장음표시 사용
201쪽
veluti sensus eontinuatus, audi renovatus, magis , mnusque tenuis rerum quarumcumque
materialium , sive ammaterialium , quibus antea diversis temporibus , diversisque vitae circumstantiis affecti fuimus : sive harum rerum
nos subsectum , & testes fuerimus; sive illas
ex Ideis aliunde vel immediate, vel mediate Communicatis, ab iis scilicet, qui earum subia I*ctum, aut testes fuerunt, cognoverimus. Res nae, memoriae objectum, aeque esse posiIunt aut ipsae animae modificationes, cujusmo-cii sunt ideae , judicia , dolores , voluptates . amor, odium; aut objecta quaevis, ad quae hae animae allectiones reserebantur. III. Memoria in intimo objecto suo considerata, sive in rerum imaginibus, quas retinet,idire Vocat , eu Veluti series exiguorum intelia lectualium adversariorum , in quibus invisibilis Itylus, seu calamus , magis minusve ordinate.
. 'δ innumera tum sensibilia, tum insenia sibilia obsecta descripsit. archi Iium , in quo diversis scriniis a craptio magis , minusve accurata plu-xium, quorum imaginem, aut sensationem ha huimus, servatur; quam descriptionem , quum onus est, invenit anima , & excitat , quaeque Ita excitata , novam veluti vitam impertitur ideis, Imaginibus antea habitis rerum, quas
novit , sensiationibus , aut sensibus , quos res hae in ipsa excitarunt , judiciis , quae tulit ratiociniis, quae de illis fecit, liberis determinationibus, quas olim in indefinito tempore de illis sum sit. 11 s. OBSERUAΤΙΟ II. At quodnam est naturae artificium , sive physcus rerum ordo a quo in functionibus suis , & actibus haec animae facultas pendet λ qua ratione, quove 3nIrabili maehinamento fit, ut idea , sive sensatio in ipsa excitata innumeras alias naturali earum ordine excitet, & revocet Qua ratione I s a pri
202쪽
a prima ad alteram, ab hac ad tertiam, hin Iad quartam , & sic deinceps progressus fit sve in sermone, sive in poemate memoriae Commendato, sive in prolixa eventuum serie, quOrum tesses sui mus , aut quos in historia legirimus Hoc nemo novit, nec noscet unquam. Ut inexplicabilis hujus phaenomeni rationem aliquam physicam philosophi nonnulli afferrent, in cerebro naturalis cujusdam thara speciem excogitarunt infinitis fidibus compositam, quarum plurimae uni sonat sint , quarum aliqua si vibretur , ut in cythara artificiali , aliam sbi uni nam ad sonum excitat , ceteris non uni-
sonis immotis P0L 77 ., &739 . . I. In hac hypothesi, inquiunt, facile est mr
moriae exercitium percipere. Exempli causa: Nomen Alexandri prolatum in aure impretasonem facit , & in cerebio fibram concutit , cujus vibrationi Alexandri idea adnexa est. Fibra haec vibrata omnes sibi unisonas , &olim vibratas cum celebris hujus regis gesta te geremus, iterum excitat. Quare omnes alias in cerebro ad sedem animae diversas fibras excitat , quarum vibratio alias omnes ideas Deeassisas excitare iterum
debet, quas olim ad Alexandrum spectantes habuimus : proinde hinc successive illum videbimus a Philippo nasci, Graeciam subigere, Da-xium e solio pellere , Porum vincere , Asiam invadere, AEgyptum praedari, ct in Babylonica obsidione mori. Primae fibrae vibratio alteram ad vibrandum excitae , haec tertiam , ista quartam , & sic
II. Haec , inquiunt, causa esse videtur suctessiciens, sive occasionalis, quae in nobis ideas ct sensationes praeteritas iterum excitat , & si ve orationis , sive eve tuum seriem iterum in
Conarus , quem adhibetmus , sive ut orati
203쪽
ajus Potentἰa inteIIee Itia. 2. Inem memoria addiscamus, sive ut negotii, save Listoriae seriem retineamus , suceeisve , &iterum , iterumque fibνarum seriem percellit uni sonarum in cerebro, seu quas contentio fecit uni nas , quaeque unisonae perseverant ἔita ut cujuscumque ex illis vibratio ceteras omnes successive excitare debeat, & totidem in nobis ideas, aut sensationes iterum excitare. In iis , qui perfecta memoria praediti sunt , unius fibrae vibratio ceteras omnea ad motum excitat , unisonae siquidem perseverant . Ubi memoria Imperfecta est , lacunae sunt , propterea quia fibras olim unisonae laXantur, neCean dem tensionem servant; quare non amplius see
III. At enimvero haec hypothesis sertasse omnium ingeniosissima, maXimeque philosophica, quam nos explicare dilucide conati sumus, medieabili Oitio laborat , quo parvi jam fa
vitium hoc est, quod phaenomenon certum,& cujus natura ignota est explicst causam an ferens maxime incertam , & cujus natura nil magis intelligi, ac percipi possit, ac ph nome non ipsum explicandum. 3Quare naturale machinamentum , seu cauta occasionalis , a qua memoriae exercitium , dc munus pendet inter ignota recensetur, fortasset etiam semper imposterum recensebitur.
