장음표시 사용
71쪽
Cuius hic est senstis, motuum vel eorum quae mouentur, aliud tendit ad substantiam tanquam terminum ad quem, aliud ad quantitatem, aliud ad qualitatem, aliud ad locum.
Motuum siue ad substantiam sit, siue ad quantis tem,siue ad qualitatem, siue ad lacum, alius es perse- ctus,alius imp ectus.
Ille perfectui est, qui ad formam persectiorem tendit. Vegeneratio hominis persectior est generatione equi, haec generatione arboris, &haec generatione herbae. Imperfectus est,qui ad formam impersectam est,aut priuatiuam, ut deni- .gratio dealbatione , & corruptio generatione imperfectior est:& sie de caricris.
istor. D r Ennii Aristoteles motum hoe modo:
Plisis .. 1 Motus est actus entis inpotentia ut es tale. Item alibi, Motus actus es mobilius Ni est mobile.
Hoc est, quatenus in potentia est. Qua definitione significatur motum esse accidentariam quandam rei mobilis sor- mam,per quam veluti via,res quae mouetur ad aliquid continuo acquirendum vel deperdendum tendit,quasi ad terminum. lotus enim est,quo mobilis potentia ad actum deducitur. Quemadmodum cum cx ligno generatur ignis, permotum hunc generationis, continuo forma ignis in mat riam ligni introducitur, & per corruptionis morum, continuo extra lignum pellitur praeinexistens forma. Vnde statim euidentissime patet motum non nisi iis conuenire, quae potentiam habent admixtam, & a Deo esse quam longi naum. Caeterae vero creaturae quo plus habent potentiae, eo amplius sunt motibus subiectar. Spirituales enim substantiae sensibilibus non mouentur motibus,eo quod ad formas sens biles potentiam non habeant: intellectualibus tamen mutationibus subiacent,quoniam potentiam habent ad intel lectiones & affectiones, ad esse item & non esse Coelestia vero corpora,quia ad locum sensibilem potentia sunt, secundum suas partes diuersa loca habere apta,idcirco mouentur m tu locali. Alter ationes vero horum inseriorum alterationibus similes, non recipiunt: quoniam ad similes qualitates potentiam non habent.
72쪽
ve motu instantando, se bito, o succisis Notandum verbest, qu od quidam sunt motus instanti Vula tmnei, qui in mometo temporis vel in non tempore per-- tDήκη sciuntur, ut aeris illuminatio,quae tota simul uno instanti coplatur ecundu omnes aeris partes .Hocq; ideo, quia lumen in aere contrarium nullum habet,sed tantum sunt in eo isnebrae, priuatio luminis, quae nullam faciunt resistentiam soli illuminatuatque hic motus nullas habet si ccessionis partes. Alius est motus subitus,qui in instanti non completur, ta Z id απι men imperceptibili fit tempore. Vt cum calefaciens, pri-subim .mum caloris gradum in subiectum inducit, in instanti hoe facere non potest,ob resistentiam aliqualem cotrarii: tamen in imperceptibili tempore & in determinato hoc facit, ita ut illius temporis non possit adaequatum assignari momentum,initians aut finiens. Successivus vero motus & sensibilis ues se est,quando apelta est in motu successio,ita ut monstrari posces μη m sit,quae pars formae qua temporis parte sit per motum im mittroducta aut expulsa. Quemadmodu est in motu calefacti ius aut stigefactionis: quonia calor totus, aut frigus totum, non in instanti neq; subito,sed cum temporis successione in subiectum introducitur, ita ut secundum successionem, una Pars prius,altera posterius in subiecto habeatur. Et de huiusmodi motu plerunque intelligimus,cum de motu loquimur
rerum naturalium. Res quippe naturales non multum mouent, neq3 mouentur in iratanee, partim ob desectum virtutis activae,partim ob contrariorum resistentiam,vel mobilis indispositionem. bubitus vero motus, plerunque perficitur
successive,& in illum finitur. Aqua enim licet incipiat subito
calcfieri secundum primum caloris gradum, quantu tamen. ad totam caloris formam,successive debet calefieri. De disserentia rerum succeptuarum a rebus permanentibus.
