De arte recte cogitandi lectiones sex auct. ab. Franc. Longano

71쪽

36 Lectio L

idearum complicatione, & varietate, raro contingit, ut ex simplici idearum com hinatione aliquis convenientiam, vel dis. convenientiam inter duas , vel plures udeas percipiat . Requiritur itaque alia

tertia, cum qua duae primae comparentur . Quod si hae cum tertia conveniant, necessario debent etiam inter se convenire. Sic mihi ex. g. non est in compedito, num spiritus sit immortalis, nec ne, Tequiro unam ex tot immortalitatis notis , v. g. simplicitatem ; atque dico . uisquid es simplex , debeν esse immorem ιe . Spiritus autem est simplex. Ergo es

f. 83. Quandoque inter duas ideas emtremas non sunt lassicit una intermedia, verum requiruntur quamplurimae ; ut si Ostendere vellem , hoc maximum mundi systema fuisse a Deo conditum , in quo ideae extremae sunt Mundus, & Deus; sic ratiocinium instituerem . I. Existunt substantiae, ex quibus senis suum ope adficimur. a. Ex diversa object rum impressiona diversa sentimus . Nulla autem sentiendi diversitas , nisi ex objectorum varietate. Ergo substantiae mundi

sunt mutabiles. Ubi varietas, ibi pe

72쪽

De mentis actibus . 37 mutatio ; nulla vero rerum permutatio sine viribus. Ergo in natura requiruntur

vires . 4. Ubi vires , ibi effectus : itemque ubi effectus : ibi motus. Sed in natura sunt effectus , ergo in ea sunt Vires, adeoque motus 5. . Omnis motusi est centripetus. Sed vis centripeta , est sui ipsus tuitio . Natura igitur, Sc universae ejus substantiae se tueri amant. 6. Ubi finis , ibi perfectio . Verum natu ' ra ad propriam tuitionem rapitur . Ergo natura est persecta . 7. Ubi persectio,

ibi ordo ; & ubi ordo , ibi mira par

tium distributio. Ergo natura est ordinata 8. . Denique nullus potest dari in rebus ordo , sine praescientia . dc poten- tia . Quae non possunt esse in ipsi materia, ergo in aliquo ente extra ipsam ademi que in Deo. Mundi ergo systema est

a Deo creatum.

q. 86. Cum itaque relatio, quae inter cedit inter duas ideas , esse possit conve nientiae , Vel disconvenientiae , sequitur duplicem dari ratiocinandi modum . Alter nempe adfirmatiυus, alter vero nega rivus . Primus habetur , dum utraque i dea cum tertia conveniat, ut ex .g. Mui'

73쪽

3 3 Lectio L

autem Itali laborant. Ergo quidam ItaIi sunt ciGes honesti . Item ubicumque sunt homines mendici, ibi & esse debet maxima inertia. Verum in tota America sunt quamplurimi mendici . Ergo in ea

esse debet maxima inertia. Secundus modus est, cum ex duabus ideis una conveniat cum tertia, altera vero minime. Ex g. . Quicquid est extensum , est corporeum. Spiritus autem non est extensus. Ergo nequit esse corporeus. q. 8 . Ex dictis manifesto liquet omnem ratiocinationis vim huic uni fundamento inniti. Quae eidem conGeniunt, in rer se quoque conveniunt . Vel huic ,

quod idem sonat : idem non potest simul esse, oe non esse . Et reapse si verum est in prima propositione, quod ubi laboretur, ibi dari debet honestas; si quis

negaret quosdam Italos esse honestos, negaret etiam eosdem esse laboriosos : idem igitur eodem tempore adfirmaret,' Sc negaret. Quod est absurdum. - .

f. 88. Εκ dictis quoque liquet haci

Rationis, ut ita dicam, mechanica mentem adquirere maiorem idearum numerum , quam cum ipsis sensibus exterioribus. Nam sicuti solae viginti alphabetilitie

74쪽

De mentis actibus. 3 9 litterae, dant pene innumerabiles earum combinationes, sive voces ; & solae septem machinae simplices in mechanica pro ducunt milliones machinarum compositarum; ita illae paucissimae ideae directa Rationis vi quasit in infinitum muliipib

cantur.

q. 8ρ. Ex dictis ultimo liquet modum veritatis cognoscendae, ad hoc unice reduci ut sciatur , vel uti sunt ideae in se ipsis, vel earum relatio, quam inter se habent, vel cum tertia. Primus modus dicitur pedic tio . Secundus judicium . Tertius denique ratiocinatio : quorum duo extremi . non sunt , quam diveris ipsius perceptionis modificationes .

