장음표시 사용
111쪽
serunt , quae res intellectu videt, & voluntate se determinat.
Anima ab intellectu illustratur, & hac in re passim passiva est. At posita hac intellectus luce, quae libertatem intrinsece non constituit , sese potest anima ad quod vult determinare rquas vult determinationes capit; sese ipsa pro-yria voluntate, proprioque delectu fert aut ad
id , aut contra id , quod intellectus exhibet ;atque in hoc activa, & libera est. Quare juxta catholicos philosophos libertas
humana in voluntate sita ess , sive in ea potentia, qua bonum appetimus, malum aversa mur, a qua determinationes, & volitiones nostrae procedunt di ipsa vero est vera potentia seipsam determinandi ad agendum, vel non agendum . Porro haec facultas animae semper inest in iis actibus, quos nos liberos dicimus. xo94. NOTA . Evidens est , hominem esse
agens necessarium , si omnes ejus actiones a cau- lsis aut praecedentibus, aut concomitantibus ita determinentur , ut fieri nequeat , ne ulla ex
his actionibus habeatur. , neque aliter si , ac re ipsa est ; hominem esse agens tiberum , si semper in iis , quas actiones liberas dicimus
quaeciamque tunc sint ejus circumstantiae, qui buscumque causis physicis , aut moralibus moinveatur, possit actionem , quam facit , omitte re , quam omittit facere latione potentias atagendi, aut non agendi, quae vera in ipso sit,& cujus actus ab ipso tantum pendeat. Quare magnum libertatis problema , quod semper philosophis disputandi argumentum fuit, problema es fam, is exste imenti , cujus solutionem quisque in ie , di in intimo suo sensu invenire potost.
112쪽
INCOMMODIS ANIMAE STAT IS IN DETERMINATIONES NOSTRAS MAXIME INFL T.
Iops. OBSERUATIO . Incommodum anima flatum cum recentioribus nuncupabimus inquietam quamdam animae agitationem , quam experitur quum bono caret , quod se licitati suae necessarium putat , & quod maiori , minori veni su potentiae suae affectivae prosequuntur. Hujusmodi est incommodus animas status sve inquieta agitatio quam experitur qui patria procul morbo illo corripitur , qui dicitur patriae morbus . Ejus phantasia illi vivide repraesentat in regione patria selicitatem quandam , iucunditatem, delicias, quas non nisi ibi reperientur: has anima expetit, atque exoptat Vehementissime. .
Hujusmodi est incommodus animae status, si inve inquieta agitatio , quam experitur uxor , quae maritum maxime carum remotis in regionibus absentem habet , etsi nullo vitae discrimine , ut patriae inserviat , aut lucri gratia . Errat veluti eius anima circa loca, in quibus dilectus maritus versatur '. Ipsum illa alloquitur, videt, invocat, ejus imago mentis oculis assidue adstat ; nec animi tranquillitatem assequetur , nisi quum ille ejus amplexibus resti
Incommodus hic animae status haberi potest, ut patet, nullo periculo , nulloque incommodo objecti, quod ejus causa est : hac vero ratione nunc cons derandus est , tamquam scili- licet desiderium bdni, quo anima earet, & cujus possessione felicior esset. I. Certum est , incommodum animae statum humanam activitatem vehementer excitare. Illo homo in intima substantia veluti electricus fit. Sine hoc incommodo omnes ejus potentiae veluti obmutescunt, inertes sunt, & lethargi cse. 2
113쪽
eae. Hoc incommodo excitatae loquaces ta ne . vividae, elasticae , identidem ardentes , & eia fraenes. Neque sane intrinsecum boni, quo caremus, meritum, sed ipsa interioris incommodi hujus ab hac privatione orti proprietas hominis actionem, ac veluti electricitatem meti
tur in diveris vitae eventibus , & vicissitudinibus ais Bonum, & majus bonum , inquit Lockius
is etsi ut tale cognitum, Rique perceptum, VO
,, Iuntatem non determinat z at potius aliquari praesens agitatio anima a , plerumque e se iam quae vehementior, quodvis bonum, quo is careamus , dolorem non parit intimae sua , , praestantiae, seu illi quam in eo agnoscimus, ,, proportionatum; contra vero dolor quivis e , , siderium excitat, ut removeatur, re hoc d
is lori ipsi aequale ; neque enim boni absentia is semper malum est; at doloris praesentia sen
, , Quodvis bonum k quod homini proponatur, inquit Lesbnitius. , si ejus absentia nec mo- , , testiam , nec dolorem, pariat , & illo carens, is adhuc sine illo contentus esse possit, & be-
ne habens , aeb ipso non appetetur multo se m inus operam. dabit hic ut istud assequatur. , , Hujusmodi bonum pura velleitate prosequi- ,, tun: qua Voee utimur , ut insimum dinderisse gradum significemus aut ut illum animae sta- is tum indicemus , qui indissereneia proximus. est; quum scilicet molestia a rei absentia os- is tae tam levis Ast, ut vix ejus ullum desiderium , excitet, nec Ed ullam operam dandam incia . tet, ut illam asequamur
114쪽
eius Natura. L;bertas. IIIII. Incommodus animae status in diversis suis virium, & activitatis gradibus considerari potest ; nempe in exordio , in progress bus , in
maxima effervescentia. Initio adhuc exiguus tantum desiderium ex incitat . Subinde vehementior indigentiam parit. In maxima effervescentia ex lex , & effraenis passionem creat , aliquando etiam violentiam ,& furorem.
