Quaestiones ad P. Ovidii Nasonis Epistulas Heroidum et praecipue horum ...

71쪽

- 37 decorem vividius unquam expressum esse vix crediderim . Iam elegantiam, facilitatem et perspicuitatem quis non sentit λ Nihil tam flexibile et purum quam huius orationis tenor, quae ita libere fluit ut nunquam adhaerescat et poetae arbitrio fingatur. Interdum subridere videtur Ovidius, et grata accedunt descriptioni leporis condimenta, XIX, 19S

Namque sub aurora iam dormitante lucerna, Somnia quo cerni tempore vera solent, Stamina de digitis cecidere sopore remiSSiS,

Collaque pulvino nostra serenda dedi. Delicata prorsus venustate flicta est pictura. Nunc in turri omnia silent; nam Herus nutrix iam somno laxata est, et interroganti puellae an Leandrum exisse domo putaret vix responde

Annuit illa sere, non nostra quod oscula curet, Sed movet obrepens somnus anile caput.

In adumbrandis breviter rerum hominumque lineamentis mollissima est Nasonis oratio et ad efficiendum quod sibi hic proposuerat aptissima adeo autem simplex et cottidiano sermoni similis, praecipue cum affectus exprimendi sunt, ut nihil arcessiti et elaborati prae se erat. Nonne miraberis qualem Ariadnes, discedente iam Theseo, stuporem hic descripserit, , 9 sqq. λIncertum vigilans, a Somno languida movi Thesea prensuras semisupina manus Nullus erat: reseroque manu iterumque retento, Perque torum moveo bracchia : nullus erat. Excussere metus Somnum conterrita Surgo, Μembraque sunt viduo praecipitata toro.

Haud rari apud Ovidium loci reperiuntur in quibus subtilitate

simul et pondere, proprietate et vi verborum descriptiones movendis concitatius aflectibus idoneae eniteant en proficiscentis Helenae pictura VIII, 73

Vix equidem memini, memini tamen omnia luctuS, Omnia solliciti plena timoris erant.1. Cf. I. I. Rousseau Novet'. Hel. IV, 7 Victor Hugo Olympio, Myoni et Ombres, tamaritiae, is Lac, rem med. III; A. de Musset, Guvenir.

72쪽

- 8-Flebat avus Ρhoebeque soror fratresque gemelli; orabat superos Leda suumque Iovem. Ipsa ego non longos etiam nunc scissa capillos, Clamabam : Sine me, me sine mater, abis λMotus igitur animi, praecipue illos qui sunt molliores et ad fletum misericordiamque adducunt, flexibili, tenui, significanti oratione vestit Ovidius sed aliquando pressus quoque et concitatu et asper et acriorum personarum ingenio accommodatus; neque eodem sermone queruntur modestae seminae, Penelope et Laodamia , aut ardentes puellae, Hermione et Hypsipyle '; quae sic Thessalum hospitem interrogat VI, SQ Aesonides, dixi, quid agit meus s Illa pudore

Haesit, in opposita lumina fixus humo. Protinus exsilui, tunicisque a pectore ruptiS, Vivit, an exclamo, me quoque sata vocant nu Vivitis, ait timidusn timidum iurare coegi.

Fractus ille et quasi anhelans sermo exprimendo feminae amantis dolori et sollicitudini omnino esse idoneus videtur. Assurgit igitur nonnunquam Naso, ut nihil elatius desideres; et quidquid inane ac redundans recidit, adeo ut nihil siccius, sanius graviusque simul requiras

Urbe virum iuvi, tectoque animoque recepi. VI, 3 At postquam nec te nec tela fugacia vidi, Et quod spectarem nil, nisi pontuS, erat, Lux quoque tecum abiit, tenebrisque exsanguis obortis, Succiduo dico procubuisSe genu. I, 2I.

Amabilis prorsus est Ovidianae orationis tenor, et qui omnes dicendi laudes prae se ferat; sed parum constans et temperans ingenium non effecit ut in excellentibus virtutibus permaneret. Accedit mira quaedam latine scribendi facultas et singularis adeo vernaculae linguae calliditas, ut meram latinitatem in Epistulis agnoscamus. Ex puro fonte Verba fluunt, raro autem

I. Cf. I, 97 XIII. I sqq. a. f. VIII, 33; VI, 7S qq,

73쪽

- ' quicquam occurrit insolens, aut arcessitum, aut ex antiquioribus usurpatum Ovidius enim acerrima sane ingenii indole, sed et multis litteris, et iis quidem reconditis exquisitisque id consecutus est ut inter omnes sere poetas latine loqueretur elegantissime. Inest quoque in eius sermone pondus, vixque unum et alterum afferre possis verbum fractum languens, redundans, in quo proprietatem desideres; qualia in his versibus :Τ mihi iuratus per numina matris aquosae.

