Philosophiae moralis institutiones Raphaelis Pacetti Tractatus 2. particularis De officiis

161쪽

oxpediat uniuscujusque arbitrio relinquere jus aequirendi et amplisi eandi dominia , an magis conveniat, ut qui reipublicae praesunt, divitum ae praepotentium aviditati modum imponant , atque indigentiae multitudinis consulant. Optimum factu veteribus nonnullis politicis visum est, si cives omnes ad fraternam quasi aequalitatem reducerentur, ut omnes civitatis partes in aequilibrio consisterent: idque sub finem elapsi saeculi in telerrimo reipublieae gallicanae vortice undique sanatico furore expetitum et proclamatum novimus, atque haec etiamnum in Sansimonianorum secta insidiose se pii opinio. Itaque duplex dominiorum temporalio eum a veteribus tum a recentioribus excogitata est; aut ut, permissa singulari quarumdam rerum proprietate, sua cuique aequa lance portio tribueretur, quemadmodum Lieurgum in Latmdaemoniorum civitate secisse accepimus; aut ut ex omnibus civibus tamquam una lamilia conderetur, in qua unum eunctis atque indivisum patrimonium curae esset; et in positiva bonorum communione viverent, sicut Plato in sua republica sanxit. Haec specie quidem pulcherrima ac perbeata rerum aequalitas et communio in imaginario philosophorum regno I cum habere sortasse poterit, aut in quadam perexigua proborum hominum societate sub prudentissimis moderatoribus constituta lj; in hac vero omnigena hominum congerie absurda prorsus et inutilis cuilibet sanae mentis politico censenda est. Enim vero utraque haec rerum temperatio inprimis generali ac perenni aetatum omnium, omniumque populorum facto et ingenio repugnans est: ut enim superius inquiebam, ubique gentium dominia instituta et studiosissime custodita sunt: experientia autem comprobatum est, Progressum culturae in populis semper cum meliori dominiorum ratione convenisse, ita ut quo securior, firmior, et studiosior singularis rerum proprietas fuerit, eo magis arteS, com-

1ὶ Utpote suit aevo apostolico Christi fidelium consociatio, aut Essenorum in Africa communio, atque alia hujusmodi. Duiligod by Corale

162쪽

mercium, rerum omnium abundantiam, pacis studia ac politiores disciplinas in civitatibus progredi videamus. Iamvero politicus qui non a rerum humanarum experientia, sed ex imaginationis suae penu consilia sumit, is in aere piscatur et inania captat: sin autem civilis corporis valetudini salutaris esse velit, prudentiam medicorum imitari studeat, qui posthabita systematicorum a priori hariolandi ratione, toti sunt in historia morborum ac remediorum, quae generali experientia utilia reperta sunt diligentissime cognoscenda, ut inde aphorismos deducant, qui peropportune usui accomm dentur Vide Genuensem. kιιera XL Accad. . Quod si vel minimum rem examinemus, utriusque eo filii vanitatem absurditatemque contra vero dominiorum utilitatem facile perspiciemus. Quoad primum enim, ut aequa inter homines rerum partitio fiat, eaque stabilis permanere possit, in singulis necessaria laret, ut monet Aristoteles Politicor. L. 2. a c. I. ad IV. in corporis et animi virium aequalitas, aequalitas ingenii et industriae: si enim haec disparia sint, sequeretur, ut etiamsi hodie agrorum, aliarumque rerum aequa adamussim distributio fieret, post anni tempus desidiosus aut hebes, aut mala Valetudine aegrotans magna ex parte sua bona consumpserit ac dissipaverit; solers autem ac diligens et in suo negotio totus inhaerens magnOPere rem suam auxerit; omnia, inquam, in quantitate et qualitate continuo immutarentur. Praeterea haec rerum aequatio non admodum dissicilis esset, si res agatur de populo nullam sedem stabilem habente, qui vel in vacua venerit,

vel regione quadam bello potitus sit, ibique, aequatis pasetibus ae praeda viritim distributa, domicilium sibi ab Imperatore assignatum quisque primum collocaret. At in populis qui rerum suarum possessores jamdiu sunt, quarum quisque amantissimus et retinentissimus est, si quis Princeps dominorum bona abscindere conaretur, ut ii qui maximam ac praevalentem civium partem ossiciunt j ad inertium et profligatorum conditionem exaequarentur, quid nisi universae

