Philosophiae moralis institutiones Raphaelis Pacetti Tractatus 2. particularis De officiis

181쪽

vel suam operam in ipsius utilitatem praestando. Itaque prima contraetus gratuiti species est donatio seu libera et gratuita rei vel juris nostri alienabilis in alium translatio. Cum autem ea, quae utenda alteri conceduntur , duplici natura sint, vel quae usu non absumuntur nec distrahuntur, ut domus, equus etc. ; Vel quae usu ipso absumuntur et alienantur, uti frumentum, vinum, pecunia: hinc in iis contractibus, quibus rem nostram non alienare, sed ejus tantum usum

alteri concedere gratis intendimus, duplex distinguitur species, alia est commodatum nempe alicujus rei ad assiquem sp eialam usum gratuito faeta eoncessis, quae proinde post praefinitum usum ac tempus eadem in speeis, idest in individuo reddi a commodatario debet: quod si neque tempus, neque usus expresse determinetur, res precario commodata dicitur: s Precarium est, quod precibus petenti utendum conceduur, quamdiu is, qui concessu, patitur L. 1 . R do precariis : precarium autem a commodato propris dicto specifico non dissert. Aliam contractus de rebus quae ad usum permittuntur distinctam speciem constituit mutuum, quod est contractus, quo rei alia cujus fungibilis dominium a mutuante in mutuatarium trans fertur, cum obligatione restituendi eamdem vel similem specie et bonitate, nulla tamen addita pro beneficio remuneratione. Denique operam in alterius utilitatem dupliciter impendere possumus vel ejus rem custodiendo, vel ipsius negotia gerendo; in primo casu locum habet depositum, scilicet nιractus ille grvivitus, quo aliquid traditur custodiendum ut

integrum domino repetenti reddatur ; in altero Vero casu , siquis, eonventisne facta, certum alterius negotium, eo postulante, et modum, tempus etc. rei gerendae praeseribente, graιis expediendum suscipies, mandatum conlaeisse dicitur. Sin autem negotia absentis aut ignorantis, nullo propterea tutercedente mandato, charitate ductus ne interim ille aut damnum patiatur, aut lucri faciendi occasionem praesentem amittat, quis tractanda susceperit, negotiorum gesιio appellatur. Hae sunt praecipuae contractuum unitateralium species, ad quas reli-

182쪽

1 9 qui omnes, de quibus jurisperiti singillatim pertractant, iacile reseruntur. Iam vero, in hisce contractibus, praeter regulas generales in quovis contractu necessario requisitas circa phrsicam et moralem possibilitatem, plenam rei cognitionem, voluntatem a quavis coactione liberam , ac bonam fidem, ea tantum quae uni Iaseralium propria sunt breviler adnotanda esse censeo. In primis autem cum benefici omnes contractus ex ossiciis humanitatis et amicitiae originem trabant, ea vere magnopere debent qui ea suscipiunt, no sub

hoc praecellenti amicitiae actu sallendi ac laedendi animumeeleni: nulla enim capitalior et detestabilior injuria est quam eorum, qui cum maxime fallunt ac nocent, id agunt, ut viri liberales et benefici esse videantur. Ceterum posthabita hac proditorum peste, quae non philosophiae praeceptis curari, sed omnium execratione, et carnificis serro et igni de societate exterminari debet, cuilibet frugi homini, qui haec in alterum beneficia praestare velit, considerandum sedulo est, cujus ponderis onus suseipiat. Etenim quae per se nonnisi liber litatis ossicia sunt et de mero consilio, vel aliquando ex sinta charitate debita , ea, accedente contractus gratuiti promissione, fiunt ossicia justitiae, quae sine injuria praetermiruti nequeunt. Itaque primum conditiones cujusque contractus gratuiti propriae sine ullo dolo malo aut culpa ad amussim aequitatis servandae sunt. Quare quae semel donata sunt, ea nefas est, vel sibi retinere si nondum tradita sint, vel si tradita, rursus eadem sibi vindicare et propria sacere : neque commodatum, ac mutuum ante tempus repetere licet, id enimius tu alterum transtulit: depositum ad nutum domini integrum statim reddere oportet, nisi sorte ob peculiares circumstantias aut domino ipsi, aut depositario, aut aliis depositi redditio periculosa sit: denique et in ipso deposito cust diendo, ut in mandato ac negotiorum gestione expedienda, ea ipsa cura ac diligentia adhibenda est. quam in suis rebus prudentiores adhibere solent: si enim ejus culpa aut depositum, aut negotia per mandatum aut gestionem commissa ali-

