장음표시 사용
331쪽
Vtin ne innen rore Pelio securibus Caesa cecidisset abiegna ad terram trabes. nicti enim cecidissent abiegnae ad terram trabes Aro illa facta no esset: nec tamen sinit in his trabibus sciendi uis nec garia. At cum in . Aiacis navim rei sti sulcans igneum lumen inieIIum eia, in i
matur nauis necessario. Atque etiam est causiarum
dissimilitudo; quod aliae sunt,ut me ulla appetitione animi sine uoluntate dine opinione suum quasi
opus eliciant, uelut omne intereat,quod ortum et Latiae autem aut uoluntate esciuntur, aut pertu'batione animi,aut habitu, aut natura, aut a te ratcasu . Voluntate, ut luci in hunc libellum legis. Perturbatione, ut sit quis euenti bori temporum timeat. Habitu, ut facile o cito irasiatur. Natura, ut vitium in dies crescat. Arte, ut bene
pingat. Casu, ut prostere nauiget. nihil horum sine caul a , nec quidquam omnino, sed huiusmodi caussae non necestariae. Omnium autem caussarum in es s ineri con stantia, in aliis non ines. In natura et in arte constantia est, in ceteris nulla. Sed tamen earum caussari , sis ae non sunt constantes, aliae sunt perspicuae, aliae latent. Perspicuae sunt, quae appetitionem animi, iudiciumq. tangunt. Latent, quae subiectae sunt fortunae. cum enim nihil sine cauli a stat, hoc ipsi ina est fortunae, euentus obscura cantia, quae latenter escit. Escitur, etiam ut ea, quae fiunt, partim sint ignorata, partim uoluntaria I'n rata, reae nec jitate effecta savit: Volun-
332쪽
AD TRABATIVM taria, quae consilio. Quae autem ortuna, uel ignorara, uel uoluntatria. Nam iacere telum uolunt
tis est: ferire qucm nolueris, fortunae. Ex quo ries ille subiicitur, in ueLiris actionibus: Si telum manu fugit magis, quam iecit. Cadunt enim in ignorationem atque in imprudentiam perturbatio nes animi,quae quamquam mi uoluntariae obiurgatione enim Oadmonitione deiiciuntur 9 ttamen
habent tantos motus, ut ea, quae uoluntaria sunt, aut necessaria interdum,aut certe ignorata uidean tur. Toto igitur loco caussarum explicato, ex ea
rum disserentia in magnis quidem causis uel orato rum,uel philosephorum magna argumentorum suppetit copia: in uelisis autem, i non uberior, at homtasse subtilior . priuata enim iudicia maximarum quidem rerum, in iurisconsultorum mihi uidentur esse prudentiam . nam O adsunt multum, adbibentur in consilio, o patronis diligentibus ad ei rum prudentiam confugientibus harias ministrant. In omnibus igitur ijs iudiciis,in quibus, ex de bona, est additum; ubi uero etiam, ut inter bonos bene agier oportet; in primisq. in arbitrio rei ux
riae , in quo est, ad id aequius, melius, parati esse debent. illi enim dolum malum, illi Dcim bonam , illi aequum bonum,illi quid sociimi socio, quid eum,
qui negotia aliena curasset, ei, cuius ea negotia fuit hcnt, quid eum, qui mandasset, eum ue, cui mandatum 6set, alterum alteri praestare oportcret, quid uirum uxori, quid uxorem uiro, tradiderunt. Li-
333쪽
cebit igitur, diligenter cognitis angummim l cis, non modo oratoribus O philosophis , sed iuris elim peritis copiose de consultationibus suis disputare. Coniun Ius huic caussarum loco locus ille in , qui escitur ex causs. Vt enim caussi effectum inritare,sic, quod esse. Ium est, quae fuerit caussa, demonstrat. Hic locus suppeditaresolet oratoribus et poetis , aepe elim philosophis, scd ijs, qui ornamcopiosi loqui possunt, mirabilem copiam dicem di, cum denunciant quid ex quaque re lit futurum.
