장음표시 사용
81쪽
., Semperenna velocius mouentu artes supremar, quam 'quae sunt circa centrum aut medium: quoniam illae longius distantes magnum spatium pertranseunt, cum ictae proximiores in aequali tempore , minimam circulationem absoluant. Id quod in rota figuli manifeste demonstrari potest: ubi partes quae axi proximae sunt , prorsus aequali rempore
suam minimam circulationem complent, quo partes exit
mae a medio longissime distantes, suum illum multo maiorem absoluunt ambitum. Ita quae non aequaliter secundum omnes partes accipiunt incrementum, difformiter augeri dicuntur. Et modo quodam etiam illi qui non secundum corpus & animam aequaliter profici ut vi pote qui corpore crescunt: & animae profectum nullum in virtutibus aut moribus accipiunt dicitosiunt difformiter proficere atque auge scere.quanquam non est postremus isse sermo proprius, eo quod ex partibus integrantibus mobilis, non e fientialibus proprie fieri debeat consideratio uniformitatis aut dissorsemitatis.
Quis motμ N super poni solet in motu regularitas & irregularitas, Verulari e A quae non attenduntur secundum partes mobilis, sed ma-ἐνregularis, gis secundum tempus in quo fit motus. Si enim mobile totato tempore moueatur similiter siue aequaliter,secundum velocitatem & tarditatem in principio, medio, & fine, dicitur. motus regularis.Vnde coelum regulariter, licet difformiter, sto. g. mouetur. Sic qui nunc velox est in disciplinarum aut virtutum profect cras tardiur,irregulariter proficit,quonia non similiter continuatis Prucedit autem haec irregularitas potita simum ex virtute movere,quae augetur vel minuitur. Quod enim mouetur naturaliter , in ipso motus sui initio tardius, in medio velocius,in fili evelocissime mouetur,propter continuo adueni te impetu,qui forma substitiale adiuuat in mouedo,atq, etia ob loci naturalis approxinratione. Queadmodii enim unaquqq, res ad suu locu naturale desiderat, ubicu-que extra ipsum fuerit posita, ita quo fuerit ei vicinior, m ras naturaliter desiderat,atq; ad ipsi in scietur, tediici; vehem εtius. In ita aute quae mouetur violeter ab extrinseco, motus
in principio pi sceps est& velocior,sed cotinuo fit reinissior, viri ute in pressa cotinuo dcbilitata. In motibus vero qui secun
82쪽
eundum sensum sunt , aut etiam nonnunqua secundu rati nciri in motu progressivo & similibus, principiu est quidem utcuq; velox,medium velocius, finis tardior atque deficiens. Quod ex parte instrumetorum est, quae in principio nodum sunt satis disposita ad expedite motum peragendum, sed per
continuam exercitationem rectius disponuntur: quemadmodum de vocis prolatione cuidenter docet experientia. Tandem tamen,propter debilitatem, si diutius perduret continuus motus,instrumenta motus flaccescunt, oc veluti deficiuntaquemadmodum in vocalibus instrumentis experimur post longa locutione, siue cantationem prolixiore: inq; cruribus,& neruis,post diuturna ambulatione.Notandum vero est,quod primu agens ac moues,tametsi tota conor u machina difformiter admodum moueat,iaciens sphaeras difformibus atque diuersis motibus,aliam quidem citius,alia in velo. cius suum curtum absoluere mouet tame eam ab initio usq; ad fine,motu regularissimo &ordinatissimo,eandem semper in motu regulam seruans atque custodiens. Neque enim ab initio seculi citius aliquado aut tardius primum mobile motum est,aut mouebitur unquam,quam nunc moueatui:neque item aliorum orbium quisquam, siue motus proprios, siue raptus ipsius motum consideremus. Et est id quidem c tetenο- supra modum admirabile,in tanta distormitate motuu cor- . t Porum coelestium,perpetuo regularitatem huiusmodi teruari pose,eiusque palam attestatur gloria, qui in ea larietia se-ςiandum quam condidit uniuersa,resic eciam, mouec, istque gubernat,qui est in secula benedictu5. Amen. . V . . . De motis naturali π violento, quomodo in singulis motusi
generibus haec insumamur. 3C A p. xi III. s
