Opera philosophica;

431쪽

P. IV. Sec t. . Cap. I. etiam quoad verba Sententiam aliter tristes, aliter laeti, aliter

irati vocem modulantur.

s. Deridiculi etiam fiunt, qui hic attentant, qui Actuum istorum Definitiones pollicentur; nam cum maxime definire 1bia aliis vis sunt, convincuntur non Definivisse. Veluti si pro

Definitionibus haec obtrudas: AJrmatio es Propositio quae Partes coniungit Negatio, quae eparat ac dividit. Sic insto

verene et proprie haec separat artes, illa conjungit Non, sed per Tropum, per Metaphoram, per Similitudinem aliquam. Igitur, inquam, hoc dicis: Negatio velut separat, Assirmatio veluti conjungit haec conjungenti, illa dividenti ssimilis est. Atqui Quaestio, quae Definitionem exposcebat, non, cui similis

Assirmatio vel Negatio, sed Quid essent, quaesiverat; huic cum

necdum responderis, necdum etiam Definivisti. 6. Dices: si non oportet definire operationes nostrae Mentis, ergo nec Definitio, nec Divisio caeteraque Instrumenta Definienda fuerint haec enim spectant etiam ad operationes nostrae Mentis, et quidem illustri Titulo. Respondeo, non definiri etiam a nobis, nisi penes suas Notas, ut Definitionem per Quid Rationem per tir, etc., quae sunt propriae notae ac proprii characteres ipsorum Instrumentorum ipsos autem illos Characteres, qui essignant Formam Instrumentorum istorum, nunquam definiendos esse dico, imo definiri non posse contendo. 7. Cum per hanc Regulam excusamur a Definiendo, plerumque ad secundum Instrumentum, nempe Exemplum, omimo Primo, per saltum imus mox etiam Demonstrationes, ubi res

exigit, Divisionesque subnectimus. Sic initio hujus Libelli, omissa Definitione Assirmationis, adhibui Exemplum; mox subjunxi Demonstrationem qua Subjectum et Praedicatum in

Assirmatione demonstrabam.

8. Sed cum aliquid propter nimiam suam claritatem non definitur, non censeo ego penitus omissam esse Definitionem, sed Definitionem eminenter datam esse intelligo. Adeoque

432쪽

Secunda Regula Desinitionis. I. Definitum non licet ponere in Definitione. Desinitio enim debet explicare Definitum, adeoque plura, quae in Definito complicantur, exsolvere et sigillatim offerres sunt autem ista plura partes Definiti, inter quas proinde nequit esse ipsum Desinitum, cum idem non sit pars sui. Atque hinc convincitur, Desinitum non posse ingredi Desinitionem, qua parte explicat si quid autem ultra explicationem addatur Definitioni, id superfluum est. Adeoque solum hoc postremum Regula est, prius enim illud necessitas erat et proprietas Definitionis. Inquam, Definitum non ingredi Desinitionem, qua parte Desinitio explicat, est proprietas Definitionis Definitum autem ultra istam Explicationem non adjici in Definitione est Regula, quae ex Lege Naturae de vitandis superfluis derivatur.

a. Peccat igitur ista Desiniti, Sonus es quod percipitur a cultate perceptipa Ioni milia est Societas hominum fu Patrefamilias. Et quidem hae Definitiones sunt essentialiter malae, seu non sunt Desinitiones conjiciunt enim Definitum intra suam explicationem, quod in veram Definitionem cadere non potest. Haec vero potest haberi pro accidentaliter tantum malaci Homo est animal rationale quod est homo, si nempe absoluta et peracta jam explicatione censeamus adjicere Definitum hoc enim cum superfluum sit, vitiatur accidentaliter Desinitio. 3. Aliquando non tam aperte Definitum ponitur in Dennitione, sed tecte et per circulum; non minus tamen vitii tunc est, quam cum aperte peccatur Circulus autem inter definiendum