III, 3 Et mecum furias quae tibi dantur opes. D. 36. Aut rutilo missi sulminis igne cremer. D. 64.

Singulos versus si severiore iudicio exagitare libuerit, quaedam huiusmodi verba parum sobria siccaque reperiemus, et Saepe J. C. Scaligero assentiemur, qui, versum illum indicans, Hel.

epist. XVII, IO7,

Si te vidissem, primus de mille suisses, exclamat sollemniter Poet. VI, c. VII De hic plus quam monachalis est. A Sed in tanta huius poetae facilitate et festinante scriptione, qui fieri potuit ut voces passim inopportunae aut SuperVacantes non exciderint ΘΑd augendam latini sermonis copiam inventis vocabulis aliquid conferunt Epistulae, quia in Verborum usu sententiarumque consormatione Naso eliciter sane audet. Hunc enim iuvat nomina a Vulgari more avertere et inter se insolentius iungere, ut Voces noVatae esse videantur. Et mihi quidem de Ovidiana in Her. Epistulis arte tantum disceptanti exempla omnia colligere Super- Vacaneum esSet pauca tamen haec referre proderit : antiqui

Νestoris pro senis I, 63 viduas manus I, IO, cf. I, 8 I, XIX, 69 Venit pro est amor, IV I9, cf. XIII, Ioan est aliquid, III, I 3I, IV, 29; quod tu non esses, IX, Io6 hoc illic Medea fui, noVa nupta quod hic est, XII, 7 littera pro epistula XV, I, XVI, 34o, XVIII, 3 formosis posse carere circumlocutio

74쪽

74 lacrimas hoc mihi paene movet adverbium pro substantivo positum), XVIII, 8O.

Adde novata aut primum in poesin inducta haud pauca Vocabula cui quaestioni enucleandae egregias curas impenderunt eruditissimi viri, inter quos eminent F. C. ullgren, J. FaVre,

A. Draeger et recentissimus E Linse , adeo ut censeat hic, p. 4 praeter ceteros poetam Sulmonensem Vocabulorum novatorem esse uberrimum eundem felicissimeque audacem n am praeter nomina canum et equorum, ab eorum virtutibus aut coloribus

deducta, et nomina propria atque adiectiva plurima, patronymica praecipue et ethnica, vocabula in Heroidibus novem et quadraginta novata collegit diligentissimus vir, o cit. p. 6-37; quibus etiam addi possunt actor, Sensu proprio, I, S, quod mittit, refugus et retento, quae in Metamorphosesi primum exhibita Linse haud recte putat. In novandis vocabulis quaedam animadvertenda sunt, quae ad recte aestimandam vidi in componendis eroidibus artem haud levis pretii sunt. Etenim apparet non solum inventis illis eleganter conformatis eximiam huius poetae narrandi pingendique facultatem plurimum adiutam esse, sed etiam illis vidium ita

usum esse ut, a cum adhuc in elegis poetarum aetate praecedentium, Catulli, Tibulli, Propertii, spondei superarent dactylos, in

ipsius poematis dactyli superarent Spondeo λ. In struenda sententia, quae fere tota a Verbo pendet, audacissimum se aso praebet, et haud scio an quondam parum pure et emendate loquatur nullos tamen soloecismos in Heroidibus inVeniri, propter quos una vel plures earum Ovidio abiudicentur, ex commentatione accuratissima liquet quam De casuum usu Ovidiano scripsit P. au , ita ut de hac re disserere super Iacaneum sit et minime proposito nostro accommodatum. Ad

I. F. C. H. observ. metricae in poetas elegiacos Graecos et latinos, Lipsiae, I 8717a, et Die Techni de rom. Dichter in epischen unceleriscian Versmas , in Flecheiseni annal. t. Io7, 1873, p. 74 sqq. I. F. De Ovidio novatore, p. cit. A. D. Pid ais prachbildner, progr. gymn. uricensis, I 888 E. L. De P.

