Philosophiae moralis institutiones Raphaelis Pacetti Tractatus 2. particularis De officiis

191쪽

et venditionem: emptis enim est conιraetus, quo pretium promerce solvitur, eo teιurque mereis solutione: e contra venditio. Porro aliud genus constituunt ii contractus in quibus aliquid damus vel promittimus, ut ab altero rerum suarum

usum consequamur: quod si res istae usu ipso non abs muntur habetur locatio et eonduetio. Locatio enim definitur contractus , quo quis personam , vel rem aliquam mobilem vel immobilem alιeri ad tempus utendam vel fruendam concidus eemto pretis aut mercede , seu pensione constituta. Utenda cone duntur elocata domus, equus, servus ete: fruenda e ceduntur Hosatae vaceae, eapra, fundus, pomarium ete. musembaum . Quare sub hoc Iocationis genere non solum res ad usum Vitae necessariae, neque solum servorum, agricolarum, et me cenariorum omnium operae continentur; verum etiam nobiliora quaeque bonarum artium et munerum uti magistrorum, medicorum, causarum patronorum opera, quibus honorarium praestamus, uno verbo omnes contractus, qui sub formula do ut faeias ; faeto ut des ad Iocationem et condu-etionem lacile reseruntur. Sin autem eas res quae usu ipso absumuntur vel alienantur, uti frumentum, pecunia eic. alteri ad certum tempus utendas concedimus, certo Iucro u tra sortem constituto, tunc alius contractus aliquatenus dive

sus habetur, qui pro diversa ratione rei et pecuniae collocatae diversa obtinet nomina, de quibus infra singillatim disseremus. In his omnibus contractibus certa quaedam res vel opera Pr mittitur, ut certa itidem res vel opera pro compensatione recipiatur. Est autem et aliud contractuum bilateralium genus, qui sunt ad lucrum obtinendum utrique contrahenii ince

tum. Hi omnes ad quatuor species reducuntur: prima est a eietas negotiationis, qua res et operae in commune conseruntur , ut exinde lucrum aut damnum communicetur ; altera est assecuratio mercenaria, qua quis, certa mercede constituta , rei alienae periculum in se suscipit: tertia species est census vitiauius quo aliqua res emitur, constituta annua pensione ad vitam alienantis solvenda; quartam tandem constit

192쪽

unt ii omnes contractus qui aleatorii dicuntur idest Iudi et sponsiones. Ludus autem a moralistis et iurisperitis intelligitur contractus, quo ludentes inter se conveniunt, ut victori cedat quod uterque deposuit; aut victus aliquid victori solvat aut faciat in ejus utilitatem: sponsio porro est contractus in quo duo de veritate aut eventu alicujus rei certantes sibi invieem aliquid spondent, ut id ei addicatur qui veritatem assecutus fuerit. En varia contractuum bilateralium genera. Non equidem amplissimam hanc materiam per partes evolvendam assumo; scd sicut philosophiae elementa postulant, scientiae eriateria tantum tradere debeo, quae a studiosis ad praxim sa-cile deducantur. Cum autem do iis conditionibus, quae cuivis contractui etiam gratuito communes sunt, jam in generali tractatione disseruerim, superest ut quaedam tantum quae bulateralium propria sunt declaremus. Primo itaque quilibet

permutatorius contractus ratus et in tota sua vi extare censendus est, statim ac inter partes plene convenit: non enim

pretii numeratio sui recte ait Ulpianus L. 2. de contrahendae ιione, quod quidem ceteris etiam permutatoriis contractibus, ni aliud civili jure cautum, aptari pariter debet) non nim pretii numeratio, sed eonventio perficit sine scriptis habitam

emptionem. In consensu enim contractuum essentia est. Cum autem cujuscunque contractus permutationis aestimatoriae

persecta aequalitas sit conditio prima et characteristica, antequam de ea disseram praemittendum censeo, quod perspecte animadvertit Genuensis l. I. de os . c. XVI. S. 15. ii Est v autem inquit) permutatio duplex, simplex, et aestimatο- D ria. Si neutra res aut opera aestimetur , neutri pretium D statuatur ullum, simplex dicetur: si vero utriusque pretiiu ratio ineatur , aestimatoria. Prima reciprocae donationi, i, altera emptioni venditioni persimilis est. In priori non exin gitur aequalitas inter datum acceptumque: quia alter alterin donaro censetur. Neutra orgo pars smodo dolus malus absit u de laesione conqueri potest, nisi admodum pueriliter. Conu tra in aestimatoria plena aequalitas est servanda. Quare