m A Otuum insuperquidam sunt rebus naturales,quidam LM viqienti.Est autem motus illexei naturalis, qu1 hst ie- .d natucundum naturam rei,& ei est conueniens: ut igni,moueri fur rutis mosus. sum,& rarefieri, nisi sorte eondeidari ipsum amplius quam conuenit,contingat. HistumhmOcus' conueniunt naturae vel formae ignis. M Ius violemus vel contra naturam ei qui ἁ-id γιρώ- rei secundum sum naturam noli ouenit, neqi est secudum. xvi. laturam rei,sed ab extrinscco mouente imprimitur, forma contranitente. vi motus ignis deorsum, eius conden
83쪽
ignis sormae eius, motus deorsum ει nimia condensatio: quemadmodum aquae & terrae motus sursum aut nimia r refactio atque ita in caeteris. Vbi notandum est , materiam sicut est d omnem formam indeterminata , ita & ad Omnes accidentales dispositiones esse indifferentem,si in sua generalitate consideretur. Verum quatenus per sormam limitatum. - esse participat,illa ei etiam dicuntur secundum natura, quae
ob ,sito ipsi ςonueniunt sub forma quam habet. Et illa dicuntur ei
B esse contra natura,etiam ex parte materiae , quae ips-m a suo esse quod habet participatum nata sunt repellere. Notadum vero,in omnibus motuu generibus inueniri motus aliquos
naturaleS,alios violentoS.Generationes enim quaeda naturales sunt, ut fioi u in aestate,& corruptiones eorum in hyeme. Quaedam violentae, ut generationes storum vel foliorum in hyeme,ab aliquo accidente: Morruptiones subitae florum in s state ante desectum naturalem, ob vehementem aestum soli.,aut aliud quodlibet accidens malum superueniens. Ita sunt partus tempestiui, & partus abortiui. Ita quaedam naturaliter fit augmentatio, quaeda violenter: ut augmentatio
subita vel nimia pueri: vel tritici intempestiua augmentatio' ob abundati m pluuiae. Ita in diminutione viriu,ita& in al-
n. a terationibus dicendum. Imo quaedam sanatio est naturalis, . . quaedam violenta: ut quae fit ab aliquo extrinseco,per violentiani r tione cuius ibet accidentis .Quanquam enim sanitas semper sit naturae couenies, potesttanae motus per qua ipsa introducitur,esse violetus,quado non per media naturae conuenientia,sed magis per accidens ituroducitur,cum violetia agentis forma contranitente. Item & sanatio quae fit in diebus criticis,naturalis est:que vero dies criticos praeuenit,aursubsequitur,innaturais,ut ait Aristoteles. utiomodo adinvicem debeant motus vel comparrari, et non
rhissat hae N Onesi autem quil bet motus cuilibet motui compara A, n j bilis, secundum supra determinat ἐ proprietates velus sicis. accidentia. Motus enim rectus & circularis, secundum velo euirent , vel tarditatem non debent comparari. Vt enim in genere quolibςt recta sit comparatio, oportet eam fieri secundum speciem specialissimam. Non enim dicitur unum alio magis coloratum,aut quλle, sed magis calidum vel ma-
84쪽
fis album. O portet item ut fiat comparatio in aliquo,quid
utrique comparatorum univcce & secundum eandem rationem coueniat. Non enim dicitur homo magis sapies quam brutum, neque brutum melius sentiens,quam lapis, cum in utraque comparatione,ea quae comparantur, non conueniat in eo in quo fit comparatio. Neque rursum medicina magis sana dicitur, aut minus , quam homo: neque potio ipsa magis quam urina aut homo. Quamuis enim quodlibet ho
rum sanu dicitur,nempe homo,potio, & urina,fit tame hoc uue consideratione diuersia: homo enim sanus dici ratione atque itur,ut habens in se sanitatem,urina: ut significativa sanitatis:
potio, ut effectiva eiusdem. Ut ergo omnino recta sit comparatio sumendi sunt duo motus eiusdem speciei,eiusdemque rationis , qui secundum aliquod praedictorum accidentium comparentur. Quemadmodum exempli gratia hic motus . tectus illo recto is velocior aut tardior, regularior aut irregularior,vni rinior aut difformior: & hic circularis,illo:haec alteratio,illantic motus localis,illo: atque ita in caeteris.
De motuum contrarietate. C A P. X v I.
