장음표시 사용
61쪽
Λ narrando, dicendoque, aut si quispiam iocando reprae.
sentet. 5 ante oculos ponat alterius incessum grauem non sine gratia, aurai concinia j ambulationem, fleximnes crurum, garrulam, loquelam, aut tale aliud risum pene incompescib item mouere poterunt , illa vero quae imitantur & pulchre simulant, non sunt i ira, nec fotatasse tunc primum eisdem simulata, A visa, non est iti. dem noua res titillatio sub alas, nec nouum videre ali- . quem cadentem, immo si eundem ter, aut quater cade. R tem spectemus maior erit ritus post primos casus: amplius illa admiratio, quae videbatur eis necesbria propter suspensionem animi ut facilius iubinde laberetur& motiuncula illa fieret, mihi videtur temere posita, Madiecta, primum quia putant eme dumtaxat leuem cepe
enim cum risu coniungitur ingens admiratio, tametsi reor non esse necessariam, utpote si in comoediis audiamus aliquem histrionem, qui perelegantissime cuncta simulet, & repraesentet, adeo ut illius omnes actiones,
C omnia verba, gestaque& motiones omnes sint facetissimae supra aliorum methodos, ob id sane non leuiter. sed maxime admiraremur illius gratiam, & artificium supra humanum ingenium, attamen cietur risus,& illa quidem non exiguus: multa insuper sunt, quae risum proritant, & neutrum illorum habent, cum manifestusit, pleraque risum ciere, quae aljquis cogitabat se esse facturum aut dicturum, si memoret quoque praeterita.
illa non sunt noua, neque admirationem afferunt, cum D essent cognita & perspecta: multa etiam utriamque obtinent, & nequeunt esse causa ridendi, videlicet si in tripudijs videamus saltus quosdam dissiciles,& corporis quandam agilitatem pene incredibilem, ves tale aliud
tametsi nunquam antea visum & auditum, risum ciere non potest, sales vero si adiungantur, perperam fiet,quoniam non sunt in omnibus, sed in facetiis tantum, ut
62쪽
suo videbimus loco. Hinc aliquis perperam existima- Aret asserendo propriam materiam risiis esse iucundum Iudicrum, quod nouum sit, & leuem quandam praeseserat admirationem & gratiam, dicente nimirum Aristo. oportuisse hominem quosdam motus habere laetitiae vijoco sese recreet, per iocum autem intelligit ludicrum, quod aliis appellaretur inane lanificii, quandam dum taxat reserens gratiam dicente Arist. subesse quandam gratiam in ridiculis, propter quam ridicula fiunt, risus cnim ab inani voluptate procedit, ac tale laetificii men. Prem & se isum celeriter mouet, alia vero quae voluptate afferunt,&sunt bona, utilia, seria, grauia quietant animum, & requirunt immanentem. stabilemque applic
tionem, an imique intentionem ericiant, in carieris cuinania quaedam sint& ludicra, nequaquam seria sensus quasi per inane suspenditur, taliq ue genere puerilis laetitiae dimouetur, quia non habet obiectum terminans. :Nihilominus si inductione viam ur per ea quς sunt ridi
cula, dubio procul erit manifestum eorum opinionem riesse pariter inanem, id enim si verum esset, sequeretur risum ab ijs tantummodo quae ioco fiunt proritati, sed hoc est absonum, quoniam citra iocum si congressus amicorum, risum nihilominus mouet, eodem modosi turpiter incedentem aliquem videamus, si ridemus ex alterius ploratu, ex casu,indignatione, loquendi incoincinitate, aut motuum incompositione, ex casu aliquo,&inopinato euentu non uulgari, alijsque plurimis in qui bus non est iocus, nec ludicri figura, quae ne nimis in Ulongum mea producatur oratio, libenter sileo, accedes iam ad aliam opinionem, quae me uellicat: Nonnulli siquidem perspecta tanta rerum uarietate , tantoque discrimine illorum quς risum alliciant,censerent Ranum esse eoru laborem, qui conant r assignare aliquod en
