장음표시 사용
71쪽
A. manifeste,& expresse admodum constituebat materia. risus esse turpitudinem citra dolorem, vel illa dicas obliedia, quae illius urpitudinis non surit expertia, ad qualplane spectant ludicra, ioci faceta, & errores, eam vero ldoloris expertem esse debere, nam si pro tristi accipiatur, doloremque afferat, profecto non risu, sed potius comi sera tionera, aut forta si e etiam fletum proritaret, ae necelle est animum posse gaudere,& ab inanibus his do oblectamentis assici, saeclis enim minime riderer, B & stulti nube aut humoris prauitas, vel caligo & in τpta frigidiras cum ii ccitate, vel ipsa retorrida ossendat sola plurimu rident, nam singula prope censent errores & turpuudines sine dolore, aut iocos falsa nimiruimaginatione delusi, atq; hoc tu rpitudinis genus haud
necessario ecundum naturam esse oportet, sed quocu-que modo ipsim consideretur ac fiat , aut secundu na turam, aut ipsa dumtaxat simulatione, consulto, vel praeter opinionem, in rebus quoque tum rationalin unC tum rationis expertibus, atque omnino in animatis saepe enim brutorsi nouae formae.& actiones non vas
garhs cient risum, elegans quoq; motus S serma, aliuque id gemas, nempe si caprarum more milia quaedam Mundinum frustra non inepte fabricata , sorinamque animalis referentia prosilire videamus, ob id sane risu plerunque vidimus factum insignem, atque per illius
cognata, cum alioqui esset actio corporis inanimati. Qirispiam tamen hic dubitaret, sunt enim non rarillae D iturpitudines,& errores, siue peccata, quae ex sui natura .dolorem non afferunt, risum tamen ob id non mouet,
propter quae solemus dicere nos neque gaudere, nulloque affici dolore, quamobrem mallent ponendam esse turpitudinem potiuς afferentem aut tiam, quam citra dolorem, praesertim quod ab hilari procedit affectu.ac. voluptate ludicra de in nit Ego tamen dico ex mente Aristotelis
72쪽
Aristotelis eiuscemodi turpitudines, aut saltem obstu A' tum afferre dolorem, ac displicentiam, aut nullam referre gratiam, aut esse ad modum vulgares .& tanquares, ut ita dica, ordinarias, Oportet enim si futurae sint ridiculae, ut talem induant naturam, hinc neque opus est unam facere contrarietatem veluti sufficientem ad explicandam uniuersim materiam risus, quemadmodus ortasse aliquis existimaret, ut non sola satis sit turpitu.
. do. sed pulchritudo etiam adiungatur illa quidem sine dolore, haec autem hilaris N faceta, tanquam propor- Btioite respondeat haec una cotrarietas. quae est circa materiam risus iis contrarietatibus, quae in omni sensu, at.
que omni fortassis potentia reperitur, nam si pulchre,& argute aliquis resp6deat, per se ipsum dicat & loquatur, canat, aut tripudiet, illa quidem risum mouent. propterea quod sunt pulchra in suo genere: hoc inqua non est opus, quoniam eiuscemodi pulchra quae risum
per eos alliciunt, quandam alacrem turpitudinem reserunt,& inconuenientias quasdam non vulgares sine Cdolore, quas non immerito liceret appellare pulchras turpitudines, utpote quae non vulgares sint, nec admodum consuetae, M ingenium praeseserant, seu gratiam quanda, utpote si responsum sit,& modo aliquo mo deat cum lepore, M obtundat alterius dictum respondendo, ut aiunt, per cosonantias, valde ridiculum erit, semper enim alicubi debet landari, considerariq; talis turpitudo & indecentia citra dolorem, eodemque modo
cantus cu mutationes quasdam interponit,& vocis mu Diationes, gurgulationesque varias ciet risum,tum quia suspendit animum, quem mouere facilius est, ut ait Aristoteles vigesima nona problematum quaestione Oct ua, tum quia ut res ludicra, & puerilis iocus considera. tur habens illam pulchram turpitudinem,itaque mentem celeriter mouet, & hos modo mouent caetera, quae
