장음표시 사용
41쪽
rarum,id est,a Deo omnia arciplunt ut sint , et Deus omnia bus esse donat,atq; ob hoc est Deus omnium causa. similia ter res omnes naturales, a materia & sorma accipiut ut sint,
vr sinr di m eκ lla ' per hanc neces hahpnt subsistere. atq; ob id o inniti rerum naturaliu causae sunt, materia & forma. sic & finis quatenus agente mouet ad operadum effectum,
ruoda modo dat effectui ut sit,cum propter finem agens eunem operetur. Aduertedum est autem quemadmodum in libro priore obiter indicauimus distingui solere duplicem causam,alteram proprie dictam quam nunc definiuimus, &de qua principaliter loqui intendimus, cum de causis rerum
clauo serimus sermonem:altera vero imvroprie causam nomin sonalis non tam, quae est occasiosue causa occasionalis, aut caua sine i meracati Qua non. Quemadmodum in ligno,siccitas vehemens occa-d . sio est accestonis,inflammationis,& combustionis eius: & in stipuIa leuitas,occasio est facilis agitationis sursum: in globo rotunditas,occasio est facilis motus: in cultro occasio bonae scissionis est ipsa eius acuties:atq; ita in similibus. Non sunt tamen hae nisi occasiones talium essectuum& occasionales mula quod cum diminutione dicitur atque etiam causae sine quibus non hoe est,sine quibus effectus eiusmodi vel non serent,vel non ita commode & facile fierent: quemadmodum non fieret,aut fieret,aut non facile fieret ligni accensio, nisi esset in eo siccitas: neque facile globus laterali motu agitari posset, nisi rotundus:neque recte scindere culter,nisi acutus: atque ita in aliis. Causae tamen verae non sunt, sed tantum dispositiones quaedam, quas necesse est adesse,s agens ipsum & praecipua causa debeat essectum operari, aut quae ubi adsuerit,rectius ac facilius agens & praeciPua causa tuum effectum operetur. Quomodo in moralibus utilest dignoscera causam ab
E sτ vero in moralibus diligentissime attendenda ista
distinctio, ut non pro occasione causa, aut econtrario Pro causa existimetur occasio. Multum enim haec distinctio QMdscara valet ad peccatorum discretionem.Quemadmodtim exem
bona i*m, pli gratia in scandalo dato, quod est vera causa ipsiusq-id scandalizationis passivae, S in scandalo non dato, sed acce-ceptum. Plo,Vbi opus ipsum ex quo scandalizatur alter quod scan-ι da' u
42쪽
talum aereptum nominant non est causa strandalizationis passiuae, sed tantum occasio: vera autem eausa huius passiuae scandalizationis est, ipsa praua voluntas eius qui ex eo scandalizatur sua prauitate,unde scandaliZari merito nec potuit,nec debuit. Sic & in consideratione finis, distinguenda sequenter venit occasio & vera causa. Quemadmodu exempli gratia propter temporale praemium, actum aliquem sacrum faciendo, si praemium istud temporale, tantum occasio quaedam est, & finis quidam occasionalis, & occasionale motivum : sic vero Deus finis verus & vera causa finalis,non in actus ille malus vel illicitus. Sin temporale illud praemiuvera est causa finalis, & motivum praecipuum, non autem Dei honor aut glonia, indubie illicitus iudicabitur. Quapropter huius rei proderit exacta consideratio. Excluditur ver5 causa occasionalis a definitione supraposita per hoc quod nosie ad eam effectus consequatur, ut ipsi det aliquo modo esse. Nullo enim modo occasio dat esse effectui, sed tantum est dispositio quaedam, qua mediante causa praecipua facit eis Huin esse uemadmodum ignis agens, dispositione, & o casione siccitatis, facile inflammat Iignum, & manus proiiacientis globum rotunditate dispositum, facile agitat. Nemo autem dixerit siccitatem inflammare lignum, aut globum a
tur definitiones quatuor generum eavirum. C A P III.
