장음표시 사용
281쪽
io Uectatus est, O confecit. I 'mam rediit, triumptim ab senatu postulat. Hic , ut O in deprecacatione, nihil ad nos attinet , rationibus, O ii firmationibus rationumsupponendis ad iudicationcm peruenire: propterea, quod, nisi alia quoque incidet constitutio , aut pars constitutionis , simplex erit iudicatio,. in quaestione ipsa continebitur . in deprecatione huiusmodi, Oporteat ne poenia assci. In hac hmu odi, Oporteat ne prae mium dari. Nunc ad pracmii quastionem appostos locos exponemus. Milo igitur praemii quattuor est in partes distributa, in beneficia, in hominem , in praemis genus, in facultates. Beneficia ex sua ui , ex tempore, ex animo eius, quifecerit, excatissa considerantur. Ex sua ui quaerentur, hoc modo : Magna an parua, facilia an discilla , gularia sinit an uulgaria, uera an falsa quadam ex
oratione honerientur . Ex tempore autem, Si sum cum indigercmus , cum ceteri, non possent,
aut noli mi opitulari, si tum cum stes deseruisset, opitulatus st. Ex animo, si non sui commodi causesa , sed eo consilio fecit omnia, ut hoc conficere posse sit. Ex casu, Si non fortuna, sed industria, s Cium uidebitur, aut si insistriae fortuna obnitisset. In hominem autem, inibus rationibus uiaerit, quid sumptus in eam rem, aut laboris
insum mit , O , se quid aliquando tale fecerit,ntim alieni laboris, aut deorum bonitatis pracmisi
sibi posvsit . num aliquando ipsi talem ob causam
282쪽
aliquem praemio assici negarit oportere: arat mimia satis pro eo, quod fecerit, honos habitus sit.: aut num nec 1se fuerit ei facere id, quod secocte aut num huiusinissit factum, ut, ni i siccis set,sidi .plicio dignus eset, non, quia sectrit , p a roravi num ante tempus praemium petat, 'tJaem m- certam certo uenditet pret io: aut nutis, quosvppli
cium aliquod uitet, eo praemium poItulet, irridest praeistilicium factum esse uideatur. In praemii aut genere, quid, oe quantum, quamobrcin postuletur, O quo O quanto quaeque res proris digna sit, considerabitur. Deinde apud maiores quibus hominibus, quibus de cauilis talis honos isthabitus, quaeretur. Deinde Me is honos nimium peruagctur. Atque hic eius, qui coritra aliquem praemii,m postulantem dicet,loclis erit communis
praemia uirtutis o ossim sancta O casta esse oportere, neque ea aut chm improbis communicari,cut
in mediocribus hominitas peruulgari δε est προ nushomino uirtutis cupidos fore uirtutis praemio peruulgato. Quae enim rara ardua sint, ea ex praemio pulchra O iucunda hominibus uideri Et tortius, i ea inant qui apud maiores nosti os ob Ggregiam uirtutem tali honore dignat isunt, non ne de sua glaia,cm pari praemio tales h ines 4 ci uideant, deliberari putent i eorum cnumcr- tio, o clim eis, qVos contra dicat, comparatio . Eius autem , qui pracmium petet, sectisai amplificatio, cr eoru , qui praemio lecti sunt, cum
283쪽
LI 2ER sECUN DV s. I 3Dis factis contentio. Deinde ceteros a uirtutis studiis γ*ul um iri, si ipse praemio non sit affectus.