73쪽
DE R I S V. 7 sA eum hoc habent assinitatem: quod autem singula, per
quae risus allicitur, possimus reserre in eam turpitudinem elegantem non est immanifestum, sed numerum sigillatim eorum, ut rcs ipsa postularet, recensere est
nimis arduum.& nostra isthaee nimis produceretur oratio, M sorsitan non esset utile, nostraeq; tractationi conueniens, sed rhetori magis accomodatum, aut poetae qui de comoedia est tractaturus, ea tamen leuiter, Mquasi in superfici e. prout mea interesse videtur,attinga. B Fit ergo in rebus inanimatis cum quadam animi reflexione , siue collatione, cum elegans quaepiam actio ab illis procedit, quae animato conueniret corpori, illud enim indecens est sibi, ac propterea turpitudinem reserens sine dolore, eoque gratior est turpitudo, quo ab inanimato, cum animantis esset, optime simulatur ita etiam si inanimatorum figura aemuletur, ac reserat figuram aliquam animalis inconcinnam, ob id sane fieret ridicula, & in illa imitatione indecenti utriusque re C spectu consisteret turpitudo, unde deinceps efficeretur risus, eodem modo sicut in rebus inanimatis, se habe ret in plantis, aut in brutis, ut intuenti patet: In communi vero usu verborum & rerum siue actionum homines mutuo sibi risum alliciunt ob it Iam turpitudinem, quae in sermone, in actione, in exstrinsecis, M omnino ijs quae accidere solent in moribus,& figura: In actionibus quidem si indecentia reserant eo respectu, qui est ad agentem, ad locum, ad tempus, ad modum, D aut occasionem, porro videretur ridiculum, quantum
ad primum pertinet, si mulier induat habitu virilem, aut accincta ense proficiscatur ad forum, si Iudat, tripudiet, aut alia eiusdem cognationis faciat, pariter si vir senex erubescat, & vestiat ut iuuenis, ac miles gloriosus
pileum scilicet plumatum gestans, si ludat troco vipuor, si canat, aut sedeat cum pueris in schola discens
74쪽
gt1mati eam, si princeps ut rustica gens Vestiat, aut exedi Aciliis se immisceat rudioribus, si seruis seruia ignauiter, aut agrestas homines de rebus ad philosophiam pertinentibus inter se disserant: Sic sane ratione loci multa fiunt ridicula concepta ob illud turpitudine, quae alio in loco naturam hanc exuerent, quemadmodii liquis in mensa nobilium loquatur de vomitu ,acide rebra praui odoris. ijs enim quibus videretur hoc indecens de turpe sine dolore fieret risus, eodem pacto si in loco ubi adsunt honesti: mulieres quis inhoneste de rebus vene- dreis temere incipiat loqui, si in aliena domo quis ea i ciat. quae vix faceret in domo propria: deinde respectu temporis multae obtingunt ridiculae turpitudines, nempe si quae ad ver, aut hyemem pertinent, quis faciat in caestate. quae ad noctem in meridie, aut e contra, nempς si ad shlstitium aestiuum, vel canis exortum, quis induat pelliceam vestem: in modo antem consideratur turpitudo si quispiam inepte aliquid faciat, ac praeter comunem usum, '& consuetudinem aliorum, utpote si cum xi Cdet, videatur plorare,& turpem oris figuram assium alisi cum loquitur, videatur sibilare; si dum sibilat, videt. tur canere; si dum orat, videtur latrare, si dum vult suadere, reprehendit. A accusat; si dum vult accusare, d. mulget; si semper hiat, ut prope luxentur ma udib ulae; ii inconcinno utatur incessu quomodolibet facto dum. modo non afferat dolorem, & displicentiam; si balbu. tiat, & verba nimium confundat, & permutare videaret, aut prope lacerata proferat, nec solum ubi ex pro- Dposito haec fiunt, de secundum naturam, Verum etiam, ac forsitan magis si ex accidenti aliquo fiant, S errore, nempe si per lapsum linguae transponat verba, & signi
ficatum orationis turpiter peruertatur, vel in alium errorem incidat non loquendo solum, sed in caeteris etiaactionibus, in quibus exempla afferro non est opus, ne longius
