장음표시 사용
61쪽
tur in pecuniam, pollicitationes, dissimulationes,
maturationes , mentitiones , O ceteras res, de
quibus magis idoneo timore loquemur , si quando de re militari, aut de administratione reip. 12ribere ut limus. Honesta res diuiditur in rectum O laudabile. RecIum est, quod cum uirtute' cio sit. id diuiditur in prudentiam, iustitiam, fortitudinem, modestiam. Prudentia cst calliditas, quae ratione quadam potest dele tum habere bonorum
malorum. Dicitur item prudentia , scientia cujusdam artifici . Item appellatur prudentia, mxlta rem rerum memoria, et usus complurium ne uti rum . Iustitia est aequitas, ius unicuique tribuens pro dignitate cuiusque. Fortitudo est rerum magnarum appetitio rerum humilium contemptio, O laboris cim utilitatis ratione perpesso. Mod sta es in animo continens moderatio cupiditatum . Prudentiae partibus ittemur in dicendo, si comm da cum commodis conferemus, cum altei ums qui, uitare alterum cohortemur. Aut si qua in re cohortabimur aliquem , cuius rei aliquam disciplina bilem scientiam poterimus habere, quo modo , aut qua quidque ratione et i oporteat,ostendemus. at si suadebimus, quippiam, cuius reiIsae aut praesentem, aut auditam memoriam poterimus habere: qua in i e facile id, quod uelimus, exemplo allato persuadere possimus. Iustitiae partibus ruemur, si aut innocentum, aut sypplicum dicemus miscrori oportere is seudomus bene merentibus gratiam
62쪽
tiam referri conuenire: s d monstrabimus ulcissimale meritos oportere: se fidem magnopere censibimus construandam: si leges et mores ciuitatis egregie dicemus seruari oportere: si focis tales atque micitias studiose diccmus coli conuenire :se , quod ius in parcntes, deos patriam natura ta parauit,
id religio e colendum demorsi ab us: s hospitia ,
clientelas, cognationes, agnitates cane colendas esse dicemus:si nec prece, nec pretio, nec gratia , nec pcriculo, nec multate a uia recta gendemus deduci oportere: se dic us in omnibus ius acqu bile fatui conuenire. His atque huiusmodi partibus iunitiae ,s quam rem in concione, aut in concilio faciendam chnsebimus , iustam esse on d mus econtrarti s inlusam ta fiet, ut eisd mlociso adsisadendum, O ad dissiadendum simus parati. Sin fortitudinis retinemdae caussa faciendum quid esse dichmus, onendemus res magnas O e c has sequi appeti oportere: ite res hum les et indignas uiris fortibus uiros sortes propteTea conscmneTe oportere, nec idoneas dignitate sua iudicare . Item, a nulla re honesta periculi aut laboris magnitudine deduci oportere: antiquiorem morte turpitudine haberi; nullo dolore cogi, ut ab ofiscio recedatur; nullius pro rei ueritate metuere inimicitias; quodlibet pro patria , parentibus , hostitibus, amicis, O iis rebus , quas iunitia colere cogit, adire periculum, est quemlibet suscipere t serem. Modestae partibus utemur,si nimias libidines
63쪽
plicatur recti appetendi noluntas. Cum igitur erit demonstratum rectum, laudatile esse demonHrabimus aut ab idoneis hominibus , ut si qua res h nectiori ordini placeat, quae a deteriore ordine improbetur ; aut aliquibus fictis, aut omnibus ciuibus, exteris nationibus, poIlerisq. nostris. Curis huismodi locorum diuisio jit in conjustatio ne, breviter aperienda di totius tractatio caussae. Exomdis i licebit uel a principio, uel ab insinuatione, uel ab Udco rationibus, quibus in iudiciali caus a. Si cuius