Philippi Ambrosii Marherr ... Praelectiones in Hermanni Boerhaave Institutiones medicas. Cum praefatione Crantzii. Transitvs et mvtationes alimentorvm per primas vias, nec non chyli per sva vasa [electronic resource]

121쪽

IMs ΤΙΤ Tio ME MEDICA s. Iorperagi sic liberrime transuci sanguinem ad cor sinistrum contra videat, in peripe a monia pectus vir, aut non nisi maximo musculorum molimine

diduci posse, intelligit illico ex suis principiis, pulmonem, in tali homine grauiter infarctum, ampliari non posse, hinc nasci dissicultatem ingentem sanguini, e corde dextro in artoriam pulmonalem proiecto, lineest illam anxietat in circa vitalia lioracis metum JUO aut suffocationis, aut gangraena imminere viscera S,

nisi id in lammatorium, quod vasa pulmonalia iis arsit, cito per medicamenta resolui possit, aut meabile reddi. Ex his clare intelligimus, quam necessaria taledico sit

obseruatio accurata morborum et sanitatis, et phaenomenorUm utriusque accurata inter se comparatio li- cet et Ioc fateri debeamus, multa hodie dum esse in hisce phaenomenis quorum intimam rationem c O-

dum non pers)icimus, et in quibus Creator prouidentissimus ero num posuisse videtur intellectui u

Moriente. Nequomorientium phaenomen medicum latere debent, quoniam ex horum cognitione certum de morbi periculo iudicium ferre potest . In morte obseruamus extrema frigescere et pallere nare acutae et contractae cernuntur, pallet apex nasi, ungues pos pallorem livescunt, oculi antea humidi, nitidi atque turgidi, concidunt, inuoluntarie lacrymantur, genae concidunt, frigent, Xae manent palpebrae nidi itationis oblitao haec est acies illa morientium, Hippocratica dicta, quia optime illam descripsit HI a o C R-ΥEs; sed et alia accedunt, respiratio inprimis laboriosa sublimis, summo solum thorace, et volun ariorum musculorum nixu peragenda, palpitationes cordis

celerrimae, sed debiles quippe quod iam non susticiat ulterius propellendo sanguini pulsus hinc celerrimi quidem, sed debilisvini, inaequales, interinittentes;

a cutis

122쪽

funditur, iam resolutis vasculis utanei S maximeque in fronte, facie ac iugulo , ii itur tandem motus cordis, nunquam reparabilis et exspirat miser quae exspiratio ultima hominis morientis actio est. Intelligere igitur haec omnia debemus, ut noscamus pericula, quae mortem praenunciant, et quae saepissime non adeo ex intellectu causae, quam symptomatum obseruatione elucescunt Nec requiritur semper omnium horum signorum praesenti interdunt num alterumue susticit, ut infelix morbi euentu raenoscatur. Summus dolor inflammatorius, si praeter rationem evanescat, nulla morbi coctione, nulla euacuatione critica praegressa, iam satis instruit medicum peritum de vicina morte , de qua rerum medicarum imperiti ne quidem somniarent. Quin imo, si quaedam ex iis c signis apparere incipiunt et ea mature satis animaduertat medicus, saltem extrema adhuc remedia tentare potest, ac debet nec raro valde contingit , ut eiusmodi ratione iam deplorati egri velut ex faucibus mortis a medico sedulo eripiantur Vnde patet ex iis ce, quantUm intersit, ut medicus demum accuratam quoque notitiam habeat phaenomenorum, quae morientibus in aegris apparent.. Mortisi ad ere. Praeterea medico aditu scitu necessariae sunt illae apparitiones, quae in mortui cadavere deprehenduntur. Neque enim aliud quid plus confert ad sedes causasque morborum abditas detegendas, quam cadauerum incisio. Laudanda itaque s N NE I, tum multo magἴ immortalis, o RG AGNI iindustri qui inter alia grauissimi momenti Opera etiam 1anc partem insigniter illustrare aggrestus est, in magno illo opere de sedibit et causis, orborum per analonin in in nudis. Verum quidem est hac in re magno opus esse iudicio, ne quis decipiatur, et L