433쪽

P. V. Sec t. . Cap. VII. 4O7 committi dicitur, cum Definita mutuas ingrediuntur Definitiones ut si interrogatum: Quid est fontis responderisci siquod percipitur ab auditu ulterius autem interrogatus: Quid es Auditus respondeas, cultas perceptiva soni. Hic enim Desinitionem Soni ingreditur Auditus, et Definitionem Auditus ingreditur onus adeoque Desinita Desinitiones mutuas ingrediuntur. Hoc cum sit, Definitum etiam recte ponitur in sua

ipsius Definitione; hoc modo Sonus est id quod percipitur ab auditu id est, juxta tuam Desinitionem a Facultate perceptipa Soni. Item : Auditus est facultas percipiens sonum, id est, juxta tuam Definitionem id quod percipitur ab auditu. Talis Circulus etiam hic committitur Familia est societas hominum sub Patre amitias, et Pater familias est caput familiae. Et perinde facile est ostendere ex sensu, eo etiam casu Definita poni in suis ipsorum Definitionibus, non tantum in mutuis hoc modo : Familia est focietas hominum sub patre-familias, id juxta subsequentum definitionem est sub capite familiae. Item Pater amilias est caput familiae, id est juxta praecedentem

definitionem Societatis hominum sub Patre amilias. Et hae quidem Definitiones omnes sunt essentialiter malae, cum Definita sua suis explicationibus immisceant. Et omnino difficile est ut Dcfinitio aliqua hic peccet, et tamen retineat naturam Desinitionis cum enim Definitio sit ad explicandum, quidquid adducitur, censetur explicationem ingredi.

4. Sed dices: Ante definitur 'sentia totalis es essentia indistincta a suo Subiecto. Ecce definitum, Essentia, ponitur in

sua definitione. Respond. Edentia non est definitum istius definitionis, sed si sentia totalis haec vero non ponitur indefinitione. Quod vero si sentia ponatur in ista definitione, nil mali, imo 1c debebat; cum enim si sentia sit materia definiti, merito ponitur in desinitione. Sed, inquis, Totalis est forma; conjiciatur ergo etiam in eandem definitionem. Nequaquam; Definitio enim debet explicare Definitum quod non praestabit

434쪽

Logica restituta.

si easdem partes expresse perhibeat, quas aeque expresse perhibebat Definitum. 5. Atque hinc dimanat alia quaedam Regula Definitionis, nempe, Nitendum quidem esse, ut Definitum sit simplex vocabulum, et non explicet; sed cum hoc consequi non possumus, ita temperandum esse negotium, ut prior pars Definiti, quae obtinet rationem Materiae, resumatur in Definitione, ac reliqua explicatio accommodetur posteriori parti Desinit seu Formae ejus. Ut vides factum esse in Derinitione mox proposita et multis 1milibus : v. g. in Definitione nunciationis nece sariae, Enunciationis modalis, Argumenti Formatis etc.

CAPUT VIII. De Descriptione. 1. Simia Desinitionis est Descriptio, ei quod Externam apparentiam similis, insuper etiam convertibilis cum Descripto; sed non explicat ipsum. Loco enim ejus, quod adferret plura quae sunt in ipso adfert plura Accidentia quae sunt ad ipsum aut circa ipsum Descriptum; v. g. Petrus est ille 'penis, qui habitat in foro, et utitur est nigr , et frequenta Collegium Logicum sub x, etc. Ubi clarum est non fieri explicationem

Petri, cum non adferantur plura quae sunt in Petro, sed tantum circumstant ipsum, ut luxenis, Habitans, Frequentans, etc., quae omnia sunt ejus accidentia. Unde etiam Descriptio non

recte respondetur ad Quaestionem Quid est Non quadrat enim Quid est Petrus respond. iuvenis, habitans, frequentans ita, sed hoc quadrat Quid est Petrus respond. homo hic. 2. etes ad quam ergo Quaestionem respondemus per Descriptionem Responde, ad Quaestionem Quis est Sic quadratu. g. Quis est Petrus respond. iuvenis ille qui habitat ad inter- signe bovis etc. Objicies ad Quaestionem Quodnam et per consequens ad Quaestionem Quisnam et Quaenam, respondemus