183쪽

quid detrimenti capiant, depositarius, mandatarius, et admini. strator negligens omnia damna praestare debet: summa enim justitiae est: suum euique jus integrum immotumque esto. Cum autem ex vi et natura contractus eriuslibet uni- lateralis onus aliquod in alterius commodum gratis subeundum ae serendum suscipiatur; hinc nulla sibi proposita me cede et utilitate id praestari debet, non enim beneficia laeneramur. Quisquis igitur ex donatione, commodato et mutuo aliquid lucri exigat; aut rem depositam in suum usum et D ctum convertat, aut in mandato ac gestione suum Se negotium agere intendat; is contra fidem datam saceret et rei alienae usurpator ac talio fieret. Quamquam vero in hisee contractibus gratuitis, .ex altera tantum parte onus imponatur, ex altera utilitas et commodum praestetur; tamen qui ita liberaliter a beneficis viris juvantur, praeter grati animi ossicium, tenentur quoquo leges omnes, quae vel ex benemerentis arbitrio beneficiis appositae sunt, Vel quae cujusque contractus propriae sunt ac,

eurate servare. Itaque rem commodatam, precariam, et mutuam vel eamdem, vel aequivalentem praestituto tempore domino suo reddere oportet: rem autem commodato acceptam,

non dieo maligna voluntate, quod plusquam serinum esset, sed ne incuria quidem sua perdere aut deteriorem sacere, ne, que in alios usus, praeter eum, qui ei concessus est, adhibere licet: nomini enim iuris est in re aliena aliud praeter quod dominus tradidit. Cetera denique onera , quae in hujusmodi ossiciis exequendis sorte accedant, quae tamen ab intrinseca contractus benefici natura sunt aliena, utpote e. g. impensae quae fieri debeant in exportatione, portoriis etc. rerum ex donatione acceptarum; itemque stipulationes, ceter que omnia, quae in commodato, mutuo, aut negotiorum admianistratione, praeter operam et rem gratificantis accedunt, nisi haec quoque beneficus se gratis subiturum promiserit, aruteri qui beneficio auctus est ex justitia sunt imponenda. Haec utrinque juxta fidem datam ei acceptam ex ossicio

184쪽

justitiae servanda sunt. Cum autem aequissima et ex natura ipsa petita regula sit, ut quaelibet res sive per se fruetus serat, sive casu aliquo pereat, nonnisi dominus vel utilitatem vel damnum habeat: hinc si neutra ex parte aut dolus ma- Ius aut culpa intercesserit, aut peculiaris conventio iacta sit, sequitur, quod si res donata, aut mutuo accepta augeatur vel pereat, donatario, et mutuatario augetur vel perit: si deposita res, commodata, et precaria, itemque negotia per mandatum, gestionem, similesve contractus alienae fidei eommissa sive Ductus per se edant, sivo easu quodam deteriora fiant

ac pereant; ecquis fortunae imperare possit uni deponenti, commodanti, aut ei cujus negotium susceptum est, cum utilitates tum detrimenta adiudicanda sunt. Haec breviter dicta ad claram contractuum unitater lium ideam concipiendam pro elementariae tractationis m dulo sussicere arbitror. Nunc autem, quoniam de aetibus loquimur quibus gratuito dominium rerum suarum transfertur,

haud abs re erit nonnulla de testamentis subjicere , quibus ejusmodi liberalitas quodammodo exercetur sit. Duo hic consideranda occurrunt, unum versatur in disquisitione specu-

Ialiva, quo nempe jure hujusmodi actus sant; alterum pertinet

ad praxim, scilicet utrum translationes istae dominii, quae sis ne solemnitatibus a lege praescriptis nullae sunt in foro e terno ; nullae quoque censeri debeant in foro conscientiae. Quoad primum itaque, cum certum sit apud omnes suggessionem testamentariam legitimum esse modum aequirendi ha reditatem et legata , seu dominia rerum , quaesitum est a philosophis, utrum jus testandi, aut quoquo modo rem suam in alium post mortem suam transferendi a lege naturae, au

i) α Testamentum linquit Modestinus 1 l. T quι testamenta sacere possunt in s est voluntatis nostrae justa sententia de eo , quodn quis post mortem suam fieri velit s. Et ex Romanis legibus plenius definiri potest a solemnis declaratio voluntatis nostrae de uni er iis haereditate, omnique jure , quod mortis tempore habituri sumus , is post mortem demum nostram in alium transferendo; ad libitum ta