De maximis Dir;tus humani progressibus . f. so. I x omnibus hac in lectione e- nucleatis , m anifesto liquet , primigenium hominis sta tum esse inscientiae universalis : atque ex inscientia ad scientiam transire sensationum auxilio. Itemque clarum est, qua m lentissima pro gressione ex ignorantia a 1 maximum scien-

75쪽

4o Lectio I.

di gradum eumdem pervenire . Hinc pon: to evidentissime eruitur primo, quod entia physica in nostros sensus agant . Secundo quod entium impressiones in nostra mente producant perceptionem. 1ertio quod mens vel easdem retinet, & efficitur memoria , vel iisdem quandam novitatem adfert, & Phantasiam, vel imagia nationem generat. Quarum omnium facultatum tabulam hic libenter adumbratam designo non alia de causa , quam ut Tyrones uno veluti oculi intuitu omnium artium , omniumque scientiarum praeclarissima , divinaque inventa prospiciant, ac sciant. f. 9 I. Primum memoriae retinendarum idearum debetur tum historia Dei , tum naturae, & hominum a scilicet annales sacros, naturales, atque humanos debemus.

Quantum ad . primum in his coelestibus monumentis invenitur, quo pacto Dei creatoris idea suit omnibus hominibus

ubique locorum, ac temporum communi

Ex illis enim discimus quibus caeremoniis eum populi coluerunt, quibus symbolis designarunt , quomodo in necessitatibus invocarunt, quaque ratione iratum placabant. Itemque uotata sunt tormentorum g

76쪽

De mentis actibus. 4r genera ,'atque execrabiles sermulae, quibus impii excruciabantur . Contra quae vitae honestas, quae morum innocentia ,

quae jullitia, quae pietas pro futura selicitate consequenda requirebantur. Scim

denique ex ipsis tot populorum praejuditia, superstitiones , deliramenta , absurditates, foeditates, aliaque innumera puerilia , quae Dei cultum vel foedarunt, vel

destruxerunt . q. 92. Secundo quantum ad naturae historiam , eidem debentur astrorum noti,tiae; scilicet quid sint astra , quo ordine disposita, quibus in orbitis, & quomodo

moveantur, quibus viribus aequilibrantur, quibus ratis temporibus proprios cursus conficiant . Eidem debetur metheororum historia, maris, Sc terrae, animalium , plantarum , & sossilium cognitio. Eidem donique totius naturae revolutionum peri dicarum descriptio debetur.

g. 93. Tertio humana historia quid est, nisi ipsius memoriae productio P In hac enim videtur qualis fuit primitIvus

humani generis status , quae societatum civilium origo , imperiorum Omnium ubcissitudines , tyrannorum feritas , heroum gloria, ambitiosorum vafrities , qua na-

77쪽

4et Lectio Lvigatio , quale commercium , term pro-d uitiones , hominum industria , leges , usus, consuetudines, bella, foedera, magistratus, militia , vectigalia , scientiae , litterati, morbi , exercitia gymnastica , populorum transmigrationes , linguae, umbium , provinciarumque devastationes, spirituum vis , iuventutis institutio , ludi , festivitates , feriae , aliaque . q. 94. Ad Rationem referuntur etiam Deus , natura , & homo . Quantum ad Deum . Philosophia , quae est tam excelsa, ut hominem pene divinum reddat , Rationis est filia. Haec licet infinite extensa , attamen tria sunt ejusdem praecipua objecta, nempe Deus, natura , & homo . Prosecto naturalis Rationis progressio est incipere ab individuis ad species ab his ad genera ς atque a generibus ad universalia . Ηm mentis vis metaphysicam produxit, quam tanta cum utilitate quotidie adplicamus ad Deum , ad naturam , ad hominem . Ex prima adplicatione exoritur Theologia , quae Dei existentiam , ejusque adtributa rimatur , cujus abusus sunt irreligio, ac superstitio. Ad hane quoque scientiam resertur spirituum

tum bonorum, tum malorum cognitio .