In primo incommodi statu homo plenam , persectamque libertatem habet , quae ab ipso
vigilantiam tantum, ac levem resistentiam postulat . In altero , qui aliquando a primo non
admodum distat, a huc homo plena gaudet lubertate ; at saepius acres pugnas , & difficiles admodum sui ipsius victorias ab homine requirit . In tertio statu homo aliquando non nisi remotam libertatem habet 1ios . Poterat ille barathro se non committere postquam vero se in illud libere conjecit, non semper ita staein re potest, ut in infima non labatur, & pereat. LIBERTAS, NECESSITAS , COACTIO, SPONTANEITAS , ACTNS LIBERI, ACTIS UOLINTARII. χορ6. OBSERUATIO. Magna haec de humana libertate quaestio , ut jam innuimus , quaestio est facti , & experientiae , cujus plenam decisionem quisque in animae suae , vel eorum,
quae in se sentit, disquisitione, & analysi invenire potest Io 94 .
1 os . EXPLICATIO I. Si potentia, aut re- silentia meae naturae extrinseca, cujusmodi esset aut vehemens impulsio, qua propellor, aut valida catena, qua obstringor , me in vincibiliter , & irres stibiliter frustra omnibus viribus
contra obnitentem cogat aut sedere quum inambulare vellem, aut inambulare quum sedere velis
lem; patet me in his nullam veram habere Iibertatem. Qua
115쪽
Ira Theorἰa anyma Lumani. Quare necessitas extrinseca , he eoae3ἰo anuum quorum existentia ea uia est , aut quos fieri impedit , Iibertatem tollit.
ios 8. EXPLICATIO II. Si potentia , seu
resis lentia meae naturae intima , uti malignae febris aestus, aut virium omnium lapsus in paralysi ,3 me aut extra lectulum proripit irresi- stibiliter l, mea voluntate non consentiente , aut in vita; sive irres stibiliter in lectulo jacentem detinet frustra surgere conantem I patet adhuc neque in his me ullam veram habere libertatem. Quare necessitas ἰntrinseca actuum , quorum aut exissentiam parit, au impedit , libertatem totiit.
attendens, etiam quum nulli necessitati neque intrinsecae, neque ex tria secar subsum, noto in me saepius motus spontaneos oriri , spontanea desideria , spontaneas affectiones , aut aversiones, quae nullo meae Voluntatis consensu exo- ιriuntur, & quorum existentia a voluntate mea
minime pependit. Tunc vero nil haesitans judico ex sensu intimo, primitivam horum actuum pure oontaneorum a ) existentiam mihi libe- iram non esie , hac unica ratione , quod hi actus, mea voluntate nihil agente, extiterunt. Quare, ut actus liber sit, ejus existentia aut a voluntate dependere debet , aut debet. voluntas
a) ET TMOLOGIA. Spontaneus: actus, aut motus , aut affectus quasi oonta sua natus . Aerus spontanei , Me ootanea anima impre siones nihil, Ialtem in primItiva exissentia , Ii-
tiberum habent: έac enim Iiseri arbitrii exercitium praecedit , quod actus illos tantum approbat , aut imi robat s tantum eorum confectaria aut permittit, aut impedit.
116쪽
tas veram potentiam habuisse, illum pro libito
existentem reddendi, aut non existentem. Hinc sequitur, veram libertatis mea sedem, si datur , esse in υoluntate , sive in ea animae potentia, a qua volitiones emanant, &in qua resident deteri inationes.