63쪽
A & propriam risus, non saecus atque si quispiam omniurerum quaereret unum genus, quod alioqui esse non potest, cum praedicetur aequi uoce, atque de suis propriis disserentiis,ita dicunt impossibile esse ridiculorsi quaero
re unum genus commune uelut uni vocum,&proximii,
cum obiecta ipsa,& causae multiplici ratione separo. ur, quod alioqui persuadetur quibusdam rationibus apparentibus: iam enim in rebus tanta modo tangibilibus impossibile est assignare unum genus eorum, cum g B nera tactilium multa existant, nisi fortasse communisn-mum nomen sibi ab actu uendicent, adeo ut dicamus
ipsum esse tangibile: Similitet ipsius sensus communis non potest assignari unum genus proprium, quod quidem uelut unum genus rcrum dicatur proprium subiectum huius sensus. sicut color dicitur obiectum uisus, tam et si communissimo nomine consuevimus dicere it Iod esse sensio ite paritet a b actu, ea enim omnia quae sunt sensibilia uno genere complecti non possumus: at
C multo minus poterit esse aliquod genus sensibilium,S intellectilium, plus enim differt sensibile ab intelli ribili, quam sensibile a sensibili in quantum talia, sed i. sus pariter uidetur fieri circa sensibilia . Mintellectilia,
ergo materia ridendi non potest coplecti uno genere: Amplius coniunctorum& simplicium non potest esse aliquid commune univocum, aut analogum, sed risus ex simplicibus S coniunctis proritatur, ergo non potest habere designatam materiam, illamque definire & ci se D cumscribere determinatis coditionibus, ac differentiis est impossibile, uerum sicut in sensu dicebatur obiectu Ierui bile communi nomine, eodem modo dicemus materiam communem, per quam fit risus esse ridiculum: quod etiam confirmatur ex parte potentiarum, quibus hic altus ridendi accomodatur, nam supra dicebamus illum referri ad sensum&intellectum,citin igitur intellectus
64쪽
lectus& sensus nequeant habere comune subiectum. Aminus etiam possibile est hoc assignare risui: amplius
hoc inductione confirmant afferentes nonnulla ridicita , quae talem, ac tantam praeseserunt diuersitatem, ut, non solum uideatur impossibile, quod possint sub uno genere ac nomine comprehendi, uerum etia ut illa pro portione aliqua possint conuenire, etenim ab ipsis tactilibus generatur, utpote facta titillatione sub alas aut plantas pedum iis hominibus qui titillantur, uide mus insuper alique ridentem, & nos cum illo ridemus Bignorantes forsitan causam ridendi, ut uideatur intendum citra causam &obiectum proficisci, ridet quis obfletum alterius, uel si cadentem uideat aliquem turpi. ter potissimum ex asino, atque ita propter mala Minfortunatos casus aliorum, similiter uidendo aliquem delitescentem in luto, aut sponte solis ardoribus, atque imbribus expositum temere,similiter propter ignauiam de stol iditatem aliorum, propter inconcinne facta si sint citra dolorem, ac denique propter opposita istorum, ri Cdemus insuper si turpe aliquid, aut pulchrum,quod est illi contrarium uideamus,& mirum meherese uidetur quomodo contrariis ex rebus risus allici possit, ac propterea longe mirabilius uideri possit ingenium illorsi. sui frustra, ac temere niterentur inuenire proprium ubiectum risus, eaque accomodare determinato generi,quq sua natura sunt in determinata,& generum diuer, sorum : solent praeterea homines ridere cum uiderint alios furore perci tos,atque indignaetos,& quo magis eis D subcrescit furor & indignati,sic illis risus magis inten ditur, fit etiam pro rebus aeque animatis, atq; inanimatis. quamuis risibiliora uideantur esse faceta, quae aud, untur, Maspiciuntur in mutuo congressu,atque usu uerborum de rerum, quorum numerus est pene infinitus. cum itaque sint toto caelo distincta, quae non possunt in