cultates autem considerantur, cum aliquod pecuniarum praemium postida tur, in quo, utrum copia ne sit agri, uectigalium, pecuniae, an penuria , consideratur. Loci communes, facultates augere, non minuere oportere; impudentem esse, qui pro beneficio non gratia , verum mercedem po lulit: contra autem, de pecunia ratiocinari, ford
dum esse, cum de gratia referenda deliberetur: se non pretium profanto,sed honorem, ita ut factitatum sit, pro beneficio p lulare . Ac de constitutionibus quidem satis dictum est: nunc de ijs controuersiis , quae in scripto uersantur, dicendum
IN scripto uersatur controuersia, cum ex scriptionis ratione aliquid dubj nascitur. Id fit ex ambiguo, ex scripto O fontentia, ex contrari, s legi- bus, ex ratiocinatione, ex definitione. Ex ambi- ν guo aretem nascitur controuersia, cum, quid sense- ' 'rit scriptor, obscvmm' est, quod scriptum duas plures ue res significat, ad hunc modum: Paterfamilias, cum filium beredem faceret, uafrum argenteorum centum pondo uxori suae sic legauit: Heres
meus uxori meae uafru argenteorum pondo centum,quae uolet, dato.Post morte eius uasa magnis c etpretiosic caelata petit aditio mater:illest,quae 'ipse uellet, d bere dicit. Prumu,si fieri poterit, demonstrandum est nou cIe ainbigue scriptum, pr T pterea
284쪽
pterea quod omnes in consuetudine Hrmonis sicuti solent eo uerbo uno pluribus ue in ea sententia , ' in qua is, qui dicet, accipiendum esse demonstrabit. Deinde ex superiore et ex inferiore scriptura docendum id, quod quaeratur, fieri perspicuum. quare si ipsa separatim ex se uerba considerenturi, omnia aut pleraque ambigua usum iri. Quae autem ex omni conjiderata scriptura posticua fiant, haec ambigua non oportere existimari. Deinde qua in sententia scriptor fuerit,ex ceteris eiusficriptis, filiis, dictis, animo, atque uita eius fumi oportebit,steam ipsam scripturam, in qua inerit illud ambiguum, de quo quaeritur, totam omnibus ex partibus pertentares quid aut ad id appositumsit, quod nos interpretemur, aut ei, quod aduersarius intelligat, aduersetur. Nam facile, quid uerisim te sit eum noluiIequi scripsit, ex omni scriptura, est ex perfnascriptoris, atque iis rebus , quae personis attributae sunt, considerabitur. Deinde erit domonurandum,si quid ex ipsa re dabitur facultatis, id, quod uerjarius ini liuat, multo minus commode fieri pose, quam id, quod nos accipimus; quod illius rei neque administratio, neque exitus vllus eatet: nos quod dicamus, facile o com ode
transigi pol e : ut in hac lege nihil enim prohibet
fidiam exempli loco ponere, quo facilius res inicii
gatuo Meretrix coronam auream ne habeto : habuerit, publica esto. Contra elim , qui merctric
285쪽
administrationem esse ullam publicae meretricis, neque exitum legis in meretrice publicanda: at in auro publicando O admisurirationem, O exitum facilem esse, et incommodi nihil inesse. Ac diligenter illud quoque attendere oportebit, ni illo pro bato , quod aduersarius intelligat, utilior res , aut honestor, aut ma is necesseria, a scriptore neglecta uideatur. Idst ,si id, quod nos demonHrabimus , honesum, aut utile , aut neces larium demon-srabimus rosi id, quod ab aduersari s dicetur, minime ciusmodi diccuus esse. Deinde si in lege erit
ex ambiguo controversa, dare operam oportebit, ut de eo, quod aduersarius intestigat, alia in lege cautum ess e doceatur. Permultum autem proficiet
illud demonstrare, quemadmodumscripsisset , si id,
quod aduersarius accipiat,feri aut intelligi uoluisset: ut in hac caussa,in qua de uasis a cuteis qua ritur,po sit mulier dicere,nihil attinuit lebatis ribi, quae uolet , heredis uoluntati permitteret: eo enim non adscripto , nihil inesse dubitationis, quin heres, quae ipse uellet, daret. Amentiae igitur fuisse, cum heredi uellet cauere, id adscribere, quo
non asscripto nihilo minus hered caueretur. Quare hoc genere magnopere talibus in caulsis uti oportebit se hoc modo scripsisset, isto uerbo usus non effit , non isto loco uerbum istud colloca set. Nam ex his sententia scriptoris maxime perspicitur. Deinde , quo tempore scriptum sit, quaerendum eIt, ut, quod eum uoluisse in eiusmodi tempore uerisimile T di sit,
