장음표시 사용
211쪽
alias Potentἰ AAa. et Tradrῖdens, atque jucunda erit Z minus ne homini gratum erit sibi posse rationem reddere diversorum motuum, ac sensuum, quibus ejus cor agitatur, & qui suos affectus esciunt: nostere primum, & unicum germen, a quo universi hi affectus tam varii , cum omnibus eorum varia
tionibus. & filiationibus propagari debent: eos omnes videre ab eodem fonte derivatos , ab Amora proprio scilicet , cum omnibus notis quibus distinguuntur , cum omnibus gradibus , quibus diversi sunt , cum omnibus principiis , quibus roborantur , quae illos transformant , aut extinguunt AMOR PROPRIIS MAGNIM MOBITE BIMANORUM AFFECTI M.
ars 3. DEFINITIO . Amον proprius est ille amor sui. & rerum omnium propter se, qui humanos omnes affectus excitat , qui in hominibus & virtutes, & vitia procreat, prout beis me, vel male dirigitur. Deus ad imaginem suam hominem condens, universae homini substantiae , instinctum hune energicum , is in amissibilam veluti immiscuit , quo ad se ipsum amandum fertur , quo omniasbi utilia , & commoda comparare studet , quo se veluti centrum consderat, ad quod entia omnia in activitatis suae sphaera sita rei
Instinctus hie infinite activus quibus viribus hominem non urget , ut omnia sibi obtineat , quae & ejus existentiam , & ejus selicitatem
Instinctus hic infinite irritabilis , quo impetu hominem non excitat , ut contra eR quaecumque pugnet, quae jucundas ejus voluptates, gratas sensationes, gaudia quaevis impedire, tol-jere, ac minuere possunt
Instinctus hie infinite iseundus omnium in homine affectuum fons est , ct origo ; ab eo
212쪽
x11 Tἔeονἰa anἰma humana. . virtutes omnes, & vitia, benevolentia, odium excitantur , & ad agendum provocantur ἔ &quum contra se pygnare videtur , sibi ipsi pugnat. AMOMA PRAECIPI M. II 84. Amor proprius est eommunIs origo Imέomane virtutum , vitiorum , desideriorum , timorum , benevotin ria , ct aversionis , uno verbo assectuum omnium , sive liciti sint , sive ulieiti.
EXPLICATIO I. Satis est vel paululum animadvertere quid in anima nostra contingat , ut saltem confuse moralis hujus axiomatis veritatem percipiamus; ac videamus, semper esse Amorem proprium bene, aut male directum priniscipium motuum omnium nostrorum internorum quibus agitamur, determinationum omnium liberarum, quas Capimus, actionum omnium seu virtuti consormium , seu vitio turpium , quas
- II. At quum amorem proprium affectuum mnium , atque humanarum actionum universiain lem motorem facimus, non illum semper Am rem proprIum inordinatum esse contendimus, in se veluti, & in suis motivis vitiatum , atqucteorruptum. Hoc esset veritatem ejurare, &philosophiam evertere perversa homines calumnian
di libidine, & in illis vitia tantum , aut falsas virtutes detegendi desiderio. Est in homnibus & amor ρνoprius ordinatura qui cor humanum humanis, &divinis legibus, honestatis , & religionis principiis subiicit ; &Amor propylus Inordinatus , qui cor humanum suis effraenatis appetitibus tradit, frustra ratione, & religione contra inclamantibus. Primus virtutem, alter vitia parit, & crimina; ut in philosophia religionis ostendimus. III. Ut ostendamus qua ration ς amor pro
213쪽
εjus potentia fansitisa. ar prius magnus potentiarum affectivarum 'animae motor sit, illum in praecipuis humanorum affectuum propaginibus cons derabimus. Facile inde erit percipere, qua ratione Prin-eIpium hoc morale generi cum fieri possit , seu quomodo etiam iis affectibus adhiberi possit . quos flentio praetereundos arbitramur. VOLNPTATIS APPETIT , DOLORIS TIMOR.
Ior , ait sapiens quidam, magni duo mundiis magistri sunt; primi illecebras vitam amareis faciunt: alterius metus aliquando ad illamis perferendam est necessarius . Ab amore proprio oritur voIuptatis appetia sus , sive motionum illarum sensibilium , &gratarum , quae animam excitant , atque titit lant, & novum illi, ae jucundius existentiae,& vitae genus impertiri videntur. Ab amore proprio oritur quoque doloris tiamor, sue illius status m. olestissimi, quo anima excruciatur, &quo existere illi supplietum est; quo ad compositi dissolutionem adduci videtur Per tormentorum , ac convulsionum seriem , cujus aspectus magus sertasse re ipsa molestus est . I. Voluptatis lueeebris Providentia nos vi tam, & valetudinem curare facit, nos ceteris hominibus adjungit, ad Deum ipsum nos trahit. Exempli gratia. Est voluptas, quae edendo percipitur , qua
urgemur corpus , dc vires alimentis reparare.