193쪽

190u si quis non modo dolo malo, sed aut per ignorantiam ,

i, aut per errorem, aut quacumque ex causa laesus fuerit, i, ut non acceperit datis aequalia, in integrum restitui des bet: quia in hisce contractibus neuter alteri donare quid- v quam vult: juris autem nostri tantum in alterum transferis tur, quantum nos, qui domini sumus voluerimus u. S. II. De rerum et operarum pretis. Cum in omnibus contractibus permutationis aestimatoriae persecta aequalitas inter datum. et acceptum ad amussim servanda sit, considerare accurate debemus qua ratione haec dimetiri possit. Iam vero aequalitas ista, ut cuique perspicuum

est, neque numero, neque pondere, neque mensura determinari recte potest: non enim decem oves e. g. cum decem

bovibus, nec tres librae auri cum tribus plumbi, aut quinque cubili telae sericae cum totidem vilis panni cubitis aequiparantur: igitur aequalitas hujusmodi in aestimatione , pretis , seu valore tantummodo habetur; idest in aequalitate propor

tionali squam Aristoteles αναλογον appellat ; ita ut tanti valeat quod ego alteri do aut facio, quanti valet id quod is

mihi det aut laeta L Itaque ut haec rerum et operum collatio recte instituatur , necesse est ut diligenter examinemus unde rerum et operum valor derivetur, et quomodo valoris

gradus determinetur si .

Vocabula ista valor, pretium , aestimatis juxta communem hominum computationem accipiuntur in sensu relativo, scilicet eatenus rem aut operam valere dicimus, quatenus haec nostrae indigentiae utilia sint: res enim quae nullam asserunt utilitatem, aut si utiles sint, tamen suppetunt omnibus, sicut aer et aqua, nihili prorsus aestimantur: ergo indigentia nostra sons est et origo, unde res omnes quae ei satisfaciant apud nos aestimentur et valeant: quapropter rerum va-

1ὶ Sequar in hac analysi doctrinam Antonii Genuensis, quam sapientissimo tradidit in libris de ossiciis, in Diceosina, ac praesertim in opere cui titulus Lexioni di eominereio P. II.

194쪽

19sIor et pretium definiri recte potest potentia satisfaciendi nostris indigentiis: atque inde earum valor eo major vel minor censetur, quo major vel minor sit in eis potentia satisfaciendi nostris iudigentiis. Iam vero haec proportio dependet tam ex efficacitate bonitate et duratione istius potentiae , quam ex numero et gravitate indigentiae humanae. Res enim quae pluribus et gravioribus desideriis ac necessitatibus prosunt, quaeque melius, et pluries ac longiori temporis spatio prosunt, magis in pretio habentur. In quo tamen illud considerari debet , non solum eas censeri graves necessitates quae natura sua tales sunt quemadmodnm est necessitas manducandi ei bibendi ; verum otiam in hominum aestimatione illae

saepe gravissimae habentur quae consuetudine. et habitu sunt acquisitae. Cum autem termini hujusce proportionis in immensum variari possint, hinc necesse eSt, rerum quoque Va lor itidem immutetur: quare si ceteris paribus, indigentiae augeantur, e. g. eadem posita frumenti, vini etc. quantitate, duplex evadat numerus civium , duplex quoque fit frumenti, vini etc. valor ; quod item eveniret si melior fieret rerum qualitas: contra vero si populus decrescat, stantibus iisdem rebus, earum itidem decrescit valor. Itaque rerum et operum valor est in ratione valde complexa, et ut Mathematici aiunt, valor est in ratione composita directa quantitatis

et qualitatis indigentiae, direeια quoque eis caciae, bonitatis

et durationis rerum et operum, quae iis satisfacere possunt; inversa autem quanti talis ipsarum rerum et operum. Eademque ratio servanda quoque est cum valorem unius generis rerum, cum alterius valore comparamus, utpote valorem Du-

menti relato ad valorem ferri, olei etc., aut operas bHuli, aut fabri cum operis agricolarum etc. conserimus. In exordiis nationum primi homines simplicius viventes nonnisi hac reeiproca rerum collatione et permutatione usi sunt, ut cederent aliis quae sibi superflua erant, vicissimquo acciperent ea quibus opus haberent. Verum cum primitus