435쪽

P. V. Sec t. I. Cap. ΙΙΙ. 4o9 per xemplum, ut cap. a. dicitur ergo a male dicimus, per Descriptionem responderi ad illam Quaestionem. Respondeo: Ad Quaestionem Quisnam est subjecta Definitione respondemus per Exemplum V. g. petitur Quid es Terminus inferens respond. V Terminus qui ponitur in Antecedente nih3mematis, et non in Consequente. Petitur : Quisnam est talis in hoc En-thmemate sto, ergo stare possum respond. Stans. Ubi quia Definitio subjicitur isti Quaestioni Quisnam respondendum est ei per Exemplum; sed ad Quaestionem Quisnam est non subjecta Definitione, respondemus per Descriptionem. s. Descriptio dividitur in Quas1-definitionem et Descriptionem stricte dictam. Quas1-definitio est Descriptio assignata per Proprietatem ejus, cujus dicitur descriptio ut Corpus est res divisibilis, Corpus est res palpabilis. Haec in eo mere deficit a Definitione, quod loco Formae Proprietatem assumat atque ideo Quasi-definitionem voco, quia propius accedit ad veram Definitionem quam Descriptio, acut Proprietas magis accedit ad Essentiam quam Accidens stricte dictum. Unde et quadrat

aliquatenus in Quaestionem Quid est' v. g. Quid est Corpus'

Responssio Res palpabilis non est omnino tam inepta Descriptio stricte dicta est, quae assignatur per Accidens stricte dictum ejus, cujus dicitur descriptio atque ea non quadrat in Quae-

stionem Quid est sed Quis est ut ante dixi.

4. Describere solemus Singularia illa enim sub sua Specie non disserunt in Essentia, nisi penes Hic et Ille, quae differentia non continet in se aliquid speciale seu notatu dignum. Singularia vero sub eadem Specie multum differunt in Accidentibus V. g. Carolus est rex, et Petrus est civis, Petrus est mas, et Anna est femina, Croesus est dives, et rus est pauper, etc., adeoque accumulatis Accidentibus sit Descriptio, qua ab aliis secernantur notabiliter, cum Essentia vix disserant. 4. Sed Descriptio excidit e nostris Instrumentis; quia non continet Scientiam, sicut caetera Instrumenta, sed Sensum,

436쪽

Logica restituta. Experientiam, aut idem, quae omnia sunt extra cientiam.

V. g. Petrus est se juxenis, qui habitat in foro etc. non continet aliquam Scientiam aut octrinam, sed Sensum, quo ipse hoc vidi, aut idem, qua aliis hoc credo. Igitur non studiose

excolemus Descriptionem; sed remittemus eam ad Rhetoricam, Poesiam, et vulgare commercium, quibus debetur. Hoc tamen intellige de Descriptione stricte dicta nam ad uas1-definitionem saepe cogimur propter dissicultatem inveniendi Formas rerum; constricti enim hoc pacto saepe sumus, ut loco Formae Proprietatem aliquam, quod ea facilius Occurrat, surrogemus. CAΡU IX. De Exemplo.

I. Exemplum est apta responsio ad Quaestionem, qua subjecta Definitione quaeritur Quodnam si, Ut cum 1 procedimus Quid es Essentia respond. Praedicatum in Subjecto, hic est Definitio Quodnam est Praedicatum in Subjecto respond. v. g.

Homo respectu Hominis albi, haec responsio est Exemplum. Exemplum etiam praemissa Definitione plerumque solemus expetere hac formula: Da tale aliquod v. g. 1 praecesserit

Quid est si dentia respond. Praedicatum in Subjecto, subjungimus examinando Da tale aliquod respond. Homo respectu hominis albi. Et quidem circa Exemplum aptior est haec Petitio quam fuerat ista Quaestio hinc et ussitatior. Ad haec Exemplum subnectimus Definitioni mediante particula Ut aut V. g., ita ut ista sit applicatio Exempli ad suum Exemplatum si ita dicere licet sicut Verbum V est applicatio Definitionis ad suum Definitum. Est autem Exemplatum si quis isto nomine offendatur, is Tuum dicat Formam, aut Normam, propter analogiam de qua cap. sequen agemus Definitio, quando ea per Exemplum appositum illustratur.

