socrati in philosophiam moralem meritis deque eius disputaudi consuetudine. . . II. MEsIs. μιι idetur ad beate vivendum satis Oεσεν tua. a. Sententia propositae sic respondetur: Certo ad

binis i. e. honeste vivendum satis est praesidii in virtute. Quemadmodum autem, qui male Vivit, miser sit necesse est ita, qui bene vivit, idem beate vivat necesse est. Id negat adversarius, dicens, bene l. e. honeste etiam in imaximis cruciatibus vivi posse, non item beate. c. 5. g. 12.

Tullius contra asseri, vitam beatam cum virtutibus ita esse consociatam, ut nunquam eas, ne si ad tortorem quidem rapiantur, a se deseri patiatur. - Αdversarius concedit, hanc virtutum vita beata coniunctarum picturam amplissimam esse, quum au'iem animus ab ista pictura imaginibusque virtutum ad rem veritatemque traducatur, probari non Posse, eum, qui torquea'

tur beatum esse Novas igitur rationes, quibus illa sententia confirmetur, conquirendas esse. q. 13. 14. b. Iam Cicero adversarium reducit ad id, quod actum est superioribus disputationibus. Ut animi perturbationes vitam heatam tollunt sic in animi quieto et Iacato statu vita beata cernitur. Atqui virtute essicitur haec animi constantia ergo virtus ipsa per se essicit vitam beatam. c. 6. Ita videtur ad exitum venisso quaestio. Verumtamen, quoniam haec ipsa res gravissima est, eam ullius propriis et suis argumentis et admonitionibus tractandam suscipero se velle dicit. . . c. Adversarius assentitur, eorum quae Ciceae posuerit alterum alteri consequens esse, ut, quemadmodum, si, quod honestum sit, id solum sit bonum, sequatur, Vitam beatam Virtute confici sic, si vita beata in virtute sit, nihil esse nisi virtutem bonum; sed se non intelligere dicit, quo modo ii philosophi sibi constent, qui etiamsi sit bonum aliquod praeter

virtutem, tamen virtute vitam beatam essici censeant e. 8.

g. 21. Assentitur Cicero in hoc adversario, et ostendit, quam inconstantes isti philosophi sint. Nam qui beatus est, nihil roquirit, ut sit beatior; si est enim, quod desit, ne beatus quidem est. suum vero tria genera malorum esse dicant:

57쪽

38 PROLEGOΜENA. qui duoruni generunt malis omnibus urgeatur, et sortuna adversa, et corporis doloribus, ei multa ad beatam vitam deesse dicemus, non modo ad beatissimam. g. 22. 23. Constantior certo sibi est heophrastus, qui aliis eiusdem disciplinae philosophis notandus non erat qui, quum statuisset, dolores Corporis et fortunae casus magnam vim habere ad misere vivendum, constanter dicebat, non omnes bonos esse beatos, quum in omnes bonos et corporis dolores et fortunae calamitates cadero possent. Immo id notandum erat, quod dicebat, tria esse et bonorum et malorum genera. Si enim ei conceditur, piura bonorum et malorum genera esse consentaneum est, ut gonsequentia concedantur. c. . 3. 24. 25. ut non minus constantes sumus Epicuro qui multa praeclara saepe dicit, sed non semper conVenienter decretis suis, quum neget, quemquam iucunde posse Vivere, nisi idem honeste vivat, aut quum dicat, fortunam exiguam intervenire sapienti. f. 26. d. Si nobis constare volumus, dicendum est, omnes bonos, i. e. omnibus virtutibus instructos et sapientes, nisi una virtute contineatur vita beata, semper beatos esse non Posse. Beati enim dicendi sunt ii, qui sunt in bonis, nullo adiuncto malo. anc autem cumulatam bonorum complexionem, secretis malis omnibus, virtus assequi non potest, si quicquam Praetor ipsam boni est. Nam omnia illa quae vulgo dicuntur bona, quoniam extra eius potestatem posita sunt, amittere potest, et omnia illa quae in malis numerantur uno tempore in eum incidere possunt. c. 10 9 28 - 30. Rursus Epicuri inconstantia reprehenditur. f. 31. Itaque in hac quidem re negari non potest, Stoicos multo constantiores suisse in constituenda sua disciplina, quam Peripatetico quamquam in aliis rebus inter Zenonem et Peripateticos nihil praeter verborum novitatem interesse iure dici potest. c. H. M. Ceterum non Zeno primus docuit, sola virtute vitam beatam confici; sed huius sententiae gravitas repetenda est a Platonis auctoritate. Ex hoc igitur sonte haec omnis manabit oratio C. 12. s. -ςἐιmentatio, qua probatur, irime oci vitam