123쪽

sectum pro causa assumat, ii si limato utatur ratiocinio. E. . si qui s. mortuo ex popleXia aegro, et inelia ranii galea uncias aliquot sanguinis, in basi eranti essus is videat, ceterum corporis fabricam niuersam naturailem et si concludat ex lia apparitione, sanguinem illum extra vasa fulum causam morbi mortisque fuisse, recte omnino concludit. Si

quis iterum aperto liorace cadaueris videat aquae ma-onam quantitatem in cauum pedioris effusam. pulmo -

ζes paruos, compressos, peri cardium aqua plenum ac distentum; si inferat, aquam illam causam fuisse dissicillimae et summe anxiae respirationis, palpitati omina cordis, tandemque suffocationis in laydrope pectoris, recte iudicat, nec fallitur; et sic porro in multis aliis casibus res habet. At si post pleuritidem secto thorace videatius inclusum magna vomica, si protinus iudicet, pus illud causam pleuritidis fuisse velaemesiter errat; pus enim illud essectus est inflammatoriae pleuritidis quae resolui non potuit Causa morbi erat inflammatio valida cuius nune solum essees tas in cadavere cernitur. Ita quoque si quis post lethalem peri- pneumoniam videat pulmonem crusta alba , densa, quasi lardace obsessum, in omni ambitu, quae pleurae contiguus est; si inferat, eam crus iam causam peripneumoniae fuisse, iterum pessime fallitur; cum ea sit solummodo effectus inflammationis . et ex transsudante sero viseido nascatur, quale etiam in angina inhammatoria ex dilatatis pharyngis vasculis transsudare videmus, et multis imponere cum medicis tum hirurgi , qui illud pro suppuratione habent. Videmus ergo ex hisce, quanto in eiusmodi rebus iudicio opus sit. Saepe vero etiam nullam omnino morbi causam . per anatomen detegere possumus, dum causa haeret in

124쪽

1ninimis, nerucis sibi illis, ad quas scalpellum anatomici

non pertingit, nec acies oculorum penetrat.

Aduertendum quoque est, saepissime statum naturalem partium corporis iumani in cadauero esse mittatum, ac prorsus alium, quam in vivente, quam insano homine fuerat. Intestina in statu an solida, densa, et contracsta sunt in cadauere mollia, tenuia, ampla, ac mirum in modum expansa atque inflata cernuntur, iam non coercito aere, ob resolutas per mortem fibrarum muscularium vires. Sanguis in Jhomine sano perpetuo nec interrupto cursu per omnia corporis vasa rapitur in cadauere solae venae turgent an uine coagulato, stagnante arteriae vacuae sunt, quae res

imposuit veteribus vi solo spiritu arterias distendi crederent. Rursum plurimae corporis partes in sanitate rubent, quae post mortem pallidae et exsangues conspiciuntur. R v I via o debemus, quod hodie cadavera ita replere sciamus malefia ceracea, sanguinis aemuli, ut non pro defunes is vita corporibus , sed pro dormientibus habeantur. Facile quispiam decipi potest ex anatonae, si protinus eum statum, quem in cadauere inuenit, pro naturali habet. Obiici quidem contra iactenus dicta potest , multos esse morbos incurabiles, quorum adeoque causae per anatomen cognitae parum iuuent medicum. Hoc ita esse, non abnego; sed mihi aeque magnus, imo ma-aor est medicus ille qui morbum incurabilem certoeognoscere , quam qui sanabilem remediis tollere novit. Hoc nemo anatomes imperitus praestare poterit. Hinc semper verum manet, anatomen primarium esse medicinae fulcrum, nec ea medicum practicum carere posse. Sed et praeterea medico noscenda sunt ea nania Phaenomena, quae in h0mine ipso sunt a fabrica se

