장음표시 사용
231쪽
eius Podientia sensit a. 23 Item hominem , & voluptatibus deditum . tristia, &aspera homini laborem fugienti, aut se ineptum sentienti ; amori proprio exosa , dc non ferenda, cui obligatio, subjectio, contentio sere semper tormentum est. Hi ne in homine vehemens ille appetitus existra se vagandi . Ad hoc omnia illi opportuna sunt, omnia libenter tentat, modo his tempus terere, & a se mentis oculos avertere possit ;sve Iaboriosis exercitiis , sive inutilibus negotiis , sive insultis confabulationibus , sive ineptis, dc quotidianis per domos excursibus, suetaedium creantibus ludis , sive crepundis aliis
quibuscumque . II. Homo extra se Ens s bi maxime opportu num invenire sperat , quod mens non cognoscit , voluntas vero vehementer appetit . cujus
spe allicitur, possidere tamen nequit; ad quod indes nenter anhelat , quod magis magisque ab eo recedit: quod ubique extra hominem adesse videtur, nec nisi in homine esse potest. Ens hoc adeo expetitum est Felicisas; quae si ut par est concipiatur , re ipsa datur quid chimaericum est, si concipiatur ut passim concipi solet. Uana spes boni imaginarii indesinenter hominem extra se trahit , atque ita veram felicitatem amittit , quam in se ipso , & in sui ipsius possessione invenire potuisset . Alexander se licitatem quaeritat in ardentibus Africae areis nis, in horridis Scythiae desertis , in uberibus Indorum regionibus; felicitas vero , veluti exinterrita, semper ante ipsum fugere videtur. Λbdolo minus in horto colendo suas voluptates ,& desideria sua limitat, &i felix est. III. Tadium est idearum , sive sensationum iucundarum indigentia : hanc solatio , seu distractione sedare studemus; sed bis taedium saepe
renovamus, aut aliud nobis creamus.
Taedium est animae. status , in quo nihil placet, nihil adridet, omnia ingrata sunt, & in
232쪽
commoda , in quo anima agitari indiget, δc exiseitari ; nihil vero est, quo excitetur. Non admodum violentus est iste status, sed tamen maxime incommodus: & aliquando in teterrimam melancholiam abire potest. TristitIa est veluti vermis animam rodens e taedium est veluti animae paralysis . Illa molestiae sensum nutrit: hoc voluptatis sensum exἀpellit . Taedium seque, ae tristitia in omnibus objectis inveniri videtur . Si quando horum alterutro anima correpta est , illud ubique extra se offendit . Frustra effugere nitimur ; fugientes taedium, aeque ac tristitia insequuntur , & ex in
cruciant : post equitem sedet atra eura.
2os. NOTA. Ex iis , quae luculenter hie tradidimus de praecipuis modificationibus animat , seu de praecipuis propaginibus humanorum
emιum t pronum cuique erit dc ceteros noscere, quos silentio preterimus, eorum communem sontem in proprio amore detegere , atque percipere , illos re ipsa non esse nis animas aut desiderium, aut gaudium , aut trifitiam ,
quorum omnium tandem magnus motor est Α-mor proprius. Exempli causa: I. Da siderium est amoris proprii appetitus eo rum, quae aut nos incolumes servare , aut selices reddere posse nobis videntur. Interea , quae amor proprius appetit, alia sunt quas appetuntur, quia ut bonum considerantur: alia, quae ut bonum considerari nequeunt, nisi
quia instinctii quodam, qui definiri nequit, illae
II. Gaudium est sensus ille gratus, atque jucundus, quem experimur, quum natura a quodam perfectionis, & praestantiae gradu, ad suis blimiorem transit, sive in physicis, sive in policis, & moralibus Tripitia est sensus oppositus: ingratus scilicet ille sensus , quem experimur , quum a subli
233쪽
ε us halentia sensit;va. 233mlori persectionis, dc praestantiae gradu ad inferiorem delabimur. III. Amor est sensus gaudii , quem objecti amati praesentia, aut idea excitat, aut fovet. Odium est sensus oppositus; tristitiae scilicet a praesentia , sive idea objecti exosi ortae , vel