286쪽
sit , intelligatur. POR ex deliberationiypartibus , quid utilius, ct quid bonsius, ct illi ad scribendum,et his ad comprobandum sit, demonstrandum io ex bis si quid amplificationis dabitur, comm
nibus utrumque locis uti oportebit. Ex scripto Osententia controue Ua consistit, cum alter uerbis
ipsis, quae scripta sunt, utitur: alter ad id, quod scriptorem sensisse dicet, omnem adiungit dij Ii
nem. Scriptoris autem sententia ab eo, quisententia se dcfendet, tum semper ad idem spectare, O
idem uelle demonstrabitur: tum ex DIIo, aut ex eventu aliquo ad tempus id, quod instituit, accommodatur . Semper ad idem spectare, hoc modo: Paterfamilias cum liberorum nihil haberet, uxore
aut haberet, in testamento ita scripsit: Si mihi filius genitus fuerit unus, plures ue, is mibi hereseso. Deinde quae assolent. Postea, Si filius ante
moritur, quam in tutelamsuam uenerit, tu mihi, dicebat, secundus heres esto. Filius non est natus, a bigunt agnati cum eo, qui est heres , filius a te, quam in tutelam ueniat, mortuus sit. In hoc genere non poteIn hoc dici, ad tempus, aut ad euentum aliquem siententiam scriptoris oportere accommodari: propterea quod ea sola demonNratur, quasi clus ille, qui contrascriptum dicet,suam esse hereditatem dolicndit. Alterum autem genus es eorum , quiscntentiam inducunt: in quo non implex noluntas scriptoris o leditur,quae in omne t pus, in omae fuditari idcm ualeat; sed ea quodam fotito a
287쪽
cto, aut euentu ad tempus interpretanda dicitur . Eu partibus iuridicialis assumptiuae maxime sustinetur. P am tum inducitur core paratio, ut iuehm, qui,cum lex aperiri portas notiu uetaret, ersit quodam in bello, O auxilia quaedam in oppidum recepit, ne ab hollibus opprimerentur ,si foris escnt,quod prope muros castra hostes habi rent .
Tum relatio criminis, ut in eo, qui, cum comUunis lex omnium hominem occidere uitaret, tribu
num militum syum, qui uim sibi instaTe conaretur, occidit. Tum remotio criminis, ut in eo, qui, cum lex, quibus diebus in legationem proficisceretur , prae iitueret, quia su pium non dedit quaerior, prosi Ius nori est. Tum concessio per purgation O per imprudentiam, ut in uituli immolatione reo' per vim, ut in naui ro Irata: O per casum, ut in Eurotae fuminis magnitudine. are aut ita sententia inducetur,ut unum quoddam uoluisse striptor demon iretur: aut sic, ut in eiu odi re tempore hoc uoluisse doceatur. Ergo is, qui scriptum defendit,his locis με runque omnibus,maiore autem parte simper poterit uti. Trimum script ris collaudatione, loco communi, nihil eos, qui
iudicent, nisi id, quod scriptum sit ,si effare oportere : O hoc eo magis, si legitimum scriptum proferetur , id ol, aut lex ipsa, aut ex lege aliquid. TVea, quod uehementi est , D Ii aut intentionis aduersariorum cum ipso scripto contemtione,
quid scriptum sit, quid Iactum, quid iuratus iudex:
288쪽
quem locum multis modis uariare oportibit, Tum ipsum siccum admirantem quidnam contra dici possit, tum ad iudicis ollicium reuertentem ab eo quaerentem quid pra terea audire aut exspectare debeat: tum ipsum aduersarium quasi intentantis loco producendo,hoc interrogando,utrum scriptum neget esu eo modo, an ab se contra fantum esse, aut
contra contendi neget: utrum negare ausus sit,st dicere desiturum. Si neutrum neget, contra tamen dicat, nihil e1sse quo hominem impudentiorem quisquam si uorum arbitretur. In hoc ita commorari conueniet, quasi praeterea nihil dicendum sit , est quasi contradici nihil possit, saepe id, quodsis plum est, recitando ,Depe cum scripto LIIum aduersarii confligendo, atque interdum acriter ad i dicem ipsum reuertendo. Quo in loco iudici demonstrandum en, quid iuratussit, quid sequi debeat r. duabus de causis iudicem dubitare oportere, si aut siriptum sit obscure, aut neget aliquid aduersarius. Cum Osiriptum sit apcne, O aduersarius omnia
confiteatur, tum iudicem legi parere, non interpretari legem oportere. Hoc loco confirmato , tum diluere ea, quae contra dici poterant, oportebit.