ΡRo pleniori autem motus intelligentia aduertendum
est, quo pacto dist nguantur ab inuicem res permanet tes & successiuar. Illa nanque permanentia sunt, quae omnes QM res et suas partes simul habent, aut habere nata sunt, ita Vt nulla ermauitas opus sit eis successione. Alioqui & qualitates sensibiles plexumque successione secundum partes suas absoluuntur, sed non hoc requirit earum naturalis condiιlo,rerum ex motuse s
73쪽
natura contingit eis sic per accidens successive fieri. Quemadmodum exempli gratia calor,res permanens est,quia ta- . .ud ' metsi ratione motus per quem habet acquili,successive fiat, atque in subiectum introducatur,tamen quantum ea sus naturae conditione, nulla opus habet successione. Potest enim partes suas omnes simul habere, neq; in ullo fluxu cornsistit. uti d νει Illae autem res sunt proprie dicendae succeisivae,quq ex natu .ccessiva. rali conditione partes suas habent in succeitione,ita ut simul eas habere non possint. Cuiusnodi sunt motus & tempus.
Partium enim motus vel temporis aduenies altera alteram
abigit: & hac abeunte,succedit iterum alia tertia, quod in horarum fluxibus apertissimum est. Porro quod in permanentibus rebus positio, hoc in succedentibus est successio. Sicuti enim ligni partes positionem certam habent adinvicem, ut haec no possit esse simul secundu locu cum illa, sed separatim
haec pars hic estJlla illic,ista istic: ita similiter quando prima
hora est, non est secunda: quando secunda, non est prima neque tertia, sed successione continuantur ad inuicem,quia nucest prima,post eam subsequitur secunda, post quam euest
gio succedit tertia. Vnde patet, sicut certa positione quantitates permanentes sunt continuae, ita tempus huiusmodi successione esse continuum. Dividitur enim quantitas continua in permanentem &sii ccessivam. Permanentes sunt,lianea,superficies & corpus. Tempus autem, quantitaS continua est successiva. Vanquam autem motus succedetes habere partes s undum successionem intelligatur, non tamen ad quantitatis praedicarnentum debet stringi, cum nihil ab ipso denominetur quantum,sed sicut facile potuit aduerti ex di-Motus πα- et is a tempore quod motum sequitur,Vt post d:cetur. Vaga μιμr per o tur enim motus ad omnia predicam eta quasi reductus iuxtannia praedi eius termini ad quem est diuersitate. Nam generatio &cor- amenta. ruptio ad substantiam: augmentatio & diminutio, ad quan-ritatem : alteratio, ad qualitate: loci mutatio,ad ubi, siue esse
in loco, reducuntur. Et quanquam ita per omnia lecundum reductionem motus vagatur, nullo tamen praedicamentali ordine consti inmur neque concluditur. . .
74쪽
Ω modo motus aliquis etiam in partes extensianli diauigatur. . C A P. V
PRaeter motus diuisonem, qua diuiditur in partes laces dentes, quae copulantur per indivisibile motus , corre- P μρ- spondens instanti praesenti, quod solet vocari mutatum esse, est etiam quandoque diuisibilis in pactes extensionis. Sicut
enim totum coelum habet totum motum quo mouetur, ita cuilibet parti coeli respondet aliqua pars illius totius motus. Non omnem tamen motum necesse est sic diuisibilem esse. Quandoque enim totum mouetur, & nulli parti motus conuenit: veluti cum terminus ipsius motus indivisibiliter sic est in toto, ut in nulla tamen subiecti parte, vel secundum se, vel secundia parte inueniatur. Vnde coiissat hanc diuisibilitatem competere motui per accidens, ratione termini ad quem est motus secundum eius extensionem.Caeterum,nullus motus Me 3 nomparte, vas habet, aut hahere potest secudum intentionem, p-is cum non contingat plures partes euisdem mmus esse simul in eadem parte subiecti. . Vel enim sibi inuicem succedunt, vel secundum extensioncm in diuersis subiecti partibus exi sunt. De quinque ad motum requisitis, duplicibus mutatio
Ameriendum autem,ad motum necessario quinque requiri r nempe,
Mouens, mobile, terminum a quo, terminum adriactat hie quom, te Μ. QArist. QAbsque his enim non sit motus, & sunt haec in singulis PM cor .