IV. Propensio est sensus gaudii orti a praesentia , sive idea rei , quam nostram felicitatem augere posse arbitramur.
Aversatio est sensus oppositus .' tristitiae scilicet ortae a praesentia , sive ide rei , quam nobis noxiam esse posse Censemus. V. Spes est titubans gaudii sensus , quem in nobis exeitat rei sive praeteritae, sive suturae , cujus exitum desderamus ; num vero eventu rus sit incerti sumus. Timor est sensus oppositus ; titubans scilicet tristitiae sensus in nobis excitatus a re si ve pra terita, sive futura, cuius eventus in se dubius nobis noxius esse potest, quem tamen eventum adhuc ighoramus. VI. Tranquilistas est gaudii sensus ab Idea rei ortus, de qua timebamus, & cujus timoris causa sublata est. Animi desponsio est sensus oppositus; tristitiae stilicet ex idea rei ortae, quae maximum nobis bonum erat, & de qua omnino desperamus. VII. Commiferat Io est tristitiae sensus, quem in nobis excitat idea mali, quo angitur ens a liquod , cui nos aliquo pacto similes esse pu
VIII. Poenἰtantia est tristitiae sensus in nobis excitatus ab idea actionis a nobis factae, quam non fecisse debebamus. IX. Hamatitas est nobile, & generosum d sderium hominibus benefaciendi . Benevolent; tenerum desderium iis, quos diligimus, benefaciendi . Gratus animus verum , & sncerum
234쪽
desiderium, eis aliquando ῖnessicax , iis beneiaciendi, qui nobis benefecerunt. X. Emulatio est vividum desiderium id faetendi , quod ab aliis praeclarum , & publica laude dignum seri cernimus. Audacia est em cax desiderium gloriose pericula subeundi; quas viles animi subire verentur . Vindicta est cae cum desiderium iis ex odio malum inserendi , qui quoque ex odio nobi, malum intulerunt. BEATITIDO OBJECTIVA, ET FORMALIS. O6. DEFINITIO. Homo ad beatitudinem& selicitatem natus est, ut illi nunquam fal- Iax naturae vox an nunciat. At in quo haec hominis beatitudo, sive felicitas sta est I. Beatitudo objectiva hominis dieitur id , quod immediate felicitatem suam essicit , quod rectorum , ct ordinatorum suorum desideriorum immediatum objectum est. In praesenti vita varia naturae , & sortunae dona, ut bona valetudo, libertas, ingenium , vitae commoda , amicitiae , & famae utilitates cum spe supernaturalium, & aeternorum bon rum in patria caelesti initium objectivae beatitudinis effciunt. In futura vita visio intuitiva Dei plenam a taque persectam hominis , nisi se illa indignum reddiderit, in caelecti patria objectivam beatitudinem essiciet. II. Beatitudo formalIs hominis dicitur id , quod illum formaliter beatum ericit, seu quod suam beatitudinem formaliter constituit. Uoluptas ex virtute genita , molestiae , ac doloris absentia, interna quies , dc jucunda ex licito , honestoque naturae , dc sortunae bonorum uia formalis beatitudinis initium in hac vita constituunt. Ines
235쪽
ejus Potentia sensitiva. 23sIneffabiles, &inexa ustae deliciae ex nunquam amittenda Dei visone, & possessiione ortae plenam, atque persectam hominis in caesis sermatalem beatitudinem effcient.
neribus regi a quibusdam letibus servandis , agia ibusdam ossiciis exequendis , est moralitatis esse capacem. Praeclara intelligentiarum liberarum conditatio, ut moralitatis capaces sint . Hanc obtinet humanum genus : nulla vero brutorum species
hac conditione gaudet et o . I. Patet, Deum , quum hominem ad imaginem , & similitudinem suam condidit , ct illi antelligentiam , & libertatem impertitus est , potuisse summo suo in entia omnia a se cre ta , & sibi essentia subjecta dominio assectis,
Possunt igitur inter diversas bonorum species , quas hominis potentiae appetunt, esse aliis quae, quibus frui homini interdictum sit. II. Patet , si homo certo , & evidenter coisgnoscit si ve naturali rationis lumine , sue supernaturali revelatione , aliqua illi esse interdicta, alia praecepta , debere ipsum , quidquid
contra natura Obluctetur, illa vitare, hae exequia haec enim obligatio est quid evidenter proocedens & ab idea sui ipsus, & ab idea Dei ,
a quo conditus est. III. Patet , id omne quod ratio homini vetitum ostendit ab ipso vitandum esse, quod praeceptum exequendum I ratio enim intelΠgenti umiax universalis es ; seu mavis, ratio cst coden
236쪽
