장음표시 사용
231쪽
Hi praecipiant, uelint intelligere, ad hunc, quasi ad quenda multo commodiorem explicatorem revertantur. Atque hic quidem ipse et sis ipsum n bis , O eos , qui ante se fuerant, in medio posuit, vet ceteros etsi ipsum perse cognosceremus. abboc tem, qui pro rectuunt, quamquam in maximis philosephiae partibus operae plurimum consumpserimi ,sicut O ipsie, cuius instituta sequebantur, fecerat: tamen permulta nobis praecepta dicendi reliquerunt. Atque alii quoque alio ex fonte praeceptores dicendi emanauerunt, qui item permulti tum ad dicendum si, quid ars proficit, opitulati sunt. nam fuit tempore eodem, quo Aristoteles , magnus , nobilis rhetor Isocrates: cuius ipsius am constet esse artem, non inuenimus. Disicipulorum arat , atque eorum, qui protinus ab hac sunt disciplina profecti, multa de arte praecepta reperimus. Ex his duabus diuersis sicuti familiijs, quarum altera cum uersaretur in philosiophia, trem- nullam rhetoricae quoque artis sibi curam assum har, altera uero omnis in dicendi eratfludio et praeceptione occupata ; unum quoddam eri co tum genus a pserioribus,qui ab utrisque e Pae commode dici uidebantur, in suas artes contulerunt equos ipses smul atque illos superiores nos nobis mnes , quoad facultas tulit , proposuimus ex nostro Guoque nonnihil in commune contulimus.
ψοd s ea, quae in his libris exFonuntur, tam pere eligenda fuerunt, quanto sudio electa sunt: profecto
232쪽
profecto neque nos, neque alios induin laenorirae poenitebit .sin autem temere aliquid alicuius prae teri se, aut non satis eleganter secuti uidebimur; dosti ab aliquo, facile o libenter sententiam commutabimus . non enim parum cognosse, sid in phrum cognito stulte, O diu perseuerasse turpe en: propterea quod alterum communi homivinci infirmitati , alterum ingulari uniuscuiusque uitio est attributum. ad arenos quid ne ulla ascinatione simul quaerentes dubitanter unumquodque dic .MAS, ne, dum paruulum hoc consequimur, ut satis com Ode haec perscripsi se uideamur, illud amittamus, quod maximcim δὶ, ut ne cui rei temere a que arroganter assensi nus . Vel um hoc quidem nos O in hoc tempore, O in omni uita studiost, quoad facultas feret, consequemur: nunc autem,ne longius oratio progressa uideasur, de reliquis,quae praecipienda uidentur esse, dicemus. Igitur primus liber , exposito genere huius artis,stoficio, fine,'materia, o partibus, genera controuersarum,er inuentiones, Cr constitutiones contin bat; deinde partes orationis, et in eas omnes omnia praecepta. usare camin eo ceteris de rebus distin Elius di tum sit, disperse autem de confirmatione , O de reprehensione: nunc certos con innandιγeprehendendi in singula caul arum genera locos tradendos arbitramur... Et quia, quo padio tradiari conueniret argumentationes, in libro primo non indiligenter expositam cs; hic tantum ipsa inuen-
233쪽
LIBER IRCUNDUS, II ata unamquamque in rem exponentur simpliciter me ulla exornatione, ut ex hoc inuenta ipsi, ex sumperiore autem expolitio inuentorum petatur. ua re haec, quae nunc praecipientur, ad confirmationis, est reprehensionis partes referre oportebit.. OMNI s O demonili aliua, O deliberatiua, O iudicialis caussa nec Fe es in aliquo eorum,quae ante exposita Ut, constitutionis genere uno pluribus ue uersitur.Hoc quamquam ita est,tamen,cum communiter quaedam de omnibus praecipi possint, siparatim quoque aliae sunt missiquegeneris diuersaepraeceptiones. aliud enim laus, aut uituperario, aliudsentcntiae didIio, aliud accusatio, aut recusatio conficere debet. In iudiciis, quid equumst, quaeritur. In