Olet etiam hoc modo causa definiri:
pter quam es quaepiam efficitur Nelesto is definitu Quae definitio , dum sub quadruplici datur disiunctione,
quatuor ind cat causarum genera,id est,causae diuisionem iaquatuor sub se contentas species. Diuiditur enim causa in causam materialem, causam sormalem, causam essicientem, S eausam finalem. Nam ex qua, respicit causim materia Iem:per quam,causam formalim:a qua .essicientem:propi quam,fiualem . Ex quibus iacile colligi possunt singularum specierum harum dei initiones., causa enim materiaita est id ex quo Platam sit eo mi
43쪽
lis vel artificialis fit,ita ut in ipsa mane Siquidem ex mat ria cum larma,res omnis componitur,res inquam siue naturae,sue piscis. Vt ex ligni materia, cum forma ignis in eam introducta, fit ignis: ex auro,per formam idoli insulam , fit idolum .Per quam,causam λrmalem respicit. Per eam enim laci, resam ως die tur esse sussitantialiter suod est, α
suo item peculiari esse per eam res coseruatur, ut Per an mam radionalem homo est homo: S per formam idolia ali-qΠri 3 A, trai' id Z ini. uod si forma aufertur, oportet
di homini & idolo esse similiter auferri,ut no amplius sit ho-ὸ Θ, 3 mo vel idulu,quod prius erat,donec inexisteret mrma. Pro-G pter quod ab Aristotele dicitur, Forma est jecies, ex suis& ratio quidditatis,id est, essentiae rei naturalis. Sic enim ille essentiam rei exprimere. Species quidemζquia per eam res in certam speciem constituitur, a que amatur, quemad- 0. modum in priore libro latius tractauimus .Exemplum, QuOniam secundum forma res sibi similia effciunt,quemadmodum ignis per suam sermam generat ignem alium sibi simi- Iem P arici aDrom dicitur. quonia essentiam rei constituit, de secundum eam res accivit suae essentiae rationem, & secundum eam etiam res dennitur:quemadmodum homo definitur esse animal rationale, & animal corpus animatum sensibile,ubi rationale & sensibile animam rationalem & animam sensitivam ex quibus essentia hominis ac bruti est respiciut. Τertia autem disiunctionis parricula, nempe a qua,ta in sam essiciente spectat. Ab ea enim primu fit motio exterior, ut opus fiat, & in materiam ipsa nabet suo motu &actione Armam introducere: idque tam in rebus artis, quam naturae incet primus motus interior a causa finali procedat.Qu admodum in domo construenda,quae est opus artis,non seipsos lapides componunt, sed est domificans, qui manum admolitur operi,quique suo motu & actione materia commonens , & debito modo coaptans, Ermam domus emcitatem non seipsum ignis gignit, neque materia seipsam a rendit, sed ab alio agente succenditur materia ad formam ignis. Definitur autem ab Aristot.hoc paci o:
Cauca ejiciens est id unde primum principium.
mutationis in quietis cuius ea bic sensus, causa e ει principalis,est primum prin
44쪽
principium,a quo motus & quies exterius procedk,vel ess ctus positivus aut privativus producitur et quod tam ad artem quam ad naturam applicari potest. vltim ero part Cula Dpopter quam vel cuius gratia, finem Ariar -ri δεῖ --- quidem sam,& s
in exter iuS Oxus mittit: Quem 2dmodum propter inhabitationem homines domos aedificant,propter de- sensionem & tutelam ab hostium incnrsibus citres muros, alla, turres, aliaque in talicia construunt. Mouet enim mentem sinis iste conceptus . N ad opus DrocedTT π e tenuia In naturalisus vero agentibus, in quibus non est ratio a finis ipse ut datui aliter intentus & desidi)rnrrae, hoc est , quatenus res agens ad finem naturaliter inclinatur ac sertur, mouet rem ad operandum essectum tali fini congruum. Oaemadmodum sorma lavidis' mouet ipsim deorsem , propter finem ad quem ri mr uir r inest- natur, id est, propter quIetem in loco naturali. Defini rhoc odor
causia finalis est cuius gratia omnia fiunt.