o Natura, ut, quicquid genuit, non modo animal, sed etiam plantas, in suo quidque onere persectissimum gi homi

58쪽

nem, cui Diamiam divinum tribuit, Omnium perfectissimus; esse Oluit. Summa autem hominis persectio posita

est in persecta mente L . absoluta ratione quod est idem virtus. Et si omne beatum est, cui nihil deest, et quod in suo genere expletum atque cumulatum est, idque virtutis est proprium sequitur, omnes virtutis compotes beatos esse. c. 13.

β Ε eadem ratione sequitur, Omnes, tulis compote eεAebeatissim ; nam, qui considit suis bonis, et omnia, quae vitam beatam efficiunt, in se habet, ei nihil domi ad beate vivendum. Ergo non solum beatus, sed etiam beatissimus est. Quod contra est, si bona et mala dividuntur tripe1-tito c. 14. γ Idem sequitur ex eo, quod virtus olum bonum t. Id autom ita esse, demonstratu prinfiim assimate duobus soritis, dein per modum negandi negati vo), quod inui bus bonis corporis et externis abundantem, si idem sit virtutis expers, licet esse miserrimum. - Εt, nisi tenebimus, nihil esse in bonis ducendum, nisi quod sit honestum, multa nobis dicenda erunt bona, quae sunt minima et Ic-

vissima. c. 15. 16. f. 46 mi respondet Cicero iis, qui obiiciant si Stoici praecipua dicant, quae alii philosophi corporis et externa bona dicant, totam rem in verborum controversia verti. Dicunt illi quidem, sed haee bona ad vitam beatam complendam necessaria esse ne gant hi autem sine iis esse nullam putant aut, si sit beata, beatissitnam certe negant. Ἀ 47 princ. ὁ Conclusio socratica, qua emcitur, bonorum beatam vitam esse. g. 7.ε Conclusio ducta a constantia sapientis qui, quoniam Scin per omnibus animi perturbationibus vacat, semper beatus

est. g. 48. Cf. c. 15. g. 43 )

Alia conclusio. Nec misera vita praedicabilis est, nec ea, quae nec misera est, nec beata ergo sola vita beata praedicabilis est. Quod autem praedicabile est, optimum est. Quod autem optimum est, honestum est. Ergo vita beata eadem honesta sit necesse ost. Quod ni ita est, sit aliud necesse est, quod melius est quam vita boata. Id autetia melius ceri est honestum, quod pthnuin est.

59쪽

40 PROL EGOMEN A. Hinc sequitur, aliquid esse melius optimo quo nihil pe versius dici potest. Ergo nihil aliud restat, ius ut honestum idem esse vitam beatam, aut vitam beatam honesto Consequentem esse dicamus. c. 17. g. 49 50.ri Ut in vitiis satis magnam vim esse dicitur ad miseram vitam ita dicendum est, eandem vim in virtute esse ad beatam vitam contrariorum enim contraria sunt consequentia. g. 50. Vitium autem et virtus contraria sunt: alterum alteram tollit, ut, in quem cadant aegritudines, virtutis compos esse non possit f. 50. c. 18. vita nobilissimorum hominum exempla asseruntur, quibus os tendatur, vitium miseram, virtutem beatam vitam essicere.

c. 19 - 23.

