Quaestiones ad P. Ovidii Nasonis Epistulas Heroidum et praecipue horum ...

61쪽

poeta certe acumina cupidius captat et saepe argutatur. In hoc genere omnes Verborum lusus ex Heroidum ore excipies, etiam cum dolor animum occupat et gravissima instant pericula; ita Canace tremendum partus tempus commemorans, verbis lascivit, XI, '

Nescia quae saceret subitos mihi causa dolores, Et rudis ad partus et nova miles eram.

Contraria contrariis opponere praecipue Ovidius gestit, et audaces translationes diversis rebus adhibet, VII, Io, 11 Atque idem venti tela fidemque serent.

Certus es, Aenea, cum foedere Solvere noes.

Cur graviorem idus dolorem existimem, dum ingeniosius queritur, et ut ait J. C. Scaliger Poet. VI c. VII, c inter Heroidas artificiosissime, compositissime, scitissime, elegantissime loquitur Vix ulla dolenti fides erit cum moriendi consilium illa reteget Verbis contrarie relatis VII, 187QPerque genas lacrimae strictum labuntur in ensem, Qui iam pro lacrimis sanguine tinctus erit. Translata et contraposita verba notabis quae ex amoris et

flammae notionibus sumpta, posterius litteras invadent et per populos manabunt interea non immoderatum in his adhibendisse praestat Ovidius, XII, 167

Quaeque seros repuli doctis medicasibus ignes, Non valeo flammas effugere ipSa meas. Leander vero Borean sic increpat, XVIII, I Tam gelidus quod sis, num te tamen, improbe, quondam Ignibus Actaeis incaluisse negas λPravissimum tamen acumen idem Leander exhibet, cum verbis argutatur quae diverso sensu accipienda sunt, XVIII, 83 Ut procul aspexi lumen is meus ignis in illo est; Illa meum, dixi, litora lumen habent. ο

62쪽

Quique erat in palla, transit in ore rubor.

In superiore Leandri epist loco, 3, acumen notaVi, quo verba eadem aut similia Naso mutata sententia iungit nec rara huius ioci exempla, II, 14 I

Colla quoque, infidis quia se nectenda lacertis Praebuerunt, laqueis implicuisse iuvat. Peiores autem sunt in eodem vocabulo argutiae Sed merita et famam, corpusque animumque pudicum Cum male perdiderim, perdere verba leve est.

VII, 7 Verba, quid exsultas, tua si mihi verba dederunt λXXI, Ia 3. Neque ea ita disputo ut pravissima semper istius modi esse acumina contendam; nam accidit aliquando ut sere tolerabilis translatio sit: Quamque lapis sedes, tam lapis ipsa sui. X, O. Flamma rogi flammas finiet una meaS. XVI, 64. Animadvertendum quoque est agnominatione δ saepius uti Ovidium, qui tropus, in sermone vix probabilis, in carminibus luctum et maerorem animi effundentibus ineptus esse omnino videtur

Victorem victae succubuisse queror. IX, 2. Verbera cum verbis mixta suere meis.

Ut caderet cultu cultor ab ipse suo. XII, O. Hinc amor, hinc timor est ipsum timor auget amorem.

XII, 63.

r. De aenom. Vide M. Ad Herm. Iv, a I.

63쪽

- 49 Istum lusuna futilem existimabit quicumque iudicio non deliciis rhetoricorum praestigiorum depravato perpendet Verum insulsior etiam iste iocus videtur cum agnominatio vocibus idem sere sonantibus constat, ut verba simillima ad res dissimiles accommodentur; qualia haec sunt

Non honor est, Sed onus.

IX, I. Qui sic intrabas, hospes an hostis eras λXVII, 2.

Pravissimum tamen acumen illud iudicaveris, quo ad nomen

proprium inficet alludit Ovidius, XXI, II

Mirabar quare tibi nomen Acontius esset Quod faciat longe vulnus, acumen habes.