Id est, finis est principium ad quod diriguntur &dest
nantur omnia media, eidem congruentia, veluti in scopum
Quomodo σ causa efficiens σ finalis utraque dici possit i am ' prima. C A P. I i I I. EX quibus pater, utranque causam , nempe di effrientem & finalem, recte dici posse causatum primam, sed disserenter, aliaque & alia ratione. Finis enim est prima sem uti seriindum hu4ntiauem, qliatenui agentis. viriuremefctio m in rationalibus, ver rationem interim naturalibus per naturalem inci nationem desderatusotuu
re coitus& procreationis, tela suae speciei multiplicatio, conseruatio ut naturaliter intenta atque de siderata in exti
mulat & mouet ad coeundum, nidos construe idum , & quaecunque sunt opportuna tali fini operand sem. Caere Dira metes. primum est in exteriori operatione v m otione m teriae Unde sicut linis tempere1i intentione prioris, interius mouendo & solicitandu eruiens, ira econtra-
45쪽
xio est iens secundum tempus prior est fine. Ouemadmodum sanitas ipsa atque fanatio, tempore est posterior ipsa potione siue balneatione, xd sanitatem ordinatis, tanquam ad finem:& o eratio bona Deo dignae conuersationis antecedere debet aeternae felicitatis retributionem, quae est illius finis,cum haec se illa intentione prior. De s.ctus definitione γ diuisioua per axpositum ad causam.
αVae autε de causa dicta sunt, eadε effectui possunt omnia per oppositum aptari. Sunt enim causa & effectus relativa,quemadmodum patcr & filius.Vnde ex suprapositis causae definitionibus eTctus potest hoc modo definiri:
Θ iη ectus esti quod stiatur ad esse alterius.
- ε' Hoc est, ruod quoquo modo ab alio aecipit ut sit:hoc est quod ex aliquo est aut der aliauid aut ab aliquo,auῆpropter aliquid.Elt autem effectus nomen gener se, non quidem ον pol tum relative cauta efficienti in particulari quemadmodum ex nominis ratione videri poterat, eo quod inter efficiens Reffectum secundum nominationem & terminationem videatur interuenire relatio sed g eraliter causae op-mina non Fabentur, idcirco adrecta caularum distinctione, necesse est circumloqui. Est enim esse ctus cauta materialis. est effectus causae formalis,est effectus causae essicientis, di est , , esseous c usae finalis.
ι r tua causa materialis est quod est ex aliquo.
u Vt homo hoc modo est ess)ctus tuae materiae, quoniam ex sua materia coponitur:&idolum, effectus auri vel argenti est, tanquam materialis causae.
. Essectus cause formalis est, quodper aliquid est.
Vt homo per formam: quapropter homo respectu suaei formae, & idolum respectu suae sormae artificialis, effectus dicitur ciuis formalis. Elas.
Efectus autem cas escientis,qui sit ab aliqua.
- Vt domus a domificante, ignis genitus ab igne ipsum generante, filius a suo patie. Vnde domus, ignis geni- tus & filius respectu domiscanti, ,ignis senecantis, & Patris ἶφgnea
46쪽
gignentis,essectus dicuntur cauta essicientis
Essectus deinde cause alis est quodes aut propter aliquid, vse alicuitu gratia.
Vt ambulatio quae fit propter sanitatem consequendam
ad ipsam perducit operantem: similiter S ambulatio, ad sanitatem. Videtur tamen dissicile hoc intelligere, Quemadmodum medium canis linatisa;ue ad finem di mist μή Mysius,eo quod plerundue, ut poli latius declara Titur Tu υμ- Him emciens illius. bed facile vitatur dissicultas, si attend illi,effectum generale esse vocabulum,& in unoquoque causalitatis genere cauta res tuiὰ opponi. Vnde con evi; irrirmandine, si sanitas respectu ambulationis si sinalis causaP
econtrario Quoque ambularionem ess E iam tauta sinare virectesanitatiset similiter Ee de bona operatione , reipe
Q gelasia rei φήμαις. - ρ μι cause. CAP. Y Lx D maiorem autem praediciorii cognitionem , tres poni sistent c usarum conditiones. Quarum prima est: P prς-
EM O rciplurespossunt esse cavi. prietas cas
