장음표시 사용
191쪽
pugnat , seque tamquam murum aereum errori , & impietati objicit ; nihil calumniae rata
hiem veritus ejus famam discerpere nitentis , neque proscriptiones, & exilia, quisus vix iliali sepulcrum superest, quo celatus persecutorum haereticorum iram vitare possit. UI. Fenelonius in re dissicili , maximeque periculosa audacter eam fert sententiam, quam Regi gloriosam, ac decoram arbitratur , sese fidenti animo procellis objiciens , quas ita in se ab avaritia , & perversa politica excitatum iri non dubitabat. Haec est fidentia spiritus, quae si perseveret, fit ianimi fortitudo. Porro haec commendari non meretur nisi, quum rationem ducem sequitur,re justitiae, ac virtuti est consentanea. Si fractus illabatur orbis impavidum ferient ruina. IMA ATM ACTIVA, ET PASSIVA.
xx64. DEFINITIO. Quum sese mens explicat evidentibus imaginibus, illustribus similitudinibus, vivida, ct res pingente dictione, tunc
magisalso habetur, eaque activa , ct creatrix, nec Cum passiva confundenda, quae omnino diversa est. L Imaginatio activa est animae facultas rerum imagines creans , atque praesentes exhibens. . Haec in anima intrinsecam activitatem
supponit ; ipsaque animae energia , ct functio est.
II. Imaginatio passiva est animae aptitudo ad extrinsecas impressiones admittendas . Haec in anima intrinsecam tantum aptitudinem supponit ad actionem suscipiendam , quae illi communicabitur .
Prima est imaginatio Cartesi, Neutoni, Milotoni, Virgilii, Homeri, Demosthenis, Archi -
192쪽
medis: qui omnes naturam arripiunt, ut illam intueantur, & pingant. Altera muliercularum, & puerorum imaginatio est, qui omnes illis oblatas impressiones admittunt; & phantasmata , quibus illudu
II 63. NOTA. Praeclara haec animae faculistas, a qua cogitationum, & sensuum nostrorum en egia pendet. duplex haec imaginatio fere semper & utilitatem parit, &incommodum, tum in ingenii operibus, tum in vitae usibus. I. Imaginatio activa Physico , Geometrae , oratori, Poetae utilis est ad rerum imagines , quibus student , illis vivide , & permanenter referendas . at ratione semper regi, ac duci debet. Imaginatio a ratione seiuncta saepius caeca δ& fallax est: sne imaginatione ratio sere sam- per arescit. In humanis cognitionibus imagina tio intellectum elevat , effert , & aliquando devium trahit : ratio intellectum illuminat, dirigit, perficit: ambae simul insigna ingenium pariunt, quale in summis viris admiramur. II. Imaginatio pasυa , quae quo vividior est, eo debiliorem animam indicat, & plerumque noxia magis, quam utilis est, pueris prodesse potest, quos suis crepundiis oblectat, ridiculis amantibus, qui hisce imaginibus magis exardescunt, ct insanis quibusdam, qui aliquandophantasmata quid verum putant. BIMANI INTELLECTUS VITIA.
1166. OBSERUATIO. Imbecillitas , stupiditas, stultitia, furor sunt in anima humana potentia intellectiυa vitia . Quum itaque vitia snt potentiae percipientis, & judicantis, rationis vitia sunt, quae tandem est intelligerula
193쪽
eas habet, quas nec distinguere stit, nec comia parare , nec sejungere, nec generi cas reddere. Qui ideis caret intelligentia caret: qui ideas non habet, quas intueri, & praesentes habere 'possit , animadversione caret; qui ideas non habet, quas simul comparare possit, judicio caret . Qui ideis caret, quarum relationem perricipere possit , ingenio caret ἔ qui ideis caret quas dividere, conjungere , comparare possit , imaginatione, & inventione caret. ImbeciIlitatis flatus, qui ct ab origine , rea morbo esse potest, ct qui aliquo pacto magis, di minus admittit , omnes has naturales animae qualitates re ipsa excludit, nempe intelligentiam , animadversionem, judicium, in ingenium, inventionem. Visus est Lockius opinari, imbecilles mediam luandam entium classem inter hominem , &ruta constituere. Hac in re lusisse, non philosophatum fuisse, putandus est. Quot a rationis statu ad imbecillitatis statum declinarunt
num proinde naturam mutaveruntὸ num proin
de quid medium inter hominem, & bruta eL secti sunt i
, udicandi acti vitate caret. Ideas habere potest, at non illi quum opus est occurrunt, memoria, aut perceptione deiiciente. Sentire potest, percipere, judicare; at in ipso adeo iners sensus est, tam lenta perceptio, tam tardum judicium , ut ad omnia, ferme ac imbecillis, ineptias sit.