Otus ex terminis contrariis, non sunt necessario con-- intrarit,ut patet de motu qui est ab albedine ad rubedi' phniis. netia,& de nigredine ad eandem rubedinem , qui sunt eius oui motu dem speciei specialissimae. Oui aurem sunt ad terminos con ' eontrarii. trarios,sunt contrarii, etiam si non sinit ex contrariis terminis. Ab eodem enim medio termino motus sursum&deorsum, sunt contrarij. Et dealbatio quae est a rubedine, contrariatur denigrationi , quae ab eadem tendit rubedine. Illi tamen motus sunt maxime conti alii, qui sunt a contrariis terminis ad contrarios terminos : ut qui est ab albedine ad nigredinem , illi qui est a nigredine ad albedinem , maxime est contrarius :& magis quam ille qui a media tantum est qualitate. Sumitur etiam contrarietas motuum acci- Ea in is dentaliter, secundum naturale & violentum : ita ut gene ' tib pN alio naturalis dicatur contraria simili generationi in specie 'violenter. Sed haec non est specifica & essentialis contraristas,cum naturale esse R violentum non varient speciem motus,neque etiam caetera supra Dosita accidentia. Opponitur praeterea motus etiam quieti, o mendo quietem semper motui oppositam. Ut motus a Ioco aliquo opponitqr quieti in loco illo, non autem motus ad locum aliquem contrari
85쪽
tur quieti in eodem loco,quemadmodum habet Aristotele v. lib.Physicorum. Non est tamen haec oppositio contrari'. rua .sed priuatiue oppositorum. Quies enim nihil aliud est, quam priuatio motus, atque ab eo cessatio in subiecto apto nato. Quemadmodum autem supra motus quida dicti sunt natura es,aliqui violenti, sic & de quiete posumus distinguere. Lapis enim .in suo loco naturali quiescit quiete naturali:
eXtra vero eum, quiescit violenter. De iis qua mouentur, quomodo quadam perse,quadam per
. , accidens moueantur. C A P. X v II.
SV perest nunc, posteaquam de motus natur . & proprietatibus diximus, de mouentibus etiam & motis determinationem subiugere. Ac primum quidem est aduertendum, quemadmodum inter ea quae mouentur, quaedam tantum secundum parte mouentur, ut cum solam manu agitamus: uaedam vero secundum ipsum totum,ut cum corpus uniuerum agitatur, siue saltu, siue ambulatione, siue alio quolibet modo.Rursum,quaedam per se mouetur,ut totus ipse homo, ambulans de loco in locum:quaedam vero per accidens mouentur,alterius gratia, nimirum quae in eo sunt quod per is mouetur. Idque rursum dupliciter,uel sicut partes in toto vemanus per accidens ad totius corporis motu:& qui naui vehuntur, gratia nauis cui insunt pariter mouetur, sed per accidens: vel sicut accidentia quae in rebus sunt quae mouentur, maxime corporalia, quae per accidens moueri dicuntur admotum sui subiecti: quemadmodum ex Aristotcle vulgo adduci solei: Motis nobis mouentur omnia quίe in nia bis sunt. Complectitiir autem Aristoteles haec unica hac diuisione, quinto Physicorum,
Eorum qia mutantur, aliud per accidens mutaturi aliud ex eo quia aliquid huius mutatur, aliud ex eo quia ipsum primo mouetur.
cuius sensus ex praecedentibus & subsequentibus satis patet. Primae partis exempla sunt, dum musicus dicitur ambulare, sanare, &c. Est siquidem motus deambulationis musicae extraneus,& per accidens, quem ad n odum S reliqui. Secundae exemplum est, dum homo dicitur sanari, quia oculus, manus, pes aut caput sanatur. motuS enim toti homini attribuitur, qui tantum parti conuenit. Ter-
86쪽
lla exemplum est,ut homo ambulat, aegrotus sanatur, dum ratione totius corporis pristinae valetudini restituitur . hineta sinulis diuisio mouentis ab Aristotele colligitur, haec via delicet:
. Aliud per accidens mouet, aliud parte, aliud per se
Quae ex praecedente facile patent cum exemplis, si ea quae rei mobili seu motae attributa sunt mouenti applicentur. Similis quoque diuisio ab Ar stotele de termino a quo motus procedit,& ad quem tendit, datur,
Terminorum a quo ct ad quem, alius est per acciadens,alius ratione partis, alius per se primo.
Vt si quis simul ambulet & sanetur, loco a quo recedit,aut ad quem tendit,impertinens & per accidens est motus ad sanitatem .simi liter sanatio febris, pars est, si conseratur ad sanitatem in genere: re ectu vero sanitatis labri oppositae, habet terminum per se primo. Ad hunc enim terminum per se primo,totus motus tendit,quae est sanatio a labri. Quomodo aliter partes integrantes in toto moueantur quam accidentia insubiectis. C A P. X v i II.