65쪽
Α unum tenui coire, sat erit si disertinius subiectum risus esse ridiculum, quaerenes aute quid est hoc, frustra quin
rere: id etia in confirmatur altero experimento sensuit, etenim nonnuIla alicui mouent risum, caeteris autem non mouent , quod videtur esse manifestum argumentum quod risus non habeat aliquam certam,& determinatam materiam, atque hoc volebat dicere Aristoteles quarto Ethicorsi cap. octauo sequentibus verbis is ne igitur dicendus est recte facetiis uti, qui dicit ea, quae li-B berum hominem decent,an is qui eum, qui audit dolore non afficit,uel etiam delectat 3 an & hoc indefinitum esse constatὶ est enim aliud alii odio& iucundum) si v ro quaeras quid opus est obiecto ut euadat ridiculu: r spondent ex mente Aristotelis , ut talem afferat inanem laetitiam, qua sensum , mentemque dilatet, ac celeriter moueat, itaque titillatio non immerito facit risum ,&naturam induit ridiculi, nisi quia illud ipsum facit, ta etsi sua natura sit molesta, sensusq; illam aegreserat, a C gumento siquidem est proiectio corporis, immo assert Aristoteles tertio de partibus animalium cap. decimo historiam militis, qui suscepto uuiuere in sede praeco diorum perpetuo ridebat, oc eandem attuIit rationem eiuscemodi risus, utpote quod insor affatim accensus erat in illa parte propter naturam imIntas , calor enim mentem aperiebat,acciebat motum senses, quamobrehoc etiam cum aliis poneretur interridicula. Mihi tamen uidetur il Iorum opinio esse fuga propositae di imo euI tatis, ea enim negatione responsionis utitur ad rospondendum, quapropter dimictitintellectum irrisiori perplexitate ,&magis inquietum, ac satis absurda uidetur, ut Omnes alias determinatae a mones, seu passiones, & affectus determinatum genus habeant, ce tamque materiam, risus uero illam non habeat: accedit praetera quod si risus esset generis indeterminati, soqueretur
66쪽
queretur homine aeque de singulis ridere, quod est ab- α
surdum, immo etiam manifeste videmus ea, quae risummouent habere quosdam gradus remissionis A intensionis, ut risibiliora nonnulla conspiciantur, quae ad naturam quadam proximius accedunt, igitur forma qupdam est, ac vel uti figura, qua cum obiecta fuerint insignita ridicula fiunt, & risum subinde mouent, nisi aliunde cohibeatur, talisque est illa forma, atque figura, ut eum adsit, haec omnia fiant, cum adimitur non fiant, quo clarius ipsa participatur,atque elegantius, eo γ dtiam clarior essicitur risus. S quoniam omnis figura, omnis actus, omnisq; disserentia superaddita costituit aliquam speciem, seu genus entium, propterea censemus fieri aliquod genus unum,& determinatu ex Omnibus obiectis configuratis huiuscemodi sigillo,&catinere. Cum vero strenue arguerent respondendum est rationibus illorum, non enim absurdum est aliqua sub una ratione esse generis in determinati, aut caretis nomine, sub altera vero determinationem subeant, no Qest itaque mirum si sensibilia & intellectilia simul ut
sunt subiecta cognoscentium facultatum non sint eiusdem generis, quae tamen in unam naturam formam coeant, ut risum alliciunt, oportet enim ut omnia suscipiant illam formam, per quam evadunt ridicula: il. lud autem quod non omnes de eisdem rident, declarabimus postea, sed titillatio aut per accidens risum mouet, aut certe naturam induit ridiculorum, quae est sibi communi sic alijs,ac de militis historia censerem illud D sectum esse propter delirium ex inflammatione illius partis, nam φρεναι antiquis ea pars dicebatur, S illius inflammationes phrenitidas pariunt, nonnullae autem desipientiae utpote quae ex sanguine,qui est blandus himmor cum risu fiunt, quamobrem dicebat Hippocra tres , despientiae, quae sunt cum risu minus periculosae,