rei narratio incidet, eadem ratione narrare oportebit. Quoniam tu huismodi caussis finis sntilitat, O ea diuiditur in rationem tutam atque honestam: si utrumque poterimus ostendere,utrumquefollicebimur nos in dicendo demonstraturos esse: n alterum demonstraturi erimus, simpliciter quod didluri sumus, ostendemus. At si noItram rationem tutam esse dicemus, diuisione utemur in uim et consilium . nam quod in docendo rei dilucidandae causta dolum appellauimus id in dicendo honestius conjilium appellabimus. Si rationis nostraesententiam rectam esse dicemus, o omnes partes resti incidcnt, quadripartita diuisone utemusr;
si non incident, quot erunt , tot exponcmus indicendo . In confirmatione o confutatione utemur locis, quos ante ostendimus, noItris confirmandis , contrarijs confutandis . Argumentationis artificiosae tractandae ratio de secundo libro pet tur . Seta aeciderit, aut in constultatione alteri ab E tuta
64쪽
ista ratione, alteri ab honesta sententia, fit ut sit deliberatione eorum,quia Poenis circumsessi deliberant quid agant: qui tutam rationem siquisse debit, his locis utetur: nutilam rem utiliorem esse. incolumitate: uirtutibus uti neminem posse, qui suas rationes in tuto non collocarit: ne deos quidem esse auxilio iis, qui se in consulto in periculum mittant: honestum nihil oportere existimari, quodanon salutem pariat. Qui tutae rei praeponet rationem honestam, his locis utetur uirtutem nullo t .pore relinquendam: uel dolorem, si is timeatur uel mortem, si ea formidetur, dedecore Oino imiae leuiorem esse: considerare quae sit turpitudo:
consecutura. At non immortalitatem,neque aetermnam incolumitatem consequi nec esse exploratum , illo uitato periculo,nullum in alιud periculum uc turos: uirtute, usi ultro ad mortem proficisci esse praeclaru : fortitudini fortunam quoque esse adiu-: mento solere: eum tute uiuere, qui honeLle uiuat
non qui in praesentia incolumis sit:- eum,qui turpiter uiuat, incolumen in perpetuum esse non posse. conclusionibusseresimilibus in bis,et iudicialibus causis uti solemus, nis quod his maxime conducit
quamplurima rers antegesiam exempla proferre. Nunc ad demonstratiuu genus caussae transeamuS.. QUONIAM haec caussa diuiditur in laudem. uituperationcm, quibus ex rebus laudem consit uerimus,ex cistrarijs rebus erit uituperatio comparanda. Laus igitur potes esse rerum c t narum;
65쪽
LIBER T E RIt I v sὸ 3 O corporis , O animi. Rerum externarum mea, quae casu aut fortuna securida, aurata sa ac
cidere possunt; ut genus, educatio , diuitiae, po testates , gloriae, sodalitates , amicitiae , , quae huiusmodi sunt , O ea quae his fuat contra
ria. Corporis sunt ea, quae natura corpori attribuit commoda aut incommoda; ut uelocitas, vitres, dignitas, ualetudo, O quae contraria sunt . eas
mi sunt ea, quae consilio O cogitatione nostra con- fiant ; ut prudentia, iustitia, fortitudo, i dolia quae contraria sunt. Erit igitur haec confirmatio ,'consuratio nobis. In huiusemodi caussu principium sumetur aut ab nostra , aut ab eius , de quo loquemur, aut ab eorum qui audient perflua , aut ab re . Ab nostra, si laudabimus, dicemus auto scio facere, quod caul Da nrtessitudinis intere dat ; autIudio, quod eiusnodi uirtutissi, ut om
nes commemorare debeant uelle; aut quod rectumst, ex aliorum laude ostendere qualis noster animus sit. Si uituperabimus, aut merit acera,PM.