Hanc garrulitatem et inanibus flosculis ornata aut potius impedita carmina non sane probaverim; attamen tantum abest ut huiusmodi versus propter pigmenta reicere Velim, eorum Virorum exemplo qui sex posteriores epistulas praecipue spurias existimarunt , ut contra acumina illa et argutiarum studium, non mehercule semper insulsarum Ovidianum ingenium mihi prodant. Verum illos naevos ne putes in omnibus versibus adeo redundare ut Vix egregiis carminibus supersit locus immo vero si universe et ex maiore parte iudicandum est, maculae istae,

plurimis variisque virtutibus obscurantur et delentur; neque inaestimandis Ovidii vitiis illud Quintiliani, Inst. orat. X, obliviscaris Ovidius est in ipsis quoque vitiis ingeniosus v Cave igitur ne, dum argutias insectaris, quasdam latinas elegantias

Nunc animadvertendum est doctrinam illam eximiam, quae in Ovidio elucet in orationis quoque tenore apparere, quippe quae attento animo iudicanti multis locutionibus et vocibus versibusque etiam, aliorum scriptorum imitationem prodentibus, respersa videatur. Etenim sicut illae Heroid epistulae in vetustiore antiquitate omnes versabantur, quam penitus rimati erant complures poetae, ita ex horum scriptis non minus verba quam

a. f. infra c. V. Pia u. - Ovidii epist Her.

64쪽

res Naso collegit, quae deinde imitaretur, in epist. De III ex Homero, in IV et XII ex Euripidis Phaedra et Medea, in Vilis Vergilii Aeneide, in XXI ex Callimacho. Atque ex his Graecis

Latinisque poematis adhuc exstantibus existimare possumus coniectura, quam multa quoque hic ex carminibus deperditis

excerpserit in Epist. IV ex Sapphus operibus , in VII ex Sophoclis tragoedia Hermione, in XI et XIII ex Euripidis Aeoloetirotesilao; denique quaedam reperias quae ex Apollonio Rhodio, ex Catullo, Tibullo, ropertio ipsoque Pedone Albinovano

ducta haud immerito dicas. Quin etiam se ipsum saepe imitatus est et notum est quantopere Ovidius ad exprimendas easdem res verbis fere iisdem uti consueverit; nam Ant. ingerie libellos tres op. cit. exemplis complevit, quibus proditur affectata a poeta in epistulis Her non solum sui ipsius, sed etiam Catulli,

Tibulli, Propertii Ι), tum Ennii, Lucretii, Vergilii II), denique

Horatii imitatio III). Deinceps Eschenburg, in alter programmate Lubeckano , eandem materiam attigit, dum vidianum dicendi genus perquirit, quod tale esse, quale in reliquis carminibus deprehenditur, comprobare studuit. Postremo Alb Luene- burg, in laudata commentatione eiusmodi imitationes omnes colligere et recensere aggressus est, quo melius poetae ingenium aestimari posset . Ex his porro, quae disseruerunt eruditissimi viri, liquet Ovidianam loquendi consuetudinem semper sibi constitisse et eandem fere in carminibus iuvenilibus et senilibus fuisse. Ideo non male concludit Luneburg, p. cit. p. 8a is nimia illa cupiditas sui imitandi unius vidi propria summique momenti est ad illius indolem artemque recte aestimandam Concedamus iterationes singulorum verborum et loquendi moris, quod ad singulos versus attinet, proprietate latini sermonis, qui metro et pentametri et hexametri haud idonea fuit, motas esse neque plane evitari potuisse concedamus quoque, quia Catullus, Tibullus, Propertius, quae in elegiaco poesis genere tractari

I. Ex Alexandrinis quoque poetis desumpta quaedam esse censet Comparetii, op. it. p. a.

65쪽

- 3 pOSSunt, praeceperant, coactum fuisse vidium, ut res saepius iamiam ab illis descriptas denuo tractaret cf. ingerie, p. cit , II, p. IIJ-II 8 . At nulla causa erat, quae eum cogeret ut et res, quas ex illis hauserit, et res, quas ipse primus tractaVerit, permultis locis ita iteraret ut omnes illi quoque sibi responderent sis saltem ex tot similitudinibus, inter priores et posteriores Epistulas constantibus, forsitan colligere liceat genuinas omnes esse eroides neque insulsum imitatorem in Ovidii rationem scribendi inserere sese ita potuisse, ut eius artem quasi ad unguem exprimeret.