ANima humana hic , & quo ad physieum .
& quo ad moralem potentiae sentientis statum considerari potest. Hinc tres Orientur seia quentes paragraphi, in quorum altero prestana I O tim .
204쪽
mae humanae est anima ipsa in ordine ad sen-1ationes, & sensus mos considerata et sunt haebinae spiritualium modi attonam species, quae nimium saepius simul confunduntur , di quas hie distinguere pergimus II 34 . I. Anima sensatἰones dicuntur ejus modifica tiones quaedam respicientes praesentiam , seu sensibiles qualitates objectorum , quae aliquem ex nostris quinque sensibus actu assiciunt. Impressio alicui ex nostris sensibus effecta ,sive physica organorum nostrorum concussio est fan fatio organica. Impressio in anima recepta, ct ab anima percepta est sensatio mentalis 43sci 437 .
II. Anima sensus dicuntur Interiores quaedam motiones gaudii, aut tristitiae, spei, aut timo ris, amoris, aut odii, approbationis , aut i probationis , propensionis , aut aversionis, v
Iuptatis , aut molestiae; hae motiones in anima nascuntur priusquam ad oblecta animadvexistat, sive etiam quum ud illa animadvertit; ab illis , quas organicas , & mentales sensationes dicimus vix, aut ne vix quidem pendent, quum sine illis saepius habeantur ; magis a spiritu , quam a sensibus pendere videntur : magis insensibilia, & moralia , quam sensibilia , & phy-sca objecta respiciunt : ad utraque tamen spectare videntur , dc veluti nexum medium effiacere modificationum, quibus animae actio a pu-
205쪽
re lensibilibus ad pure intellectualia transitum facit r32s . Quare fenor an a sunt veluti intime impressines internique motus , quibus in intima substantia asscitur, qui illam titillant, aut laniant vehementissime, qui aliquando nulla animadversione excitantur, aliquando animadvertione evanescunt, saepius tamen animadversione
vehementius irritantur ii 68 . ἰar 7. NOTA . Inter animae sensationes , &1entus patens est diversias. I. Anima sensationes a potentia intellectiva non dependenx, nempe ab ingenio, a judicio , ab inventione, ab imaginatione. Eis profundam Neutoni inventionem habeam, sublimen Cartesii imaginationem, cujusvis prae stantissimi politici acutissimam penetrationem , vividiores , acrioresque sensationes non habuero, quam quas habeo quum objecta video, a uindio, tango, olfacio, gusto.
Sensationes hae omnes a phresica organorum meorum constitutione pendent , per quae anima impressones accipit. II. At anima sensus magna ex parte a potentia intellectiva pendere videntur , ab ingenio scilicet , a judicio , ab imaginatione , a quovis percipiendi modo illius , in quo sensus hi sunt .