Non satis in his solliciti essemus, nisi necessitates nostrae voluptatem nobis non parerent.
Est voluptas societatis utilitati, & jucundi tali conjuncta , quae homines invicem jungit, ct sociat, sive domestica , dc oeconomica societas attendatur , sive civilis , dc politica .
214쪽
Duplex haec societas , Dei finibus plane con-Drmis, cito solveretur, si amor proprius, &voluptatis appetitus illam non solidaret. Est voluptas a Dei infinite boni, amabilis,
benefici, veri parentis nostri, aeterni nobis faturi gaudii cognitione percepta, quae ejus ami. citiam, ae possessionem nobis ambire facit. Non ergo voluptas Omnis prava est, & con demnanda: voluptate enim utitur Divina providentia, ut hominem ad finem illi propositum adducat. II. Doloris metu nos quoque Providentia vitam amare facit, nos ceteris hominibus sociat, in officio continet. Indigentiae motus inertem ad laborem excitat. Vituperit , & supplicii motus improbum a maleficio retrahit. Mortis timor , & dolorirum, qui ipsam sibi inserendo perserendi sunt,
desperantis brachium continet. AE ternorum suppliciorum metus peccantem deterret , saepius. etiam ad Deum reducit.
1 86. NOTA I. Voluptas & ad sentientem,& ad societatem, & ad Decim relata conside rari potest. Illicita est , & reprobanda , quoties natura sua aut gaudentis, aur societatis bono , aut Dei praeceptis contraria est. I. Ab hoc morali principio, cujus certitudo, & evidentia satis se ipsam prodit , facile est plura rectissima consectaria deducere , quibus innumerae illicitae, & pravae voluptates Proscribuntur, quae tantum valent vires enervare,
discordias, & dissidia in societatem invehere , Dei ordinem, & providentiam pervertere, humanum genus in suo ipso fonte extinguere , ct hominem ad perpetuam Dei auctoris sui oblivionem adducere. II. Generatim voluptas illicita, & prava est, quum aut a naturae lege, aut ab aliqua positiva lege immediate, vel mediate a Deo emain
215쪽
eius 'ostentἰa sensitisa. et Is rante proscribitur; quum alicu, ex sacris moiarum principiis vel ratione, vel revelatione notis adversature quum religiosurn , ac debitum cum Deo commercium vel destruit vel infinismat , nos ad sensibilia illegitime conve tendo. I 187. NOTA II. Voluptae dicitur quaevis perceptio , quam anima potius habere vult , quam non habere. Molestia , dolor dicitur perceptio quaevis, quam anima non habere pomtius vellet, quam habere. Voluptates, & m lestiae infinitum variae esse possunt natura, d ratione, intensitate. Voluptatum summa folieitatem constituit ;molestiarum summa in Iieitatem. Felicistatis, is in elisitatis astimatio in suis diversis speciebus videtur esse productum ex in tensitate voluptatis , aut molestiae in durationem.