motibus perquirenda. Vt in alteratione a vitiis ad virtutes, est mouens & operans Deus,atque suo exercitio liberum hominis arbitrium:ipse homo,est motum: terminus a quo recedi tur, vitium est: terminus ad quem acceditur, virtus est: tempus, es visitationis dominicae hora, siue aliud quodcunque aduersitatis aut prosperitatis tempus, in quo se quis avitiis auertit ad virtutem. Terminus quippe a quo, intelli- Quu termigitur id quod per motum abiicitur:quod aliquando est pura sag o. Degatio vel priuatio formae quae per motum acquiritur, aliis quando forma contraria. Vnde claret,quasdam mutationes esse de contrario in contrarium, ut ex calido fit frigidum , ex albo nisi uaLItem ex haeretica opinione mala,sit alterario ad
75쪽
contrariam opinionem:ex carnali amore,conuerso ad amorem spiritualem: a vitio, ad virtutem, ut a gula ab sobriet tem: ex denso,rarum: ex leui grave. Sub quibus comprehemdimus motus qui sunt de medio in alterum extremorum,
. vel econtrario: ut ex i ubeo in album aut nigrum, aut econtratio. Et eiusmodi motus proprie vocantur motus,eo quod
sunt secundum Aristotelem de subiecto in subiectui id est, de assirmatione ad affrivationcm, vel de forma in sorin me suntque hi motus dissiciliores. Q 'aedam sunt murationes a priuatione tantum,vel negatione, ad oppositum habitu : veo non homine generatur homo ,ex non igne ignis,ex indocto & rudi fit doctu ,ex infideli priuatiue fidelis, quando nia mirum is,qui de dormatibus fidei catholicae neque rectam, neque peruersam habet opinionem, in fide docentis opera eruditur, ut recte quem agmCdum oportet de eis sentiat: extem broso lucidum,atque ita in similibus. Quas mutationes sic: Ecres essMonstat. Et iuxta Aristotclis sententiam ) motus proprie non sunt, sed mutationes tantum: quia sunt de
non subiecto in subiectum rid est, de priuatione vel negatione quae per non stibiccta intelligit ad affrmationem: aut εcontrario de subiecto ad non subiectum, id est, de affrmatione ad negationem vel priuationem. Huiusmodi autem sunt generatio,quae est a non esse ad esse: & corruptio quae est abesse ad non esse. De termino ag quem, G a quo ,σ quomodo se AEdum eos mo , -- tus disinguantur vel non distinguantur. C A P. v I r.
-- Frminus vero ad quem , illud dicitur ad quod mobile' siue id quod mouetur tendit, siue sit assi matio, siue
negatio: ut terminus ad quem , generationis est forma rei quae acquiritur per generationem , & esse rei quae acquiritur per generationem , sue esse iei generatae. Ad hoc enim tendit generatio, ut forma substantialis insit in materia, &res substantialiter existat. Terminus corruptionis ad quem, est priuatio formae praeexistentis, & non esse rei praemiiassentis. Quippe ad hoc tendit corruptio, ut materia priuetur sorma quae inerat, & res quae praeerat, se una esse perdat. Terminus augmentationis ad quem, est maior quantitas: Diminutionis, minor quantitas. Alierationis vero terminus,est qualitas secundum quam res alteratur loci mutati
nis : ipsum ubi, siue ut crassius dicamus locus secundumque
76쪽
quem res variatur Est autem terminus ad quem, dignior nem uulci principalior cosderatione motuum, te mino a quo ἰ quo- ad quem,efriam & ab ipso motuum denominatio sumitur. Vt alteratio, iui mos t. id , bedinem dealbatio , ad nigredinem denigratio Vocatur. mino a AuοQu6dque amplius est,etiam distinctio generica atque speci- Via. Aistitifica ex ipso accipitur.Secudum enim terminos ad quos sunt, est, distinguuntur ut supra dcclaratum est gener tios corru- ea motus.