Doo. EXPLICATIO IU. Quae in me contingunt attendens, etiam cum me nulli nequo
intrinsecae, neque extrinsecς necessitati subesse
sentio , noto anim m meam necessariam propensionem habere ad bonum, quod tantum percipit sub ratione boni ; & necessariam aversionem a malo, quod tantum percipit sub ratione mali. Exempli causa , quum incommodus animae status in me aut desiderium , aut indigentiam excitat , si unicum tantum objectum haberet
anima , quo hoc desiderium explere , vel huic indigentiae satisfacere posset , neque hoc obd-ctum perciperet , nisi sub ratione boni , nihil mani praevidens praesentis , aut futuri , si hoc
desiderium expleat, aut huic indigentiae fatis- fiat; certum est , animam tunc irra Gibilem in-elinationem habituram ad hoc objetium , cui nihil contra obsstere , quam nihil continere , aut cohibere posset; quaeque proinde hac in re omnem tolleret libertatem. Contra vero, quodcumque sit animae desiderium, quaecumque indigentia, si objecta, quae assequi posset , videat tantum fusi Fatione mali, ut noxia, aud senesta, quin2quidpiam sit , quo felix, aut saltem minus misera reddi pos sta, certum est , iis anima futuram inoin cibi Iem aversionem ab his objectis, quae illi omnem aufert libertatem illa diligendi, aut appetendi.
- Quare , anima non es libertas , quum objecta, qua appetere , aut aversari potes , ob
unica tantum ratione vel boni , vel mali maproρonuntur. In utroque casu potentiam tantum
habet ex se, & natura sua intrinsece necessariam.
117쪽
Hor. EXPLICATIO U. Adhue ad ea, mra
in me contingunt, animadvertens, noto, Plurimos esse casus, in quibus inter actus cmera-νios oluera psum ἔ exempli gratia , inter ae ingendum, & non agendum , inter volendum ,& nolendum, inter hoc, aut aliud faciendum, inter inclinationibus meis cedendum, vel ob sistendum ; ita ut actus, ad quem me de ermino, & quem essicio, non esse potuisset; & cujus existentia omnino contigit ex mea voluntate, meaque eloctione, a meae Iibertatis exemeitio; uno verbo, qui actus est actus liber. I. Electio necessario deliberationem supponit, cognitionem, & discussionem motivorum , quae habeo agendi, vel non agendi , aliquid faciendi , aut omittendi , meis propensionibus retastendi, aut obsequendi. γ Nisi deliberem, non eligo : tantum obieet rum impressionem sequor : effus vero ab A rimpressione recepta , quam sequutus sum , procede s , non est naus liber, cujus existentia a mea voluntate, a libertatis exercitio pendeat. II. Ut deliberem , debeo commoda , & i commoda hovisse , quae pariet aliquid agere jaut non agere, aliquid facere, aut omittere , meis propensionibus resistere, aut obsequi. Deliberatio itaque necessario in me reru-rognisionem supponit, earum boni , malique rationis, motivorum quoque trahentium, vel rein
Meae libertatis exercit Ium, quod ab hae de- Iiberatione necessario dependet, supponit igituraeque necessario hane in me cognitionem. Nomergo datur libertas , ωbi rerum eunitio deest ,
earumqua boni, malique rationum , motivormisffisoque ait a sentium, aut removent m. Nun
quam ergo datur libertas sine intelligentia. III. Quum rerum commoda , & incommodae cognosco, carum boni, malique rationem, myxiυώ t ahentLa , aut νemoventia ἱ habeo quid
118쪽
0us Natura. Liberta, . Ii quid requiritur, ut in me deliberem, num me determinavero ad agendum, aut ad non agen indum , ad quid faciendum , aut omittendum , ad propensionibus resistendum , aut obsequendum I ut deliberem , num dati actus existentiam voluero, aut noluero.