195쪽

nondum rerum omnium collatio et aestimatio omni ex pariecognita et perspecta eis esset, hinc primaeva commercii ratio potius per mutuam donationem, quam per aestimatoriam permutationem exercebatur. Aucta vero hominum multitudine, et commercii necessitate magis cognita et propagata, paulatim rerum aestimatio accuratius agnita, et eas permutandi ratio ad aequalitatem redacta est. Nequo aliud initio commercii genus in usu fuit nisi hoc vulgare ut dicitur, seu

per aestimationem ac pretium vulgare , quo nempe res rebus , vel operae operis aut rebus aestimabantur et permutabantur : nondum res ulla eminentis valoris inventa suerat , quae ceteras in commercio positas reprehesentaret ac permutaret, quemadmodum etiamnum in populis s3lvestribus videre est. Haec quidem permutandi ratio perexigua admodum erat, et ad omnia sibi comparanda, quae in varios vitae usus et mmmodum necessaria sunt, non satis apta: si quis enim ex. gr. magnam lignorum aut pomorum copiam haberet, careret autem frumento, vino, ceterisque rebus, quas usus vitae postuIat, non tam facile invenire poterat, qui lignis et pomis indigeret, ut supersuas haberet omnigenas res, quas lignis vel pomis permutaret. Necessitas igitur hominibus persuasit ut mediatis permutationibus uterentur, ut scilicet qui supernua haberet, ea permutaret aliis rebus, quibus ipse non indigebat, sed quae facile huc illuc sine detrimento transse ri possent, et quae alibi magno in pretio forent, unde ea

omnia, quae vellet sibi compararet. Hinc nomades, seu pastores errantes animalibus pro moneta utebantur: itemque in Pentateuco legimus agros tot ovibus aestimatos fuisse, et in Homero tot bovibus. Neque alia de causa post monetae i ventionem Haebraei, Phoenices, Graeci, Romani in ea animalium imaginem insculpserunt: atque a Latinis moneta pecunia

dicta est, et patrimonium pecudium. Populi quoque agricolae iis terrae frugibus, quae in majori pretio passim haberentur

196쪽

pro moneta usi sui it si . Postquam vero me lalla sunt inventa, cum aes et ferrum ob eorum utilitatem ad omnes artestam domi, quam belli maximo in pretio apud omnes haberentur, cumque peregre huc et illuc sine eorum damno sa cito transferri possent; hinc factum est, ut aes et serrum peropportuna visa sint ad quaelibet permutanda: quare vetustissima Spartae moneta ferrea fuit, Romae autem aes grave. Argentum autem et aurum quamquam non ad usus vitae necessarios, sed veluti lapides pretiosi ad templorum splendorem, et ad regum et principum aulas ac personas decorandas inservirent; brevi tamen mirandum in modum adeo ab omnibus avide expetita et in tanto pretio sunt habita, ut vel ipsis rebus, quae ad vitam pertinent, praeferrentur: et in commercio pretii eminentis valorem obtinuerint. Itaque Supremi Principes, quibus rri publicae cura commissa est, ad removendas malorum hominum fraudes, quorum aviditati et astutiae Iatissima patefacta via erat per haec splendidissimorum metallorum commercia, mercis hujus eminentis rationem suis legibus temperandam esse sanxerunt. Quaedam ergo metalla elegerunt, quibus res Omnes, et operae, quae in commercio sunt, reprehesentari, et permutari tantummodo possent, eaque certo

pondere, qualitate, nomine, et publico charactere insculpto rata et valida esse jusserunt 2 . Quare aurum, argentum etc. Pri

1ὶ α I popoli agricoliori si servirono cosi degit anaidetti anima- , Ii, come delie derrate pia comuni in iscambio di moneta. Anchev oggigiorno in alcuni luoghi delle Indie orientali ii Mais, che noi chia. v mi amo it grano d'India, serve di moneta. GPInglesi in tutia PAsrica is usano ii tabaceo in vece di moneta, e gli Olandest la hannella in tutio. l'oriente v eo. Genovest l. cit. e. 2. s. 12. 2ὶ u Se dunque si riguarda alla moneta in quanto h tale, ei debb'n esser manifesto, che ella Da noi si possa definire cost: Δ un pergo div di determinato peso e Amasa, a'un dato nome, ehe M un dato is valore numerario, eon pubblieo impronio , per servire α' istrumento a. mssurare iι valara di tuite te eoae, e di tuite te satiene, te quali sono in is commercio. Dicesi un per o di metallo per designare la materia. Diis cest a'una data tinerra, per esprimere, che nli te monete d'oro ordiis nariamente son di puro oro, nh quelle d' argento di purissimo arn gento, ma che in esse vi sio sempre delia lega d' inferior metallo. Di.