Causarum enim cognitio cognitionem euentorum facit. seliquus o comparationis locus, cuius genus O exemplum supra positum es, ut ceterorum: nunc explicanda trabatio es. Comparantur igitur ea, quae aut maiora, aut minora, aut paria dicuntur, in quibus spectatur haec,numerus pectes,liis, quaedam etia ad res aliquas assectio./umero sic comparabuntur, ut plura bona paucioribus bonis anteponantur, pauciora mala malis pluribus, diutumiora bona breuioribus, longe Olate peruagata a nunis, ex quibus plura bona propagentur , quaeq. plures imitentur, O faciant. Specie autem comparantur, ut acit ponantur quae proptes expetenda sunt, ijs, quae propter aliud: ut innata atque in ta, sumptis aduentitiis: integra , contaminatis: iucunda, minus iucundis: h nesa, ipsis etiam utilibus: procliuia, laboriosis: necessaria, non ncc artis: sua, alienis: rara, vulgaribus: desiderabilia,js, quibus facile carere pol γ' et sis:
334쪽
sis: perfecta, inchoatis: tota, partibus: ratione hientia, rationis expertibus: uoluntaria, necessariis: ammata, inanimaris: naturalia, non natur
libus : artificiosa, non artificiosis . Vis autem in comparatione ic cernitur, siciens caussa grauior, quam non liciens: quaesie ipsis contentastat, moliora , quam quae egent alijs: quae in nostra , quam quae in aliorum poteIlate sunt: nabilia, inceri is:
quae eripi non possunt, iis, quae possit. Assectio
autem ad res aliquas est huiusinori. principum commoda maiora, quam reliquorum, itemq. quae ii cundiora, quae pluribus probata, quae ab optimo quoque laudata . Atque ut haec in comparatione meliora, sic deteriora quae ijs fiunt contraria. rium autem comparatio nec elation m habet, nec submissionem: eri enim aequalis . Multa autem sunt, quae aequalitate ipsa comparantur, quae ita fere concluduntur: Si, consilio iura re ciues et auxilio , aequa in laude ponendum est, pari gloria do- bent esse is qui consulunt j qui defendunt: at quod primum cst: quod Aequitur igitur. Perfecta
est omnis argi mentorum inurei domum praecoptio , ut cum prolicdIussis a definitione, a partiti ne, a notatione, a coniugatis, ag cre, a forma, a dimilitudine , a disserentia, a contrari', ab asilin iis, a consequentibus, ab antecellcntibus, a r ptanantibus , a carisis, ab assectis , a comparatione maiorum, minorum, parium, nulla practerea sedes argumcnti quaercnda st . ded quoniam ita
335쪽
ita a principio divisimus, ut alios locos diceremus in eo ipso, de quo ambigitur, haerere, de quibus fatis en dictum; alios assumi extrinsicus; de his
pauca dicamus: etsi ea nihil omnino ad uestiras dias lationes pertinent ,sed tamen totam rem per ciamus, quandoquidem coepimus. neque enim tuis es, quem nihil nisi ius ciuile delectat: O quoniam ad te haec ita scribuntur, ut etiam in aliorum manus sint uentura, detur opera, ut quamplurimam ijs , quos rectassudia delectant, prodesse possimus. Haec ergo argu entatio, quae dicitur amus expers, in testim)nio positae v. Testimonium autem nunc dicimus, omne quod ab aliqua re externa sumitur ad faciendum fidem . Te; Dira autem non qualiscunque testimonii pondus habet: ad faciendam enim fidem au toritas quaeritur. sed a
Ectoritatem aut natura,aut tempus ast Irt, 'caturae aQtoritas in uirtute ine i maxime. In tempore autem multa sunt, quae asserant auIctoritatem, ingenium , opes, aetas, fortuna , ars, usus, necessitas, concursio etiam nonnumquam rerum fortuitarum. Peam O ingeniosos, ese opulentos, est aeta
tis spatio probatos, dignos, quibus credatur, putant : non rcIIe fortasse: Ad uulgi opinio mutari uix potcst, ad eamq. omnia dirigunt O qui iudicant, 'qui exfimant. usi enim his rebus, quas diaxi , excellunt, ipsa uirtute uidentur excellere. Sed reliquis quoque rebus, quas modo enumeraui ,