n men nostrum ante mortem revocabilis n. Duili od by Corale

185쪽

182 potius a positivis institutionibus populorum, ae civilibus Iegibus originem ducat. Primam sententiam tenent Grotius , Loibnitius aliique multi philosophi ac theologi; alteram vero Pulandormus, Hei neccius. Genuensis aliique tuentur. Secundae sententiae auctores duplici de causa jus testandi a naturae lege derivari posse negant, primo quia testamentum non est alienatio, secundo quia ne esse quidem potest. Primam rationem Pulandormus urget hoc modo. Testamentum duplicem conditionem habet, idest ut non auecedatur in bona nostra nisi post mortem nostram: et ut haec voluntas ante mortem nostram pro lubitu nostro sit mutabilis et revoeabilis: itaque sconcludit) cum consensus donantis et accipientis sy ehronus non sit, scilicet nunquam una habeatur; sequitur neque vim contractus subsistere, neque haereditatis alienationem fieri. Quin etiam subdit gallingerus non solum acceptatio haeredis vel legatarii cum testatoris promissione eodem tempore nunquam convenit , sed ne vera quidem testatoris promissio unquam extat. Etenim testamenti lactio, vivo testatore nihil juris trans seri nihilque operatur: proinde ac si dicerem, dabo tihi, si mihi placuerit: mortuo autem testatore, nihil juris transferre , nec quidquam operari potest:

eo quod ejus voluntas, et potestas transferendi extinguatur. At enim rationes hujusmodi non admodum validae videntur. Etenim ad contractus cujuslibet validitatem consensus quidem necessarius est: at nullo argumento demonstrari potest, quod contrahentium voluntas esse debeat actualis et contemporanea. Satis est, ut qui promittit , voluntatem suam non revocet, antequam alter consentiat et acceptet. Quamvis v au-n lem ait Lampredius I. P. Univ. P. I. c. 17. 8.) testan toris voluntas mutabilis sit: attamen cum fieri possit ut

v non immutetur, jus haeredis designati hrpoteticum qu u dem esi; attamen jus dici potest, quod utilitatem aliquamn habet adnexam: nam quisque lieet probe noverit, fore ut v testamentum revocetur, tamen haeres scribi vellet, et spem v saltem, et jus, ut riunt, eventuale aequirere; quod sane in

186쪽

,, multis vitae conditionibus emitur venditur, et cum pecu-n nia permutatur ... Quod autem attinet ad testatorem, aelusu per se perfectus est, nisi voluntatem immutet: quapropteris aeceptatio tunc fieri debet, cum voluntas immutabilis est,

ii nempe post mortem n.

Validius quidem hac in re philosophatur Genuensis; cuius argumentandi ratio haec est. Ius dominii durivatur ex jure utendi et ex naturali cujusque indigentia; atqui jus utendi et naturalis indigentia, superveniente morte, extinguitur: ergo jus dominii una cum jure illud in alios transferendi praeter praesentem vitum exspatiari nequit, adeo ut homo, qui

nudus egressus est de Mero matris suae, nudus revertatur illue

Iob. I. 21. u Cum igitur concludit De Ossiciis l. Ι. e. XIII)n qui moritur, ex lege mundi ejus dominia omnia vacant,n et in commune redeunt. Id nemo non sentit, qui dominian ex jure utendi nata esse intelligit. Sed populi serme omnesu tacite, ut pactis bona partiti sunt, ita consensere ratas ha-n bere morientium Voluntates, modo ne reipublicae obessent. n Id totum jus gentium est, cui jus civile vigorem addidit. . . v Testamentum igitur non est privata alienatio, nec morienti tis, sed publica reipublicae et viventium n. Haec Genuensis opinio est, consectarium illius salsi eriterii, quod superiori capite ar. l. resutavi de aretis dominii acquirendi limitibus, quos praeter id quod sibi suisque necessarium est jure extendi posse negat. Certum quidem est jus dominii ex jure utendi repeti debere. Cum autem homo non sibi soli naseatur, sed et suis et ceteris quoque hominibus, quos vel ex ossicio justitiae et charitatis, vel ex mera liberalitate juvare possit, consequens est, ut si industria Sua per legitimos modos divitias superessiuentes acquirat, earum dominus jure constituatur, deque iis ex sententia jus disponendi habeat. Quemadmodum autem inter vivos donationes

vel filiis vel nepotibus, vel quibuslibet hominibus aut publicis beneficentiae institutis valide fieri possunt, quae post d nantis mortem effectum sint habiturae et usque duraturae; ita

