R.P. Antonii Ruuio Rodensis ... Commentarii in libros Aristotelis Stagiritae de caelo, & mundo ..

181쪽

r 61 De Caelo , o Mundo. 'calefactionem , per quam calefacit aquam, praestat ei impedimentum , ne eidem igni frigus imprimat,& proprie dicitur ab ea se defendere. Resistentia vero passiua , est inhaesio formae in proprio subiecto,

per quam impedit receptionem sormae contrariae, &vocatur etiam formalis ut libro primo de generatione docuimus in quia fit per inhaesionem formae in

subiecto, N: non per actionem, vel aliud extrinsecum. De utraque igitur petit quaestionis titulos : An potentiar, seu qualitates activae rerminos magnitudinis,& paruitatis postulent, & quonam modo. Et prima opinio asserit, non postulare terminum magnitudinis intrinsecum , sed extrinsecum tantum , qui vocatur minimum quod non, & nullum terminum paruitatis esse illis concedendum. Itaientiunt Patres Con imbricenses primo libro de caelo, capite II. quaestione secunda, articulo primo. Probant primum , quia actio non est nisi a vincente, atque adeo a proportione maioris inaequalitatis ex patate agentis. Nequit igitur potentia activa agere in resstentiam aequalem suae virtuti activae, poterit vero agere in quamcumque minorem : aequalis igitur resistentia erit terminus extrinsecus, & minimum quod non, cum sit tanta, in quam agere non potest virtus activa, besie tamen in quamcumque min rem. Secundo , si daretur maxima resistentia , inquam potentia activa posset agere, eiusmodi resistentia excederetur a potentia activa, qnia ubi nullus est excessus sed tanta est resistentia passi,quanta activitas agentis, non sequitur actio:ergo excederetur excessu

diuisibili, quia indivisibile non reddit maius. Quare si resistentia decreseeret ad dimidium talis ex D sis, Rhuc nihilominus sequeretur actio , maneret enim adhuc proportio maioris inaequalitatis ex pa

182쪽

te potentiae activae. Vnde sequeretur, resistentiam

priorem non fuisse maximam , quam potentia posset

vincere : cum adhuc maiorem vincat. Secunda pars

infra probabiIur. Tribus allertionibus explicamus propriam sententiam. Prima talis est, tam rcsistentia activa, quam passiua, seu formalis, secundum propriam rationem considerata postulat terminum magnitudinis intrinsecum , qui dicitur maximum quod sic, probatut hoc discursa. Quaelibet potentia, aut qualitas activa per eandem virtutem, per quam potest age re in passum, potest resistere agenti contrario, tam resistentia actina,quam passiua aut formali.Eadem est igitur secundum entitatem virtus activa, & resistentia,quamuis diuerso modo considerata, hoc ostrespectu diuersorum,seu diuersi effectus;nam activa vocatur in quantum potest per actionem agere in contrarium , &ei se communicare : resistiua vero in quantum pςr eandem actionem porcst praestare impedimetum contrario,ne circa ipsum operetur,eam expellendo per impressionem propriae,vel certe per inhaesionem in proprio subiecto formaliter impedire inhaesionem sorinae contrariae: haec enim vocatur passiua,

seu formalis resistensia: sed eadem ipsa virtus, ut activa inumntripse rum terminum magnitudinis, ut i portus prostatum est,& admissum a sententia opposita: ergo eundem rerminum postulat, ini est resistiua, activa quidem resistentia; aut sormair, quae non est aliud , quam natura ipsius formae, aut acti Iae qualitatis , ut inhaerentis in subiecto. Probatur consequentia , quia cum sit eadem vitis tus, &per respectum, vel comparationem ad propriam achiunem,ues impedimentum praestandum oppositae,non varietur,eundem terminum postulare ne-

183쪽

cesse est , & urgeo argumentum hoc modo. Eadem qualitas in quantum est virtus activa , ideo postulat terminum magnitudinis intrinsecum , quia naturaliter agit, de quantum potest , & quia tantae perfectionis est, ita in non maioris, ideo tanrae activitatis est, tantumque potest agere, & non plus, quod est,terminum intrinsecum postulare : sed eodem modo , ut est virtus resistiua , activa quidem , aut formalis, naturaliter, & quantum potest resistit agenti, seque ab eo defendit, ne a propria sede expellatur, per actionem quidem impedimentum praestando agenti contrario , aut per inhaesionem in subiecto impediendo inhaesionem, ant receptionem formae oppositae squo pacto vocatur resistentia formalis er,

go postulat cundem terminum intrinsecum magni

studinis. Secundo probatur, quia virtus' i stiua ignis, &cuiuslibet alterius agentis , secundu Qte coii siderata,

tantum potest agere, & non Nos; di pso'htea, ut

activa postulat terminum imagnitisdifilsdistrinsec minuo ad effectum,tam secundum in te ilionem', quam secundum extensionem: sed hoc idem habet, ut vit-tus resistiua,secundum se considerata, silibut activa, siue ut passiua,aut formalis, ut tantum possit tesistere agenti contrario,quod noli possit ei plus resistere, quia per propriam virtutem, vel sh haesionem formalem in subiecto naturaliter, & in quantum potest, resistit utroque modo. Ergo i ut datur maxima