163쪽

reipublicae eversionem fore censebis 2 Ea igitur sunt cum phrstea tum moralia obstacula, quae huic rerum aequationi opponerentur, ut Vix unquam superari posse putaverim. Neque dicas, LIeurgum penes Lacedaemonios rerum partiti nem effecisse: id enim contigit in populo aretis limitibus circumscripto, ac militari vitae addicto, ubi non adeo magna intererat proprietatum disserentia: iique nonnisi summa Lleurgi prudentia, et animo qui tamen, ut a Plutarco a cepimus, semper in vitae discrimine versatus est, in eo statu contineri aliquanto potuere. At enim quaero: si haec rerum aequatio fieri posset, expedirent ne P Ex quibus unum fieri oportet, speeis diserunt, ait Aristoteles. Sicut ergo diversae voces et soni requiruntur in musica, varius numerus et quantitas in earminibus, varia lapidum moles et consormatio ad aedificium extrue dum, varia in corporis humani compage congruunt membra; ita diversi civium gradus reipublicae unitatem, pulchritudinem, ordinem soliditatemque constituunt. Quod si cives in aequali prorsus conditione coerceantur, necessario eorum, qui mente et corpore multum praevalent et ad magna laetitanda alacriores sunt, comprimetur industria, artes commercium Ceteraque unde populorum opes, abundantia, robur, ac se licitas repetenda est. Neque minus absurda ac perniciosa reputanda est platonica illa rerum omnium in civitate communitas, ita ut communis et concors sit civium labor atque industria, communis fructuum rerumque omnium perceptio et usus. Qua in re praeter ea, quae contra aequalem dominiorum partiationem attulimus argumenta, communioni positivae bonorum

itidem aptanda, reseram id quod S. Thomas singillatim disserit i 2. 2. q. 66. a 2.3 ii Est necessarium quod homon propria possideat 3 ad humanam vitam propter tria: pri- η mo quidem, quia magis sollicitus est unusquisque ad pron curandum aliquid, quod sibi soli competit, quam id quodn est commune omnium vel multorum; quia unusquisquen laborem sugiens relinquit alteri id quod pertinet ad comis

164쪽

. mune, sicut accidit in multitudine ministrorum: alio modon quia ordinatius res humanae tractantur, si singulis immi- γ neat propria cura alicujus rei procurandae: esset autem coniat, susio, si quilibet indistincte quaelibet procuraret: tertion quia per hoc magis pacificus status hominum conservatur, a dum unusquisque re sua contentus est: unde videmus, quod ιν inter eos, qui communiter et ex indiviso aliquid possident, o frequentius jurgia oriuntur n.

ARTICULUS III.

De dominii aequirendi modis. Demonstrato dominii jura atque utilitate superest, ut delegitimis ejus acquirendi modo singillatim agamus. Duplicis generis ii sunt, vel originarii vel derivativi: primum genus constituunt actus illi, qui nobis ius proprietatis individuae

pariunt in ea, quae nullius sunt: aliud autem genus eos actus complectitur , quibus fit , ut dominium alterius in alterum transeat. Rebus itaque in communione universali ac negativa stantibus , per occupationem , qui primus et antiquior acquirendae proprietatis modus est, jure quisque potiri potest: quod enim nullius est, id ratione naturali Oecupanti eon-eeditur, ait Crius lege III 1L hoo tit. Iamvero res in nullius Proprietate esse, seu dominio Vacuae censentur, si vel nemini unquam in eas ius fuerit, vel si aliquando fuerit, id tamen aliquo facto cessaverit, scilicet vel morte unici ac legitimi domini, vel libera et absoluta sui juris abdicatione. Non ita vero dicendum de rebus quacumque ratione ablatis, aut naufragio demersis, vel in delirio et amentia proiectis, aut inscio domino elapsis et amissis, nisi sorte irreparabilis omnino earum jactura seret sit. Quapropter res in de-

1ὶ Quoad quaestionem, an inventor rei amissae, domino non invento, possit illam sibi retinere ita disserit s. Alionsus T. M. l. 3. tr. d. n. 603. α Adsunt tres sententiae. Prima sententia assirmat, modo

165쪽

sertis terris positae, omnia animalia, quae mari coelo terra nascuntur, lapides gemmae metalla nondum effossa, vetustissimi thesauri in terrae visceribus abditi, et similia jure naturas primo occupanti conceduntur, nisi aliqua positiva lege earum dominium impediatur. Princeps enim civitatis sicui jure potest in commune bonum vectigalia, et tributa imp rare, earum nempe rerum quas iure subditi possident, partem a singulis exigendo, ita prosecto rerum quarumdam occupationem, si id reipublicae expediro judicaverit, sibi reservare jure potest; prout factum est de bonis vacantibus , idest de bonis morientium sine haerede, quae ex iuris dispositione Fisco addicuntur, et alia hujusmodi , de quibus

jurisprudentia positiva pertractat. In quavis autem aequirendi dominii ratione duo omnino necessaria Sunt, primum, ne cui noceatur: ex injuria enim jus enasci absurdum est; ium ut id efficiamus, ex quo ratio seu jus nobis adsciscatur quarumdam rerum usu ceteros excludendi. Itaque in legitima rerum oecupatione non solum necesse est, ut res dom o inventor omnem debitam diligentiam adhibuerit ad dominum inve-