197쪽

cipum auctoritate cusa et notata praeter intrinsecum metallivatorem, alium hunc numerarium et eivilem acquisiverunt, undo serent generalis rerum omnium et operum mensura, atque eminens et communis merx ad permutatorios quosque contractus facilius, et securius perficiendos. At enim quisnam rem adeo implexam et perdissicilem exseptiearo, intrinsecum inquam rerum omnium et operum pretium internoscere, ac certo determinare valeat, et ad communem monetae mensuram adeo perspecte referre, ut ad meris cenariorum omnium usus rei cujusque valor aperte pateat pNullus certe de pretio rerum dari potest iudex competentior et certior, quam publica populi ipsius vox et aestimatio; populus enim et sentit indigentias, et res omnes eisdem satisfaciendo pares in commercio positas videt, et expendit. Quaroe. g. quotannis in publicis nundinis aut cameris commercii

singularum rerum et operarum valorem ad monetae computationem relatum omnibus certum perspectumque videmus.

Ceterum non id ad amussim mathematicae purae, quod impossibilo prorsus in rebus hisce humanis foret , sed moralicriterio computatum latitudinem quamdam habet, quae a jurisperitis in tres gradus distinguitur, scilicet pretii inlimi,

medii, et summi. Contractus autem permutationis aestimatoriae,

qui limites istos non excedunt, juxta aequitatem lacti esse censentur. Quibus positis, perfacile cuique erit ad propo tionalem aequalitatem contractus omnes bilaiorales redigere, omnes inquam; non solum enim aequalitas haec geometrica necessaria est in contractibus emptionis venditionis, locationis conductionis etc., verum etiam in iis, quos superius recensui, quique sunt exitus incerti et aleatorii. Quibus aptari recto possunt, quae de contractu societatis praeclarissime disserita cest a'un dato Roma e vador numerario, per significarne ii vaIore en strinseco e civile. S aggiunge essere istrumenιo da misurare ii prerro,

ω per ispi egarne ii fine. Finat monte l'aver un impromo pubblieo h il eo-n stitutivo specifico delia moneta, ii cui fine si d' ρssi curare i popoli an nome det fourano dei giusto peso, e delia giusta bonia delia moneta v

Genov. l. e.

198쪽

195 Genuensis Do ostic. l. I. c. 16. S. 23. u Societas idem dicito, dc assecuratione mereenaria, de censu vitiauio , de ludis oti, sponsionibus consensu partium initur : ergo omnis abesset, debet dolus malus, omnis vis, omnis praepotentia, omnisi, inaequalitas. Quisquis enim paciscitur cum altero, eo in pa-u cto, totoque contractu aequalem illi personam gerit et exu aequo contrahere debet : id naturae jura esstagitant. Si exii una parte dubium sit lucrum, vel certum damnum; ex alii lera certum lucrum, vel anceps damnum; aut certa saltem i, indemnitas, non humana societas est, sed leonina. Est hicis contractus instar ludi, in quo ex utraque parte periculum ii aequum sit oportet, aequa spes: minima inaequalitas na-γν turae ictos aequitatem vitiat. Iam in damno vel lucro divi-u dendo, aequalitas posita est in proportione geometrica, uti, scilicet sit lucrum vel damnum unius partis ad bona, quaen contulit in commune, ut lucrum vel damnum alterius adii bona quae praestitit. Ex. gr. tradiderit Titius 10, Crius 3 on partes aequales; si lucrum sit 120, Titio 30, Crio 90 d ,, bentur: nam in proportione geometrica est 10 ad 30, utu 30 ad 90. Quod si damnum fuerit 24; Τitius seret 6, C ,, jus 18: quia est 6 ad 10, ut 18 ad 30. n Eademque ratione utendum est in reliquis supradictis aleatoriis contractibus. III. Ustum mutuum verti possis in permutatorium. Certum est apud omnes, pro donatione, commodato, deposito ei mandato, qui omnes contractus natura sua gratuiti

sunt, honestis justisque de causis alios idest onerosos iure institui posse, ita ut donatio veriatur in permutationem aestimatoriam, vel in emptionem et venditionem; commodatum in locationem et conductionem; depositum et mandatum in contractus innominatos faeto ut des; μειο υι faetas. Quia in his omnibus aequalitas illa geometrica aestimationis et pretii hinc inde servari recto potest. Queritur autem an mutuum verti itidem possit in contractum permutatorium: utrum nempe qui frumentum, vinum, pecuniam, uno verbo rus furisibiles,