ita tra Iati sumus; auistudio, quod utileputemus esse,ab omnibus unica- malitia , atque nequi tim cognosti; aut φmd placeat ostendi; quid nobis displiceat, ex aliorum uituperatione a lab eius persona, de quo loquemur, si laudabimus, ne reri nos dicemus, ut illius fanta uerbis consequi
non phsimus : omnes homines illius inrtutes pra dicare oportere; ipsa Ita omnium latesatorum μloquentiam anteire. Si uituper alimus,ea, quae Mi-E a debimus
66쪽
debimus contraria paucis verbis commutatis dici posse , diccmus, ut paullo ante supra exempli caussa d onsratum est. auditorum persiona , si laudabimus, dicemus , quoniam non apud ignotos laud mus, nos movendi caulsa pauca ese didiuros raut δε erunt ignoti, ut talem virum velint cogno fere, petemus: quoniam in eodem uirtutis studiosiit, apud quos laudemus, quo ille qui laudatus fuerit ,sterare nos facile iis, quibus uelimus, b ius facta probaturos. Contra uituperatio. quoniam norint, pauca de nequitia cius nos esse dicturos: quod si ignorent, petemus ut cognoscant, uti m
litiam uitare possint: quoniam diis miles sunt qui
audiant, atque ille qui uituperatur , nos sterare eos illius uitam uehementer improbaturos . Ab
rebus ipsis, incertos esse quid potissimum laud
mus': vereri , ne , cum multa dixerimus , plura praetereamus , O quae Miles sententias habe bunt: quibus sententiis contraria sumuntur aut superatione. Trincipio tractato, tum ab re, tum ab aliqua harum, quas ante conmemor talis, rationum, Iurinario non rest ulla, quae necesserio
consequatur: sed si qua inciderit, cum aliquod factum eius, de quo loquemur , nobis narrandumst cum laude , aut uituperatione, praeceptio nam randi de primo libro repetetur. Diuisione hac utemur et Primo exponemus , quas res laudaturi sumus, aut uituperaturi. Deinde , ut ιpsaeqlie, quoue tempore res erit geIla , ordine dicemus ,
67쪽
ut, quid, quamq. tute, caκteq. egerit, intelli tur. Sed exponere oportebit animi uirtutes, aut vitia. Deinde commoda, aut inco moda corporis, aut rerum externarum,quo modo ab mimo tra tata sint, demonstrare. Ordinem hunc adbibere indem Irranda uita debemus. Ab externis rebus
genus in laude, quibus maioribus natus sit: si bono genere, parem aut excelsiorem fui Fer si humili genere Uum in suis, non in maiorit m uirtutibus habuisse praesidium. In vituperatione ,si bono genere, dedecori maioribus fuisse: si malo , tamen his ipsis detrimento fuisse. Educatio in laude, b ne, et honeste, in bonis disciplinis per omnem pu
ritiam : in uituperatione, e contrario . Deinde transire oportet ad corporis commoda. A natura in laude r se sit dignitas, atque forma , laudi
fuisse eam, non, quemadmodum ceteris, detrimento atque dedecori: si uires atque uelocitas eir gia, honenis haec exercitationibus O induklriis dicemus comparata: si ualitudo, ex perpetua d ligentia O temperantia cupiditatum. In uitlip ratione , si erunt haec corporis com noda, male his usum dicemus, quae casu O natura tamquam qu libet gladiator habuerit: si non erunt, praeter formam omnia ipsius culpa, O intemperantia non fuisse dicemus. Deinde reuertemur ad miraneas res; O in his, animi quae uirtutes , aut quae ui-
. tia fuerint, considerabimus; diuitiae an paupertas Derit, O quae potesates, quae ghriae, qtiae. E 3 amicitiae,
68쪽
LIBER TERTIV s. 3 sat in iudicialibus O in deliberativis caussis saepe
magnae partes uersantur laudis, aut uituperati nis. quare in hoc quoque genere caussae non nihil in nriae consumendum putauimus. Nunc,GOluta nobis discillima parte rhetoricae ioc est inuentione perpolita, atque ad omne caussae genus accommodata,tempus est ad ceteras partes proficisci. Deinceps igitur de distositione dicemus. ino NI A M di*Hitio est, per quam illa, quae