437쪽

P. IV. Sec t. I. Cap. IX. 4 II et Definitionem nunquam adhibemus nisi subjungamus Exemplum Exemplum tamen quandoque adfertur nulla praecedente Definitione cum scilicet excusamur a Definiendo per primam Reg. Definit Nisi quis forte contendat, tunc saltem eminenter

praecessisse Definitionem. Sic initio hujus libelli, Affirmatione et Negatione non Definitis, subjungimus utriusque Exempla.3. Quamvis autem Exemplum deducamus ex Definitione Formali scilicet vel Eminenti , non tamen semper et quolibet proposito casu dicere possumus, sitne Exemplum idoneum, quod proponitur, an non, etiamsi Definitionem exacte intelligamus. Sic licet habeamus bonam et Eminentem De finitionem Veri, non possumus tamen dicere, sitne hoc : Arenae maris sunt numero pari, Exemplum Veri, nec ne Interim vix videtur fieri posse, ut Definitio aliqua sit nobis satis clara, et non innotescat etiam clare aliquod saltem exemplum; 1 in casti possit habemus ad manum quamplurima et quam clarissima Exempla eri V. g. Petrus es Petrus , Duo et tria sunt quinque, etc., etiamsi haereamus circa multa, sanin etiam illa Exempla eri, nec ne. 4. Sicut Primum Instrumentum, scilicet Definitio, non tantum competit Terminis, sed suo modo etiam applicatur Enunciationibus; 1 et Secundum Instrumentum seu Exemplum etiam nunciationibus illustrandis inservit, praesertim Regulis, Legibus, et Axiomatis. V. g. propossito hoc Axiomate: Ex vero nil nisi verum, idem illustratur hoc Exemplo : Si quia erum

est , Sum homo, ex eo nihil fas unquam equi poterit. Sed

Exemplum nunciationibus accommodatum non subnectitur

Definitioni, seu potius Expositioni Enunciationis sicut Exemplum Terminis accommodatum subjungimus semper Definitioni Termini , sed, ut dixi, Regulis generalibus et Axiomatis. Multae enim inter nunciationes Definiuntur, id est Exponuntur, quarum Expositioni Exemplum subdi non potest; V. g. Solus sto, id est et nemo alius stat, hic Definitio seu Expositio; sed si velis Exemplum subnectere, Ut, . g. etc ,

438쪽

4 in Logica restituta. videbis te aetere, et non nisi ridicule tali Schemate sermonis posse procedere. Atque adeo hoc discrimen aliquod est inter Exemplum Terminis, et Exemplum nunciationibus accom

modatum.

5. Et quidem Regulae, Leges, et xiomata non tantum Exemplo illustrantur, sed etiam Peccato. V. . Proposito eodem Axiomates Ex vero nil nisi erum, illustrabitur hoc peccato: Sum homo ergo sum hos haec enim ideo non valet Consequentia, quia peccat contra Regulam : Ex ero nil nisi verum. Et Peccato circa Regulam analogice respondet Exclusum circa Desinitionem; sicut enim Peccato illustratur Regula, sic etiam illustratur Desinitio adducto eo quod ab illa excluditur. V. g. haec Definitio:

E sentia est Praedicatum in Subiecto, illustratur non tantum si dicam: Si homo est essenii hominis albi quod est Exemplum adducere , sed etiam si dixerisci Rex autem non est E dentia Caroli quia scilicet non est in illo ut Subjecto quod est Exclusum adducere. Ne tamen ideo existimes, augendum esse numerum Instrumentorum hac nova accessione; nam Exclusum satis intelligitur ad Contentum se Exemplum, et possumus utrumque generali Exempli nomine complecti. CAPUT X. Proprietates et Regulae Exempli. I. Exemplum habet analogiam cum Materia Exemplatum autem seu Definitio cum Forma Artificum. Sicut enim in Formam artificialem conjicitur Materia liquefacta, quae intra capacitatem Formae coagulata, prodit eadem ista Forma insignita sic etiam Exemplum quodammodo in Definitionem conjicimus, eique Desinitionem 1 applicamus, ut Desinitioni per omnia conforme videatur. Atque hinc fit, ut Exemplum naturaliter illustret Definitionem. Sicut enim Formam aliquam artificialem melius cognoscimus, cum cera liquefacta in cavum