Nunc si de hoc vidianae imitationis genere aliquid exemplis confirmatum pronuntiare cupis, intuere qualia et quomodo ex Vergilio hic adumbraverit. Nam ex plurimis VII epist locis apparet vidium non quemlibet unum ex turpi imitatorum grege esse, qui sicci ieiunique ex aliorum elici ubertate surripiunt unde sterilitatem suam dissimulent, et ex alienis flosculis

ornamenta aridis suis scriptis aucupantur. Haec modo perlege Τ lapis et montes, innataque rupibus altis

Robora, te saevae progenuere serae.

VII, 37-

Coniugis ante oculos deceptae stabit imago Tristis et effusis sanguinolenta comis... 69 Sed neque fers tecum nec, quae mihi, perfide, iactas,

Ρresserunt umero sacra paterque tuOS...

79. Fluctibus eiectum tuta statione recepi, Vixque bene audito nomine regna dedi. . . 89 Est mihi marmorea sacratus in aede Sychaeus oppositae frondes velleraque alba tegunt. . .

99 qq. Haec ex epistula VII excerpta cum variis Aeneidos IV locis conserre possis. Vide igitur utrum rerum desectu laboraverit Naso an potius eximiam facilitatem et etiam ubertatem propriam exhibuerit. Nam collatione illa facta, tantum apparebit singularem fuisse huius doctrinam et vim memoriae, quas admirabitur

66쪽

quisquis eius et epistulas et carmina alia evolverit. Quantum quidem ego existimare possum, mihi Videtur poeta, antequam scriptum aliquod in incude poneret, opera priorum legisse qui in eodem argumento Versati essent. Ita factum est ut quaedam hic rettulerit quae furatum eum esse ab illis forsitan dicas quae iniqua sane sententia sit, quoniam hic cum impetu quodam et festinatione scribebat et animus ad revisenda et emendanda sua illi deficiebat, ideoque fortasse non animadvertit nonnulla ex aliorum poematis in ipsius carmina transmigrasse Saepius autem quae alii tractaverant argumenta, hic rursus quasi aemulus Scribebat et proposito accommodabat; nec tanquam ex Graeco Versa aut etiam ex Latino priore poeta translata haec repetebat, sed sua et a semet iterum pensitata et mente elaborata proferebat. Neque reprehendere equidem hoc exercitationis genus audeo, quo certe proprietatem splendoremque Verborum sibi aso comparabat, neque sine laude hunc puto huiusmodi certamina cum Vergilio aliisve sibi sumpsisse, praesertim cum ipse, quae argumento idonea essent, contenderit proprio cogitandi et scribendi more

modoque rursu concinnare.

In huiusmodi locis propria enitet vidi indoles et ingenium.

Nam si singulos eius versus cum Vergilianis contuleris, gravitatem huic et ingenuam affectuum Veritatem deesse agnoSces. Curae in primis ei est ut diversa Verba et voces, dum eandem sententiam retinet, usurpet; sed infelix opera eius est quod proprie a Vergilio, et poetice dicta, communibus et incertis saepe

vocabulis designantur. Ita pro nitidis et significantibus illis versibus, Aen. IV, 366

sed duris genuit te cautibus horrens Caucasus, Hyrcanaeque admorunt ubera tigres,

has noster male definitas et universas translationes, adhibita tantum cura ut Vitentur Verborum repetitiones, supponit

Te lapis et montes, innataque rupibus altis etc.