Μ niendum . . . Secunda sententia valde communior censet inventorem

v rei non posse illam sibi applicare, sed debere elargiri in usus pios. . .u Tertia sententia verior et sequenda . . . distinguit et dicit. Quandon adhuc post diligentiam possibile est dominum invenire, tunc res velm pretium servari debet, quod si utrumque servari nequeat, res VEIs pretium omnino est erogandum in usus pios, juxta praesumseam v voluntatem domini, qui adhuc illius rei dominium retinet, semper

B ac res potest in manus suas redire. E converso, quando res, Spe

s clatis circumstantiis longitudinis temporis, vel distantiae loci, vel n eo quod res non possit amplius a domino pro sua recognosci, ut ii accidit in nummis ordinariis, non videtur possibile, ut ad dominum is redeat : tune illa fit nullius, et ideo acquiritur a primo occuPante, o qui illam non tenetur dare juxta voluntatem prioris domini, cumis ille per impossibi Iitatem eam recuperandi ejus dominium prorsus is amisit. Et hanc sententiam expresse tenet s. Thomas 2. 2. q. 66. a. . s. ad 2. ubi ait: et similiter si fresi pro derelietis habeantur, et Aonu eredit invenior, ιieeι sibi eas reιineat, non eommittit furtum. Ratio M a priori est, quia jus gentium tribuit privatis dominium rerum norin ad aliud, quam ut illis utantur: hinc quando est impossibile remae Pervenire ad ipsorum usum, illa tamquam derelicta evadit nullius,n et redit ad primaevum ius uaturae, ac ideo fit primi occupantis Sin ne ulla obligatione n. Diuitiaco by Corale

166쪽

163nio sint vacuae, aut si in communione universali sint ad quas omnibus jus concurrendi aeque a natura datum est sine aliorum supplantatione ad eas contendatur; verum etiam opus est, ut quis, adhibita industria, de facto primus rem apprehendat, ejusque possessionem animo sibi retinendi adipiscatur : utpote si per Venationem , aucupium, piscationem animalibus potitus sis, vel in vacua veniens agri portionem colas, sepem ei circumducas etc. Fit enimvero occupatio animo simul et corpore : neque alter sufficit sine altero: intentio enim aliquid occupandi censeri debet tamquam ius concurrendi quod nondum descendit ad actum: itemque dicas de materiali tantum occupatione, si quis nempe rem corporaliter apprehenderit sine animo eam sibi retinendi ut suam. Quapropter primus modus originarius acquirendi dominii, scilicet occupatis recte definitur apprehensio posses

sionis rerum dominio vacuarum, nemini nocens , atque animo

eas sibi proprias retinendi. Alter modus originarius aequirendi individuam rerum

proprietatem est accessis, idest quidquid rei jam in dominio

nostro positae tempore accedit. Quadruplex autem accessionis species distinguitur, alia est naturalis, seu quae consueto naturae cursu fiat, utpote haerbae et arbores in fundo nostro sponte enatae, laetura nostrorum animalium etc ; alia est fortuita, veluti accessio terrae Solo nostro secus decur-Sus aquarum posito per alluvionem facta , vel alvei pars assumine penes nos relicta, novus mons terraemotu extructus etc. : alia est industrialis cum quis materiae suae aliquid , quo melior fiat, arte sua addidit; e. g. si ex argilla vas effingas, vel e tuis lignis navem, aut quidquid aliud esticias:

quarta tandem accessio dicitur mixta, quae naturae vi sat, addita simul hominis arte, utpote segeteS, pomaria etc. Iabore nostro et industria in nostris agris sata et exculta.