demonstrationibus, quid Donesum. In deliberationibus, ut nos arbitramur,quid honestum sit, O quid utile. Nam ceteri utilitatis modo finem in suadendo in dissuadςndo exponi oportere arstrati sunt. Quorum igitur generum fines O exitus diuersisunt, eorum praecepta ea dem esse non possunt. eseque nunc hoc dicimus,non easdem incidere connitutiones: uerumtamen o aio quaedam ex ip si me et genere caussae naiicitur , quae pertineat ad uitae alicuius demonstrationem, aut adsententiae dictionem. uuare nunc in exponendis controuersiis in iudiciali genere caussarum O praeceptorum uersabimur. Ex quo pleraque in tera quoque caussarum genera smili implicita controuersia nulla cum di cultate transferentur:
234쪽
u aut separatim de reliquis dicemus. Nunc E
L . , coniecturali cor itutione proseisiemur, cuius AE e amplum thoc expositumanitinere quidam n mercatum quendam, ἐγ sic liquantum n morum ferentem en comitatus reum hoc ut fere fit,in uiasermonem contulit:ex quos tumen, ut illud iter familiaris facere vellent. Quare cum in quandam taberna diuertissent, P mul cenare , ct in eodem loco somnum capere uoluerant. Cenati discubuerunt ibidem . Caupo autem c rara ita dicitur post inuentu , eum in alio mes scio deprehensus esel 9 cum illum alterum, uid licet qui nummos haberet, animaduertisset, noctu, postqvara illos arctius, ut fit, iam ex lastudine dormiresensit, accessit, O adterius eorum, qui sine nummis eras, gladium propter appositum e vagina eduxit, O illum alterum occidit,nummos abstulit, ' gladium cruentum in uaginam recondidit, ipsis in te Ium suum recepit. Ille autem, cuius gladio occisio erat facta, multo iste lucem surrexit, comiatem illum suum inclamauit semel,saepius, illum somno impeditum non restondere existimauit, ipse gladium , ces era, quae Rcum attulerat, si ju-ιit solus profectus est. Caupo non multo ps conclamauit hominem ese occisium, O cum quibusdam diuersoribus illum, qui ante exierat, consequitur: in itinere hominem comprehendit, gladium eius evagina educit, reperit cruentum, homo in urbem
ab illis deducitur, ac reus fit. In hac intentio ess
235쪽
criminis, occidisti. Depulsio, ' on occidi. Ex quibus constitutio es. Quaestio eadem in conla Iurali,
quae iudicatio, occiderit ne. Nunc exponemus locos, quom pars aliqua in omnem coniecturalem incidit controuersiam. Hoc autem et in horum locorum expositione, cor in ceterorum oportebit attendere non omnes in omnem caressam conuenire.ut enim omne nomen ex aliquibus, non ex omnibus
litteris scribitur: sic omnem in caussam non omnis argumentorum copia ,sed eorum nece1saria pars aliqua conueniet. Omnis igitur ex caussa, ex per*na, ex facto ipso coniectura capienda est. Causa d fribuitur in impulsionem, O in ratiocinationem . Impulpo est, quae sine cogitatione per quandam a festionem animi facere aliquid hortatur, ut amor , iracundia, aegritudo, uinolentia, O omnino omnia; in quibus animus ita uidetur assectus fuisse, ut rem persticere cum consilio et cura non potuerit, O id, quod fecit, impetu quodam animi potius, quam cogitatione sicerit. Ratiocinatio autem est disgens considerata faciendi aliquid, aut non faciendi excogitatio. Ea dicitur tum interfuisse, cum aliquid faciendum, aut non faciendum cemta de caussa uita se, aut secutus esse animus uidetur , uisi a icitiae quid caussa fastum dicetur ,s inimici ulciscendi, se metus, si gloriae, si pecuniae, si denique, ut omnia generatim ample-ZIamur, alicuius retinendi, augendi adipiscendiue commodi, aut contra re sciendi, diminuendi, υ deuitandi
236쪽
deuitandi ve incommodi causa. Ham horum in