O Qui bonus est, i. e. virtutis compos, idem sapiens i. e. philosophus est. Sapiens autem et praestantissimis antimi bonis gaudet et tum in otiosa tum publica vita e sapientia

Pulcherrima gaudia percipit. Sapientis igitur vita nihil

desiderat, quo sit beatior. Exprimitur viri cuiusdam optimis artibus praestantis imago, partim omnibus philosophiae disciplinis exculti, partim in republica Versantis, amici liisque doctorum et sapientium hominum sorantis, osten diturque, qui iis gaudiis matur, eum beatum esse, idque

neCesse esse omnos confiteri. c. 24. 25. g. AdVersarius quaerit, an vim semper beatu GSepossit, etiam in cruciatu et tormentia. Huic Cicero respon

det, id non egere argumentatione, sapientem beatum fore, iiii vita omnibus iucu11ditatibus resoria constituatur. Si ipsi Epi curo, qui Voluptatem summum bonum, dolorem summum malunt esse dicat, dicere licebit, nullum sapienti esse tempuβ, etsi maximos cruciatus patiatur, quin beatus sit multo magi. dicendum est iis, qui nihil expetendum, nihil in bonis ducen dum, quod honestate careat, existimant. - Optandum ano dicit, ut etiam Peripatetici veleresque Academici tandem ali quando perte et Iara voco cum Stoicis audeant dicere, sapientis vitam et in maximis cruciatibus beatam sat

c. 26 27. h. Iam Cicero redit ad eam sententiam, qua disirutationηm

exorsus est et quam probare conatus est, vitam beatam virtu te etiam ad maxima tormenta cruciatumque prosequi. ος

60쪽

virtutibus. Id ilIustratur imaginibus, quibus Stoici utuntur ad virtutum amplissimam dignitatem describendain cf. c. 5.6 130, c. 28. g. 80. 1 confirmaturque Stoicorum conclusione. g. 82. ΙΙΙ. Quaestione proposita ad exitum perducta, alia subii

citur disputatio, qua Academicorum libertate usus, quaecunque dissentientium philosophorum sententi ait de summo b - , tamen irtutem alia habere ad vitam erasam pra idii, demonstrare conatus est. c. 29. Itaque breviter enumerantur

philosophorum sententiae de summo bono quae aut simplices sunt aut mixtae et quidem c. Nihil bonum, nisi a Dinomachus et Calliphon).cuitas doloris Hieronymus . c. Adolentii cum honebus aut maximi fui Carneade'. His igitur omnibus e principiis sui. dicere licet, vitam beatam virtute effici. Omissis Stoicis, quorum superiore disputatione defensa est sententia, primum attingitur Peripateticorum ratio. Ii dicunt, Iaudem etiam cum dolore petendam esse: qui autem gloriam adepti sint, beatos esse gloriam autem una virtute acquiri posse. Ergo ex illorun ratione sequitur, Virtute essici, si non beatissimam, certe beatum vitam. - Εadem Calliphontis erit Diodorique sententia. c. 30 31. g. 86.87. alii Cicero reliquam disputationem ita persequitur, ut, omissis reliquis philosophis, ipsum picurum, quem mollem et voluptarium philosophum dicant, sutis in virtute praesidii

esse ad beatam vitam censere ostendat Epicurei enim contemnunt mortem et dolores f. 88 89 parvo contenti sunt. Ipsa natura Pauca desiderat. Haec sententia exemplis Anacharsis, Socrati Xenocrati, Diogenis illustratur. c. 32. - Dicunt, cu-

SIMPLICES

a. Nihil bonum, uis ho-n tum Stoici . b. Nihil bonum, uisi Oluptas Epicurus).

b. Voluptas cum hon talea. Tria genera bonorum,

d. Nihil bonum, nisi nα-turae primi bonis, ut omni-εtate Diodorus .