Mens magis exculta, & ardua, homo intellectu praeliantior vividius praeclari facinoris meis rito assicitur , iniquo , turpique scelere vehementius indignatur : in omnibus exquisitiores
animae vires , di irritabiliorem sensibilitatem habere videtur ; quo persectius ea percipit , quae horum sensuum objectum sunt.'. III. Aliud quoque satis patens , & a nobissam indicatum inter animae fensatiMas, is seu os est discrimen . Illae semper ex impressione in organ Morporea enascuntur ; isti ab animae
idea, aut judicio passim proveniunt, Illae phyin
206쪽
los Theorἰa an ma Aumana. Mum ordinem tantum respiciunt, hae praecla pue moralem. γUtrinque sensibilis In anIma impressio habe.. tur; at hujus impressionis origo, & modus non idem utrinque est ; adeoque duo modificationum genera in anima distinguenda sunt, quo rum alterum magis ad sensus , alterum magis ad spiritum pertinet. ANIMA HIMANA IN S u SENSUS MODIFICATIONIBUS POTENTIA PASSIVA . 1 78. ASSERTIO I. Solue Deus es In nobis
eausa estpeIens mentalium nostrarum sensationum. Neque enim aut materia, aut anima nostra potest illas producere ; ut alibi satis ostendimus 467 , & 46a .ar 9. ASSERTIO II. Deus solas est in no
bis ea usa sciens sensuum nostroνum internorum , quos a mentalibus sensationibus dissiα-
DEMONSTRATIO . Ut hoc breviter , di in
lucide , & solide demonstremus , observandum proponimus primo , ' sensus hos a sensationibus nostris vix , aut ne vix quidem pendere: deinde ex his sensibus nos nobis illos non excita re, qui jucundi sunt, ut vellemus; neque pro Lbito nos ab iis eximi, qui molesti sunt; ter tio de his sensibus hic dici posse , quod de internis nostris sensationibus alibi diximus ; ea rum scilicet in nobis productionem tribui nota
posse neque externis objectis, neque materiali bus organis, neque animae ipsi; adeoque eorum productionem non nisi Deo esIe tribuendam . .
I. Certum est primo, sensus, de quibus quae stio , Vix, aut ne vix quidem saepius ab orga nicis , & mentalibus sensationibus pendere . Exempli causa:
207쪽
aius potentia sensitIva. Σπ' Tenero benevolentiae sensu amicum prosequor tunc etiam, quum centum, aut mille leucis a
me distat . Quare hie benevolentiae sensus diversus est, & minime pendet ab organicis, vel mentalibus sensationibus, quae ab objecto tam dissio haberi nequeunt. II. Certum est deinde, sensus hos voluntatis arbitrio haberi non posse, neque nos illos no bis aut excitare pro libito poste, aut adimere. Exempli gratia. Lethali apoplexi a corripitur hie amicus ab sens: in sortunium hoc, quod tam procul a me contigit , & per literas tantum innotuit , me dolore summo, ac tristitia afficit. Tunc nequeo mihi magis gravissimum hunc aegritudinis sensum adimere, quam intimam do
loris sensationem adimere queam , quam experior fracto crure ; neque magis molestissimo huic sensui alium jucundiorem sufficere possum quam solis oculos mihi serientis sensationem intimam syrii sub horizonte latentis intimae sen insationi susscere possim. Non ergo sum egomet molestissimi hujus sensus causa efficiens; neque enim qua ratione in me exoriatur scio , nec quae ejus natura sit ,
& quidquid obnitor, ut illum minuam, Eut obaeli tenem, frustra obnitor . III. Certum est tandem , sensus hos , ut &mentales sensationes solum Deum causam in B bis efficientem habere posse , qui hac in re omnia in nobis operatur . Sensu enim intimo nobis constat , nos ignorare penitus qua ratione, quove arbitrio sensus hi varii in nobis enascantur; eodem siquidem id timo sensu constat, nos pro libito illos nobis non excitare , qui
jucundi sunt , ut gaudii, & quietis ; nec pro
libito illos a nobis auferre,. qui molesti sunt , ut timoris, aut tristitiae sensus o nullos ex his animam causam efficientem habere; novit enim
apprime ipsa , se saepius illos experiri , quos
208쪽
srustra fugere nititur, aut abiicere . neque eos semper experiri posse, quos sibi procreare, aut excitare conatur. Q. E. D. ixso. OBIECTIO. Anima nostra sensus no bis innati sunt , inquit recentior philosophus . Natura ipsa a sui ipsius amore in individuo nascuntur , a doloris metu, a mortis horrore, a
bene habendi desiderio . Nobis existere sentire est . Sensibilitas in nobis intelligentia certiss- me prior est; sensus habuimus priusquam ideas
RESPONSIO . Quid verba ista sonantia probant , nisi saepius nihil rectius quaestionem de sensibus intelligi , ae quaestio de ideis innatis intelligatur λ Potentia ideas , & sensus habenis di, si ve activa sit, sive passiva , innata profecto est; est enim anima ipsa; at ideae, & sensus non sunt in nati: ceterum quem modo se
sum habeo. & olim semper habuissem, & it
posterum semper habiturus essem. I. At sensus habuimus, in qu las , priusquam ideas. Esto . Num proinde sensus hi erunt innati, quos anima scilicet in n tura sua plane productos inveniat non sane . Num proinde
eos producit anima ut causa essiciens s ne hoc quidem . Sequitur tantum sensus hos , undecumque procedant , anima nostra naturales esia se ; sive naturae fuae commodam , aut incommmodam modificationem esse. II. At qua ratione, pergent fortasse, diverins hi sensus, amor sui ipsius, mali metus, b ni de isterium , quorundam vitiorum horror , ad quasdam virtutes propensio , ceteraque hujusmodi , sint sensus ansma nafra natu Ales . si eos anima in natura sua non invenit , aut ipsa tamquam causa efiiciens non producit Divers hi sensus , et si non innati, , etsi ab anima tamquam causa essiciente non producti adhuc animae naturales jure censentur . Non
enim id tantum in subjecto quovis natuνale dicitur s
209쪽
eius Poten ἰa sensi;va. a osteitur, quod naturam suam constituIt , sed eta iam quod speciei suae semper adnexum est; qua . Cumque tandem eius origo, aut causa efficie nast; a quo praescinditur.