genus alterutrum illa quoque incident, in quibus aut incommodum aliquod, maioris uitandi incommodi causa, aut maioris isipissendi commodi ,-- scipitur: aut commodum ali'uod,maioris adipiscendi commodi, aut maioris uitandi incommodi, prae- teritur. Hic locus sicut aliquod fundamentum in huius constitutionis nam nihil fastum esse cuiquaprobatur ,nisi aliquid, quare fani um sit, ostendi- tur. Ergo accusator,cum aliquid impusione factum / dicet, illum impetum se qua dam commoti nem animi, assectionemq. verbis Osententiis am, plificare debebit, O ostendere quanta uis amoris sit, quanta animi perturbatio ex iracundia fiat, aut ex aliqua causa earum, qua impusum aliquem id fecisse dicet. Hic exemplorum commemor
tione, qui simili impulsu aliquid commisierint, O militudinem collatione, et ipsius animi affectionis
explicatione curandum en, ut non mirum vide' tur, si quod ad facinus tali perturbatione comm tus animus accessierit. Cum autem non impulserone , uerum ratiocinarione aliquem commisi be quid dicet, quid commodi sit secutus, aut quid incommodi gerit, demor rabit, O id augebit qua a xime poterit, ut, quoad eius fieri possit, idonea
quammaxime causa ad peccandum hortata videatur. Si gloriae causa, quantam gloriam consecuturam existimarit. ι tem si dominationis, i pecuniae,s amicitiae , si inimicitiatrum, O omnino quidquid
237쪽
rt, quod caussaefuisse dicet, id symme augere de
bebit. Et hoc eum magnopere considerare oportebit , non quid in ueritate modo, uerum etiam uehementius, quid in opinione eius, quem arguet, seu
ris . nihil enim refert nonfui se, aut non esse aliquid commodi aut incommodi, se oriendi potes ei usum
se, qui arguatur . nam opinio dupliciter fudit ho-: mines; cum aut res aliusnodi est, ac putatur; aut non is euentus est, quem arbitrati sunt. Res aliusmodi stum, cum aut id, quod bonum est, malum putant: aut contra, quod madum es, bonum: aut quod nec malum es, nec bonum, malum, aut bonum : aut quod malum, aut bonum es, nec malum, nec bonum. Hoc intellecto, si quis negabit ullam esse pecuniam fratris, aut amici uita, aut denique elicio suo antiquiorem, aut1 sauiorem,non erit hoc accusatori negandum . nam in eum culpa summum odium transferetur , qui id, quod tam uereo pie dicetur, negabit. Verum illud dicendum serit, illi non e se ita uisium: quod fumi oportet ex ηs, quae ad perfnam pertinent: de quo pos dicendum est. Euentus autem tum fallit, cum aliter accidit, atque is, qui arguuntur, arbitrati esse dicuntur:ut si quis dicatur alium occidisse,ac uoluerit; quod aut similitudine, auisuspicione, aut demons ratione falsa deceptus sita aut eum necasse, cuius testamento non sit heres; quod eius testamentost heredem arbitratus sit.non enim ex euentu cogitationem spectari oportere, sed, qua cogitatione O spe ad malem
238쪽
eiuni profectus sit,considerare: O,quo animo quid quisique faciat, non quo casu utatur, ad rem pertinere. In hoc autem loco, caput illud erit accusatori, si demonstrare poterit, alii nemini causam suisse faciendi. Secundarium, si tantam , aut tam idoneam nemini. Sin fuisse aliis quoque caussa aciendi uidebitur: aut potestas aliis defuisse Lemonstranda est, aut facultas, aut uoluntas. Totestas ,si aut nescisse, aut non assuit te, aut conscere aliquid non potuisse dicetur. Facultas, si rhtio , adiutores, adiumenta, O cetera, quae ad rem pertinebunt, defuisse alicui demonstrabuntur. V luntas, si animus a talibus fiatis uacuus et integere1sse dicetur. Postremo, quas ad defensionem rationes reo dabimus, Vs accusator ad alios ex culpa Gximendos abutetur. Verum id br 'ui faciendum est, in unum multa sunt conducenda, ut ne, alterius defendendi caussa hunc accusare ,sed huius accusandi caussa defendere alterum uideatur. Atque accusatori quidem haec fere sunt in causa facienda