75쪽

intellegendam enim Ovidii artem scribendi satis fuerit observasse in componendo substantivo cum verbo aut adiectivo feliciter audere poetam, non tamen ut syntaxis leges offendat et licentia

poetis conceSSa abutatur. Inusitatiora tamen verba quaedam animadverti ΟSsunt concinere, XV, 134, Orantur, XV, 97, XIX, 24 gemere aliquid, VI, IS 3 virum lugebit, XIII, 3 praeradiare signa, VI, Io6; credor mihi creditur, XVII, 3I; hoc dubito, XVII, 39.

Saepissime constructio graeca usurpatur nox erat incipiens, XVIII, 33 tellus regnata, X, 69; iurata numina, II, 23 properata foedera, IV, 147 nocte Vigilantur, XII, 7 I; Vir carendus, I, o Absolute adhibita verba nota gubernare XV, I S, fert animus, XIII, 83 mandantis verba, XIII, 3 mittere, XIV I; narrantia verba, XIII, I9. Ad morem graecum referenda est figura etymologica fas facere, IV, 34 pensa rependere, IX, 78; canere carmen, II, II et Verbo adiectiVum neutrius generis additum munc ea peccemus, XVI, 97 dulce queri, XVIII, 8a incertum vigilans , , . Mos quoque graecus in construendo verbo adhibetur te quaerere misso, I, 37; sunt Vires pellere inimicos, I, Ioλ; Vivere pugna XIII, 73. Alia lasciviae aut felicis

aut temerariae genera exhibentur :Vincere erant omnes dignae, iudexque verebar

Non omne causam incere pΟSSe Suam.

XVI, 7S Utque rogem de te et scribam tibi, si quis Abydo

Venerit, aut quaero si quis Abydon eat. XIX, 29.

In temporum usu notandum est infinitivum perfecti pro infinitivo praesentis saepe ab Ovidio, utpote pentametro aptissimum, usurparici non repetisse parum III, 2S, IO, I7, 3I; tulisse bella, VIII, 6, etc. Plusquamperfectum deprehenditur ubi perfectum exspectatur, III, o et ISO, VIII, I, etc. In collocandis vocabulis animadvertendum est inter praepositionem et nomen interiectas saepe esse plures Voculas In mihi promissi parte recepta tori. VI, O.

76쪽

- 42 Denique coniunctionum et quamvis et forsitan s usus is est ut Ovidius saepe cum indicativo eas coniungat, quae audax etiam apud poetas licentia et carpenda videtur :quamvis haec quoque culpa tua est.

III, 8.

Nec tenuit cursus forsitanuste tuos.

II, 4 Ex his observationibus apparet Ovidium aliquando in flectendis struendisque substantivis, adiectivis et verbis lascivire eas autem licentias acrius in poeta carpere iniquum sit, ideoque

assentiendum est iudicio quod de casuum usu Ovidiano pronuntiavit .mau, p. cit. p. 4 Paucissima, quae ab aureae aetatis usu aliena sint, legi in carminibus Tomis factis, in Metamorphosesi multo plura inveniri, inter Metam et carmina in exsilio scripta ponenda esse carmina amatoria et Fast libros. Nam in Heroidum elocutione non tot reprehendenda videntur, quot iniquissime carpsit Lehrs Pet lasciviam quidem nonnunquam, barbariam autem et impoliti sermonis vestigia rarissime deprehendes. Non ego offendor illo vocabulo et Letifer is quod Lehrsio p. CCXXIII displicet; neque Versu ΙΙΙ et ΙΙ - II 6 her. IX et pauci alii inelegantes videntur. Infeliciores quidem existimo translationes quas interdum Ovidius ex re Romanorum castrensi aut ex iure usurpat IX, IO'

Issi procedit rerum menSura tuarum Cede bonis aere laudis amica tuae.

Ita enim militibus quoque stipendia et aera procedere dicebantur cum anni, per quos militarent, ad missionem prodessent. Huiusmodi autem sermo, etsi diversitatem in orationis tenorem inicit, ad poeticum colorem parum proficere videtur Romanis

tamen lectoribus probabilior illa fuit lingua, quam quae his versibus exhibetur

Acer in extremis ossibus haesit amor. IV, Q.

I. s. Tolli., p. cit. p. 1 . a. Adversarien liber die somnannien Ovidischen Epistein e Flecheiseni annalibus a. 873 iterum inmorati edit expressa CCXXII-CCLIV.

77쪽

menstiram nomini ipsa fero.

vidi mulcentem pectora somnum.