Procul dubio inisi sorte alterius jus impediat , vel positiva

lex in commune bonum aliter praescribat in omnes istae ac

cessionis species jus proprietatis ei pariunt, cujus dominio

167쪽

ineremonium additur: eique Vel tamquam primo occupanti, vel tamquam auctori competit. I. Itaque si ab eririnseco ac cessio fiat sive ea sit naturalis utpote nives e coelo cadentes, sive sit fortuita , veluti si mare ingerat in solum nostrum salem, margaritas etc. vel stumen aliqua adjiciat; iure naturae nobis acquiruntur tamquam primis occupantibus, et quidquid accesserit si nostri landi pars. De alluvione autem fluminis haec perspecte inquit Crius L. 7 C do acquirendo rerum dominio. i Per alluvionem autem id videtur adjici, u quod ita paulatim adjicitur, ut intelligero non possimus,n quantum quoquo momento temporis adjiciatur. Quod sin vis fluminis partem aliquam ex tuo praedio detraxerit, et

v meo praedio attulerit, palam est, eam tuam permanere ne aequum enim non est quemquam alterius damno locupleti rem fieri. II. Porro quavis alia ratione accessio fiat, sive naturali vi e rebus nostris aliquid producatur ut laetus animalium nostrorum, aut plantarum germinatio eic. sive imdustrialis, sive mixta fiat accessio , cum ea quae accedunt rationem habeant essectus vel a nobis vel a nostris rebus ,

vel ab utrisque producti , merito censeri debent veluti naturalis amplificatio pristini dominii, nobisque tribuenda sicutellectus causae. Enim vero nullus est modus naturae magisco nsentaneus aequirendi rerum dominia eaque augendi, quam cum materiam omnium usibus veluti in semine a natura

praeparatam, ingenio, labore, et arte nostra excolimus , et feracem atque utilem essicimus is .

1ὶ α Illud Iurisconsulti latini controversum iacere , quid saeton sit opus, si alter rei nostras quidquam addiderit di puta si in solos nostro plantaverit, vel aedificaverit, si materiam nostram specifican verit, si lapides pretiosos serruminaverit, si rem suam nostrae Pera, miscuerit, vel consuderit. Naturae regula est, res , quae ad duras, dominos spectant, quocumque modo junctae fuerint, communionem is incere. igitur ad utrumque dominum pertinent. . . Quare si sRungi ,, possunt, quin altera damnificetur, divisione res transigenda est, aer-n vandusque uterque dominus incolumis et indomnis. At si nequeant, v alterutri totum addicendum est , qui tamen alteri, quod interest , is praestet . . . At Iuriseonsulti romani distihguendum e se docent, u Diuitigod by Corale

168쪽

Cum autem res non sunt in communione universali ac

negativa; sed vel in communione particulari et positiva, veI in dominio singularis proprietatis constitutae sunt tune si

sint in communione positiva, transeunt in dominium singularis proprietatis vel l . per cessionem, quo Omnes socii t tam rem eommunem a se libere abdicant, atque in unius dominium transferunt, vel 2. per divisionem. Divisio locum habet quando ex mutuo consensu aut singulis sociis rei communis portio juribus suis aequalis, vel uni lantum a communione recedere volenti, quod ei convenit in proprietatem attribuitur. Quemadmodum, mortuo parente , filii ex aequo in haereditatis communionem succedentes, si in ea Perse Verare nolint, quisque pro rata parte rei suae dominium per divisionem adipiscitur. Cum autem quisque sociorum verum ius habeat, etsi adhuc indeterminatum, parte rerum in communione existentium utendi Duendi tamquam sua; hinc nisi positiva lex, aut pactio divisionem fieri prohibeat, aut ea ob peculiares circumstantias reliquis sociis detrimento suturan trum res hona, an mala fide junctae sint. Si bona, inquiunt, fiden quis junxit, jure adhuc suo gaudet. Si vero mala , eum qui ita estv omni suo jure decidere statuunt, remque iotam acquiri ei, cui alis quid adjectum est. Quin tex est codicis XI de rei vindicatione, si v quis selem alienum agrum sevit, vel plantas imposuit, postquam Λω. radicibus terram fuerint amplaetae, sola eedere rationis est. Haud ra- ω tionis, dicere oportuit, sed Imperis eiviIis, justi tamen. Nam ex iureis naturae qui alterum laesit, talio est; ergo si in integrum laesumis restituat, nihil reliquum est, quod ei iaciat. Re vero sua spoliariis praeter talionem est: igitur punitio Imperii civilis, eaque servanda, B quo dolus malus coerceatur . . . . Illud etiam quaesitum est, utriis potius dominorum ejusmodi junctae res addicendae sint. Qua de re . Iurisconsulti romani subtilius disceptarunt, quam naturae simplici'. las patitur. Praeclara est, et naturae consentanea Thomasit regula,m ut ei tota res addicatur, cujus pars non tacito alia simili compensarin queat: naturalis enim 8st aequitatis, ut is, qui facile jus suum alian ratione obtinere potest integrum, ea contentus sit sibi satis fieri. Μ uuare si quis in alieno agro plantavit vel aedificavit, domino solin totum addicendum est, quod alter facilius id quod interest obtinere η queat, quam tandi dominus. At si quis in aliena tabula pinxit, velo sculpsit in marmore, haud facile re sua similique compensabitur, si Μ tota res domino materiae cedat: aequum est igitur, ut species antepo-ο natur materiae . . Ita Genuensis de ossiciis l. l. c. XI. Diuitiam by Corale