creata,

125쪽

Creata , Omnesque intitationem, quae homini indu-

Sis eae oriantur ab iis, quae in ipso homine, siue abitis, ita per externas cor fas casu vel arte in eum adtini. Multa sunt in homine, quae aliunde repeti, aut expli-icari non possunt, quam a fabrica sic construeta atquei ordinata. Homo ab origine sua mucidus totus et mollissimus pauco tempore ita mutatur, ut sibi ipse di91-imilis fiat. In tenello infante omnia mollia ac si accida sunt, paulatim ex ea teneritudine firmatur corpus, uitis antea mollisima nunc densior sit et magis compacta, iniusculi robore insigniter augentur, partes olim gelati-inoiae, ac flexiles, in osseam duritiem compinguntur. Magnae etiam sunt mutationes, ab ipsa fabrica solumi pendentes, tempore pubertatis, dum iuueni Q multari, lanugo proserpere, semen in testibus secerni, pu-iellis vero menstruus humor per terunt fluere , et lanammae sororiare incipiunt; ipsique etiam animi aftfectus hoc tempore insigniter mutantur, et timido etiam a ceterum imbelli iuueni audacia ac ferocia inimentem venit. Hae mutationes adeo magnae sunt, ut magnorum etiam morborum solutionem inde sperrauerint veteres medici ita . . HIPPOCRATES

epilepsiam ante tempus pubertatis curabilem esse, post i illud incurabilem dixit, spe scilicet ductus, fore, ut per magnas illas corporis mutationes, quae pubertatist tempore sponte naturae fiunt, dispositio illa morbo attollatur; quod si per hos non tolleretur, medicamenta omnia irrita esse credidit. Aliae iteruin sunt mutatiolares, dum aequilibrato fluidorum ac solidorum robore irilis aetas succedit aliae, dum paulatim vi solidorum

spraeualente senescit homo, vasa minora concrescunt, inuidis imperuia sunt corpus totum exsuccum et obri- Sescens contrahitur, sensuum quoque functiones an-

126쪽

Aliae sunt mutationes, quae homini ab externis caustu accidunt, ab aere scilicet, ingestis, vitae regimine, exercitio corporis vel quiete, somno, vigilia, animi aD sectibus excretis et retentis, et ab externe corpori ξ-plicatis, siue medicamentis, siue venenis quae Omnia pathologi nomine rerum non naturalium comprehen-dhnt. Varie enim haecce corpus mutare, et pro variis circumstantiis iam salubria, iam noxia esse possunt. Ma

ximam autem attentionem merentur venena, quo no

mine intelligimus ea corpora , quae corpori humano ingesta, vel applicata, illud in pessimos morbos ipsamque non raro mortem coniiciunt. Morum indoles vel ideo medico perspecta esse debet, ut in casu assumti veneni seiat, quo antidoto violentis veneni actionibus occurrendum sit. Ita e g. si quis ex halitu acido accensit sulphuris metum suffocationis incurrat, medicus rerum suarum peritus hunc admoto naribus spiritu cornu cerui, aut salis ammoniaci, saluare poterit, cuius vis alcatina penetrabilissima mox enervat actionem acidi ulphurei. Tum etiam noscere debet medicus phaenomen illa, quae ab hoc illotae veneno assumto oriuntur, ut casu ita serente, a iudicibus interrogatus, determinare possit, an, et quale homini venenum fuerit porrectum Alaenim ab alio veneno oriuntur essectus; aliter opsum, alIteris ellus occidit aliter arsenicum. Omnes vero illae causaeis arte et ex instituto, vel casu apunt in corpus humanum artis quidem exemplum raebent vessicantia sic dicta, dum illa ex tentione medici certis corporis partibus applicantur , ut vim vitailem circulantium humorum augeant, vel materiem morbi profunde alicubi haerentem foras prouocent Casu vero a Gere dicuntur, dum causae externae corpus mutantes producunt effectus a medico non peratos Sic o dum medicus grauidae purgans non