XVIII, 27.

Ego quatenus existimare possum, istum sermonem audacem sane esse intellego et quem acriores nasutioresque Viri carpere

velint; nam novandae linguae cupiditas iam in Ovidii carminibus

deprehenditur, mox autem in omnes partes manabit effundeturque et in deterius sanum loquendi morem trahet. Interim vitia ista inmeroid epistulis admodum pauca reperieS, et quae, si quando urens plenusque deo poeta admittat, Vix ausim resecare. Est enim incepti satis lubrici egregiorum poetarum artem reprehendere, quoniam fieri potest ut parum circumspectus existimator damnet quae non intellegat. Eadem iudicandi regula, quod ad rem metricam attinet, retinenda est; quanquam pleraque Ovidii placita quasi carminis leges accipienda sunt Nam et licentiarum pleraque recidit et caesurarum atque elisionum primus eas leges constituit, quas ut necessarias uniVerso latinae artis progressu ne ii quidem insequentium contempserunt, quibus magis placeret Vergilius Ideo nihil tam dulce, tam ad permulcendas aure aptum, tam fluidum canorumque quam Ovidiani versus adeo omnia arte magistra sunt elimata et prompta ingenii facultate expressa. Ita in maxima iacilitate illa tamen elaborationis cura conspicitur, et cum Epistulas attento animo perlegimus, de horum carminum numeris iudicare possumus quod de Fastorum suavitate scripsit Dan. Heinsius in libro de constitutione tragoediae secundum Aristotelem Numerorum autem tanta in hoc scripto paritas,

simplicitas atque invidenda suavitas, ut, quid magni viri velint, cum mutari quosdam posse existiment, neque ipsi, nisi fallor, neque nos intellegamus. O Quid plura ingenitam illam in versibus facilitatem ipse Ovidius enucleatis verbis innuit in Trist. IV,

1. L. Mueller De Re Metr. p. 91.

78쪽

conatus narrat Scribere conabar verba soluta modis; Sponte sua carmen numero veniebat ad aptos, Et quod tentabam dicere versus erat.

Etenim convenientissimum et suavissimum concentum facillime poeta servat, quamvis severioribus legibus versum, praeci pue pentametrum, astrinxerit. Ideo illi qui has quaestiones ad rem metricam pertinentes presserunt , Ovidianum prorsus ingenium et facilitatem in tractanda hac artis parte agnoVerunt; et quo magis in Epistularum et ceterorum carminum studio elaborarunt, eo melius aciem in omnibus unam eandemque lineamentiS colore, sanguine agnoverunt. Ex accuratissimis igiti eruditorum virorum disquisitionibus elucet contra prosodiam irHeroidibus rarissime ab Ovidio peccatum, adeo ut ViX notand

sint Esch. c. III, et alta Zaynthos beluis stravit , et quaedam alia quae diligentissime collecta ab Hilbergio op. cit. p. 2sqq.), non impedimento fuerunt quin ille inter pentametri

Ovidiani leges primum reverentiam prosadiacorum et metricorum praeceptorum poneret, o cit. p. I. Ita et elisionum caesurarumque regulae molestae Ovidio minime fuisse videntur; nam vix semel et iterum laesae sunt metricae praescriptiones, adeo arte eximia et severo iudicio conectuntur pedes, et observantur

arses thesesque quae elisionem facillime patiantur Eschenb. Metr p. 2 8 et 13 - 16 et Hilberg, p. 4Ι3 sqq. . Vix reprehendenda est, praecipue in pentametro, rarissima vocabuli in exeuntis, et paulo frequentior syllabae longae elisio De bellum erat, III, 93, Sume fidem et pharetram XV, 23 sed peccatum

esse solum videtur in trito loco XV, 96 verum ut amare Sinas. Nam elisiones, quales sunt et disce meo exemplo XVII,

I. Praeter celeberrimum L. Muellerum, De Re Metrica, cf. Eschenburg, Metrischerunterstichvngen, etc., o p. et alterum progr. Lubeck, p. cit. Tolkiehn, os . it. p. IO8 sqq. et praecipue Isidor Hilberg, Die Geset e de Mortitilitine in Pentameter de Ovid, 89 p. Leipsig 1894 a. Sed var texit, inxit, et Sedimayer prinit.