Virtus activa, quae non possit eue maior, ita dabitur virtus resistiua maxima, hoc est, quae maior esse

non possit, quod est, terminum magnitudinis intrinsecum postulare. Quod docuit expresse Aristoteles , primo libro de caelo, Apite undecimo sequen-xibus his verbis: Si igitur quippiamper decem milliapas

184쪽

suum moueri potest, autpondus leuare id, quodmaximum potest, dicere semperbolemus, veluti centum leuare libras, aut per decem millia passuum ambulare, quamque 2partes, quae circa sunt,potest ,si excelsum potest cuo patet ad Anem, inque excessum definiri potentia oportere. Id igitur quod potest tot per excessum .inea , quae sunt citra necesse

est.Quibus egregiam, atque essicacem satis rationem non obscure insinuauit, videlicet dari maximum, siue

summum , vel ultim , quod potest activa virtus, s potentia, it ut ulterius nihil possit,& propterea talem terminum. vocari intrinsecum magnitudinis, & maximum quod sic, per quem ideo definiendam esse assirmat, quia continet, quidquid minus est , & propterea totum id , quod potest potentia, & est veluti adaequatum eius Obiectum, a quo speciem sumit, & quod adaequatam eius rausenem Cominςp, adaequ*re i tque compicte explicat essenaiam per ordinem ad idem mei obiectum adaequatum desumptam cui si adiungamus illud, nempe iresistivam potentiam xe ipsa evadem esse . N. - , vel cum entitate eius,&sola ratione diuersam, . per comparationem ad agens, vel essectum. Videbimus non minori essi citare probari , ex mente Arist telis esse, quoή potentia activa, quoad resistentiam secundum se considerata , postulet intrinsecum

terminum magnitudinis,quam eandem potentiam,vii activam.

ι Neque satisfacit s lutio Patrum Conimbricensium , asserentium Aristotelem locutum vulgari modo , non stricto ,& mathematico, quia nec ia-lis modus prodesset illi, ad explicandas naturas potentiarum, quod ipse intendebat, nec decebat philosophum tantum iuxta vulgarem modum loqui , nec

huius estiundamentum iri Aristotele, & iuxxa pro-

185쪽

166 De Caelo, o Mundo.

prietatem, & strictam acceptionem, termini intellexerunt illum omnes expositores,inde colligentes terminum intrinsecum potentiarum, qui sit maximum

quod sic, & alias politat dici terminari per illum , &per extrinsecum minimum quod non quod est ab- Iurdum: de resistentia vero in ordine ad victoriam

agentis, aliter loquutus est Aristoteles, & iam iam

dicemus.

Secunda conclusio: considerata resistentia, tam activa, quam formalis, vel passiua in Ordine ad victoriam agentis, hoc est, ut in eam agenS agere potest, non habet terminum intrinsecum , sed extrinsecum tantum, qui est minimum quod non. Hanc admisit opposita sententia, & hoc probant argumenta

illius, & nihil aliud, & ideo non indigent solutione:

quod ex prima nostra assertione efficaciter colligitur hoc modo. Euidens est, dari maximam resistentiam aequalem virtuti activae agentis, inquam proin de non potest agens agere, & euidens etiam est, per se agere in quamlibet minorem, quia cum minori quacumque efficitur proportio maioris inaequalitatis ex parte agentis,a qua potest actio procedere:ergo aequalis resistentia erit prima, ac minima , quam non potest vincere agens, & ideo inquam non potest agere, sed bene in quamcumque minorem : habri ergo resistentia in ordine ad victoriam agentis cons-derata, extrinsecum terminum magnitudinis, qui est minimum quod non,& non initiniccum,qui est maximum quod sic. Tertia conclusio : Resistentia siue activa, siue formalis, nullum triminum intrinsecum, vel extrinsecum parilitatis postular. Haec est per se manifesta, quia quo minor est resistentia utraque , eo facilius vincitur ab agente: ergo cum possit in infinitum decres