Gravi et sincero animi affectu in Aeneam Dido invehebatur, Aen. IV, 384

67쪽

Sequar atris ignibus absens, Et cum frigida mors anima eduxerit artuS, Omnibus umbra locis adero, dabis improbe, poenaS.

In Ovidiana autem imitatione evanuit ille incitatus animi motus, et frigidius iungitur inflatis, parum aptis etiamque redundantibus verbis coniugis deceptae imago Simplex et vehemens commotio candidissimis vocibus apud Vergilium erumpit, cum per ludibrium Aeneae fidem et pietatem exagitat Dido IV, 397

En dextra fidesque Quem secum patrios aiunt portare penateS, Quem subiisse umeris consectum aetate parentem. Gravitate autem et affectu laborat Ovidius, cum parum pressa oratione exclamat :Sed neque ser tecum, nec, quae mihi, perfide, iactas, Ρresserunt umeros Sacra paterque tuos; nec considerate Aeneae umeris et patrem et sacra simul imponit.

Vergiliana Dido simplicissimis et exactis verbis praeterita beneficia commemorat, Aen IV, 373

eiectum litore, egentem Excepi, et regni demens in parte locavi.

Ovidiana vero subtilius, fusius, nec sine tumore addit se Aeneam et fluctibus eiectum tuta statione recepisse et vix bene audito nomine regna illi dedisse n. Est etiam ubi impensa esse videatur Ovidii opera ut minutiis Vergilianum exemplum distingueret cita templum Sychaeo in Aeneide sacratum, IV, 439, Velleribus niveis et sesta fronde revinctum, ab Ovidio redundantibus aut minus significantibus vocabulis

commemoratur Oppositae frondes velleraque alba tegunt.

Denique quaecumque epicam maiestatem apud Vergilium spirant, ab Ovidio franguntur, et enervantur, et orationis coloribus potius diversis quam exactis, sobriis, vividis verbi exprimuntur,

68쪽

- 4 dum elegiacis carminibus accommodantur. Nam quae vidius ex Eclogis, molle aliquid et facetum sonantibus, deprompsit, utpote flebili tibiae magis apta, in Her epistulis fideliorem imitationem produnt:

Incisae servant a te mea nomina sagi.

Et vidi et perii, nec notis ignibus arsi. XII, 33 Idem autem apud Vergilium sensus, affectus et orationis

tenor tenerisque meos incidere amores Arboribus. . .

Eccl. X, S Ut vidi, ut perii, ut me malus abstulit error.

Ecl. VIII, 4 I. Ita quae e Vergilio desumpta sunt in Ovidii laudem verti non possunt; nam quae ille graviter ingenue incitate, hic leviter, affectate, placide expressit in illo vim miraberis, in hoc subtilitatem animadvertes candidus ille, et mortalium dolens aegritudines, personis et temporibus orationem accommodatam exhibet hic ingeniosus et iocosus sententias affectusque extenuat aut calamistris inurit ubi ille atrocitate, invidia, miseratione pugnat, hic contrapositis et pariter cadentibus et putidis epithetis, aliisque styli deliciis irascentem, flentem, rogantem inducit personam; prorsusque sibi plaudere Ovidius videtur quod eximios Vergilii locos lepide retractaverit et huiusmodi certamen non reformidarit. Sed multa in variis epistulis ex Vergilio imitatus est Ovidius, quae indicare profuerit, quia planius ita manifestum erit quantum in Maronis aliorumque clarorum poetarum studio versatus hic

esset :Narrantis coniunx pendet ab ore viri. I, o Aen. IV, 79. Diruta sunt aliis, uni mihi Pergama restant, Incola captivo quae bove victor arat. Iam seges est, ubi Troia fuit resecandaque falce

69쪽

Luxuriat Phrygio sanguine pinguis humus. Semisepulta virum curvis seriuntur aratris

Ossa

I. SI Georg. I, 49 sqq. Cui mea virginibus avibus libata sinistris Pronuba Tisiphone thalamis ululavit in illis,

Et cecinit maestum devia carmen avis. II, IIS, Aen. IV, 66. Et fueram patriae pars ego magna meae.