HUMANI CORDIs ANAL sis , SIVE PHILOSOPHIA SENSUS.
ut jam monuimus , genericam hominis divisi nem faciunt in ordine ad ideas , de ad sensius considerati , sive in ordine ad modum, quo res Percipit, ac sentit . Quemadmodum intellectus non nisi anima ipsa est considerata ut potentia intellectiva; ita cor nihil est , nisi anima ipsa considerata ut potentia affectiva. De intellectu
jam egimus; nune de corde agendum. I. Cor humanum , seu eor morate , de quo
tantum hic sermo , anima ipsa est , quatenus potentia affectiva; sive quatenus considerata in ordine ad diversos sensus, quos experitur , ad varios assectus , quibus agitatur ἰ exempli graritia, in ordine ad diversas impressiones , diversosque motus benevolentiae , aut odii , desiderii, aut metus, gaudii, aut tristitiae, voluptaritis , aut molestiae, quibus tam saepe in intima sua substantia asseitur ris 4 .
II. Cor materiale, eor physicum , viscerum nostrorum praestantissimum, a quo partium omnium humani corpori motus exordium capit, & cujus motu cessante , reliquarum partium motus omnis intercidit, est tantum earnis , male rialium fibrarum estngeries, cujus in nostra regni animalis theoria anatomicam notionem tradidimus Phrs. 34o .Quum itaque carnis, & fibrarum materialium
210쪽
aro Τώρονἰa anIma humani. congeries si ve organica sit, sive non orgamea . semper natura sensus incapax si patet , cor
physicum in se vanos illos sensus habere non poste, quos homo experitur; sunt enim natura intrinsecae modificationes substantiae spiritualis, ct sua natura sentientis. Quum tamen plerumque affectus hi , & senissus benetvolentiae, aut odii, desiderii, aut metus, gaudii, aut tristitiae, voluptatis, aut molestiae occasionem praebeant , ut cor miateriale
physice , dc sens biliter aut constringatur , aut dilatetur , diversas has animae , modificationes ad cor materiale referre consuevimus , in quo non sunt; ut ad pedem , aut ad manum sensλ- tio voluptatis , aut doloris refertur , quae in ipsa anima est. rasa. NOTAL Seientia Igitur humani eordis non materialis cordis scientia est , sed animae humanae scientia , aut cognitio , quatenus ex
suis affectibus agentis , & ex diversis sensibus
amoris, odii, aemulationis, ambitionis, super. hiae, cupiditatis, zelotypiae , iras , vindustae , quibus magis, minusve assicitur. Quare cor humanum noscere est humanorum amectuum proingressum , dc influxum noscere in diversis in diis viduis, &circumstantiis. Ut est metaphysica intellectus, ita dc metain physica cordis est . Illius operationes analysi
subiici possunt; cur & hujus non subjiciantur postrema haec analysis philosophia senos est ,
dc hujus paragraphi argumentum. I. Metaphysica intellectus homini arridet, atque jucunda est ; gratum enim homini est si
hi posse rationem reddere diversarum cognitio num, quas ab anima acquiri, in eaque enasci perspicit; hinc principiorum , illinc consequinutionum nexus tenere z fontem , genesim , devexum videre variarum operationum, quibus il li ad veritatem via sternitur. II. At metaphesea corris minus ne homini