vidas habet . At eas perpendere, & dirigere ineptus dum conjungit monstra facit. Ideas jungit invicem pugnantes, harumque idearum chi
Quum ad hoe judicandi vitium accedit im ginationis estervescentia, & impetus, motusquαxo m. I I. I in
194쪽
In organis violentus, & convulsivus, tunc. u- νον est , aut phrenesis et supremus stultitiae
' 'thgit stultu, ideam sui ipsius ideae mi in in
ditae regis Marochii, aut hominis vitrei , is iam dicet Marochii regem, aut vitreum . si se regem putat, omnes sibi obsequi praecipiet asiis vitreum putat, omnium contactum sedulo
ό, NOTe . ideae nonnullae sunt, quae
natura veluti sociantur: eas conjungere sapientia, est : aliae sunt natura veluti dissidentes zhas eoniungere stultitia est. Si accurate homines considerare velimus , quum ideas conjungunts, ex νidie uiasson unctionibus plures fortasse, quam putabamus, in hominibus stultos Inveniemus. I Mulierem novimus ceteroqui recte sentientem, quae summo odio seles omnes habebat :quod olim feles passerem canarium sibi carissi-Hujus exosi selis ideam ipsa ad universa miseelem selium stulte extenderat . . II. In faenaticis idea hominis aliter, ac IpH, sentientis, & idea hominis exterminandi nunquam sejunguntur : semper con unctae proin
III In pueris, quorum memoriam, α Imaginationem fatua nutrix spectrorum nocturno iarum fabellis vitiavit, idea tenebrarum, re adeaspectrorum, quae fortasse nihil habent , quo
conjungendae sint, ita iunguntur, ut tapius deinde illas sejungere nequeant , neque ab inanI-bus hisce terroribus liberari . 1168. NOTA II. Stulti aliqui sunt omni ex parte stulti. In his nullus rationis usus. Alii sunt aliqua tantum in re stultI, in ceteris sana mente. Eorum caput est aut ut a nistiquus liber, in quo magnae lacunae sunt , aut organum aliqua tantum tibiarum parte dis
195쪽
ns Potentia taleIlectiva . hyssollum. Omnia recte procedunt quamdiu extra laeunas sumus, quandiu consonas tibias excitamus: extra haec nullus ordo. -
169. NOTA III. Stupidus, dc imbeeillia , stultus, & phreneticus in aliquibus smiles sunt, in aliquibus dissimiles. Omnes ratione cArent,
I. Stultus ideas iungit invicem pugnantes , dc disparatas: monstrons propositiones profert, quas principia esse vult et ex his aliquando satis exacte ratiocinatur.
II. Imbecillis minimum in ideis iungendis
ad laborat; eas non alligat: principia ex iis non statuit: nullo pacto ratiocinatur. III. Phreneticus aliquando ratiocinatur, sed lurore semper periculo .
IV. Stupidus in tardis, lentisque suis ludi.ciis, dc ratiociniis aliquid rationis lumen o stendit, quod tamen nihil perspicui , ac certi habet . Quaenam horum intellectus vitiorumaea a phyma sit alibi investigabimus 123 7 .