F. At post quamcunque rationum agendi , aut non agendi discussionem, quas mihi intellectus offert, nondum libertas mea est exercita. Non autem exercetur, Nisi 'o volundialis mea determinatione, quae daeti actus existentiam aut non existentiam definit. Rationes hae agendi, aut non agendi voluntatem illustrant, non constituunt. U. Quum post opportunam deliberationem talis actus existentiam determium, veram potenis etiam habeo ejus non existentiam de rminandi;& quum eius non existentiam determino, veram potentiam habeo ejus existentiam determinandi. Uno verbo quum volo, veram facultatem habeo nossendi , quum nolo , veram facultatem
volendi; atque ita in hoc sum perfecte liber . Hoet. EXPLICATIO V1. Ad ea, quae in
me conti Munt , tandem animadvertens noto ,
me aliquando male elegisse , cujus me poenituit , aliquando bene elegisse , quo gavisus sum . tunc bene elegisse , quum cognitiones
meae persectiores erant, male vero, quum CO-gnitiones magis vitiosae erant . utrobique vero
H inc infero , cognitiones perfectiores nos ad melius libertatis exercitium adducere non tamen nos libertate carere , quum minus exactas , ac magis in*mas cognitiones habemus ,
unde in nobis dolor est & poenitentia. Primae nobis necessaria: non sunt , nisi ut nobis deliberandi saeuitatem impertiantur; postremae eandem nobis deliberandi facultatem praebent. Minus
119쪽
Minus tute procedimus postremas sequentes, quam primas . Sub utrisque tamen aeque dari potest vera liberas. LIBERTATIS DEFINITIO, ET DIVIIIo.
IIo 3. DEFINITIO'. Libertas , sive liberum arbitrium , sue vis illa animae activa, contra quam insurgere quidem potest sophista, at quam rectus homo semper in se sentit, est in humana voluntate plena , perfecta facultas sese determinandi ut vult , S ad quidquid vult . quin a quopiam ad agendum necessitetur, quin illi quidpiam ad agendum necessarium desit ;ita, ut ad re ipsa agendum, aut non agendum nihil requiratur, praeter ipsam voluntatis determinationem; quae determinatio ab ipsa nec coacta , nec necessitata procedit Ioi 4,& roi .rro . DIUISIo I. Libertas primo dividitur in libertatem contradictionis, dc in libertatem
contrarietatis. I. Libertas contradictionis est indifferentia a ctiva voluntatis completae ad volendum , aut non volendum , ad agendum , aut non agendum, ad quid faciendum, aut omittendum. II. Liberta et contrarietatis est indifferentia activa voluntatis completae ad aliquid faciendum , aut ejus oppQ situm exempli gratia adactum honestum eliciendum , aut actum vitiosum .
Homo Deus Iibertatem habuit contradictionis ad bonum quod fecit, dc quod omittere poterat ; non tamen habuit libertatem contrarietatis ad bonum , & malum , ut ceteri Irabendhomines. In illo enim voluntas humana ex intima cum voluntate divina conjunctione cujus cumque mali moralis I nccessario incapa X erat. Dos. DIVISIO II. Libertas deinde dividitur in proximam, & remotam.
I. Liberta/ proxima est plena, & persecta li
120쪽
bertas, seu plena, & completa facultas aliquid actu faciendi. II. Libertas remota est plena, & persecta libertas , seu plena , dc completa facultas sibi medium comparandi , quod non habetur , de quod ad actionem est necessarium ; sive obsta iaculum removendi , quod adest , dc actionem impedit: Exempli causa , posta necessaria gratia Diapernaturali , ut homo agat cum merito in ordine ad salutem; qui modo supernaturalem graiatiam actu non habet ad praeceptum implendum necessariam , habet tamen actu supernaturalem gratiam, qua potest ad Deum oratione confugere ; habebit libertatem proximam ad orationem , dc libertatem remotam ad implendum prae ceptum , qubd opus gratia oratione obtenta illi reddet persecte possibile. Libertati opponitur necessitas tum intrinseca , tum extrinseca Io 97 dc io98 .iio6. NOTA . In intrinsecis voluntatis nostrae determinationibus liberum cum pure VO-luntario non est confundendum. I. Omnis actus liber semper es voluntariuu ;elicitur enim electione voluntatis . Exempli
causa , quum aliquid in Dei obsequium facio
naturae molestum , sentit voluntas mea , sese ad actum arduum determinare, se jucundae propensioni obsistere ; At nihilominus dc hunc actum vult, dc hanc sui victoriam; ad quae sese ipsa determinat , dc animadvertens moti vicducta praesenti suae propensioni praesiuendis, quae dc electionem, Ac actionem suam determinant.
Haec animae volitio est actus liber simul , &voluntarius.
II. Non tamen omnis actus voluntarius est liber; patet enim, actionem cum delectatione. oc voluptate seri posse, quae libera non sit. Exempli gratia, infantulus lactans , usu rationis carens, sine quo non est libertas , volun-