67쪽
A quippe quae melioris, longeq; benignioris humoris in .ssammationem reserunt. Ob id postremo visu est qua-doque etiam mihi formam illam, atque figuram, qua induere oportebat cuncta ridicula esse quandam facet indinem, ipsaque ob id ridicula nuncup ri saceta co. gnomento formae, ita tamen ut non ign0retur quod falcetum reperitur in duplici differentia, altςrsi quidem magis proprie, longeque contractius tum p tum, quin modo intelligitur esse dictum vel factum hilare urba-B num citra scurrulitatem,sic enim ad verbum de facetis inquit Aristoteles qua rio Ethicorum cap. Octauo, que- admodum ipsum descripsimus, altero modo sumitur
magis communiter, magisque profuse, & hoc pacto dicemus iacetum esse illud, quod sane ubi dictum vel factum sit, aut quomodolibet aliter, quendam praesese-rδt leporem, quandam gr tiam alacritatem, idem
ero ut non serium, neque graue, nec admodum usitatum, aut vulgare, & sic accipiendo face tu pro eo quod Ctharum conditionum est particeps, id proprie fuerit vera materia, propriumque subiectum risus,quod illa ratione confirmatur, ea enim quae nos apposite facetias appellamus maxime omninna ratione facetudinis risu mouent, illud itaque ridiculorum est verum genus, propriaque sorma, cuius plane species una est primum ridiculum sed facetiae sunt in primo gradu ridiculorum,
ac ratione facetudinis risum alliciunt, ergo iacetum incommuni est commune genus istorum subiectorum,&D quoniam illa: nuncupatae facetiae sunt in illo eminutio. ri gradu : propterea visum est antiquis accommodare nomen totius generis uni dumtaxat speciei propter e cellentiam: quod etiam altero medio confirmatur, cuenim circa ridiculorum usum fiat virtus quaedam, vitium, utendo videlicet ipsis, aut quemadmodum oportet ex debito alae, aut sicut non conuenit, sine dubio. - I illa
68쪽
illa erit materia risus, circa quod dicta virtus, vitiumq; Δ
consideratur , sed ex usu facetorum oritur, cum prout conuenit, aut contrarie fit usus eorum, & risu ipso moederate aut sine moderatione utuntur, ergo facetum est subiectum commune risus & proxima eiusdem mat: ita , accipiendo tamen facetum ut diximus eomuniter,
quo quidem modo aeque ad animata atque inanimata resertur, nam si pressius acciperetur, vere iacetus dico retur ille qui talem habitum esset assecutus, ut ad recte iocandum sese flectere posset, non active tantum, veru detiam passive, quemadmodum contra diceretur scurra qui sine moderatione iocatur, utiturque achive vel pas- siue ridiculis profuse& indecore, ac rusticus demum qui neq; ridiculis gaudet, nec alios uti,gaudereue paloretur, itaque facete actiones, & verba, res quoque aliae animatae, aut animae expertes in quibus talia considerantur, nata sunt risum ciere, hoc plane modo faceta facies visa dumtaxat est causa risus,facetς actiones quomodolibet consulto.aut inopinato fiant, obtutus&cogressus faceti amici, neque enim de quolibet ridemus, sed si a lactem. de gratiosam faciem praeseserat, & qua-uis non ulla sepe contingiriar, que cum risum moueant,
non videntur pol se nuncupari saceta, hoc accidit secudum praesentem Opin: onem ob usum cornu nem nuncupandi tantum faceta illa, quae in primis sunt talia adique omnium maxime, quemadmodum sunt dici facetiae: & quoniam inter eas conditiones, quae faceto conueniunt duae potissimi in crant negatiuar, altera qui de Put res illa: non sinr seriae nec graues, altera ut non sint admodum vittatae atq: vulgares, prima earum videtur valde necessaria , nam res seria & grauis addit animae grallitatem , 5c mentem non mouet, sed potius sistit,