consideranda. Defensor autem ex contrario primum
pulponem aut nullasn false dicet, aut, si fuisse
concedet, extenuabitio paruulam quandam fuisse demonstrabit, aut non ex ea flere huiusmodi fa-LIa nasci docebit. ulo erit in loco demonstrandum, quae uis O nasura eius sit affectionis, qua impulsus aliquid reus commisisse dicetur: in quo exempla est militudines erunt proferendae, O ipsa diliaemer natura eius assectionis qua eugsime quietissima
239쪽
tis mam adparicinexplicanda, ut O res ipsa a finto crudeli et turbuleto ad quoddam mitius et tranquillius traducatur , O oratio tamen ad animum eius , qui audiet, O ad animi quendavi intimum sensium accommodetur ..iocinationis autem susticiones infirmabit, si aut commodum ntillam suis 'Ie , aut patruum, aret alijs magis fuisse, aut nihilo sibi magis quam alijs, aut incommodusn bi maiusquam comModum dicet, ut nequaquam fuerit illius commodi, quod expetitum dicatur, magnitudo aut cum eo incommodo , quod acciderit, aut cum illo periculo, quodAbeatur, comparanda: qui onmes loci militer incommodi quoque uitatione traftabimtur. Sin acci sator dixerit, eum id ese secretum,
quod ei usum si commodum, aut id fugisse, quod
putarit esse incommodum, quamquam in alba su rit opinione: demonyirandum erit defensori, neminem tantae esse stultitiae, qui tali in re possit iteritatem ignorare . seuod si id concedatur, illud non concessum iri, nec dubitas quidem hunc quid eius iuris esset ,sed id, quod alpum fuerit, ne ulla dubitatione pro falseo, quod uel im pro vel o probasse. Quodsi dubitauerit .summaestis se amentiae, dubia spe impulseum certum in periculum se com ittere. Quemadmodum autem acccusator, cum ab a bis culpam dimouebit, docvsbris locis utetur: sic ijs locis, qui accusatori dati sunt, uictur reus , cum in alios ab se crimen uolet trans me.Ex persona autem coni diura capietur, si eae res, qγae per-
240쪽
sonis attributaesunt, diligenter considerabunturr quas omnis in primo libro exposuimus . nam den mine nonnumquam aliquid suspicionis nascitur . nomen autem cum dicimus, cognomen qlsoque intelligatur oportet. de hominis exim certo Est proprio uocabulo agitum ut si dicamus iccirco aliquem Caldum uocari, quod temerario O repentino consilio it: auisi de ea re hominibus Graecos imperitis uerba dedisse, quod Clodius, aut Caecilius, aut Mucius uocarentur. Et de natura licet aliquantulum ducere fusticionis. . omnia enim haec, uir an mulier, huius an illius ciuitatis sit, quibus sit maioribus, quibus consanguineis, qua aetate, quo nimo, quo corpore, quae naturae sunt attributa , ad aliquam conlacturam faciendam pertinebunt . Et ex uictu multae trabuntur sulpiciones, cum, quemadmodum: O apud quos, O a quibus educatus O eruditus sit, quaeritur, O quibusicum vivat, qua ratione uitae, quo more domestico uiuat. Et ex fortuna saepe argumentatio nascitur, cum, seruiis an liber, pecunigres an pauper, nobilis an ignobilis, felix an infelix, priuatus an cum pote late sit, aut fuerit, aut futurus sit, consideratur: aut denique aliquid eorum quaeritur, quae fortunae esse attributa intestiuntur. Habitus autem , quoniam in aliqua persecta O constanti ania mi , cui corporis absolutione consiliit, quo in gen re ost uirtus ,scientia, O quae contraria fiunt, res
ipsa caussa posita docebit, ecquid bis quoque locus fusticionis