Quod si de diuersis generibus causarum inte tur, inaniscitum. Siquidem omne agens naturale causas materialem,sormalem, essicientem, & finalem habet. εSi vero in eudem Emere cauis acu Piarur, etiam sic veriameit. Nam idem homo filius existens, causas essicientes habet, patrem,matrem, corpora coelestia,& super omnia Deu. Homo enim non generat hominem sine concursu causa ' η rum uniuersalium, id est coryorum coelelitum & caussi vitis uersalissimae quae eli I. eus. Sic ρά eΓ priss ,ri -- ' h fea hne , VI corpus elt eropter animam, pro eter hominem P Uproeter Deum. 1- gramina &-gint ρ oites ti s ς' mentorum pastum,propter ipsius terrae ornatum,& propter hominum cosolationem,atque in Deum ex ornasu illo prouocationem. In genere autem cauta materiali, istud absumdum videtur,si de materia totali termo nat. iamne enim ens . 1 . - natura
47쪽
. naturale non nisi ex una materia totali componitur. GL . . Ini ter nullum opus artri unum, duas totales habet mar xias.Neque enim simul eadem statua, & tota aurea, & totabat gentea esse potest. Possunt tamen commisceri aurum &- 'riretentiam,sed tunc non 3 ni pro una totali materia metentum sed tunc non ni pro una totali materia reputabi- tur. Nimiliter & de caula formali dicendum . maximὸ si de forma substantiali di ultima sermo fiat. Ouemadmodum eni m ex primo libro patet . nulla res nauir 1l a pira
susssantiales inrinas habere Potest. Neque item res quaecunque artificiaIIs plures timui totales formas artifici les habere valet. Nequit enim statua, leonis imaginem habere simul&bouis. Quod si formarum saccommixtio, -υ veluti cum humano capiti ceruicem equinam pictori iunge de μrνη pqς re libuerit, non plures sunt formae artis totales,sed unica tantico. tum.Si tamen exulam formalem largὸ acciperemus,ut etiam ad formas accidentarias se extenderet, sic dubium non enset, plures etiam formales causas simul posse existere. Plurimas enim accidentarias formas idem simul in se continet
Cosas posse sibi esse inuicem eas sanSEcunda conditiq est:
Quod quidem in diuersis causarum generibus est indubitatum.plerunque enim quod in genere causae finalii est causa. hoc ipsis in in genere causae e Teientis est essectus -- di ouod in tenere caiisas ef
acientis es esticiens Phoe est
in genere causae finalis effectusia Veluti cum non recte quispiam valens, proeter acquirendam sanitatem deambulat, aut medicinam bibit amaram , deambulatio isti in genere cauta eslicientis causa est sanitatis , quae per Us & ab ipsa efficitur. Similiter & amarae medic nae potio causa est sanitatis quam efficit, atque ita ex conse- qnenti sanitas ipsa admitti debet in hoc causalitatis gen re ipsius ambulationis atque potionis essectus. Econtrario autem, in genere cauta finalis causa -st sauitas ut intenta re desiderata. Ipsa enim est,quae non re cte valentem mouit ad ambulitionem atque amaram potionem. Atque per consequens, in hoc causalitatis genere, ambulatio effecta, &potio illa amarioris medicinae propter sanitatem, admitti
48쪽
ipsum mediu quo ἐῖropter nnem ' Quo ad gnem no uenitur,quem admodu In oronos to et SI qipsum mediu quod est propter nnem, V ouo aῖ uenitur quem aclmodu in proposito est, de amsulatione &
uersis causarum generibus causae sibi inuicem possint esse C Uη μη cauta. Amplius vero etiam in eodρm g ri 'μ usae lauen: silia mulsis
i ossvnius caulas esse Iidi in utrem Infir ill eniti μ' ambus generantur, quemadmodum virtutes habituales ex
actibus virtutum heu uenter iterarἰς ψ ri L l ἰν, ho
actibus virtutum frequenter iteratis,& nihilominus hal ἐν o
mgζΠζrati fuerintl-Faciunt enim hGitus,eos quos habent secundum ipsos operari,& delect1J taliter operari. Verum istud secundum speciem est tantum. et Nam actus qui praecedunt habitu ,eumque esciunt,numeri
stadiua autem cansidet adulanuenire holeri . . ,s m m
eaedem secundum numerum sibi invicem tui cauG Π, Π
enim caliditas,quae inmissi ὀ calido quod tenetur manthiis producitur, vicissi m eo seruat in ipso uod tenetur mahibus,
