장음표시 사용
181쪽
vaνIa aius Potentia . I tramiti Itur, haec animae operatio amittitur, non ipsa animae substantia , quae sine hac naturae suas operatione stare potest. Anima humana in ipsis spiritualibus operaistionibus a materialibus organis pendet ut praeteritorum reminisci possit, debent haec organa, quae ejus sedem in cerebro constituunt, facile,& ordinate concussa antiquas vibrationes habere , quas habuerunt quum res , cujus reministi vult, percepta fuit . . quum haec organa, a quibus praesertim hareanimae operatio pendit, aut perturbantur, aut valde rigescunt, memoria amittitur: perit enim causa occasonalis, quae praeteritas ideas seu sensationes iterum excitare debet. Tunc memoria perseverat quatenus facultas iners , & suis operationibus orbata, non quatenus facultas libera apta munus suum optime exequi ir 74 .
11s6. OBSERUATIO . Certum est saepius
maximum inter animas humanas , cognitioni inbus , ingenio, commendandis qualitatibus diis Lerimen essb. Undenam tanta diversitas λ num tantum ex diversa organorum, quibus conjunctae sunt,&a quibus in suis ustineribus pendent, persecti O-ne , an ab intrinseca, is obstantiali natura in aquali perfectiona Animae humanae omnes ne intrinseca persectione aequales sunt, aut aliae aliis persectiores Problema hoc magnum
facile proponitur, at solvi nequit. I. Non est demonstratum , omnes animas humanas aquali intrinseca, is substantiali perfectione donatas esse.
Qua solida probatione ostendetur , Pradonianimam intrinseca, & substantiali ingenii persectione animae Cornelii aequalem esse λ Nero-
182쪽
nis nimam humanitate animae Titi intrinseca persectione aequalem esse Quare Deus, qui tam Varios omnibus cujusque speciei individuis perfectionis gradus impertitur, quae observatione dignoscimus ; animis humanis quoque, quas in se observare non possumus , diversos persectionis gradus impertiri non potuerit
II. Demonstratum non est, humanas anmaria trinseca perfections a uales esse .
Qua solida ratione probabitur animam ingeniosissimi hominis animae hominis perpetuo hebetis persectione intrinseca non esse aequalem Quid opus est, ut prima alteri omnino similis evadat, saltem apparenter λ fatis est magna organorum, quibus conjuncta est, perturbatio. III. Potest ergo cognitionum, ingenii, laudandarum qualitatum in animis diversitas aeque tribui aut diversae corporeorum organorum persectioni, aut intrinsecae persectionis diversitati, aut utrique causae simul; nulla hac in re habita aut habenda certitudine. ACTIO DEI, ET RERUM CREATAR .
H37. OBSERVATIO. Magna olim fuit &
nunc temporis est inter philosophos de Dei,
, rerum ereatarum actione' controversia ; ut
alibi indicavimus quum de causis effcientibus,
ct occasionalibus ageremus. I. Peripatetici sequioris aevi res creatas qua eumque sive materiales , sive immateriates, V lunt esse causas escientes omnium suarum Uerationum r Deum vero, tantum cum illis adactionem immediate concurrere . i retra , o I 2I3 . II. Vult Malebranchias, Deum In unἰver natura esse unicum agens ; ipsum solum , in
corporibus actionem, di motum, in spiritibus ideas
183쪽
varIa eius Potent; . ita deas, sensationes, judicia, & volitiones producere . III. Iuxta maximum recentiorum philosoph Tum numerum, substantia materiales nullam a se actionem εa bene s spirituales in dλεν fuismodi eationibus partim a etiva , partim passiva Iunt. Non tamen omnes consentiunt de iis ,
in quibus substantiae spirituales activae, & pas.
svae sint. Secunda hac sectione in quatuor articulos distributa ostendere conabimur in quibus ani ma humana activa sit, in quibus passiva. Primo articulo de animae potentia intellectiva agemus, altero de affectiva , tertio de motrice , quarto de suaru in operationum ad fluidum an iis male relatione.
POTENTIA INTELLECTIVA ANIΜAE HUMANAE.
animae humanae, sive intellectus humanus est anima ipsa considerata in ordine ad modum cognoscen)i, judicandi , ratiocinandi ; quod &suas ideas respicit, dc sua judicia, & sua ratiocinia , & cognitiones suas quascumque .