admodum validum praescribit, si medicamentum hoc

127쪽

INsTI TvΤIONE MEDICA s. Io7 vomitum moueat saepius et foetum abigat mutatioliae casu induecta est, ob quam non medicus, sed ipsum feminae illius corpus culpandum esset. Casus eiusmodi fortuiti si etiam dire ' e medicum non instruunt,

saepe tamen cautiorem reddunt. Ex quibus omnibus patet, primum medicinae fundamentum esse accuratissimam obseruationem eorum phaenomenorum, quae iii homine sano, aegroto, moriente , mortui cadauere, sensibus externis apparent,

siue eae oriantur ab iis, quae in ipso homine, siue ab iis, quae per Xternas causas, casu vel arte in eum

a. Alterum medicinae fundamentum est Seuera indagatio eorum, me et hontiae latentiensibus abscondita, e qrιae et facienda hunt in euentum praefixum. Plurimae sunt in corpore humano actiones, quae sensibus non apparent, veluti perspiratio insensibilia, eordis systole et diastole, aes io diaphragmatis, alterna pulmonis relaxatio et diminutio , secretiones humorum, chyli in sanguinem transitus, et id genus plura alia, quae tamen medico scitu perinde necessaria sunt. Haec autem sola obtinentur ratiocinatione Xacta, dum experimenta singularia, certa, perfec, expensa in omnibus suis proprietatibus strici in examinantur, dein inter se comparantur sedulo, ut conuenientia vel diuersitas patescat. Oportet autem in hisce rebus exactissimo solum ratiocinio uti, ne aliud quid deducatur ab experimentis, quam quod iis reapse inest, et v nihil ad probandam rem aliquam assumatur, quod demonstratum non sit. Concluso enim euidens ex re probabili sequi non potest. Unde quaecunque astumuntur ex aliis scientiis, iam demonstrata sint oportet tum enim tuto licebit experimentis firmum et inconcussum

superstruere ratiocinium quod alioquin liis destitutum

suum

128쪽

undamentis, imbecille foret. Atque haec felicitas solis fere mantematicis propria esst, qui nihil, nisi quod certum nouerunt, assumunt, et per id ipsum incognita ulterius inuestigant, hocque pulcherrimo ordine id efficiunt, ut ab omni typothesi libera, certa, infallibilis

conseruetur mathematica scientia. Idem in medicina feri debet, ut ea ab typotlaesibus repurgata, ab erroribus immunis seruari possit. Neque propterea, quod ratiocinio sit opus, minus firma haec medicinae parserit, dummodo experimenta, quibus ratio superstruitur, ab aliis demonii rata fuit, ipsa vero ex his deducta ratio necessaria consequentia fluat. Dum video ligato neruo in animali vivo perire inotum n in parte, ad quam heruus ille tendit resoluto vero vinculo rediro

pristinam illius partis mobilitatem, quid aliud nicuique

persuaderet potest sanissima ratio, quam causam motus partium in animali per neruos adferri, ac pro parte etiam in iisdem esse Experimentis certis dudum constat, vasa cum arteriosa, tum venosa, in omni animante vivo et calidum habente cruorem, liquido semper esse distenta, illud liquidum motu rapidissimo per

vasa fluere et redire in circulum; sed et praeterea sci-hus, quamdiu motus hic in vitiis superest semper calorem moderatum ades e ablato illo fluidorum per sua vasa motu, corpus frigescere et ad temperiem atmosphaerae redigi et ista quidem in aes is sunt. Iam

vero ratio sanislima dictat, non posse sanguinem densum intra vasa constanter plena celeriter moueri, quin Oriatur insignis attritus particularum sanguinis inter se et ad parietes vasorum. Ex attritu vero nasci calorem,

in experimentis physicis est. Igitur infallibilis consequentia inferri potest, motum rapidictimum fluidorum per vasa, indeque ortum attritum esse causam caloris si animantibus calidis Nana primo experimenta certa sunt, et secundo ratio ex his deducta neces aria conse