186쪽

decrescere, impossibile est, dari minimam , in quam agens possit agere, ita ut non possit Acilius agere in minorem:quare impossibile est , naturaliter resistentiam habere terminum intrinsecum paruitatis, qui sit minimum quod sic :. nec est minus impossibile, dari tam exiguam resistentiam , quam non possit vincere agens: post autem vincere quamcumque maiorem : ergo nec admittere potest terminum

paruitatis extrinsecum, qui est maximum quod non . Contra hoc tamen videtur esse euidens experientia fulminis , quod curri minorem resistentiam inu niat in vagina, quam in ense, illam tamen parum,uel nihil laedit, ensem vero liquat, fortius absque dubio agens in maiorem resistentiam, quam in minorem , quantumlibet minus a se distanterii: cuius non videtur posse rationem aliam designari , nisi terminum paruitatis , quem resistentia postulet, ita ur tam exigua detur, in quam non valeat agens agere. Nihilominus mirabilis iste effectus absque dubio prouenit ex alia causa, & non ex minori resistentia, quam in vagina reperiri satemur. Causa vero est, quia vagina rarior est. longe minus dura, quam ensis, plures etiam poros habet, quorum omnium

ratione facilem praebet exitum fulmini: ideo citissime ipsum permadens, breuissimeque transiens, nihil sere eam hiati, & eadem est ratio de veste: ensis vero ob nimiam densitatem , ac duritiem dissicile car-dit, plus detinet ac retardat fulmen a celerrimo suo motu. Cum ergo virtus eius ad agendum si intensissima , & in densa materia iniensissimum , celerrimumque effectum longiori tempore producit. Rationem hapc desumpsimus ex Aristotele 3.libro Meteororum, capite I. non longe a fine , cuius verba

haec sunt : Cl ei iran aramentum quidem liquefactiim

187쪽

fuit, lignum vero nihil passumsuis: propter eam rarit tem prauenit hiritin penetrare, di pertransire, ct per me timenta similiter non combussit, sed velut attritionem fecit.

QV AESTIO IV.

An patentiae passiuae postulent terminos magnitudinis, o paruitatis, quantum ad inten- . . . isonem sivorum essemum. Prior quinionis pars depoten Ai passi-

IN primis passiva potentia , qualis est materia, dupliciter considerari potest. Primo in ordine ad formam substantialem recipiendam mediis qualit ribus , vel dispositionibus , sub qua consideratione infra agcmus de illa. Secundδ consideratur ista pintentia, abstrahendo illam ab ordine ad formam suta stantialem,& ita de ea nunc disserimus.Sed adhuc hoe modo sumpta duplicem aliam considerationem habere potest priorem quidem,eam abstrahendo ab ordine ad agens: posteriorem vero in ordine ad ages,vel adactivam potentiam, aqua reducitur adactiam recipiendi sormam substantialem, vel accidentalem , sed tandem considerata in ordine ad agens , duobus aliis modis concipi potest,uel in ordine ad agens naturale, hoc est, proportionatum naturae eiusde materiae,quae potentia passiua naturalis vocatur , vel in ordine ad agens non sibi commensuratum,sed cui aliquo modo subiici potest in ordine ad alique actum ab eo replendum ordinis naturalis, seu supernaturalis ordinis,

saltem quo ad modum recipiendi, & idem est de subie

188쪽

subiecto quocunque recIpiente formas accidentales. quare indifforenter de potentia passiua praesens quaevstio procedit, ut subiecto cuicunque conuenire pia. teliin haec vocatur potentia obedientialis, Prie quasi per obedientiam agenti subiicitur,& non per natu

ram propriam, talis est potentist ligni in ordine ad artificiatam formam : talis potentia passiva subiecti in

ordine ad Deum supernaturali modo ei imprimen tem formam , ut caeco visum : talis denique potentia unis ad motum circularem recipiendum a primaspha ta ἱ dcxuiuscunque corporis grauis, aut leuis ad recipiondum impetum, seu impulsum ab agente exotrinseco in ordine ad motum , versus quamcunque

differentiam loci. Quare sub potentia obedientiali

comprehenditur omnis alia a naturali. Et ex hoc in- soro minus bene ab Scoto, & aliis recentioribus, qui eum sequuntur, praeter potentiam passivam natur tem & obedientia addi tertia, quam Vocant neutram, vel quia non est una nec altera,hoc est,nec naturalis, nec obedientialis, vel quia nec dicit determinatum ordinem ad aliquem actum, nec eum excludit. Minus

autem bene, hanc potentiam addi affirmo, quia abseque dubio sub obedientiali comprehenditur: Dampassiva potentia non potest recipere actum, vel sommam ab agente ordinis naturalis, non tamen sibi naturaliter commensurato, nisi quia ei potest subiici ad eam recipiendam:ei autem posse subiici idem est,ae ei posse obedire;ergo potentia passiua eius in ordine ad tale agens,& ad talem formam , obedientialis vocari debet. Et qui huic rationi non acquiescit, sed adhuc vult potentiam neutram non selum esse veram sed ab

obedientiali separare controuersia,prorsus de nomIna sibi- nam eo non oportet disputare.