at 38. NOTA III. Voluptates , de molestiae
omnes ad animam ipsam evidenter pertinent , non ad corpus, cui conjuncta est . Quaecumque enim ab objecto in sensius meos impressio sat, evidens est , hanc mihi non suturam nisi mo=um pissicum , nunquam vero VO-luptatem , atri molestiam, nisi ab anima senis
mare voluptate , & molestiae re ipsa non nisi animae perceptiones sunt . At hae perce ptiones inter se diversae sunt, quatenus aliquae ab externorum objectorum in sensus impressonibus exoriuntur, aliae ab ipsa anima exoriri
videntur. Primat eouoνἰs et Muptates , aut molestia di-euntur : sint hae sensationes naturae . Postremae dicuntur anima voluptates , aut molestia Isunt hae sensus nostri. Sensationes igitur , &sensus duo sunt distinguenda s 1i 76 ).ra . NOTA IV. Binae hae diversiae voluptatum, di molestiarum species ad animam tantum
216쪽
216 Tέρονἰa an ma έumana. tum pertinent; anima tantum enim sentit. At quaenam determinate est earum natura I. Voluptates eo poris sunt sensationes orga ianicae, & mentales , quae animam alliciunt , di quas ipsa experiri gaudet. Molestia eorporis sunt sensationes organicae, di mentales animae ingratae, quasque ipsa experiri metuit. Sensationes organicat nihil ad animam speiactant, nisi quatenus suarum sensationum mentalium sunt causae vel esscientes, vel occasio
nales. II. Anima voltiphates in tribus gratarum, ae
iucundarum perceptionum generibus positae e 1. videntur : primo in placida jucunditate , quam pariunt virtutis exercitium , osscia sancte obita, intimum conscientiae testimonium . deinde in vivida jucunditate , quam parit veritatis inventio, aut contemplatio sive in physicis, sive in mathematicis, sive in moralibus, sive in pure intelligibilibus . Tertio in suavi jucunditate, quam parit ceterorum hominum sibi comparata benevolentia, & existimatio. Anima molesta positae sunt in desectu trium
horum felicitatis sontium , di triplicis hujus Perjucundae, ac pergratae perceptionis ἱ & in criminis admissi stimulo, vel in probro inscitiae , vel in odii, & infamiae horrore intime
perceptis. riso. NOTA U. Anima , ct eo oris voluptates aliquando valde proximae videntur. Iuptas amicitia, exempli gratia , aliquid habere videtur & de corporis voluptate ratione
sensationum , ct aliquid de animae voluptate
ratione quorundam lentuum a sensat onibus non pendentium. Idem dicamus de anima , ct eorporis mole
sit, . Amici interitus. Exempli gratia , animam meam dolore summo afficit; hujus vero doloris
praecipuum principium Osi ςςssatio tenerae illius
217쪽
ajus potentia sensitiva. 2I7 necessitudinis , qua devinciebamur , quamque sentire magis possumus, quam verbis explicare. x I91. NOTA UI. Inter animae mole ilias, di voluptates nonnullae sunt , quae ab intima sua perfectione, a sua morali sensibilitaria procedunt; ab illa scilicet vivida sentiendi vi ,
qua ceterorum bono gaudet , malo tristatur , eorum praecipue, quibus amore magis conjuncta est. Hinc praeclarum problema hoc exortum est, quod nobis a tribus vestalibus aspera in solitudine viventibus, ac pietate, & ingenio maxime commendandis propos tum fuit , scilicet: se ne moralis sensibilitas bonum quoddam , aut malum, felicitatis ne , an infeIicitatis prin-
En tibi, mea sententia , vera principia , a quibus praeclari hujus problematis. & fortasse ' omnium in philosophia sensus dissicillimi solu-l tio peti potest. I. Certum est primo , se licitatem esse sium.' mam perceptionum jucundarum ductam in earum intentitatem; ut infelicitas est summa per- ceptionum ingratarum ducta quoque in earum intensitatem .' II. Certum est deinde, sens bilitatem mora' lem plurimum addere bono , ct malo plera-
' rumque ex nostris pereeptionibus ordinis moralia .
Quaeritur itaque quid ex una parte anima sensibilis lucratura, quid ex alia amissura sit.' Anima insensibilis nobis automatis species' quaedam videtur, seu naturae mutilat, & abor livae , quae in ordine ad sensum id est , quod anima hebes, & stupida in ordine ad intelligentiam, & cui nec bonum datur, nec malum saltem in ordine morali. Anima sensibilis natura est omni ex parte completa, & animata, omnino vivens, di agens, omnino voluptati, dc dolori obnoxia, sive iu
218쪽
Illa huic praestabit in dolorum summa, qu sex naturae vitio, & imperfectione non sentit. Haec illi multo magis praestabit in veluptatum summa, quarum delicias ejus natura viviis da, magisque energica multo magis sentit. III. Definitum non est , omnia molestiam eia se, & infelicitatem in perceptionibus molesis , quas moralis sensibilitas nimium saepius parit. Si eorum, quos diligimus , mala sensibilem animam nostram alliciunt , tunc quoque illi
obvenire videtur interna voluptas, ex hac do Iorum participatione I porro haec quoque taci inta, sed vera voluptas, qua sensibilis anima nulla ratione carere vellet, inter voluptatum sum mam recensenda est.
Plura ingrata vidi, aiebat sapiens quidam , quibus contristatus non fuissem, si eaecus suissem. Non tamen propterea aut oculis orbari, aut caecus natus esse voluissem.