inuenimus, in ordinem redigimus, ut certo quisque loco pronuncietur; uidendum est, cui modi rationem in L ponendo habere conueniat. Genetradispositionis sunt duo, unum ab institutione artis profectum, alterum ad cam temporis accommodatum. Ex innitutione artis disponemus , cum sequemuir eam praeceptionem, quam in primo i . bro exposuimus, hoc est, ut utamur principio, narratione, diuisione, consi atione , confutatione , conclusione : O hunc ordinem , quemadmodum praeceptum est ante, in dicendo sequemur. Item ex institutione artis non modo totas caussas per orationem, sed singulas quoque argumentationes disponemus, quemadmodum in libro secundo docunmus, id est, expositionem, rationem, confirmati
nem rationis,exornationem, complexionem. Haec
igitur duplex distotio est, una perorationes , altera per argumentationes , ab institutione artis profecta. autem alia dispositio, quae, cum ab . ordine artificioso recedendma est, orasoris iudicis
69쪽
LIBER TERTIV s. 39biles fiunt ,' interponi oe in medio collocari opor tet . nam ct renarrata flatim en ectat animus auditoris, qua re catis' a confirmari possit. quapropter continuo firmam aliquam oportet inferre argumentationem. quoniam nuperrime dictum facile memoriae mandatur; utile est, cum dicere desin mus, recentem aliquam relinquere in animis au ditorum bene firma, argumentationem. haec dias filio locorum , tamquam instructio militum ,fa cillime indicendo , sicut illa in pugnando, parare
poterit uictoria . PRON v NCIATIONEM multi maxime μratori utilem dixerunt esse, O ad persuadendum pluris num ualere . nos, quid unum de quinque re bus plurimum prosit, non facile dixerimus, nec regie maginam esse utilitatem in pronunciatione
sola audore condirmaverimus . nam commodae inuentiones, est concinnae uerborum elocutiones ,
O partium caussae artificiose dispositiones , Obsrum omnium dii ens memoria ,sine pronunciati ne non plus, quam sine bis rebus pronunciatio sola, ualere poterit . quare, quia nemo de ea re dia ligenter scripsit, nam onmes uix posse putarunt de uoce, uultu , gestu dilucide scribi, cum haeres adsiensus nostros pertinerent quia magii peN ea pars a nobis ad dicendum comparanda est , non negligenter uidetur tota res consideranda.Diuiditur igitur pronunciatio in uocis si ram, O comporis motum. Figura uocis s,quaesuum quendam
70쪽
m et habitum , ratione Oindustria compar tum . ea diuiditur in tres partes, mgnitudinem , firmitudinem, mollitudinem. Magnitudinem uo cis maxime co param nasura: non nihil hanc auget , sed maxime cura conseruat. Firmitudinem uocis maxime natura comparat, non nihil adamget, est maxime conservat exercitatio declamati nis . Mollitudinem uocis, hoc e i, ut eam torquere in dicendo pro nostro commodo possimus, max me faciet exercitatio declamationis. uJapropter de magnitudine uocis O firmitudinis parte, quoniam altera natura, altera cura comparatur,n hil ad nos attinet commonere, nisi ut abjs, qui non inscii sunt eius artificii, ratio curandae uocis petatur . De ea parte firmitudinis, quae construatur ratione d clamationis, es de mollitudine uocis , quae maxime necessaria est oratori, quoniam ea quoq&e moderatione declamationis co par tur, dicendum uidetur. Firma igitur quamma xime potet imus in dicendo vocem conservare , si quammaxime sedata depi ega uoce principia dicemus . nam laeduntur arteriae , si, antequam leni uoce permulsae sunt, acri clamore compleantur . Etiam interuallis longioribus uti conveniet. recreatur enim uox spiritu, O arteriae reticendo acquiescunt. Et continuum clamorem remittere, ad sermonem trax re oportet: commutationes enim faciunt, ut , nullo genere uocis effuso, ino ni uoce integri simus . Et acutas voces exes