IN hoc tamen partes ab accidentibus sunt diuersae, quod
corporis partes,totius motus aliqua partem in se habent, Cuius comparatione quodammodo per se mouentur, sicut per accidens mouentur comparatione ad motum totius. Quemadmodum enim totus motus in toto corpore est,
sic pars motus in partibus sunt corporis totius : quemadmodum de aliis corporalibus accidentibus est manifestum. Accidentia vero nihil in se motus habent, scd extrinsece prorsus ad motum subiecti moueri dicuntur. Proinde, quae phisitoris,.secundo hoc modo per accidens mouentur, magis per accidens S magis improprie moueri dicuntur, quam qx modo priori.Nam quae priori modo per accidens moueri dicuntur,simul etiam per se secundum alium motum moueri possunt: quemadmodum is qui in naui ambulat, ratione ambulationis quam 1 naui non habet, per se mouetur: ratione verb vectionis , per accidens. Sic cum intor ambulandum quis agitat manum, eamque in sublime tollit, manus illa, quatenus ambulatione. una cum toto corpore de loco sertur
87쪽
in locum,per accidens mouetur. secundum vero illum astationis motum per se recte moueri dicuntur. Nunquam vero id in accidentibus usu venire potest , quae per se moueri non possunt,sed per acciden, & extrinsece tantum. Quomosso rerum essentia nulli modo dicendaset moueri, neque
Deus inexistens omnibus. C A P. x I X.
Essentiae autem rerum quae mouentur, nullo modo moueri dicendae sunt: neque etiam spiritualia accidentia, quae creaturae rationali secundum rationem insunt. Unde cum homo mouetur secundum corpus totum:anima tamen ob hoc moueri non dicitur,neq: ipsis eius humanitas, neque ullus interior animae actus. Ex quo patet, tametsi in omnibus rebus Deus existat, nulla tamen ratione debere illum dici moueri ad motum rerum quibus inest: cum rebus ipse insit,non per modum accidentis, neque per modum partis integrantis,imo neque per modum partis essentialis cum ipse
nullius sit pars compositi,neq; ese possit sed inest omnibus
per suam essentiam,ineffabili modo,praesentiamq, & potentiam, quasi dator essentiae & existentiae rerum, eiusq;.custos& sustentator,in omnibus mouentibus& motis ipse existens atque inhabitans,prorsus immutabilis. Regula gener abs pro iis qua mutu PDsico mouentur.
arae cocia E rebus autem naturalibus quae per se mouentur plidimne penit fico & naturali motu, dari solet haec generaIis regulare r demon- Omne quod mouetur, ab alio necesse est moueri. Quod vestras -- veritatem habeat ntelligendum est, vel demouente extri sol l. initio seco, ut in iis quae mouentur violenter: vel de principio mo- .bbri PD tus intrinseco,quod est sorma substantialis rei. Agens enim scorum. naturale, non potest seipsum primo mouere,id est, totaliter& secundum utranque partem essentialem: neque item primo, id est, secundum utranque essentialem partem moneri: sed altera semper est per se moves & agens, formaraltera per se mota atque patieris,nempe materia. Dictum est autem signanter de iis quae mouentur motu physico,& de mouentibus rebus naturalibus: quonia anima quae res naturalis non est seipsam primo mouere potest, quia seipsam in actu facit, S ad intellectionem atque volitionem per se movet: neque hic opus est diuersitate moti atque nrouciatis, sed eadem an
ma & mouet seipsam,& a se ipsa mouetur. De
88쪽
Voties vero ad aliquod mobile plura cotin reocuria 'r'
rere simul mouentia, talis inter ea debet esse subor clinatio,quod mouens proximum mobili mouet in virtute p'r mouetis prioris, quod a re mota est elongatius:ve cum lapi, - mouetur a baculo,& hic a manu,& manus a corde, baculus -r i m est mouens proximum moto, & ideo est minus principalem illo motu:& eor est ibi primum in movendo & principalius, quamuis remotius. Vnde patet deum seo quod sit primus in
Omni motu, in cuius virtute moduent alia omnia secundaria mouentia esse principalissimum in mouendo, eumq; omnis motus in his inserioribus causam primaria atq; praecipuam assignari debere,quantumuis secundaria alia agentia ad eumdem effectu videantur consurrere. Notandii vero huiusmodi subordinatione mouentium esse duplice. Quandam essen ti,tem,ubi scilicet agens proximu non potest nisi per virtute pariter mouetis prioris suum motu essicere, ut homo pater non potest sine coeles tu & Dei concursu filiu generare . ideo haec sunt essentialiter subordinata : homo pater, coelestia corpora, Deus. In his autem sic essentialiter ιsubordinatis, non potest processus esse in infinitum: aIioqui motus naturales essent indeterminati. Quod enim ab infinitis penderet, non haberet determinatam causalitatem. Sequeretur ,-ε quoque positio infiniti actu secundum multitudine, cum ne - , nosse sit causas sic essentialiter sub ordinatas simul existere. Quaedam vero mouentia, ni sub ordinata accidentaliter: 'Vt pater, avus, atauus, tritavus,&c.quando scilicet mouen, VJΣ '' immediatu non requirit coexistentia vel concursum mouentis prioris mediati, vi essiciat vel moueat:quemadmodum pater,ut siliu peneret, nihil opus habet neq; coexistentia neque concursu aut patris sui, neq; ataui, neq, tritavi. Sunt tamen haec mouentia quodammodo sub ordinata,quatenus moues vltimum id est, pater genera, virtutem accepit a suo patre, atq; hic rursum a priore,illeq; iret u a suo p; tre,atqὸ ita co sequeter procededo Veru in his mouetibus nihil prohiberet ponere infinitum, ut si mundus poneretur suisse aeternus, &ab aeterno homines aliquos fuisse, hoc modo infinitam essene rerum naturali u causae 3c mouetia infinita. Ex his enim neq; ollitur rebus determium causalitas, eo quod mouentium
89쪽
huiusmodi n6 requiritur coexistella,neq, ins nitu actu sequitur,sed successione tantu:quod no est incouenies admittere.