redditque illam incumbentem sibi, ut antea dicebam, altera quoque non modicum ad hoc ipsum habet in
69쪽
A mentum, siquidem praecognitum & minus usitatu tametsi natura sua emet ridiculum, mentem non admodum oueret, nisi fortasse aliquid facetii sit. quod tanta polleat gratia, tantumque salis habeat & leporis, Vt.ierme
semper valeat animum commouere,& dilatare sen,
sum,oportet etiam esse de genere illorum,quae no sem,per, nec frequentius accidant. an vero id sit , quia praecognitio & consuetudo illam modica admirationem auserat, quae videtur per se ridiculis esse coniuncta 3 an B ciuis ut fraudatio quaedam est, celeriter iacta motio, quae a non praeviso & consueto fieri deberet: an consueta&praeuita ut vulgaria fiunt, ac tanquam res domesticae & ordinariae, ut propterea mentem mouere non possint quasi facetudinem illam refrangant, & vires illius obtundant'an quia risus celer molio est, quae a celeri Mcum siti procedit impressione, non autem cum iacta esset, aut sensim inducta. Quamuis ista opinio probabilis uidetur non secus atque illa per quam ponitur ridi-C cula in genere esse ludicra, quae gratiam aliquam reserant, vel ea quae sub ludicri figura mouent, ac voluptatem illam inanem afferentia, nequaquam tamen uera
est, primu quia facetu proprie est illud quod ab Aristo.
describitur quarto Ethicoru cap. octauo & per quandam translationem postea refertur ad nonnulla alio rum, censebat namque Philosophus facetudinem effequendam medium habitum inter rusticitatem & scuo
rilitatem cog ruentem viro urbano, quippe qui cu qua D dam moderatione iocatur,&scut conuenit,utitur ridiculis citra excessum & desectu, hinc postea fainim est. ut illorum hominum actiones dicerentur facetae, ue ba quoq; & gesta,sed quoniam facetus tanquam cauit. lator est, uidenturque etiam scurrae elegantes faceti,illoque modo nuneupari solet, propterea inquit Aristo teles illi medio habitui accommodatam esse urbanita
70쪽
tem, quasi uero iacetus urbanus dicedus sit ille qui moe Aidium est habitum asseeutus ad recte iocandum, utet, dumque rita iculis flatit conuenit, & scurra dicendus sit facetus tantu, is enim risum modo facere studet; itaq; facetus in comuni est quid1 cauillator, sed hie quidem modeste, dc csi quada moderatione, ille vero profusius, hinc faceta facies solet illa nuncupari quae illius est hominis, qui gratiam qnandam refert in iocando, hinc tiam per quandam tran stationem solemus dieete sedo ta quaedam entia. quae videntur aut ioco sectά, aut sta Thullatione cuiusdiam rei satis concinne M elegati er est praeterea consideremus singula eorum qhae risum asticiunt inducendo,quam facile patebit nequaquam esse faceta omnia quae illum mouent , plera Meen se rio sunt, ut casus quidam insorthnati, de multa eiusad
cognationis que risum asseritiat, i aq; nec bene congrmunt illae coditiones cunctis ridiculis nec ita sunt faceta.
Ponitur Vera materia risus ex mente Ari- -i l stotelis. Caput VI - , milli nor
H Actenus reiecta sunt omnes opiniones perperam
sentientium de materia risus, propterea videbatur modo acceptabile te os, ut qualis ea esset, explicar
mus: quod quidem nullo, ut ita dicam , suscepto labo re, consequemur,si Aristotelem consulamus, is enim circa initia operis de arte Poetica d icebat hoc m odo, c mcedia autem est, ut diximus, peiorum quidem imitatio, non tamen secundum omne viiij genus, quamquaridiculum a turpi proficiscitur ridiculum enim aliquomodo peccatum est, dc turpitudo sine dolore. minime. que noxia, perinde ac ridicula statim appareat defodimis facies disicia sine dolore, quibus verbis, ut vides