qu quam in iis nuda species uirtutis est, tamenae 3 interdum
336쪽
interdum confirmatur fides, si aut ars quaedam a hibetur, magna enim est uis adpcrsuadendum scientiae ut usis; plerunque enim creditur iis, qui experti sunt . Facit etiam ii ecestas fidem, quae crema corporibus , tum ab animis nascitur. Nam cruerberibus, tormentis, igni fatigati quae dicunt, ea ui tur uerit, s ipsa dicere: O quae a perturbationibus animisunt, dolore, cupiditate, iracundia, metu, quia nec est alis uim habent, asserunt aucto ritatem O fidem. Cuius generis etiam illa sunt,ex quibus nonnumquam uerum inuenitur, pueritia, somnus, imprudentia, vinolentia, insania. pueri saepe indicaueiunt aliquid, ad quod pertineret, ignari: Opersimnum, uinum, insaniam multa saepe patefalta sunt. Multi etiam in res odiosas imprudentes inciderunt, ut Staieno nupsr accidit, qui ea locutus en bonis uiris Dbauscultant bus pari ae inici posito , quibus patefactis, in iudicumq. prolatis,rei capitalis iure da rarus est.' ute imile quidam de Lacedaemonio Tatfrnia acemi mus. Concurso autem fortuitorum talis est, ut si interuentum e i casu, cum aut ageretur aliquid, quod proferendum non esset, aut diceretur. In hoc, genere etiam illa est in Palamedem coniecta susticionum proditionis multitudo: quod Icnus refuta re interdum ueritas uix potis. Huius etiam generis es fama uulgi quoddam multitudinis tolim nium. Quae autom uirtute dem faciunt, ea bipertitasunt. Ex quibus alterum natura valet , est
337쪽
lit , hominum autem industria. Diuina haec fere sunt testimonia: Primum orationis: oracula enim
ex eo ipso appcllata sunt , quod ines in his deorum ioratio. Deinde rerum, in quibus insunt quasi opera diuina quaedam. Primum ipse mundus, eiusq. omnis ordo oe ornatus: deinceps aerei uolarus auium at que cantus: deinde eiusdem aeris sonitus est ardores: multarumq. rerum in terra portenta ,
atque etia per eata inuenta praesensio. dormientibus quoque multa ignificata uisiis, quibus ex se cis sumi interdum solent ad fidem faciendam testimonia deois. In homine uirtutis opinio ualet plurimum. Opinio autem est, non modo eos uirtutem habere, qui habeant, scd eos etiam, oui habere ui deantur . itaque quos ingenio, quos ludio, quos doduina praeditos uident, quorumq. uitam constantem O probatam, ut Catonis, Laelii, Scipionis , aliorumq. plurium, rentur eos esse qualet se ipsi uelint. Nec solum eos censet tales es e, qui in honoribus populi, atque in rep. uersantur , scd oratores , ct philos)phos, O poetas,in historicos , ex quorum dictis, Oscriptis saepe au Ioritas i petitur ad faciendam fidem. Expositis omnibus argumentandi locis, illud primum intelligendum est, , . nec ullam esse distutationem , in quam non aliquis
lams incurrat , necfere omnes locos incidere in omnem quaenionem, O quibusdam quaestionibus alios , quibusdam esse alios aptiores locos. Quaesitor ε . ni
338쪽
AD TREBAT IV Mnum duo funigenera, alterum infinitum, alter definitum. De filium eri quod ύποθεσιν Graeci,
nos canis . Infinitum, quod illi appellant, vos propositum possimus nominare. Cares certispersinis, locis, temporibus, actio nibus, negotiis
ch rnitur, aut in omnibus, aut in plerisque eorum . Propositum autem in aliquo eorum, aut in pluribus, nec tamen in maximis Itaque propositum pars caussae e l. Sed omnis quaestio earum aliqua de re est, quibus caul lae continentur, aut una, aut pluribus, aut nonnumqzam emnibus. maesti num avtcm , quatamque de resint, duo sunt genera, unum cognitionis, alterum adtionis. Cognitionis