75쪽
A longius nostra protrahatur oratio: in occasione vero sumuntur ridicula in non debite utendo, quemadmodum si peracto jam prςlio, atque certamine, miles aliquis gloriosus occurrat quasi magna facturus, aut si
preterita quis illaq; manifesta omnibus, nempe praeteritos ventos, aut pi uuias vaticinetur, quemadmodu seiscit ille, qui multo post cometis exortum vaticinatus est praeteritos ventos. Hucuso ire igitur patuit quomodo ex ipso sermone fiant ridicula propter errores tum naim B rates, tum ςtiam ignoratione, aut ex accidenti &lapsu quodam commissos, in eo tamen praeclarissima ridicula fiunt ad quempiam alium simulando, uel citra ullas mulationem, ioco a ut serio dicendo, & illorum uel facetudo est in rebus , aut ipsis uerbis , hinc narrando tantum ludicra, seu fabulas & dicendo alacriter sit ri'sus, praesertim ob ea quς celerem cognitionem pariunt non difficilem, neq; uulgarem, quin etiam ob id quod
dicunt minime expectatum, cum mordicus pungunt C uerba cum multo lepore & dexteritate, ac non inepte,
praesertim uero si praeter id quod lingenium reserunt de insignem alacritatem plures offendunt simul, & peccatum aliquod occultum opportune & eleganter aperiat quadam dexteritate uerborum, uel propter repugnam tiam si blandiendo accusent, aut maledicendo uideantur misereri, & laudare, si praecedens alterius dictum, celer & ingeniosa obtundat responsio, quin etiam ob prauam interpretationem, secundum allegorias, prinD uerbia, & metaphoras, aut καὶ χαίρ atque omnino propter concinnam applicati nem ludicram . praesertim si motuum conformitate innitatur, ob fraudem & deceptionem, aut etiam ob
quendam modum insinuationis, hinc itaque processit usus facetiarum utilis quidem in hac .laborum &mis ta uita, A quoniam singulae continet aliquam turpitui
76쪽
dinem ob errorem & desectu, propterea videretur sace Atia esse turpitudinis alicuius simulatio fando aut agendo, hinc enim translatum est nomen, Aristoteles vero quarto Ethicorii cap. octauo inquit facetias esse conuitia qti edam, aut cavillos, id quod etiam videbatur innuere in libro artis poeticae,cum diceret non omnes facetias excipiendas esse in comoediis, sunt enim conuitia quaedam, quapropter videntur 1 emper aliquem assice re , ac propterea inquit legum latores nonnulla conuitia, atque facetias dicere vetant, ne seditiones fiant in B ciuitate, hinc scurras S importunos illos reprehendit affectantes omnino ridiculum,ia magis contestantes sacere risum, quam honeste loqui non assicere eum
dolore, in quem facete dicunt, sunt etenim quida, qui adeo a ridiculis vincuntur, ut cum sibi videatur posse
mouere risum, amicos parum existimant, dc eoru quinque facere iacturam, honestatis denique, & modestiae frangunt iura, eoque deueniunt insolentiae, ut ne dum alijs, verum etiam nec sibi ipsis parcere velint, quos Qciant risum, eos vero qui sibi ipsis lex sunt in ioco iam
dat plurimum, quemadmodum sane est vir comis Murbanus, ac dester, quippe qui recte facetijs Vtitur, cum dicat ea, quae liberum hominem decent, atq; eum qui audit, dolore non assicit, vel etiam delectat, itaque dinfert facetus simpliciter, & facetus urbanus & comis, nasimpliciter facetus est qui fando potissimum, agendinque uti loqueretur , & omnino iocando movet risum, illi vero ut coniungatur urbanitas, talem oportet habi- tum adeptum esse, ut ad recte iocandum sese flectere . possit, illeq; hunc medium assecutus habitum ea, quae solum seri audiendo videbitur facere, eiuscemodin, nunquam facetias Aristoteles sales appellabat nona, ne potius formae, M proprii catacteris, sal enim est comcinnitas, & gratia in simulanda, aut narranda turpitu-