187쪽

eodem jure fieri possunt donationes morιis causa et per testamenti factionem. Possum enim sui recte ait Grotius Op.

cit. I. I. c. 6. 14 j rem meam alienare non pure modo, sed eι sui conditione, nec tantum irrevocMiliter, sed et re voeabiliter atque etiam retenta interim possessione eι plenissimo fruendi jure. Alienatio autem in mortis eventum , ante eam revocabilis ,reιento interim jure possidendi ac fruendi, esι ιestamentum. Igitur probabilior sententia haec videtur, quod quamquam testamenta sormam certam accipere possint a jure civili, tamen a jure naturae vim suam habeant.

Haec ad quaestionis speculativae indolem cognoscendam satis esse arbitror; at quid censendum est de practico criterio P Quaeritur, inquam, an testamentum solemnitatibus jura civili praescriptis destitutum ὶ, sicut in soro externo nullum est, ita in foro inierno nullum quoquo habendum sit: adeo ut haeres ab intestato qui ex judicis decreto in testatoris bona succedit, teneatur omnia haec haeredi et legatariis in testamento hujusmodi scriptis ex conscientiae obIigatione concedere: an potius retinere sibi jure possit. No nulli putant alteram hanc de criterio practico quaestionem, ab illa speculativa disquisitione pendere. Permagni momenii

quaestionem esse ait Genuensis utrum successio testament

ria ex iure naturae sit vimque habeat, an a civili; et hane assert rationem: nam, inquit, si ex jure eivili est, possunt Ie-yibus eirilibus invadidari testamenta, aut permutari ejus volun-ιaιe, qui reipublicae praeest cum imperso. Equidem concedo,

quod si omne jus testandi nonnisi ab institutionibus juris

communis et a positivis legibus originem sumeret, tunc minime dubitari posset, quin testamentum, cui desunt solemni-

iij In Romano testamento, ut monet Genuensis, duo sunt Praecipua solemnitatum genera servanda, intrinsecae videlicet et extrinsecae. Intrinsecae solemnitates institutione idonei haeredis sermo continentum reIiquae ex formulis testamentorum induetae, ut numerus testium, ra tio Scribendi, charta, etc., extrinsecae appellantur. Nihil hie dicam detestamentis etc. ad eausas pias, quorum privilegia quanta ratione inducta sint, vide apud Genuensem Dieeosina t. l. c. 12. S. s. et sequentibus, Duiligod by Corale

188쪽

tates a positivo jure praescriptae, nullum omnino sit in uiroque soro, nam ea tantum ratione et modo subsistere possetius testandi, qua ratione et modo id ab institutionibus il- Iis conceditur. Ceterum criterium practicum independenter Omnino a completa quaestionis speculativae solutione certo

Statui posse contendo. Quamquam enim probabilior mihi videatur sententia Grotii de origine hujus juris a natura potius quam ex positivis institutionibus repetenda; tamen non equidem perdissicilem hanc quaestionem de qua a summis vuris hinc indo disceptatum est et adhuc disceptatur, definire praesumo: hinc practice quisque inferre jure poterit, rem non admodum perspectam plerisque videri : ideoque si ex certa quaestionis hujus solutione sequeretur certam haberi obligationem conscientiae in prima sententia; aut in altera, nullam prorsus esse obligationem ; in nostro casu graviter admodum dubia haec obligatio foret. Quibus positis sui r elissimo monet s. Alphonsus De Ligorio, idque cohaeret cum criteriis in tractatu generali a nobis positis j hoc dictamen practicum statui certo potest: in re solide dubia potius omni jure esse jus possessoris, scilicet in nostro casu ius haeredis ab intestato, qui posita testamenti scripti nullitate, successit in haereditatem universam il). Praeterea etiamsi pro eerto habeatur jus testandi a natura derivari, attamen dico, quod si in foro externo nullum

sit testamentum, nullius itidem momenti est in foro conscie tiae. Etenim testamentum, et omnes donationes moriis causa habent rationem contractus. Iam vero quilibet contractus humanus in civili republica cum hac tacita conditione initur, scilicet, nisi aliter a suprema Potestate praecipiatur. Cum itaque suprema Potesias ad reipublicae bonum quasdam so-