Potentia haec animae activa ne est , an passiva p hoc inquirere pergimus, diversas modifi-Cationes perpendentes, quas resipicit, & quaaerum vel principium est , vel subjectum , vel
EAE ANIMAE E MANAE. Alibi susus egimus de idearum origine, natura , certitudine, quam iaciunt. Hic itaque
184쪽
1 3 4 Τιρονἰa anima humana. ipsarum ad Potent Iam intellemvam earum vel subjectum, vel principium relationem tantum indieabimus 39et, 4sa , 47S 3. xi 39. ASSERTIO. Verosimila es, Deum e
se tinteam primordialium nostrarum idearum lea am incientem p animam vero esse plurium, kdearum , quas aἡ ργἰmordialium simiΠxudinem,
O his dirigentibus sibi comparat , eausam ess-
EXPLICATIO. Nos docet sensus intimus, animam ideas, sive spirituales imagines habere objectorum plurium tum sensibilium, tum in sensibilium. Quae vero: harum idearum est causa essiciens
I. Docet experientia , dc ratio , non posse animam sibi primordiales rerum Ideas comparare , quarum rerum nullam antea implicitam vel explicitam ideam habeat. Non possunt ergo primordiales hae rerum ideae, sive imagines in nobis gigni, nisi a Deo, in quo necessario intelligentia omnis est, & a quo procedit. Hac in re anima' passiva est. II. Experientia, & sensus intimus docet , animam posse quas habet ideas innumeris modis simul componere. Hinc nova idea nascuntur, quas anima sibi essicit. In hoc activa est
I DICIA ANIMAE BIMANAE. Alibi quid judicium si satis declaravimus it
Iud ut actum, & ut potentiam considerantes.
Nie illud ut actum considerabimus i 78, 9
EXPLICATIO. I. Docemur sensu intimo, animam saepius veram potentiam habere judicia sua suspendendi, eorum motiva inquirendi, repei pendendi , ea quum lubet serendi. IIo
185쪽
ejus Pototia sinteliea a. assII. Nulla convincens ratio probat, animamn 'n. habere veram potentiam actum internum
eliciendi, quo judicat, & qui ab ipsa emanain te illi videtur. . JV. Probabile ergo est, animam esse suorum
judiciorum ea am esse ientem non liberorum tantum, sed & necessariorum. Anima humana ut plurimam palsiva est iii rerum ideis, ex quibus vel necessario, vel libere judicat. At femper aeri a videtur, sive Iibere, sive necessario agat, quum ex his rerum ideis intiis ma judicia sert. Rerum idea praecedit: judicium sive liberum, sive necessarium sequitur , at semper ab ipsa anima productum II I9 . -
HIMAM SPIRITO ANALTSI . xi M. OBSERUAI Io . Terminus υἰνltus varias significationes habet , quas apte distinguere oportet.
I. Signifieat obstantiam immaterialem, I telligentem, cogitationis simul , di sensus, ct moralitatis capacem. Hujusmodi est Spiritus increati . creato νι, substantia a se essentialiter existentis, dc a quo omnia in natura existunt.
Hujusmodi est substantia Spiritus creati hominem animantis, & regentis; animae humanae scilicet. Hujusmodi est substantia tinnumerorum aliorum spirituum creatorum ab humana anima diversorum , quorum natura nihil αδ-ατον, aut repugnans praeseseri, & quorum existentiam, Cc numera ex fide novimus ..Hac fgniscatione terminus Spiritus humano spiritui convenit, at non soli; hunc enim cum
spiritibus ab ipso distinctis confundit, Non ita erit sequentibus significationibus. II. Si
186쪽
186 Τέeονἰa anὶma humana II. Significat humanum intellectum , sue eam animae facultatem , quae res magis, minusve
recte , majori, minori ve facilitate percipit. Hoc sensu dicunt Galli , hominem recto , falso, rudi, exculto spiritu esse. . III. Gallice id fgnificat , quod Latini, aliique ingenium dicunt, sive humani in te Ilectus
non communem omnIbus facilitatem varias rerum relationes dignofeen G.