113 Thὸονἰa anIma humana. vaturalis, in quo summa divinae legis con rI-pta est. Hi ne idea, & sundamentum natura legis G mnibus hominibus communis 842, & 84s . IV. Patet, Deum quasdam leges naturali tu .mine homini indicentem jus non amittere, quum illi libuerit, alias legas supernaturali praecone indicere, easque aeque obligatorias, quum aper te constabit illas a Deo latas este , ve I ipsa enim ratio docet, Dei edicta aeque veneranda, atque adimplenda esse , quocumque modo no
Potest enim homini esse imposita lex ope naturalis ab ea diversa, quam ratio praedicat, non illi opposita. 1o8. OBSERUATIO II. Moralis est scientia ossiciorum , quae homo exequi debet ; seu seientia , quae affectivas hominis potentias reis gere debet. I. Hominis officia , seu obligationes partim
natura lege continentur , quae prima quidem , at non unica holninis lex est ; partim religionareυelata, qua Deo placuit homini smplici naturali ampliorem, ac persectiorem legislationem edicere; partim ὀenique rationis legibus, quas vel ex lege, & religione naturali, vel ex re velata homo implere debet. II. Obligationes hae omnes tandem procedunt ab essent Iali obligatione quam habet homo supremae , ac adorandae Dei voluntati obsequendi; quam multifariam Deus manifestat , modoratione, modo thauma turgis, quibus sapientia ac potentiae suae partem communicat , ut se ejus nomine loqui testentui' ; modo legitima cujuscumque principatus auctoritate , cui suae
partem communicat , ut rectus ordo in repuisblica servetur ; ut in philosophia religionis ostendimus. si videns est , essentiale in Deo prae0Iendi jus
essentialem in creatis intelligentiis obtemperandi
237쪽
ejus Potent ἰa sensit/va. 23 obligatἰonem trahere. Porro in hae essentiali ad Deum entium intelligentium, & liberorum relatione inconcussa moralis fundamenta statuta sunt a III. Postremis hisce temporibus quaesitum fuit num moralis in ratione, an in sensu fundauca se . Aesque quaeri posset num dextro , an sinistro pede sit ambulandum . Moralis objectum intellectivae simul , ac e sectivae animae potentiae subest. Prima concipimus , actionem rationi, dc naturae nostrae conrisormem esse ; altera sentimus actionem hanc laudandam esse, honestam , & ad meritum, ac felicitatem nobis comparandam Opportunam. Sine potentia intellectiva moralis objectum krobis ignotum esset ; sine affectiva , hoc objectum negligeremus. Ambarum potentiarum ope hoc objectum, &rationem afficit, & voluntatem. SCIENTIA MORALIS DEMONSTRARI POTEST . 1 et os. OBSERUATIO I. Saepius quaesitum suit , num moralis scientia demo rationes in Oictas admittat, ut phrsica, o mathematica .
I. Lockius de humano intellectu ) hoc a Dfirmat : nec ulla recta mens in hac sententia diversum sentiet. , , Mihi sane persuadeo , inquit ipse , mora -- lem scientiam demonstrationes admittere, ut , , mathesim ' potest enim ipsa persecte , & diis lucide rerum essentia , quam voces fgnifi- cant, dignosci; unde certo detegi posset qua, , ratione inter se res conveniant , qua non .se Porro in hoc sita est perfecta cognitio. , , Neque mihi objicias , in moralibus saepe is substantiarum aeque, ac modorum a ) nomiis na
a) Modorum nomine Lockiώs Intelligit qualitates subsantiarum abstraeias, qua in ipsis ex
238쪽
,, na usurpari , unde obscuritas enasci potest . , , Substantiarurn enim, de quibus in moralibus is agitur, diversae naturae supponuntur potius, ,, quam inquirantur . Exempli gratia , quum ,, dicimus: homo legibus subditus eis; hac voce ,, komo rem creatam tantum intellihimus corinis poream, & rationis participem, nec rei hu-ri jus veram essentiam , aut alias qualitates,, prorsus investigamus.
, , Quare naturae studiosi ad ravim usque , si se licet , disputent , puer aut imbecillis homo se ne sit in sensu physico : nihil hoc ad hami- nran moralem, si ita loqui sis est; hic enimis nihil continet, nisi immutabilem hanc ideam rs, en x corporeum rationis particeps . Si enim sci-.M mius, aut brutum aliquod esset ratione utensis ita, ut generica signa intelligere , & a ge- nericis ideis consectaria deducere valeret , is ipsum procul dubio legibus subditum esset , se atque in hoc sensu homo esset ; quantumvis ,, externa forma ab iis entibus differret, quaeri homines nuncupantur.