77쪽
A dine & omnino in usu facetorum, & in iocando gratia& ingenium, etenim oportet neque facetias, neque facetum hominem esse insipidu , sed huiusmodi sales habere per quanda translationem d ictos, quasi vero sint eorum cCndimenta alioqui nece staria, ut facetiae huiusmodi ridiculae videantur, neque vero latet, in quo sales isti consistant, si paulo diligentius ea, quae superius dicebamus , animaduertantur, quibus autem uti deceat facetiis&qualibus, ac quibus non conueniat uti, non B est meum determinare, sed rhetoris, aut ethici hoc indiget elocutione, nunc itaque ad reliquos modos a cedamus Equibus ridicula proficiscuntur. Ab extrin- secis porro fiunt risus deridicula, si turpitudinem aliquam in conuenientiam alacrem reserant, id est sine dolore S non vulgarem, aut e toto genere eorum quae accidunt, vel ratione alicuius particularis conditionis, quorum exempla patent in moribus quoque corporis, atque animi latent ridicula, in quem modum referum C tur quaedam in conuenientiae morum, quemadmodum turpis quodam auaritiae genus & actiones, timor cuiusque rei, aut istorum cognata, quorum prope infinitus
est numerus. Acin ipsis figuris si turpitudinem quandam sine dolore praeseserant, hinc nouae quaedam so mae inconcinnae, S pene ludibrio sadita delectant, & vi
dentur ridiculae, pariter etiam faceta facies, dc vultus hilaris, aut conceptione ludicri, Sc memoria, aut per consensum Sc sympathiam, cum ridere alterum uidea D mus, hinc ergo fieri uidetur ut animalia tantum rationem habentia rideant, quoniam turpitudinem istam
ipsa sola cognoscunt, sub hac deinde figura titillatio risum mouet, & tanta est eius potentia ad hanc actionem, ut subintellecta sola & proxime imaginata sensu
moueat, S mentem aperiat praeter uoluntatem, sic etialudicra & ioci omnes, & inanes huiusmodi uolupta tesia 1 affectum
78쪽
affectum hunc proritant,& quo maior est turpitudo ex Λpers doloris, & maiorem gratiam refert, eo intensiore excitat risum. Oportet autem diligenter animaduertore ne dictae turpitudines sint admodum uulgares& c suetae, nam fortassis uideri possent mediae naturari quin etiam nosse debemus. quod obiectum mouens risum debet esse, aut ex seipso tale,aut saltem tale uideri, immo in hoc magis potest existimatio, quam propria illitis natura, nam si per seipsum esset facetum, ac turpi tudinem illam praeie ferens, tale autem non uideret ut Bel qui audit aut uidet, idem plane esset, ac si nullo mindo ellet ridiculum, itaque nihil refert si consulto sit fa- tum aliquid, aut dictum, aut non ut tale uideatur, ebenim cadente aliquo, uel fugiente, aut acclamante turpiter ridemus, quoniam singula eoru apparent nobis inub specie turpis cura dolorem : Amplius oportet ab anima cuncta secerni, quae obicem potuint. M quaecu-que nata sunt risum cohibere, saecus enim nullo modo succederet, ipsu enim intus existens prohibet extra neu, CS obstruiti quemadmodum sunt nonnullae peregrinae perturbationes animi, ut ira, moestitia. M similia, quin modo enim fieri potest ut iratus aut moestus rideat 3 nissi sortasse ingens fuerit ridiculorum uis, ac perturbationes illae essent paulo remissiores, quomodo itidem cogitabundus, & alijs sollicitudinibus occupatus 3 Q. lent etiam homines instante quodam habitu grauis prudentiae,&maiestatis ab hisce ridiculis, utpote inrunibus abstinere: Sed dices quare illos non mouent r. Ddicular nam sortasse haec ipsa tanquam faceta cognoscunt de ludicra, illamque in rebus ipsis tarpitudinem non ignorant, sensumq; praeterea& animum obtinent expeditum: Respondeo quod risus non solum praelia'
ponit materiam conuenientem, uerum etiam animae
debitam praeparationem, α concinuitatem, itaque si