129쪽

malium anatome demonstrat, cor omni saltem minuto secundo sanguinem in arterias expellere arterias vero esse canales convergentes, flexiles, constanter sanguine

plenos, quod iterum demonstratum est necessario inde consequitur, arterias alioquin fluido plenas, non posis recipere novam, quae a corde proiicitur, sanguinis quantitatem, nisi in omni sui dimensione amplientur, idque tanto magis, quod ipsa fluida in iis contenta incompressibilia unt. Et eiusmodi quidem inductiones adeo certae sunt, ut a nemine sanae mentis 1omine negari possint. Contra vero si hemica de secta mea dicus ponat sanguinem in corde esseruescere, linc corditatari rares adlum ex esseruescentia sanguinem per modum bullientis liquid prorumpere in arterias, inde has quoque intumescere et distendi, totum id eius ratiocinium falsum est quia tale quid assumit in hypothesi sua, quod non solum nullo demonstrari experimento potest sed etiam experientiae plane contrarium reperitur et imaginaria solum speculatione nititur. Atquo hoc modo falli posse ratiocinium, nemo negat. Vt porro haee tiaesita ex datis in eniantur, principia quaedam requiruntur, rι0rim notitia et applicationem demonstratio. Qisae, distincta clara, certa esse debere atio ipsa exigit. Talia alitem in iis, qltae prsre corporea in homine, sunt mechanica, et experimenta physica, sola. His enim corporum vires generales, Angrflaresqrte, tantis innotescunt. Vt porro haec quae ita ex datis imιeniantar, prinei. pia quaedam reqtιiruntur , qu0rim notiti et appuratione stat demoni iratio. In medicina praeter principia constitutiva, requiruntur etiam demonstrativa principia, siue primae quaedam veritates ex aliis scientiis de

130쪽

I1 PRAELECΤ. IN H. BOERHkΑVEpromptae , et ad medicinam translatae. Ut quis visum explicare possit, requiritur non solum, vi fabricam ana omicam oculi, diuersosque eius humores et macilinas apprime calleat, sed etiam, ut ex physicis notitiam habeat exactam materiae lucis, eius proprietatuni, tum v leges refractionis et reflexionis ex dioptrica et catoptrica perspectas habeat. Indiget ergo principiis certis aliunde petitis, quorum applicationesia demonstratio. Dὸmouiseratio autem est rei probabilis, per cognitas veritates certaque principia deductio in eum euidentiae gradum, ut a nemine sanae mentis homine negari possit.

Devionistrati distincta illa est, quae adaequatum et

ab omnibus aliis distinctum rei conceptum dat. Sidicis arteriam esse vas, verum quidem dicis, sed nondas distin flam rei deam . cum et alia in corpore vasa nominentur, quae arteriae non sunt, et in mechanicis vasa omnis generis e diuersa materie confecta habeantur. Si arteriam dicis vas flexile ad sensum cono i- deum seu conuerbens iam aliquanto dicis plus et per hoc quod flexile dicas, iam non amplius cum vase me. hanico, . . tubo ferreo confundere possum sed necdum amen inde habeo adaequatam ac distinctam arteriae deam, quia etiam vena est vas flexile ad sensum conoideum ; si autem dixeris artemam esse vas flexile ad sensum conoideum, cuius basis ad cor apex ad peripheriam corporis est, et per quod sanguis excorde fluit a basi ad apicem ex latiore alueo in sines semper angustiores, tum denique distinctam arteriae ideam exhibes, ut iam cum alio omni vale confundi non possit. Demonstratio Iara dicitur, quae componitur notionibus simplicissimis, et facillim ab unoquoque intelligendis veluti dum dicis, totum si aequale