calorem In eodem autem genere cauta efficietis sunt eausal producens tacauia c2leruans. j Feniin ii, IF prodi,' ' Vcen 2 conseruans ta me em Similis eretia dicer videtur in contemplatione rei iucundae, qur gaudium atque laetitiam in animo producit, a qua vicissim conseruari ios, rei iucundae contemplatio videtur.Conseruat enim contemplationis actum absque fastidio,& permanere facit in animo, Delicia Interioriquae in eo inde exoritu
Quod quidem ad oculum promptum est videre in solis .' 'ν actione,qui unus & idem mediante calore, quaedam siei li quescere,alia indurans. Ceram enim & butyrum, glaciem. atque simili quesicit: lutum vero dilutea vasa, hisque similia,facit indurescere.' Et eadem potio iii quibusdam essicie ianitatem,m aliis aegritudinem, imo etiam in eodem successive. Uusus autem ratio est yaria di Bositio subivii lavi, ecipitur actio.Quemadmodum ea quae pro homine comolexionis Ianguineae bona est potio, & sanitatis effectiva, ficii H d
49쪽
sp. DU CAVS. RERUM NAd UR. ,otest ut homini eomplexionis contrariae nempe melancho, licae sit noxia,atque aegritudinis effectiva.Et frequenter potio quae dissemperatam complexionem ad temperamentum reducit, eadem distemperamentum facit in eo qui recta est valetudine. Sic eaedem praemissae in uno generant scientiam, in alio generant latum opinionem iuxta quod vel circa Pra inllias vel circa consequentiae rectitudinem varie suerint asse S.Ita seculi scientia aliquo modo Derficit intellectum, Quoniam omnis veritatis cognitio,quatum ex se est,intellectum perficit.Imperficit tamen assectum, ed quod in statu reddat. Et quidem in rebus naturalibu, haec corrariorum causalitas pro renir.ut diximus ex parte variae dispositiovis subiecti, in lacia fra Eo Involuntariis aute ex varia dispositione agentis pro sua libertat Idem enim homo vult & non vult, non sistum ratione rei mutatae, sed pro sua etiam libertate,absque iei ulla mutatione. De cause diuisione in uniuersalem particularem, propinquam remotam. C A P. I X.
Solent quoque de causis nonnullae assignari diuisiones. Causarum enim quaeda sunt a iuersales, quaedam particulares quadam remota, quaedam propinqua.
I Et considerantur hae rursum, vel secundum nominatio Hu . nem,uel secundum rem .secundum nominationem quidem . . quando causa & effectus nomine uniuersali vel particulam mi, in assignantur,ut cum dico,Bonum est finis rerum : Ex ma- eria, fit res: Forma,facit esse reia HRes est,per formam: Arti- sex,essicit opus: Finis, mouit operantem. In his α causae
autem dico n uro, i cta esi h. s. - , Particularis eanS-- se,N est retus ex 2rimuntur. Item cumalico, istificem sec n, ita se hanc domum .iut viventem aliquem es e patrem huius. ' pueri , nominatione causas remotas ab effectibus dico. . Cauns eum nomine uniuersali designans , effectum va ricularem agro. rum viro audius pu ri hunc hominem dico cita parentem , aut hunc artificem causam huius rei ; au domiscatorem domus esse causam, & statuariun saluae , propinquius nomino & e primo causalita
50쪽
in umiolinc aestinaci tuu Elii per omnia DPrax dissus. Habent enim effectus plurimos diuersorum gene- 'rum , cum omnis creatura corporalis sine illorum coacti Iu non emciatur. Non est autem necesse ad hoc vicatis edicantur viriuertales generales. ut ororius nullos si actus)cinus istis: non lint cauta imine I pora non dicerentur caud, pleriai , l muummeque ipiritualium rerum: sed sussicit quod multos valde haveat druersorum generum &diuersarum rationum . p. euectu . aualigna Deus su ster Omnia h-. li ob hoc mus eau vaeuersalisirin 1& generitissima cauς Der superlationem re- ey nurer
dum genus causa tinalis es causa uniuersalis,eό quod stluri mos videatur habere diuersarum rationum secunda hocnus effectus,id est, pluri ilia ad ipsum ordinata. Cunio iii md .naec Inferiora,imo α coelestia, ad hominem ut finem reserantur.Pusa autem particula rix diciIur, ae non plurimos h:i- Ouid eau
uxum generum effectus thomo cratanti
ris est respectu filis quem g onit:etiam fi mille et ei ivisset m. mero filios. Oportet en m cλulam uniuerialem siue genera leni, multos admodum habere effectus diuer tu generum M'ue d uertarum rationum. ludiuiduorum micein mi in i