Hoc sensu Galli hominem ingenio ceteris praestantem dicunt spiritu donatum. At enim vero quibus, & quot non ita merentibus laus haec, & fama tribuitur, quae a recenti Ore a ctore dicitur: Fama , cur nescis
IV. Significat quoque in humano intellecta
saeuitatem res pereίpiendi, quatenus ab inveniendi , aut exequendi facultate distinguitur. Hae s gnificatione humani intellectus facultates tribus vocibus distinguunt Galli , aliam quippe spiritum dicunt, aliam genium , aliam
talentum. Spiritus cito rerum relationes Per Cipit. Genius nova creat, atque invenit, Talentum jam nota, dc in v ta facile percipit,
Tria haec ad bonum, & ad malum i differentia nobis laudem non pariunt, nisi his recte utendo illam mereamur. Si illis utamur juxta Dei voluntatem in veritate inquirenda, in natura investiganda, in bonis artibus, ac disciplinis excolendis , patriae,& hominum bono, in innocentia, & vistut tuenda, in religione, & bonis moribus confirmandis; recte iis utemur , praemium, dc eram laudem promerebimur. Si iis abutamur ad vitium , ad libidinem , ad pravos mores propagandos, ad Deum , de religionem contemnendam ἰ ad innocentiam , di virtutem proterendam; erit hoc eorum fianem pervertere, sese criminibus foedare , ea, que vituperio devovere. Si quando di eorum
187쪽
eius Potan Ia lateIIectἰva. at abusus celebratur, non nisi rectum eorum usum vera gloria comitatur.
Tria haec Dei dona certo sunt natura sua α sine utilia; at abusu noxia, & funesta esse possunt. Hic abusus problema hoc celebre prointulit, quod fortasse nondum solutum est: num
scientia, ct artes ingenii filia moribus, adeoque Bominibus utiles, an nox Ia fueνint. V. Saepius apud Asteticos, & christianos oratores animam significat consideratam ut potentiam intellem υam; eo ferme pacto , quo eorapud eosdem auctores significat potentiam asse ctivam. Hac significatione Diritus, dc ceν uni
versalem hominis divisionum faciunt in ordine ad ideas, & sensus suos eonsiderati ; sive in
ordine admodum, quo res percipit, ct sentit. DIUERSAE HUMANI SPIRITIS PROPRIETATES. x 162. OBSERUATIO. Humanus spirἰιus ea significatione, qua illum considerandum suscipimus, e si anima humana considerata in ordine ad cognitiones suas, sive in ordine ad modum, quo res percipit, atque intuetur. Hac significatione spiritus in hominibus maxime varius est, pro diversis eorum cognitionibus, & proprietatibus. πI. Spiritus latus res Oercipit hilari , ac j cundo aspectu. Iucundus ipse, rebus etiam jucunditatem, atque hilaritatem inspergit , dc grato quodam lepore animos sibi devincit. II. Spiritus falsus, eo aspectu res percipit , qui ipsarum non est proprius, & earum ideas effingit, in quibus deformantur , & naturam mutant. Aut caecus est, aut fallax; deceptus,
aut deceptor. III. Spiritus xausticus, ιο malignus res non percipit, aut exhibet nisi pravo earum aspectu,
188쪽
Quum maledicendi, & mordendi man Ia eo reptus sit, nihil in vita Caesaris, nisi Dyrrarichii pugnam adnotabit : in egregiis Cornelii,
aut Racinii tragoediis aut aliquem minus elegantem versum, aut minus harmonicum , re poeticum hemistichium tantum in medium proseret: in magnanimo aliquo , & praeclaro facinore carpet agendi causam, quam pravam supponet, aut fingeti modo in ceteris nihil boni, plurimum mali invenire possit , nihil vituperium curabit, quod sibi pariet. IU. Spiritus elegans, is argutus, res exhibet ingeniose, & elegantibus allusionibus convestitas . Praesefert aut perfectiorem percipie di quidquid in rebus elegantius est facultatem, aut versatilem imaginationem, qua omnes rerum sinus permeat , & colorum vel minimas
veluti varietates assequitur. Ν - .