pilo,augmentatio, diminutio,al eratio, atque loci mutatio. Item generationes vi ut latium & inanimatorum d stinguuntur genere propter sormas diuers,rum gener u. Generationes hominum & brutorum distinguuntur specie, ob formas ad quas sunt specie disseretes. Generationes diuersorum ho minum, numero distinguuntur, ob formarum ad quas sunt numeralem tantii distinctione. Ita similiter in aliis motuum generibus est dicendu . Non solum tamen ex diuersitate termini ad quem, motus distinguuntur: sed accipitur etiam distinctio motuum ex medio, tuo ad terminu ad que, necessario debet perueniri, ob concisienationem cum termino ad quem.Motus enim rectus & circularis genere disserunt,propter diuersum modii spatij quod pertransitur:ite motui rectus & motus curuus ad eunde locum. Item doctrinatio eiusdem coclusionis,iam per demonstratione, iam per verisimiale tantum argumentia, ob medii diuersitate variatur. Neque prosecto minus apparet haec distinctio ipsius motus per se esse, quae sic ex medio vel ratione aut modo aut conditione motus sumitur, quam ea etia ipsa quae ex termino ad quem sumitur. Ex termino autem a quo, constat nunquam variari TremInui
speciem motus.Eiusdem enim speciei est dealbatio quae est a a quo, si jeii nigredine ab albedinem, cum ea quae est a rubedine: & eius- motu, idem speciei seneratio ignis qui est ex stipula, & qui ex ligno. mariat.
Diuersitatem aut e numeralem facit quodlibet illoru supratostorum. Qiri enim motus vel aliud mouens, vel terminua quo, vel ad quem alis, vel aliud tepus,vel aliud mobile habent, numero sunt indubie diuersi. Facilius enim ea num rem variare in rebus,qua specie.Quanto enim minor est distinctio,ianto acquiritur faciliu :queadmodu contrario,m
ror distinctio nempe generica vel specifica)est dissicilior.
motus d pinguatur a suo termino ad que es. C A P. v III.
on est vero dubitandum ulla ratione, quin minus a termino suo ad quem, alius fit, ac diuinguatur, ut minimum
77쪽
nimum secundum rationem: cum motus rationem. habeat i ' rei successivae sitq; motus omnis quatenus motus,res succersua,non autem terminus ad quem: cu sit secundu suum esse res permanens, etiam si successive fiat atque producatur in subiecto. Verum de reali distinctione quaestio solet agitari, . . an motuS res aliqua diuersa fit,&realiter secudum suum esse differens a termino ad quem est: quibusdam realem distin-Hionem ponetibus,quibusdam negantibus ,& ratione tantum distingui asserentibus. Iuxta quorum seintentiam ducendum est,qudd substantialis ipsa forma quae in generatione acquiritur in generato,Vt a movete in motum pio ducta, - quatenus per eam ens potetia,actu fit, sit ipsia generatio,sorma vero quae deperditur,sit ipsa corruptio: & maior c5tinuo acquisita quantitas,augmentatio:minor, diminutio. Frustra enim ut ipsi aiunt rerum pluralitas absque neeessitate poniatur. Neque tamen admittunt, in eisdem praedicamentis ponendos esse motus, in quibus termini ponuntur, tametsi s cundum rem sunt idem: luoniam diuersa ratio praedicamentorum ordines etiam variat. Demotis in comparatione ad actionem, σpassionem : σ Δυοcabulis motum fgnificantibus. C. A P. IX.