199쪽

196 quas vocant, altori utendas certo tempore tradit, possit indolucrum ultra sortem iure percipere 3 In hac gravissima ac perdissicili disquisitione Benedietus XIV. criteria et limitos sapientissime dedit encretica, viae pervenit, edita anno 1745. Be itaque mature perpensa, et pluribus utriusque juris doctoribus ac theologis secum accitis, monet in primis , ut et a nimia severitate, et a nimia indulgentia caveamus. ii Qui vi-n ribus suis inquit ac sapientiae ita considunt, ut respons sum serre de iis quaestionibus non dubitent quae tamenu haud exiguam sacrae theologiae et canonum scientiam re-n quirunt) ab extremis, quae semper vitiosa sunt, longe seu abstineant. Etenim aliqui tanta severitate de iis rebus ju-n dicant, ut quamlibet utilitatem ex pecunia desumplam aci, cusent tamquam illicitam, et cum usura conjunctam. Cou-M tra vero nonnulli indulgentes adeo remissique sunt, ut quodii cumque emolumentum ab usurae turpitudine liberum exii, stiment. Suis privatis opinionibus ne nimis inhaereant; sedi, priusquam responsum reddant, plures scriptores examinent, i, qui magis inter ceteros praedicantur. Deinde eas partes suisii scipiant, quas tum ratione tum auctoritate plane confirma - ,, tas intelligent. Quod si disputatio insurgat, dum contra-u clus aliquis in examen adducitur, nullae omnino contumei, liae in eos confingantur, qui contrariam Sequuntur, nequisi, illam gravibus censuris notandam asserant u. Atque ipse

sapientissimus Ponti sex expresse prositetur , se de illo ipso contractu, qui novas controversias excitaverat nihil omnino statuere, nihil etiam decernere de aliis contractibus, pro quibus theologi et canonum interpretes in diversas abeunt sententias. Itaque ad removendam damnabilem laxitatem ires ea-nones ponit I. Vi mutui ipsius, idest contractus suapte natura

gratuiti, nihil omnino ultra sortem percipi posse: id enim fidei datae et acceptae prorsus repugnaret II. Quod si, se

i) κ Peccati genus illud, quod usura vocatur, quodquB in cori-- tractu mutui propriam suam sedem et locum habet, in eo est repo- Px Alit ira, quod quis ex ipsomet mutuo, quod suapte natura tantumuem Diuiti do by Gorale

200쪽

cluso mutuo, alium diversae naturae contractum aequitati perso non repugnantem inire quis Velit, caveat ne pauperibus et calamitosis gravia haec onera imponat, quod contra charitatem seret. Mulιis enim in casibus tenetur homo simplici ae nudo

mutuo alteri succurrere, et similiter miatis in eircumstantiis praeter unum mutuum, adteri vero justoque contractui locus esse non

possis II l. Τandem, si vero justoque contractui locus sit, et justi adsint tituli et rationes pecuniam, frumentum, aliudve id genus apud aliquem ita collocandi, ut lucrum inde percipiatur, cavendum quoque est, ne lucrum hujusmodi excedens et nimium sit, sed moderatum esto, scilicet iuxta ro-ceptam consuetudinem, peritorum aestimationem, aut legum praescriptionem. Id enim contractuum hilateralium omnium proprium est, ut aequitas hinc inde adamussim servetur. Quibus vitiis declinatis, criterium hoc philosophiae ac theologiae

apprime consonum contra rigoristas posuit: si posse multotiesia pecuniam ab unoquoque suam per alios diversae prorsusu naturae a mutui natura contractus, recte collocari et im-n pendi, sive ad proventus sibi annuos eonquirendos, siveis etiam ad licitam mereaturam et negotiationem exercendam,n honestaque indidem lucra percipienda n. Pro certo igitur habendum est, do rebus usu fungibilibus iure institui posse

contractus quosdam permutatorios sive in nominatos, qui re spondeant sormulae do ut des, sive proprio nomine designa tos; sicut communi sapientium suffragio est eambium sive -- nutum, sive perliteras, sive reiae ut aiunt; itemque eensus rea lis, nec non squam multis adductis auctoritatibus et rationi, bus tamquam probabiliorem et eommuniorem sententiam tenet

s. Alsonsus De Ligorio) eensus personesis , isque ex utraque parte redimibilis l . Dummodo tamen in his ac similibus con-ο dumtaxat reddi postulat, quantum receptum est, plus sibi reddi ve-n lit, quam est receptum: ideoque ultra sortεm lucrum aliquod, ipsiusti ratione mutui, sibi deberi contendat. Omne propterea hujusmodi lui, crum quod sortem superet, illicitum et usurarium est .. Benedictus