439쪽

ejus immissa, ibidemque concreta, tandem lineamentis Formae circumscripta rursum excluditur, 1c etiam Desinitionem aliquam longe melius intelligimus, ubi Exemplum aliquod velut ateriae apponitur, cui 1gillum et characterem suum imprimat. Habet etiam Exemplum analogiam cum libris impressis, et Definitio cum typis Librariorum, quos prelo subdunt. Sicut enim in- assueti dissicillime legunt literas ex typo literae enim non ita clare apparent, insuper dextrorsum ac sinistrorsum inversae sunto, easdem vero in Exemplari aliquo impressas facile quivis legit, sic etiam Desinitio dissiculter intelligi solet, is exemplo alicui inprimatur. Quod adeo verum est, ut Tirones cientiarum nullam unquam Desinitionem recte percipiant, nisi ei Exempla plura, eaque crassa ac palpabilia subdantur; Veterani autem non ita adhaerent ateriae, sed sola Definitione saepe contenti sunt, eamque sine ullo Exemplo probe intelligunt.

2. Hinc etiam sequitur Regula Exemplici Exemplum debet esse exutum Form Definitionis a Desiniti Frustra enim in Formam aliquam conjicitur Materia, quae jam Forma ista circumscripta est. V. g. E sentia est Praedicatum in Subiecto; Ut E sentia, ut Ut Praedicatum in Subiecto, mala Exempla

sunt, quae ibi mediante particula Ut subduntur Dei initioni. Imo non satis idoneum apparet hoc Exemplum ejusdem Desinitionis Ut E sentia totalis non satis enim exuitur illud Exemplum Forma Definiti. Sed cur Exemplum debet exui Forma Desiniti, cum non 1 ejus Materia, sed Materia Desinitionis ' Respond. etiam est Materia Desiniti videmur enim non tantum Definitionis, sed etiam Desiniti Exemplum dare, adeo ut Exemplum quadret potius in Definitionem applicantem quam applicatam. 3. Sequitur ex Prima illa Proprietate Exempli adhuc alia Proprietas, quam tamen etiam vicem Regulae licet accipere Exempla crassa bene docent. Exempla crassa sunt Exempla e rebus obviis et sensum valide moventibus petita haec bene docent,

440쪽

Lici si ta. quia habent analogiam cum Materia crassa ac dura, quae Formam sibi impressam tenaciter servat. Sic enim etiam Exempla ista Definitionem sibi semel applicatam perpetuo fere custodiunt; et quia familiaria sunt se e rebus obviis petita, hinc saepius occurrentia habent vim refricandi emoriam , et Formam seu Definitionem, qua semel signata sunt, saepius offerendi. Delectant etiam ista Exempla juvat enim videre res viles et communes Definitione, velut Philosophica veste, circumamictas, Trivio in Scholam trahi. Atqui tirones non nisi pellice aliqua voluptate rapiuntur ad Philosophandum. Unde tam multa imo omnia fere nostra Exempla hactenus fuerunt Sto, Homo, Petrus, Homo albus, Carolus, Rex Homo est animai, Aurumiei metallum, etc. quae omnia sunt maxime obvia, et sensum valide pulsantia. Inter crassa et familiari Exempla etiam refero, quae in Arte

vel Scientia, in qua adferuntur, antea bene tractata et perpensa fuerunt illa enim commodissime postea in Exemplum trahuntur. Hinc tam frequens apud nos Exemplum ab E fentid usque Definitione petitum, et ab aliis alibi ante tractatis in hoc libello. 4. Inquiunt etiam Philosophi in Exempla non requiritur

veritas. Suffcit enim quod verisimile sit, et passim omnes apprehendant, quod Definitio ei bene conveniat. Exempla enim non propter se adducuntur in Scientiis, sed mere ut Definitionem veluti incorporent et palpabilem reddant. Sic in Logica dicimus : Bos et Brutum concordant, os et Mus discordant, non quas de obus et Muribus velimus instituere sermonem, sed ut melius intelligatur Definitio Terminorum Concordantium aut Discordantium. Sic etiam supra per modum Exempli diximus, quod Brutum et B es concordent in re licet forte avis aliqua non sit bipes, hoc enim ibi non tam rigide pensandum erat, cum tantum serviret pro Exemplo. Similiter dicimus saepes Homo es animal, etiamsi non ipse, sed corpus ejus animal potius dicendum videatur quibusdam. Haec enim