169쪽

sit, procul dubio integrum cuique est, rem suam a ceteris separatam exigero : atque id eo vel magis concedendum est, quia ut articulo superiori demonstravi , communio isthaec minus convenit praesenti hominum conditioni: eaque a Iu risconsultis romanis discordiarum mater merito appellatur equare L. 77. S. 20. II. de legat. 2. approbatur ex hac ratione communionis resolutio. Quod si vero res communis individua sit, tunc ut iurium divisio fiat, vel uni tantum sive

de consensu, sive sorte, sive pro juris ejusdem praestantia tota in proprietatem cedat, qui tamen singulis pro rata cujusque portione satisfaciat, vel integra vendatur aut commutetur in rem dividuam, quo quisque jus suum habeat. Porro alter ex derivativis dominii acquirendi modis est traditio qua scilicet ex dominio unius res per liberam d mini dationem seu alienationem in alterius proprietatem transit, de qua S. Per traditionem, Institui. De Rerum divis.

dicitur u Per traditionem quoque iuro naturali res nobis ac-n quiruntur; nihil enim tam conveniens est naturali aequi is tali, quam voluntatem domini volentis rem suam in ali-n um transferre ratam haberi : et ideo cuiuscumque gene n ris Sit corporalis res , tradi potest , et a domino traditan alienatur D. Et re sane vera, cum dominii proprium sit jus de re sua ex sententia disponendi, atque etiam eam a Se abdicandi, ut in communionem universalem redeat; hinc Sie. g. Titius agrum suum abdicaret sub hac conditione, Scilicet dummodo Caius eum acceptet etc. superveniente acceptatione seu posita conditione, necesse est, ut alter jus Suum amittat, alter illud a dispiscatur. Quinque itaque tantum mOdis, duobus originariis Oeeupatione nempe et accessione, tribus derivativis, didisione eessione et traditione qui tamen a jurisperitis in alios quoque sub dividitur usui propius accommodandos ) omnis rerum dominium legitime acquirendi ratio comprehenditur. Quaeret sortasse quispiam, utrum et quo jure Per ususvionem seu praescriptionem rerum dominium acquiri liceat.

170쪽

stinctas subtiliter tulerpretentur, tamen revera in communi acceptione unum utraque valet usucapio inquam est acquia sitio dominii rei alienae , per possessionem ejus certo temporis spatio legibus definito bona fide eontinuatam. Legibus enim vero civili et canonica statutum est, ut si quis rem alienam justo cum titula, puta ex haereditate, donatione, emptione etc. acceperit, eamque certo temporis spatio a legibus praefinito,

sine ulla pacificae possessionis intermissione, ac bona fide , scilicet ex invincibili errore suam credens retinuerit; dum modo tamen ut monet Genuensis dominus sciverit aut scire potuerit, neque ulla vi aut dolo malo prohibitus sit reposcere: tunc possessor rei alienae, etiamsi certior fiat de pristino alterius dominio, tamen pro legitimo possessore ac domino habeatur, nec quidquam illi satisfacere teneatur. Cur ita, inquies p Nonne certum exploratumque est, detrahere aliquid alteri et hominent hominis incommodo suum augere commodum contra naturam esse P Numquid justi et honesii regulam tempus praeseribit Qui ergo fieri possit , ut rei alienae possessor, contra domini voluntatem ejus proprietatem obtineat Ratio in promptu est, id scilicet contingit expressa supremae potestatis traditione, cujus menti ac nu- tui civium voluntates subduntur: quod igitur Princeps in reipublieae bonum decernit et vult, id rationabiliter vello et ratum habere debent singuli cives. Et sane bono publico usucapio inιroducta est, ne sessiere quarumdam rerum riu et fere semper ineerta dominia essera sL. L T de Usucap.) quod discordiarum, et litium seminarium teterrimum laret.

CAPUT II.

DE PACTIA ET CONTRACTIBus

Jperspectis ei eognitis modis derivativis acquirendi domianium rerum quae ad vitam pertinent, lacili transitione co-