ID SIT RECTO SENSNS MORALIS. raro. DEFINITIO. Quae anima eertum lumen habet, & exquisitam Ientiendi vim quam
recte rerum quarumcumque convenientiam ,
elegantiam, perfectionem sentit, & quanti par est facit , illa rectum se iam moralem habere dicitur. Sensum hunc a sensu physico, sensatione scilicet illa intima ab organorum vibra tione orta distinguas oportet. Rectus hic sensus M aliquid habet ab ingenio percipiente , re a ratione judicante; neuter tamen est. I. Rectus hic sensus non est tantum ingenium, sive illa animae facultas, quae rerum relationes magis minusque sensibiles, remotas, complica tas facile assequitur sunt enim acri ingenio praediti, qui recte hoc sensu carent , seu qui nec recto hoc sensu quidpiam elucubrare, nec Ia iu
196쪽
ro 6 TMoria anima ιuman. . In aliorum elucubrationibus rectum hune lenissum dignoscere seiunt. II. Rectus hic sensus non est ratιo tantum, sive haec animae facultas, quae discussione, Oc . animadversione de rebus judicat r rectus enim hic sensus saepius definit , & optime definit priusquam ratio lentior perpenderit, a judica
III. Uidetur tamen rectus sensus a rati ne
non omnino distinctus ; quid enim est rectum sensum habere est res quanti faciendae sunt sacere, est bonis bene, malis ma Ie amci , elifalsis speciem veri praeseserentibus non decipi, & nihil contra valentibus illusonibus recte ju- Ouae quum ita sint rectus sensus, dc ratio, si rem intime attendamus, idem sunt, etsi non eadem via procedant. Raιιο enim ut definiat longo ambitu procedit, principia statuit, consectaria deducit, causa cognita judicat: & postquam judicium tulerit, hoc probare, & ratio ciniis jure probatum estendere parata est . Rectus sensus nihil horum attendit . Priusquam rationem consuluerit recta procedit , & recte definivit. Vix illi quidpiam oblatum est, sam impressionem sensit, sensus excitatus est: judieavit, & recte judic Vit . . Sicuti auris discordi sono laeditur, licui I OI- factus ingrato odore vexatur priusquam ratio ad haec objecta sese converterit, ut de iis judicet ; ita rectus hic sensus, moralis, & intellectualis agit, de objecto definit, & rationis
animadversones praevenit. Possunt quidem hae rationis animadversiones deinde seqqi , ut illum in statutis confirmet ,δc ut secreta statutorum motiva Ili I detegat , at haec sensus ex pectare non potuit. Aliquando etiam omnia haec ignorat, nec unquam qui ipsum ad ita definiendum adduxerit valet deia tegere. mir
197쪽
ejus Paeens Ia In MILmva. Ist Iv. Dici ne poterit rectus sensus este prumus motus , seu veluti recta rationis ἱ---ctus' qui ceIeriter animam trahit, & omnibus ratiociniis rectius ducit.
Quidquid sit, rectus sensus , & iudicium rcti pia tandem idem sunt , eadem scilicet animae DeuItas, cui diversa nomina tribuimus pro ditaversis modis, quibus agit. Eam rectum sensum dicimus, quum sensu agit, & ex prima objectorum impressione. Ea in
rationem nuncupamus , quum ratiocinio agit
postquam res artis praeceptis, & veritatis Iumine perpenderit. Quare dici poterit , rectum sensum esse judicium naturae; & judicium esse rectum sensum rationis. IIII. NΟΤΑ . De recto sensu elegantissimum opusculum consuli potest, quod inseribitur da Pulehro Di δεν Ia Raaia γ. In hoe de Pulchro sensibili, de morali , de intelligibili, de harmonico, seu musco agitur; & stenditur in his quatuor generibus pulchrum quoddam essentia I. haberi ab omni institutionet
etiam divina independens pulebrum natura Iaa divina quidem voluntate pendens, non ver ab hominum opinione; pulchrum arbitrarium ab humana institutione, seu consensione pendens. I. In sensibilibus, exempli gratia, in huma no corpore, sive in natura visibili, pulchrum essentiale in totius unitate, atque ordine, a in partium relatione situm est; pulchrum naturale in copia, & concordia colorum , quibus animatur; pulchrum arbitrarium in rebus natura sua fatis indifferentibus, sed quas nonnullis aetatibus nonnulIae nationes consenserunt opis positis elegantiores esse.
quum pictura non nisi naturae visibilis reis praesentatio esse debeat, ingeniosae huius artis praestantia in tribus hisce pulchri sensibilis gen ribus imitandis sita est, & in affectibus repraein I a seu. -
198쪽
193 πέεινυ anἰma Outiana. sentandis, qui entibus animatis vel uti adnex; esse possunt. H. In moralibus, sive in moribus pulchrum essentiata situm est in consormitate voluntatis cum ordine aeterno , qui est omnium intelligentium Iex universalis; pulchrum naturale in voluntatis consormitate legi generali totius humanae naturae; puIchrum institutionis in voluntatis consormitate peculiaribus legibus nationis, in qua sumus.