79쪽
A impraeparatus est animus, non rident, actus enim fit inpatiente disposito, diximus autem ritum esse motione, quaea cessario praesupponit motu ,&dilatatione sensus, quae quidem fieri non possunt,quando ab alijs affectioni nus praeoccupatus est animus, atqui grauitatis Amagnanimitatis habitus merito obsistit, & obicem ponit, quoniam uelut onus animo instare uidetur, quod retrahit illum ab omni re non graui,& inani tanquam puerili. neque fatis est ut cognoscant, concipiantque B illas turpitudines modo contemplabili, sed concrete ut res indecentes&dignas aliqua irrisione: Oportet etiam eosdem non esse quopiam humore lacessitos, qui molestiam afferat, quoniam his ridicula displicent,
moestitieique accesonem faciunt , cum enim bilis primum sensitiuum occupar ille efficitur anxius, molestia circupleetitur, de audire non substinet, nam manifestueit non posse simul in eodem esse uoluptatem & dolorem: Sed tamen huc spectant multae dissicultates, pri L ma quidem est,nam multi desipientes de singulis peneri dent: uel errores sint, aut nullam reserentia turpitudinem, ac nonnulli de iis quae uere sunt ridicula non rident, immo videmus saepe eundem pro eode aliquo rerum genere interdum ridere,alias uero minime, quasi uero eadem res modo sit ridicula, & postea naturam allam exuat: praeterea uidere amicu non est res turpis,n Iaepissime ob id risus allicitur: praeterea nonnulli rident cum uiderint alios ridere,& nulla ijs sup- D petit materia ridendi, quoniam sortassis ignorant qua ratione riderent: Amplius solemus audire nonnullos serio ratiocinantes ac disserentes, & cum laetemur etiaridemus . atque etiam propter alia, uuae sunt seria, Mnullo pacto turpia, iucunda tamen & dilecta, utpoten bonum aliquod nouum afferatur, res scilicet domesticas eud recuperatas, litis euentum suisse cum uictorias
80쪽
tia & nimia utilitate hostes esse refractos,vel tureas suis Λse debellatoue in certamine navali, seu parentes, filios, fratres & affines fuisse euectos ad maximos honores, Muirtutum praeconia, eosq; etiam esse in optima omniuexistimatione, ob illa inquam ridemus non sunt tu pia, neque errores: Praeterea ridemus propter titillationem, ipsa tamen non videtur esse res turpis, immo est expers voluptatis, cum illam substinentes aegreserant.
Respondeo primae diis cultati,quod illis desipientibus
si uoula videntur turpia ludicra ,& res quodammodo B pueriles, & propterea fere de singulis rident falsa ima. ginatione delusi, S quoniam existimatio,opinioquein his tantum momentum habet, propterea satis est ut talia videantur, quo risus procedat, hinc fit ut eadem res alicui videatur ridicula, alijs vero non item, idemque mutata opinione pro eodem genere rerum no semper
rideat. Sed dices illud quod est per se tale est semper illo modo, si fuerit igitur aliquid per se ipsum ridiculu,
erit prosecto id semper eiusdem immutatae naturς, sem iaperque mouebit risum, quoniam praesente obiecto, dc potentia non impedita, necessario procedit operatio, quae ab illa facultate nata est fieri. Respondeo, quod ridiculum quemadmodum omne obietium bifariam consideratur, uno modo in actu, alio modo in potentia, hinc fateor quod est per se ridiculum semper esse tale saltem potestate, non procedit tamen operatio. nisi ptiesens sit obiectum in actu, simul enim est sensibile in actu & sensus, ut inquit Aristoteles secundo libro de D' anima, potissimum autem quia ridiculum magis est in apparendo, quam secundum naturam. Ad secundam dico ex amicorum conuentu fieri potius rictum quemdam, quam risum verum , nisi sortassis praesupponatur ridiculum, is autem rictus, qui ex modica oritur sensus
dilatatione potest fieri sine turpitudine,sed a lpitia confestim