1) Notandum est autem cum eodem s. Alphonso, quod si nullitas testamenti perspecta non fuerit, et cum haeres designatus haereditatem, tum legatarius legatum bona fide acceperint, ex eodem criterio non tenentur ii restituere haeredi ab intestato, nisi Moesserit sententia judicis cui parere omnino debent. Duiligod by Corale

189쪽

486lemnitates et leges in testamenti factione necessario adhibendas esse sanciverit; sequitur, iis deficientibus, testamentum natura sua nullum omnino esse: neque ullam obligandi vim habere. Confirmari idem potest ab absurdo. Si enim in conscientia teneretur haeres ab intestato haereditatem et legata solvere haeredi ae legatariis in testamento invalido designalis, dicendum esset, sapientissimas juris civilis sanctiones aequitati naturali in re apertissima repugnare: i IIae enim haeredi ab intestato, quem ex iustitia nihil sibi retinere posse

palam eognoscerent, jus in omnem haereditatem tribuunt, quod haeredi aliisquo in testamento scriptis denegant. Et quod magis absurdum est, in rem manifestissime iniquam in hanc scilicet, ut salso supponitur, honestati justitiaeque contrariam saecularium Principum agendi rationem, passim frequentatam ac sancitam, Ecclesiae tribunal nunquam animadvertisset.

ARTICULUS III.

De eontractibus onerosis. I. De natura contraeιvum hujusmodi cum in genere tum in specie.

Si quis rem suam in alterius proprietatem aut in usum con-eedat, aut aliquid in ejus utilitatem se iacturum promittat sub hac conditione, ut alter aliquid ei de suis rebus se daturum, aut opera sua facturum spondeat; tunc contractus di-Yersam a superius expositis naturam induunt, aliisque nominibus designantur: omnes autem in genere onerosi permu

ratorii , aut bilaterules indiscriminatim appellantur. Contractibus hisce permutatoriis ut ait Genuensis Elem. Metaph. T. IV. de principiis legis nati l. 2. c. 8. S. 1. 3 u tres causaen originem secere: dominia, nostri immoderatus amor, et re-M rum ad vitam necessariarum non ubique eadem copia. Nam n primum cum res in proprietatem hominum devenerunt, ab

190쪽

3, earum usu ceteri omnes, Praeterquam Possessores , sunti, exclusi; ergo ubi earum rerum indigent, ad commercium ii et contractus confugere debent. Deinde si induetis domi-u niis, tanta esset hominum erga homines charitas, ut nihili, quod aliis deest, non statim a locupletioribus suppedita-ὸν retur, commercio et contractibus locus non esset. Tandem

s . . . non omnis fera Omnia tellus

tiis segetes, illic veniunt felleius uvae. η Ergo indo quoque factum est, ut dissitae nationes rerum v commercia inter se instituerint, ut earum rerum, quibusi, ad usum vitae indigebant, sibi copiam pararent n. Iam Vero contractus Omnes onerosi seu hilaterales hae generali formula comprehenduntur, scilicet: do ut des

ut facias: facis ut des: saeis uι facias; quorum alii nullo peculiari titulo designantur, et innominati dicuntur; alii proprium quoddam nomen ac titulum habent. Prima autem et ad naturae simplicitatem magis accomodata contractus quoS-que hilaterales ineundi ratio est ipsa rerum et Operum permutatio: sicut in Homero Glaucum et Diomedem arma pem mutantes videmus , et Tacitus de moribus Germanorum c. V. ait interiores simplicius et antiquius. permutassione mercium tituntur: atque hisce permutationibus omnia contractuum hujusmodi genera conficiebantur: vel enim rerum dominia invicem transferebantur, vel res in usum concedebantur, vel operae operis, aut mercibus compensabantur. Post inventam autem pecuniam, quae res omnes et operas in hominum commercio positas repreheSentat, eaedem rerum et operum pedimutationes per pecuniam passim confici consueverunt. Quemadmodum vero ex diversa contractuum uni lateralium natura et ratione divcrsas eorum classes distinximus,

ita quoque bilaterales ad certa capita distribui debere reperitur. Primum itaque contractuum bilateralium genus est rerum, quae in contrahentium dominio sunt, reciproca tran latio, quae perficitur vel per ipsam mercium permutationem, utpote eum frumentum Vino pormutatur; vel per emptionem