His necessivio praelibatis,erimo nobis loquendum

189쪽

I7o De Caelin Mundo. est de potentia passiua naturali, quae scilicet respicit

agens naturale, & ab comata est reduci in actum, de qua tenet prior sententia nullum terminum magnitudinis , nec paruitatis intrinseeum , vel extrIn- secum admittere, quoad intensionem effectus. Pro hac sententia referunt Patres Conimbricenses Gabrielem in 3.distinct.1 3 .quaest.unica,artic. 2.& Almai. num ibidem,quaest.etiam unica.Et probari potest,primo , quia pati in eo solum consistit, quod est subiici agenti , ad recipiendum actum, vel formam , sed nee subiici alteri, nec ab eo recipere actum, dicit esse vllam limitationem, quin potius totum: & tantum po test subiectum recipere , quantum potest ei imprimi ab agente ta ut si ab hoc possit plus in infinitum imprimi,plus in infinitum possit a subiecto recipi. Vnde manifeste sequitur potentiam passivam, ut talem , ex propria sua ratione;nullum prorsus terminum postulare,nec intrinsecum,nec extrinsecum. Secundo,quia potentia activa idcirco postulat terminum magnitudinis intrinsecum, quoad intensionem effectus, quia agere dicit perfectionem,& cum limitata si perfectio potentiae, sicut limitata est perfectio rei, a qua emanat, ita debet esse limitatus essectus, quem potest producere quoad perfectionem intensivam ; sed pati, vel recipere in se accidentia nihil persectionis importat, sed maximam , vel summam imperfectionem ι ergo nec ullum postulabit terminum intrinsecum, vel ex

trinsecum.

Posterior sententia tribuit potentiae passiuae secundum se consideratae terminum intrinsecum magnitu- dipis, quoad intensione effectus,it ut possit recipere

formam accidentalem tantae intensioniς,&non m ' toris, paruitatis vero nec intrinsecum, nec extrinszcum,quam sequuntur patres Conimbricenses i.libro de

190쪽

HC cUo cap. I I .asserentes esse communem Scholasti-- corum. Vnde plures ex antiquioribus pro ea referunt. t Bbnaiienturam, Richardum , Henricum , MairOriem, AEgidium, Maiorem, Durandum, Argentinam, Ba solem, Ma ilium,partim in I .partim in 3. lib. sententiarum atque etiam D.Thomam quest. 29. de ve-Γitate artio 3.ad 3.& 3.part.quaest. 7.artic. II. & Hen-

xi C. quod lib. s. quaest.22.sed neque id asserunt ut eos consulenti facile constabit in quia non loquuntur de Porentia passiua naturali,qualis est materia,vel subiectum , in quo recipiuntur accidentia ordinis naturali s,sed expresse de potentia passisa,seu capacitate animae ad recipiendam gratiam,de qua constat,non esse naturalem,sed obedientialem. Et adhuc de ista solum

vniuerse assirmant esse finitam, nullum alium terminum magnitudinis intrinsecum, nec extrinsecum in

Particulari ei praescribentes. Quare nec pro hac sententia afferri possimi, quae solum de potentia passiua naturali loquuntur sicut neque Gabriel, nec Almarunus pro oppostra j quia eodem modo loquuntur de sola potentia obedienti est ; sed nec ex recentioribus quisquam pro ea parte potest citari,quia nemo de terminis specialibus eius disseriti nihilominus ut probabiliorem eam amplectimur. Et quantum ad priorem

partem de termino magnitudinis intrinseco potentiae passiuae naturalis, secundum se consideratae probamus primo. Quia potentia passiua materiae, vel subiecti,per quam accidentales formas recipit, realis est,& positiua,ut genus causς materialis,quod recipiendo exercet,etiam est reale,eade quoque potentia pertinet ad eius essentiam realem positivam, est eadem eius entitas realis : sed quaecunque realis entitas creaturae, quaecunque essentia creata determinatam habG perfectionem, hoc est,tantam,& non maiorem,quod est,