III. In int/lligibilibus sive in humani ingenii operibus, puta, in eloquentia , in poesi , In historicis , in moralibus , in politicis , in
physicis elucubrationibus, pulchrum essentiale in quatuor his situm est et in veritate, in ordi me, in honestate, in decentia; pulchrum natu rate in imaginum, sensuum, motuum pulchritudine; pulchrum arbitrarium in modo, quo res proponuntur, in stylo, quo ornantur, di illu
IV. In karmonἰσἰs, sive in musicis pulehrum essentiale stum est in ordine inventionis , in
totius unitate, in proportionum , ct progresis sonum harmonicarum praeceptis ; pulcrum nam turale in quorundam sonorum cum affectibus in anima excitandis sympathia ; pulcrum arbi trarium, & conventionis, in quodam oestro harismonico consor mi propensioni peculiari alicujus nationis , quod aIiis nationibus non ita serta si se gratum esset. -MANAE UOLUNTAS .
at a DEFINITIO. Numana voluntas & ut potentia, & ut actus consideraripstest. Ut po tentia est ipsa animai ut actus est animae sunctio, seu acti va modificatio. I. Ust potentia est illa animae facultas, qua bonum amat, atque appetit, qua malum odit, - E & re.
199쪽
eius Potor,tἰa D etieeLυα. refugit; seu qua in bonum sertur, 3c a ma, o avertitur , quae ut talia illi ab intellectu ex bibentur. In anima intellectus, ct voluntas ἐρδε aut.ma substantia tantum sunt, sed ut diversa obisjecta, aut diversos essectus respiciens. Substantia haec unica, dc simplex ut e gno scendi capax, intellectus est; ut a se determinationes capere, & volitiones elicere capax , voluntas est. Ut intellectus magna ex parte passiva est; ut voIuntas, saltem ut voluntas i bera, semper activa est. II. Vt a ortis, est hujus facultatis sunctio ς sive actus ipse appetitus , aut aversionis , quo anima objectum prosequitur ἔ sve actus , quo vult, rem, quae in .sua potestate est, esse, aut non esse. Actus hic, decretum hoc, determiqnatio haec aliquando Glitio dicitur, ut omnis inter actum , dc potentiam ambiguitas vi
III. In nostrae voluntatis ut potentia consideratae modificationibus, propensio cum volatone non est confundenda; hae siquidem diveris sunt. Propensio non est volitior haec siquidem Lepius illi obsistit , dc ambae saepius oppo
Quare si etiam anima in propensonibus Diasva esset, non propterea etiam in volitionibur, & determinationibus , quae propensiones non sunt, passiva esset. xa 3. ASSERTIO. Anisa sumana fuarum determinationum, Θ volitionum Ialtem tiberarum est eausa efficiens. di EXPLICATIO. I. Omnia indicant, animam esse suarum determinationum , & volitionum tiberarum causiam efficientem. Sentit enim eax se sibi pro libito tribuere, aut recusare; si ve To earum non ut causa efficiens , nulla in ipsκ activa, adeoque vera libertas Concipi potest . . III. Nihil probat, animam suarum determina in
200쪽
etoo Thestra an ma Bumana attonum, & volitionum necessa Iarum non et
causam efficientem; neque enim ullo pacto re pugnare videtur, has determinationes, & volitiones necessarias ab eadem causa, a qua tib re producuntur, produci. Exempli causa , bimus puer ad matrem amplectendam sese sne libertate determinat, ipse
viginti annos natus ad matrem amplectendamia libere determinabit . qua ratione probabitur duarum harum determinationum unam eta a cauta efficiente, quae alterius causa non si Pari modo nihil probat, υolitionem, qua animae beatas cupiunt Deum amari, & coli, ab earum ψoluntate in caelis non produci, ut dum
in terris viverent producebatur ἔ etsi haec vo- llitio olim in terris libera , in caelis sit neceia liaria o MEMORIA, ANIMAE HUMANAE FAC TAS. I id est memoria e qua ratione exercetur ρproblemata haec sunt magni momenti, sed di
as 4. OBSERUATIO I. Mamoria & ut animae potentia , & ut hujus potentiae sen-ctio ; sive ut facultas, & ut actus considera in
xi potest . .. . I. Memoria, ut anIma potentia, est illa facultas intellectualis , ac lentiens , qua anima retinet, & revocat impressionem a diversis objectis eirectam, sive organa corporea afficienti bus, sive intellectu tantum perceptibilibus.
Patet, hanc anima Devitatem in natura, ac subjecto suo consideratam, esse facultatem aeque spiritualem, ac illae sint, quas intellectum, voluntatem , judicium , rationem nuncupamus . omnes aeque in muneribus suis ab organis corriporeis pendent isos, dc riss . II. Memoria . ur hujus poten:ia functis, est