U. Spiritus pst undas intima rerum penetrat, quavis ex parte illas intueri nititur, & omnes earum relationes dignoscere priusquam judicium serat. Ideas habet robustas, amplas firmas , quibus judicat. ι- UI. Spiritus praOeeupaeus, res videt, aut exsi-bet, non ut sunt, sed uti a suis praejudiciis , ἐκ inordinatis affectibus pinguntur. - Si Deshoulieres audias, Racinii Phaedra eo temnenda tragoedia est. Si orgonem audias , Tariussus probatissimis, atque honestissimis moribus homo est.
Spiritus praeoccupatus rerum veritatem , ac meritum ex sua praeoccupatione metitur r se--ctarum, atque factionum hic spiritus est. - VII. Spiritas verus , seu rectus Vero earum aspectu, verisque earum notis res percipit, atque exhibet. Nec judicia , quae de iis fert , sive illis faveant, si ve opponantur , aut Propriae utilitatis , aut pravorum affectuum influxu vitiantur. Ueritatis , & justitiae amans ,
eas semper colit, illisque obsequitur. VIII.
189쪽
eius PotentIa intestisiva . is' VIII. SpIritus litui us in rebus semper false , & impugnanda videt, & obiicit . Futiles xationes solidis praesert , neque harum vires sentit, cavillationibus nimis gaudens. Inter varia spirituum genera , hoc ad veritatem inquirendam omnium ineptissimum est; nullus enim spiritus minus hoc opportunus est ad verum a falso secernendum. IX. Spiritus aeuius dum ea in rebus intuer. vult, quae ceterorum hominum passim aciem eia fugiunt, ideis mergitur nimis abstractis, & pr cui conquisitis ; ratiociniis implicatur nimis acutis, & parum solidis; viis oberrat insuetis, re parum perviis, quae a recta ratione, dc a communi hominum sensu teri non consueve
forte veritatem assequitur, sam nimis at tollens, ac veluti dissecans enervare, ac de struere videtur; saltem ita eam profert, ut ab aliis percipi nequeat, adeoque ut ceteros sua
X. Spiritus solidus in suis judiciis , ae deis terminationibus immotus est; nec tamen nisi matura, & attenta deliberatione judicat, aut se determinat; nec a statutis recedit, nisi quum novis illi a ratione luminibus propositis, videt a prius statutis esse recedendum . XI. Spiritus solidus a pertinaei diversius est;
hic enim ab arrepta opinione non removetur
neque quum ratio ostendit, iniuria se, &falso judicasse.
XII. Spiritus audens , libere cogitat, atque agit ratione duce, nihil territus neque a Praejudiciis, quibus ratio oppugnatur , neque ab incommodis in ea sequenda perferendis, neque a molestiis, quae ita operanti imminent : de
hoe spiritu sequenti definitione agere pergimus.
190쪽
x163. DEFINITIO. Spiritus audens , suct dantia spiritus , de qua tanta viginti , aut triginta jam annis dicuntur , quaeque sortasse nondum definita est, in eo sta est, ut libere cogitare, & agere non vereamur ratione dia Ce,& praejudicia contemnentes , quibus oppugnatur , & incommoda superantes, quae subeunda sunt, & pericula non timentes, quibus ObjIeimur illam sequentes. Exempli gratia: I. Iulius Caesar primus arbores sylvae sacrae securri serit. Hoc audet, frustraobluctante populari praejudicio, quod hoc impium Opus execrandum facinus putat, a quo innumera infortunia sint oritura. II. Iunius sirutus filios tyrannidi faventes,& reipublicae hostes capite damnat , naturae
pro natis clamantis vocem negligens, quae Πλ-
triae filios praeserendos suadet , & barbaram erudelitatem esse dicit judicii hu'us severitatem legibus tuendis, & reipublicae servandae necessaria in .
III. Attilius Regulus perorat , ne Romani captivi, inter quos & ipse recensebatur, cum Carthaginiensibus permutentur, aut redimantur: ita vero coram Senatu sententiam dicit , etsi
exquisitissima hinc sibi supplicia imminere videat: vitae tamen amori obluctatur, eamque profundere non veretur consitum dans patriae profuturum.
IV. Fabius Maximus cunctari pergit, & in
Hannibalem pugnare recusat, frustra contra insurgentibus clamoribus popularibus cunctatio nem hanc improbantibus, ct pudendum timorem dicentibus summam viri huJus prudentiam,& in re militari virtutem.
V. Athanasius taculo barbaro, dc sectario- tum furore ςxςcrando, masno pectore, mira