SImilis quoque de motu & actione & passione quaestici
fieri solet, num realis sit ponend1 distinsto inter actionem,passionem,& motum,an secundum rem coincidere diacenda sint,sola variantia ratione. Et huic quoque quaestiq- ni contrariae adhibentur responsiones, alteris priorem, alx ris posteriorem sententiam applobantibus. Sunt edim qui motum dicunt non nisi secudum rationem differre ab actio- Mia Mun ne,& passione. verum in his atque similibus; ubi de reali di siritiione mouetur quaestio, non multum est anxie perqui ' reddunt,cum utraque pars suam plerunque habeat probabilitatem,&suis rationibus ambae sententiae plerunque muniantur.Neque ad versi Philosophiae finem qui est Deum in creaturis cognOkere,aihilumq; collauda,e huiusmodi perdplexae & steriles quaestiones multa admodum videntur habe Motus est re Gomenti.Illud aute aduertendu est,quod motus no est iur obili dia mouente,tametsi essiciatur a mouente: sed est inipso mobita ' ' li,sicut & terminus ad quem,in mobili tantu est,non in in ' uente. Neque fingi debet 'nus motus in mouente quo uio-ueat, α alius in mUbili quoipsum moueatur. Sed quem adia
78쪽
LIBER III. modum iuxt Aristotelem eadem est via a Thebis ad Athe iis, sol anas, & ab Athenis ad Thebas: sic motus unus est quo agens P seorsi.
mouet extrinsece, & intrinsece mouetur mobile. Est enim motus,med una quoddam,& veluti quaedam via inter act oia nem & passionem. Vbi ruisum notandum , ratione huius coniunctionis distinguendas esse iuxta significationem omnes voces quae motus significant: utpote exempli gratia, ge
nerare,corrumpere,generari,corrumpi, calefacere, calefieri, generatio,corruptio,calefactio,dealbatio,doctrinat o, atque
id genus alia,motum vel actionem aut passionem signis care solita. Si enim motus significant, non collocantur Ab a- Triplex stactione vel passione. Si vero actiones & passiones cum motu gnificatio Acoexistentes significat l,subactione aut pasione constituen- Ηοnsi m tur.Est enim generatio, corruptio, augmentatio, diminutio, tus desina dealbatio,doctrinatio quaedam activa,id est, actio: quaedam lium. passiua, id est, passio: quaedam reutra, id est, motus ipse. qui neque actio,neque passio est,sed inter utrunque mcdiat. Vocabula autem illa quae motus significant aut actiones, passionesve immanentes animae cuiusmodi sunt intellectio, vi- Quadris sio,volitio; auditio, ac similia ) praeter supr. dictas rres acce- plission aptiones, accipiunt etiam quartam. Est enim visio activa, ea tio. qua obiectum agit in sensum:est visio passiua, qua sensus ab obiecto pa itiit : est visio motus, id est, alteratio ipsa visus:&est visio quarta,quaedam neutra qualitas ut dici solet) tertiae speciei qualitatis, quae motus visionis solet assignari termi- his, desque ad distinctionem,actus vide adi seu visio neutra nominari: his vero litius pertractare,non arbitror praesentis essenet tis: VDe motus continuitateo quid ad eam requiratur. e Ap. x.
HIs verb praemissis, consequenti ordine de quibusdam Tractauiuὸ
motui accidentibus est determinandum. Et primum saab et quidem de linotus ipsius continuitate, ad sciendum,quis mo risor. s. lib. tus cqnthiuus 'sit,aut non eontinuus.Est ergo aduertendum, Ph=si. quod ad motum continuum requiruntur, continua forma
acquisitio, vel deperditio; in oble continuum, & tempori ebiit nititio , ita ut nulla sit iii motu temporis interruptiorqu5ds holum aliquod defueῆr,non potest esse motus continuus. Non autem requiritur mouentis continuitas, quia
succedesit bus absque interruptione temporis diuersis ino uentibus eiusdem rationis, continuus effectus producitur.