Contra autem dicetur ,si aut prorsus aliud sin i 'scriptor , O scripsi se aliud demonstralitur, ut in illa de testamento quam posuimus controuersia; aut caussa a sumptiua inferetur , quamobrem scripto
non potuerit, aut non oportum it obtemperari. Si
aliud 'sisse Acriptor, aliud scripsisse ductur,is; qui
289쪽
luntate nos argumentari, qui , ne id facere possi mus , indicium nobis reliquerit suae voluntatis: multa inco moda consequi instituatur, ut astripto recedatur . nam , eos, qui aliquid scribant, non existimaturos id , quod scripserint, rarum s turum :'eos, qui iudicent, certum, quod sequantur , nihil habituros,si semel a scripto recedere consueuerint . autodsi luntas siriptoris conseruanda sit, se non aduersarios a uoluntate eius stare. multo propius accedere ad siriptoris uolunt tem eum, qui ex ipsius eam litteris interpretetur ,
quam illum qui sententiam siriptoris no a ex ipsiussio ipto spectet, quod ille suae uoluntatis quasit ginem reliquerit,sed domesticis sulpicionibus perscrutetis. Sin causam asseret is, qui a sintentia
sabit; primum erit contradicendum, quam ab O tam non negatre contra legem fecisse, sed, quares .cerit , caulpam aliquam inuenire. Deinde conue fa omnia esse: ante solitos esse accusatores iudiciabus persuadere , aginem esse alicuius culpae eum, qui accusaretur ,1 caulsam proferre, quae eum ad peccandum impuliskt: nunc ipsum reum caussam erre, quare deliquerit. Deinde hanc inducere partitionem, cuius in singulas partes multae co uenient argumentationes. P, imum nulla in lege ullam caussam contra 'iptum accipi conuenire. Deindesi in ceteris legibus conueniat ,hanc esse huismodi legeo, ut mea non oporteat. Postremosi
290쪽
in hac quoque lege oporteat, hanc quidem caussam accipi minime oportere. Prima pars bis fere locis confirmabitur , scriptori neque ingenium, neque operam, neque ullara facultatem defuisse, quo m
rius posset aperte perscribere id, quyd cogitaret: non tu se eigraue, nec difficile, eam caussam exciapere, quam aduersarii proferant, i quidquam excipiendum putassiet: cosueuisse eos,qui leges scribant,
exceptionibustuli. deinde oportet recitare legescium eXccptionibus scriptas,'maxime uidere, si qua in ea ipsa lege, qua de agitur , t exceptio ali quo in capite, aut apud eundcm legis scriptorem ,
quo magis eum probetur sui se excepturum , i quid excipiendum putaret; O olendere, causam accipere , nihil aliud esse, nisi legem tollere: ideo quod, ωm fmel causa consideretur, nihil attineat eam ex lege considerare, quippe quae in lege siripta nonst. quod sit institutum, omnibus causam dari, et
potestat in peccandi, cum intellexerint vos ex imgenio eius, qui contra legem fecerit, non ea lege, in quam iurati tis, rem iudicare. Deinde et ipsis iudicibus indicandi, est ceteris ciuibus vivendi nationes perturbatum iri ,s semel a legibus recessum fit. Nam et iudices neque quid sequantur habituros, ct ab eo, quod Acriptumst, recedant; neque qzopaLIo aliis improbare possint, quod contra ligem iudicarint: O ceteros ciues quid agant ignorataros, si ex pio qciij ite consilis,'ex ea ratione, quae iumentem aut in libidinem uenerit, non ca communi prae-