De multiplici proportione σ eomparatione mouentis ad mobile. CAP. x x II.
QVoniam autem mouere aliud, perfectionε habet: moueri autem secundum suam rationem, habet impe fectionem: constat mouens,quatenus huiusmodi, esse moto dignius,& mouens mobili supraponi secudum relationem. Vt autem mouens moueat mobile, oportet ipsum sortius
esse mobili,& quasi dominium habere supra resistetiam mobilis. Iuxta igitur proportionem virtutis mouentis supra mobilis resistentiam vel indispositionem,contingit mobile velocius,tardius,vel uniformius, vel difformius, vel regularius moueri vel non moueri.Non enim fit actio,nisi a proportio Maxima ne maioris inaequalitatis. Α proportione autem minoris in- philosophia aequalitatis non fit actio,quemadmodum vulgata habet Phica. losophorum sententia.Cuius dicti est hic intellectus: A gens non posse agere in passum,nisi virtute superet ipsius resistentiam, & potentia fit inaequale secundum excessum. Id vero quod est minoris virtutis & potentiae non posse agere in id quod est maioris virtutis, & maioris resistentiar. Ignis enim si sit virtute potentior ad calefaciendum, quam ad resistendum aqua,tune aget ignis,& patietur aqua. Si econtrario dominetur aqua,patietur ignis, & iuxta ampliorem resistentiam passi plus aut minus mouebit agens. Ex quibus solent deduci septem proportionum reguli ab Aristotcle positae in v I I. Physicorum lib.quas hic quoque subnectin uS. .
Fonuntur v I r. regula,quas vocant regulas proportion m.
ne ' P sic uensMouebit mobilis medietat ter duplum spatium, in aequali tempore.
Qualis enim est proportio totius virtutis mori ae ad tota resistentia mobilis,non aequalis est totius virtutis illius mo tiuae ad medietatem resistentiae mobilis , sed dupla in pro portio. Unde cum iuxta principium suprapositum securr- , dum proportionem maioris aut superantis in squali aris fi ata isti Os
90쪽
actio, stinuitur, eandem virtutem moueutem mobilis illius medietatem duplo velocius mouere:quod facit , quando inaequali tempore per duplum spatium ipsam mouet.
Si aliquod movens moueat aliquod mobile, at quarato tempore, ct aliquantos tio,idem mouens mo
uebit mobilis medietatem per idem statium, in messi γ
tempore.. Ratio est eadem quae supra posita est,propter proportio, nem virtutis activae,quae dupla est respectu medietatis ipsius
Si potentia aliqua mouens moueat aliquod mobiale, aliquanto tempore, ct aliquanto statio, eadem potentia mouebit idem mobile per medium statium , in
Si aliquod movens moueat aliquod mobile, es ua to tempore ct aliquanto statio, media Nirtus mouens mouebit medium mobile per idem spatium, in quasi
tempore. Harum duarum regularum eadem est ratio: quoniam via delicet,qualis est proportio mouentis ad mobile, in comparatione ad totum tempus & ad torii spatium,talis est mouet, iis ad mobile in coparatione ad medium tempus pariter dimedietatem spatij: ia qualis est proportio totius mouentis ad totum mobile, aequalis & ea de est medietatis ad medi talem,in comparatione ad idem tempus & idem spatium.
Si aliqua virtus mouens mouet aliquod mobile , liquanto tempore, ct aliquanto statio, non est necesse eandem mouere duplum mobile per medium statium in eodem tempore,autper idem statium in duplo tempore.