,, Si substantiarum nomina ut oportet adhi- bentur in moralibus ratiociniis; nullam, utri neque in mathematicis , confusionem addu-M cent, in quibus si mathematici de cubo, autes globo aureo, aut cujusvis alterius materia: lo is quuntur, eorum idea perspicua est, &deteris minata, nulla Prorsus mutatione; et si erroreis corpori, ad quod non spectat , applicari possit . is Quare hominum negligentiae, aut perversiis tas excusari nequit, si moralia ratiocinia ariari que ac physica perspicua non sunt ; moralia se enim innituntur ideis, quae in mente sunt,
sitia, grati animi, virtutii, oci
239쪽
ejus Poten ἰa sensitiva. I 39 8c quarum nulla nec falsa esse potest , necis in adaequata ; quum ad nullum ens exterius is reserantur tamquam ad archetypum, cui con ,, formes esse debeant II. Nobis quoque, uti Lochio, nonnulla praeipua moralis theses rigide demonstrari posse videntur , aeque ac pleraeque geometricae quum abstractione metapsysica in quibus dam moralis objectis ideas habeamus aeque perspicuas, ac inplerisque geometricis . Utrobique apte statuto , ac definito meditationum nostrarum objecto mens aeque rerum conformitatem , aut difformitatem videt, & aeque summa certitudine judicat ex praecipuo humanarum Omnium cognitionum principio, quo de rebus quod in earum id eis essentialiter inclusum cernitur assirmari
Exempli gratia, aeque mihi certum est , re evidensi s Deus ex illit , dc rei creatae intelligenti , ac liberas aliquid praecipit , huic strictam esse obediendi obligat onem I ac Certum ,
ct evidens mihi sit , s triangulum rectilineum
existit, tres ejus angulos simul sumptos aequivalere duobus rectis . In idea enim Dei creatoris , quaecumque ejus natura sit , aeque evi- .denter concipio jus praeipiandi ; & in idea rei creatae inteljigentis , & liberae , quaecumque ejus natura si, obediendi obligationem ; ae in idea trianguli rectilinei , quacumque materia constet , concipiam trium suorum angulorum valorem', & duobus rectis aequalitatem. Quare scuti ex ideati rerum evidentia ceriatissime a firmare possum, tres trianguli rectilinei cujusque angulos duobus rectis aequari; ita ex ideati rerum evidentia certissime affrmare possum rem creatam intelligentem , ac liberam stricta obligatione teneri supremo Legislatori
obedire, quum hic illi praeceperit justam esse, honestam, veridicam, religiosam , beneficam ,
240쪽
Pari quoque modo, sicuti de cubo, & sphae ra ejusdem diametri meditando, potest ex idea li rerum evidentia demonstrative detegi horum objectorum mutua proportio; ita de Deo, ac de re creata intelligente , & libera meditando , possunt ex ideati rerum evidentia demonstrative detegi iera relationes horum objectorum metaphysicorum , quae relationes universae moralis, ac religionis ipsius fundamenta sunt. PHILOSOPHIGγS MORALIS SCIENTIAE PERTRACTANDAE PROSPECTO.inio. OBSERUATIO. Quum moralis fetiniaeta essentialiter religioni alligata sit , patet utriusque theoriam separari invicem non posse ; & ad sanam moralem statuendam necessa. rio aut religionem statuere oportere aut statutam supponere.
Lemmata duo , propositiones sex , & corollaria nonnulla quidquid in moralibus praecipuum est, & hujus scientiae iundamentum est includere post unt , ac de praeclara hac sciontia systema philosophicum instituere principiis , a cognitionibus certis, atque perspicuis innixum; ut tribus sequentibus explicationibus ostendere
iiii. EXPLICATIO I. Ut solida religionis& moralis fundamenta jaciam , bina sequenti
Iemmata praemittam , quorum primum tota prima parte tractatus de Deo, alterum primis tribus articulis tractatus de anima humana firmi 1 sime demonstratum est & quorum veritatem nemo sana mente, & ratione utens in dubium
Vocare potest. LEMMA I. Exi fit Deus visibilis natura auctor, motor, o conservator ἱ seu ens omni per- factionum genere in ι tum . Prima haec veritas necessario universae moralis primum iundamentum est . Moralis enim