BENEVOLENTIA, Θ AUERSATIO. 1iga. EXPLICATIO . Ab amore proprio exoriuntur in nobis odium, & benevolentia , antipathia, & sympathia: quos sensus satis experientia noscimus, & definiendo tenebris obvolveremus; sensus enim quidam sunt, qui definiri nequeunt; atque ex hoc genere hi esto
I. Meritum in s gne aliquando odimus , aut odisse sollicitamur; a nobis enim publicam,
quam ambimus , attentionem avertit. Superisbiam odimus; se enim stulte exaltans , nos deprimere velle videtur . Avaritiam odimus; animam enim asperam, dc misericordiae nesciam indicat, auri tantum amantem, quaeque nullo pietatis , ac beneficentiae sensu tacta non nisi nocere nobis posset. Injustitiam odimus; manifesta enim est animi disposito ad damnum in bonis, aut in honore inserendum . Crudelita.
219쪽
tem, & ferocitatem odimus, implacabilem ulciscendi libidinem, nimiam asperitatem ; hae
squidem noxiae qualitates sunt, a quibus mala nobis timere postumus. Rusticitatem, obscoe nitatem , impudentiam , sordes odimus; sive quod haec vi tia non nisi ingratas in nobis ideas excitent ; sive quod in subjecto turpes, & contemnendas qualitates indicant, unde non nisi
quid ingratum , ct molestum expectari possit .
II. Contra vero justitiam diligimus , nostra
enim jura, dc bona tuetur; beneficentiam, quod propensionem praesesert ad nobis pro opportuni tate benefaciendum; clementiam . quod nobis indulgeat, atque ignoscat; fortitudinem, quod nos protegat, ac defendat; modestiam , & humilitatem, quod nos honore , & reverentia prosequantur. sapientiam, & prudentiam, quod nos erudiant, ac dirigant. Cetera. ri 93. NOTA. Habet aliquando anima sympathias quasdam, & antipathias in deliberatas,
quarum nulla apparet causa , aut ratio. Hae quoque ab amore proprio enascuntur.
Exempli causa, duos video ludentes , quos nunquam alias neque de visu novi, qui neque me norunt , nec mihi ratione ulla conjuncti sunt ; quare non fere semper uni prae altero
faveo ideo hoc est, quia unus mihi vel aspectu, aut voce, aut indole satis detecta adride
Fieri etiam potest, ut alteruter mihi , boc non animadvertenti , similitudinem quandam exhibeat cum aliquo mihi amicitia conjuncto; aut ut alter alicui smilis sit , qui aliquando mihi infensus fuerit, &aversationis semina in me reliquerit ab eis omnibus, quae illi similia esse possunt. Porro hoc amori proprio satis est, ut inde naturaIis sympathia elicitetur, aut mintipathia .
220쪽
PROPENSIO AD SOCIETATEM.tis 4. EXPLICATIO. Ab amore proprio in
hominibus oritur propensio ad societatem , sive ad simul eonvivendum. I. Certum est, propensionem hane In humana natura haberi, in universo enim orbe ejus eia sectus manifesti sunt. Quum vero in universo hominum genere propensio haec inveniatur, certum est, a Deo humanae naturae datum esse vinculum quoddam , sive Deretum impulsum , quo voluit homines simul jungere, ut socialiter viverent ut certum est, apibus, & Armi eis aliquid indidisse,
quo ad smul vivendum ducerentur , quod lupis, ursis, falconibus non indidit. II. At vero quid es vineulum hoe fecretum , seretus hic impulsus , quo ad focialiter vivendum homines immediate propendent est amor proprius, est commodum, & voluptas , quam in sociali vita experiuntur. Omnibus hominibus easdem facultates intelia Iectuales , & sensibiles Deus impertitus est. Hinc in illis eaedem exoriuntur necessitates , iidem sensus, eaedem notiones magis, minusve explicitae boni, & mali phy sci, commodi, aut noxii humano generi. Hinc quoque unanimis in illis opinio enata, si socialiter vivant, sesbi posse utilitatem, & cognitiones mutuo parere; se ita vivendo posse molestiarum summam multo minuere , voluptatum summam multo augere. Hinc ad societatem propenso. III. Sine legibus societas stare nequit. Hi ne unanimi si eorum consensus in inquirendis in anima ipsa sanctionibus faerae, Zc inviolabilis legislationis, quam a natura ipsa sibi insculptam censent, dc quam uniυe alem humani generis legem appellant. Hinc unanimis quoque eorum consensus de virtutibus ab hac universali lege