sunt eae, quarem finis oscientia: uis quaeratur, a natura ne ius profectum sit, an ab aliqua quasi con
icione hominum o pastione. . Iionis inutem talos nodi exempla ιnt:Sit nesapientis ad remp. a cedore. Cognitionis quaestiones tripertitae sunt, cum , sit, aut quid sit aut quale sit, quaeritvr . Horum primum coniectura, fecundum definitione, teritum iuris iniuriae distinctione explicatur. Coniecturae rario in quattuor partes distributa est. uvarum una est, cum quaeritur, t ne aliquid. tera, unde ortum l. Tertia, quae id caussa essecerit. Quarta, in qua de mutatione rei quaeritur,st, nec ne sit: Ecquidnam honesumst, ecquid aequum e re uera, aut haec tantum opinione sint: Vnde aretem sit ortum, ut cum quaeritur, natura and Dina possit coci uirtus. Causa autem esciens
339쪽
', ut cum aeritur, quibus rebus eloquentia eliciatur. De commutarione sic: Po sit ne eloquentia commutatione aliqua conuerti in infantiam. Cum
cutem quid sit quaeritur, notio explicanda est, O proprietas, O diuisio, o partitio. haec enim sunt definitioni attributa. additur etiam desinriptis,qua Graeci uocant. Votio sic quaeritur, si ne id aequum, quodet, qui plus potest, utile est. Proprietas sic: In hominem ne umi cadat, arietiam in beluias aegritudo. Divisio'eodem paIlo partitio ,sic: Tria ne genera bonorum t. Dc scriptio, malis sit auarus, alis assentator, ceter . eius generis, in quibus natura uita describitur. Cum autem quaeritur, quale quid sit, aut1impliciter quaeritur, aut comparate. Simpliciter . Expetenda ne sit gloria. Comparate, Praeponenda nesit diuitiis gloria . Simplicium tria genera sunt, de expetendo fugiendoq., de aequo O
iniquo, dehonesto O turpi. Comparationum αι- tem duo, unum de eodem et alio, alterum de maio- reseminore. De expetendo fugiendo , huiusmodi: Si expetendae diuitiae, si=gienda paupertas . De aequo est iniquo: Aequum ne sit ulcisci a quocunque iniuriam accepe; is. De honesto et turpi . Honei lum ne sit pro patria mori. Ex altero autem genere, quod erat bipartitum, unum en de eo dem O alio: ut si quaeratur, quid intersit inter a micum et assentatorem, regem O tyranuum. ADtoum, de maiore O minore: ut si quaeratur, et quentia
340쪽
quentia ne pluris sit , an iuris ciuilis sciretia . De cogniνionis quasionibus hactenus. Actionis r liquae sunt: quarum duo sunt genera, unum ad ossitium,alterum ad motum antini gignendum, uel sedandum, planeue tollendum. Adlicium sic, utrum Paeritur si scipioidi ne sint liberi. Ad mouendos mimos, cum sunt cohortationes ad defendemdam remp. ad gloriam, O ad laudem: quo ex generesunt querelae,incitationes, miserationesq. eb
les, rursusq. orario cum irac dia restinguens, tum metum eripiens, tum exultantem laetitiam comprimens, tum aegritudinem abstergens. Haec
Gim in propositis quaestionibus genera sint, eadem in causas trosseruntur. Loci aut , qui ad quasque quaesiones accommodati sunt, deinceps s ui dendum. Omnes quidem illi, quossupra diximus ,
ad plerasque sunt: sed aliis ad alias, ut dixi, apti
res. Ad coniecturam igitur maxime apta, quae ex
caussis, quae ex effectis, quae ex coniunctis fumi possunt. Ad definitionem autem pertinet ratio Oscientia definiendi. Atque huic generi finitimum in illud, quod appellari de eodem Oaltero dix Mus : quod genus, forma quaedam definitionis e l . Si enim quaeratur, idem nesit pertinacia O pers rtierantia ; definitionibus iudicandum s. Locia
- tem conuenient in cilis generis quaenionem cons - quentes, antecedentes, repugnantes, adiunctis γtiam duobus iis,qui sumantur ex causs et effectis. Pons banc rem illa sequitur, hanc autem non se