78쪽

De ment;s actibus ἰ 43 Itemque magia , atque animae tam sensibilis , quam spiritualis doctrina. q. 95- Alterum Rationis objectum est natura , quod in corporibus, eorumque proprietatibus , ac qualitatibus versatur . Vel enim consideratio est generatim de omnibus corporum attributis, Vel de corporibus ipsis . Utraque dicitur physica . Quae quicquid est in cano , quicquid in aere , quicquid in terra, ejusque visceribus continetur, proindeque astra, metheo-ra, omnia animantium , plantarum, se siliumque genera comprehendit is Quae scientia minime separari potest a mathematicis, quae in puras, δc in mixtas dis. pescuntur. Arithmetica, Geometria, Algebra , ad primas; ad alteras vero Mechanica , Dinamica , Hidraulica , Ballistuca, Cosmographia, Geographia, Chronologia, Gnomonica , Optica , Dioptrica , , Catoptrica, coniicieudique ars referuntur. Similiter ad naturae scientias spectant etiam Notomia physiologia , Medicina , Bolanica, Venatio, Agricoltura, pastoralis, metallurgica , Chymica , magia naturalis, aliaque huiusmodi. q. sis. Homo denique est tertium Rationis objectum. Haec scientia versatur pri-

79쪽

44 Lectio L

primo in illuminatione ac persectione Intellectus; deinde in voluntate fraenanda

ut alter veritates inveniat, altera ut bonitatem, ac virtutes constantissime sequatur. Primus a Dialectica , a Metaphysica , aliisque facultatibus abstractis perscitur. Altera vero ab ethica, sive morum philosophia sermatur, quae vel hominem solitarium considerat, vel in statu familiae , vel in corpore civili. Quae primo modo, hominem considerat proprie adpellatur Ethica altera AEconnomica , postrema vero Politica . Ex prima divelli nequeut bonorum & malorum , justitiae & injustitiae ,

vitiorum virtutumque notiones . Ad secundam refertur commercii notitia, aeconomiae, aritumque disciplina. Tertia vero artem complectitur , qua imperantes morum innocentia, religionis amore, legum sapientia , iustitiae administratione , militum disciplina, artium exercitio, industriae multiplicitate, & commercii protectione populos alunt fluentur , beatosque essiciunt. Haec de memoria , deque Intellectu, iuxta tria nobiliora & principaliora omnium cognitionum subjecta. f. pr. Accedit postremo loco phanta-sa , quae vix a memoria. distinguitur .

Diuiti co b Corale

80쪽

De mentix actibus. 43 Ad hanc revocatur Poesis sacra , ae pro- . phana, tam epica, & Parabolica , quam narrativa, Dragmatica, ac saceta. Ad eandem quoque pertinet Architectura, pictura, sculptura , ac Musica , tum Theore lica , & Practica , cum instrumentalis atque vocalis . 98. Haec est humanarum cognitionum delineatio , ex qua evidentissime deducitur , mentem humanam ad quoddam divinum quamproxime accedere, si intimiori quadam meditatione quis prospiciat ejusdem memoriam tot tantisque ideis etiamsi disparibus refertam ; vim mirabilem , qua Ratio easdem inter se combi. nando innumeras alias veluti creat ; ex. qua .tot scientiae , tot artes , totque inventiones exortae sunt, ut unus homo ingenio prorsus plumbeo possit mentem humanam corpoream judicare.

q. 99. Denique si mens, si Intellectus, si Ratio non aliud definivisset, quam Dei existentiam , animae simplicitatem, atque alteram vitam , haec sola sufficerent pro ea recensenda inter entia immortalia. q. Ioo. Cum itaqne res sic se habeat, suam mentem qui ne perficiat , I. sen- suum usu : et . diutina librorum utilium