III, 46 Aen. II S.

Devore ante, precor, subito telluris hiatu, Aut rutilo missi fulminis igne cremer. III, 63 Aen. IV, 24, etc.

Loco illos et alios, qui ex nobili aliquo Latino Graecove poeta in vidit carmina manarunt, non neglegentia sed consulto

adumbratos ab hoc esse existimo, ut et scientiam Suam Stentaret et ingenii subtilitatem in suscipiendo huiusmodi certamine probaret, doctis denique luminibus contextum orationi suae quasi coloraret. Ad confirmandam hanc opinionem egregie facit illud quod M. A. Seneca de Ovidii minime dissimulatis imitationibus reseri, Suas. III Hoc autem dicebat Gallio Nasoni suo valde placuisse itaque fecisse quod in multis aliis versibus Vergilius secerat, non surripiendi causa, sed palam imitandi, hoc animo ut vellet agnosci esse autem in tragoedia eius Medea :Feror huc illuc, ut plena deo. Sicut enim huius magister, Fuscus Arellius, in suasoriis solebat ex Vergilio multa trahere et in aliqua Vergiliana descriptione saepe versabatur M A. Sen. ibid. , ita diligens docilisque rhetoris discipulus Naso noster, ex

Ecl. Georg. et Aen. libris et ex aliorum pariter poetarum scriptis quaedam usurpavit, sive ea per imprudentiam exciderant, siVepotius distinguere his imitationibus sua carmina, tanquam insignibus in ornatu, cupiebat .

70쪽

Inde fit ut splendidius eluceat Ovidii oratio, quae praeterea omnibus sere dicendi virtutibus exornata et nitidissimis leporibus perspersa tota est. Eminet imprimis uberrima illa imaginandi vis, qua felicissimae translationes orationis habitum colorant et vivido poeticoque splendore descriptiones narrationesque illustrant; neque vero illae quicquam insolens, aut humile, aut in longius

ductum, sed facilitatem exquisitam prae se serunt, ut ea ver rum sententiarumque lumina non alienum locum usurpasse, sed an suum immigrasse dicas. Quales autem et quam multae effulgeant dicendi figurae, quam inexhausta similium exemplorumque copia Epistularum locus vel quilibet unus ostendet libet tamen paucos Versus ex illa XV epist. referre, quam indignam Ovidio

quidam non recte censuerunt, I 37-ISJ Antra nemusque peto, tanquam nemus antraque prosint Conscia deliciis illa suere meis. Illuc mentis inops, ut quam surialis Erichtho Impulit, in collo crine iacente feror. Antra vident oculi scabro pendentiarioso, Quae mihi Mygdonii marmoris instar erant, etc.

Quam ardenti orationis colore locus ille niteat, vel rudis latinarum elegantiarum existimator intellegere possit is enim est luminum splendor, arietas et ubertas, ut singulos versus eximia quaedam translatio aut aliud dicendi ornamentum insigniat. Iam si mollis perlucensque te delectat oratio, qua res coram aspicere et quasi oculis intueri videamur, pergere licet, XV, 137

Est nitidus vitreoque magis perlucidus amne Fons sacer hunc multi numen habere putant; Quem supra ramos extendit aquatica lotos, Una nemus : tenero caespite terra viret.

Ego, quantum sapio, in his locis cum res vere oculis subiectas esse et affectus animi vividis personaeque accommodatis coloribus descriptos, tum poeticum nitorem per omnes Versus dispersum et suavem lucem, qua descriptionum lineamenta illustrentur, ubique praefulgere arbitror denique feliciter locorum prospectus et animi sensus ita consociantur, ut recordationis et desiderii