79쪽
Neque item requiritur continuitas termini a quo,quoniani continuo motu prius a calore,post a tempore, ad frigus mouetur mobile.Medium quoque non oportet esse cotinuum. Vnus enim motus secundum locum est, qui per contigua tantum fit. Non tamen sussiciunt consequenter se habentia. Est enim differentia inter continua,contigua, & consequen-ontis . ter se habentia. Vnde continua sunt, quorum ultima sum unum sita ut quod est finis unius, sit alterius verum initium. m. . Contigua sunt, quorum ultima non sunt quidem Vnum, sunt tamen simul. Simul autem sunt,quae se inuicem tangunt: ut duae lineae diuisae,quae se inuicem tangunt in finientibus punctis,sunt contiguae & no continuae. Similiter duo ligna diuisa se inuicem in extremitatibus proxime tangen- tia,contigua sunt, non continua. Continua vero sunt, duae partes integrales unius lineae, adinvicem proximae, & unius totius integralis ligni duae medietates sibi inuicem proximar. onsevera Consequenter vero se habent, quorum ultima non sunt ser se bo- unum,neque etiam simul inter quae tamen nullum medium sentia. est aliud eiusdem rationis. Vt duae domus inter quas est spatium intermedium, nulla tamen alia domus, consequenter se habent:quas tamen manifestum est neque continuas esse, neque contiguas. Continuae autem domus essent, si unum haberent eundemque parietem, qui huius esset finis & illius principium. Contiguae vero si diuersos quidem parietes, tamen se inuicem contingenterive motus tarditate , melocitate, atque frequentia , deque causa
Dialitatis aut velocitatis in motibus. CAP. XI.
M.tusis '' Ardus motus est quo maiori tempore minusacquirutas me- I tur vel deperditur:ut tarde calefit aqua, si magno tem-ιae. riore parum caloris acquirat: tarde augmentatur siue crestit arbor, si in prolixo tempore parum acquirat maioris quantitatis : tarde discit discipulus, si in muko tem- . pore, scientiae atque doctrinae paulum assequitur. Velox motus ea, qui minori tempore multum acquirix aut per- dit: quemacimodum in aqua breui tempore vehementercalefacta, & in discipulo industilo ac diligenti brem tem-vore multam scientiam assecuto. Vbi diligenter attendenda est disserentia, quae est inter motum velocem,&motum frequentem. Frequentia enim, interruptionem lediscontinuitatem significat motus: lonse N Q aliud, velocitas.
80쪽
locitas.Procedit autem haec tarditas in motu, aliquando ex Vmia MVam desectu virtutis mouentis. Igais enim modicus nequit ias inmoto. velociter calefacere:& doctor piger atque ineptus, nequit disci pulos cito ad doctrinam adducere. Nonunquam vero, relistentia contrarii. Nequit enim etiam magnus & validus ignis hominem multum frigidu cito calefacere, neque praeceptor industrius S diligens hebetem & obtusum pigrumq; discipulum,cito in seientia erudire, aut petulantem cito moribus probis instituere. Aliquando,ex resissetia medij. Lapis enim licet grauis,no potest cito per aqua moueri, sicut per aerem mec pluuia potest velociter descedere,ob resistentiam
aeris.In voluntariis autem,praeter causas supradictas, voluntas etiam sva libertate causa esse potest tarditatis aut velocitatis motus. Homo enim nullum habens impedimentum velociter vel tarde mouendi siue agendi quippiam, potest i mea pro sua voluntate vel tarde vel velociter agere. Et primum mouens, quod est super omnia mouentia Deus in s cula benedictus,cum neque virtute deficiat, neqDe ulla resistentia aut inconuenientia impediri possit, quaedam tamen velocius,quaedam tardius mopet,pro suo beneplacito, cui sine resistentia atque contradictione obediunt uniuersa. De uniformitate distormitate motus.
AGenditur autem etiam uniformitas vel difformitas in araseri rimotu,secundum considerationem ' Paxtium ipsius m fremitis ebilis. Illud mobile quod iuxta omnes partes suas aequaliter atque similiter secundum velocitatem aut tarditatem mo- Ruetur, ut totus homo aeque velociter in omnibus membris ealeiactus , moueri dicitur uniformiter. illud vero quod mon secundum omnes partes aequaliter , sed secundu diuersas partes diuersimode mouetur, secundum aliam velocius, secundum aliam tardius , ut homo citius in manibus quam in pedibus calefactus, aut in eisdem membris non aequaliter calesactus,distbrmit noueri dicitur. Prouenit autem haec difformitas in motu, aliquando ex parte virtutis ipsius agentis, quae tam vicina non est uni parti sicuti alteri. Ali quando ex parte mobilis, quia nimirum una pars est magis indisposita ad susceptionem activitatis, quam alia. Notandum autem est, quod secundum locum dissormiter mous tur omne corpui circulariter motum, etiam coelestes orbes