79쪽

-63 99, utque rogem de te et XIX, 29, cene ego salvus ero G XX, 18 s, apud alios poetas et in ceteris Ovidii carminibus occurrere exemplis ab Hilbergio collectis constat. Denique in versu VIII, 7 Iditastor Amyclaeo et Amyclaeo Polluci, parum offendunt elisio et hiatus, quia versus ocabulis graecis refertus est. Cura est quoque Vidio ut prima pentametri pars praecipue syllabis natura longis, rarius illis quae dicuntur communes, rarissime illis claudatur, quae positione producuntur

cf. Hilberg, p. cit. p. 47, 383, 63 9 sqq. . Denique caeSura quae appellatur bucolica,

Irus egens pecorisque MelanthiuS...

I, 93- adeo rara est ut vix notanda sit cf. Eschenb Metr. p. 19). In pentametris paucissimi Versus animadVertentur, quibus

clausula vocabulis polysyllabis essiciatur summa enim diligentia et severa arte pentameter ab OVidio elaboratur. Ideo in trisyllabum aut breve disyllabum aut choriambum raro exit et danda forent generis, XIV, 2 accipere, apta dare, XV, 3O magna pudicitiae, XVI, 9o, cf. XVII, 18, XIX, 2oa. Sed in aliis carminibus, praecipue in epistulis ex Ponto et Tristibus easdem

licentias notavit J. Heuuves , neque multum urgendus ob hanc rem est poeta. Postremo ita concinnati sunt Heroidum versus tam anificiosa et canora dactylorum et Spondeorum ratio, ut quamvis nonnulli versus solum spondeis aut dactylis constent

Eschenb. Met. c. III, 3, 4 aut spondiaci clausula Vadant, rhythmi dulcedo et modulatio aures permulceat. Etenim non solum curat Ovidius ut maior sit principiorum dactylicorum, et

quam minimus spondiacorum numerus , sed in exprimenda sententia neque obscurus, neque contortuS, neque putidu est

T. Staim ponitis terque ego s emendationem secutus Gilberti, diuid her. quaestiones, Misenae 1887, p. 17. Sed Vulgata placet. a. p. u. p. 43 sqq. Sed mirifice facit vir ille, qui inde colligit scriptas extrema vid aetate HeroideS, p. 1a-ao, 36, 7. . ME., p. cit. p. 11o, et Hilberg, p. 637, 7 Sa sqq

80쪽

- ό - CL Hilberg, p. 8, Io 3, 273, passim et communem in ordinandis vocabulis usum servat et in bono lumine attributum, substantivum, Verbum collocat. Neque tamen fastidiose et uno tenore fluit versus, sed tam callida est Vocabulorum constructio, ut prosodiacae et metricae leges, concentus, perspicuitas, Vis, Veritas, concisa brevitas in Ovidianis distichis enitere Hilbergio op. cit. Concl. p. 43 videantur Metri quoque repetitione et decussatione poeseos graVitas augetur et dictio ornatur; nam non solum singulorum hexametrorum, sed totorum distichorum repetitiones metricas saepe animadVertes, sicut luculentis exemplis demonstrarunt C. Huligre et Tot elin . Iam nitidas Ovidii virtutes in pangendis versibus introspicere facilius est. Nam si Heroides diligenti manu evolVeris, nusquam sere studium aut assectatam artem deprehendes, nihil horridi aut contentione elaborati sed sponte sua omnia ad rhythmum se accommodant et miram quandam versuum dulcedinem exhibent. Inde fit quoque ut haec carmina facillime complectatur et fidelissime memoria servet, quippe quae tanta suavitate concinnata sint, ut ne syllabam quidem mutare plerumque, salVa numerorum modulatione, possis. Igitur quid disticho Ovidiano perfectius ΘLicet unum quemlibet locum sine consilio et delectu perpendas, statim recinentes lenissime versus avidis auribus percipies et flebilia modulamenta exquisitaque concentu Verba miraberiS. Vide an aptissime sententiis et flectibus numeri vocabulorum suavitate et dispositione respondeant, I, 8I- 'O

Μ pater Icarius viduo discedere lecto Cogit et immensas increpat Sque moras. Increpet usque licet tua Sum tua dicar oportet; penelope coniunx semper Ulixi ero, etc.

Dolorem et impotentem iram idoneis numeris exprimit Hermione VIII, 7

Rumpor et ora mihi pariter cum mente tumeScunt, Pectoraque inclusis ignibus usta dolent. Hermione coram quisquamne obiecit Oresti, Nec mihi sunt vires, nec serus ensis adest λ