장음표시 사용
211쪽
INs ΤΙΤvTION Es MEDICA s. 19 Ibis pueri, senes, solis maxillis, in acutum marginem
extenuatis, imbecilliter manducantes.
Dentium quidem rudimenta in foetu iam adsunt. sed toti adhuc niueilaginosi intra maxillae alveolos delitescunt, nec antea pullulant, quam dum iam paulo durioribus alimentis digerendis aetas infantis sufficit;
licet nonnulli etiam casus sint recens nator uni infantum, imo et foetuum humanorum, quibus ante hatura
lem terminum dentes proruperint. assim tamen post dimidium a natiuitate annum primi dentes pullulare solent in paucis tardius ad finem primi, vel secundo demum anno. Nunc solum de constet ordine loquor. Nempe in foetu tenero latissime patulus est alveolaris maxillae margin, et tus gingiua in hoc delitescunt dentium rudimenta, tremulam quas gelatinam referentia in adultiore foetu rudimentum hoc folliculo inclusum est membranaceo, qui iam aliquam dentissimilitudinem habet, et partim in radicem , partim in
coronam producitur is folliculus si membrana rubra. vasculis plenissima, quae iam tunc arteriolam, venUlam, ac neruulum recipit, intra radicis primordia, tunc maxime patentis et amplae sese immergentes. Exsuperficie huius folliculi ultimis grauiditatis temporibus succus exsudat, qui paulatim induratur , in modum
testae rigescit, et crustam forma dentis extimam, te- maeni quidem et multum dente suo breuiorem, qua is superiori sui parte operitur. Ea erusta sensim mole, densitate et extensione augetur, et demum lapideam duritiem acquirit dum interim radix dentis quoque prolongatur et ossescit, oseamque naturam perpetuo re tinet. Ita factus dens latet in alveolo, donec post medium a natiuitate annum, in aliis serius, assurgere inci-lpiat, et urgere gingiuas, et exitum moliri. Haec est prima dentitio, saepe admodum dolorifica et non raros prae nimio dolore infantibus conuulsionem ac mortem adse-
212쪽
adserens. Et primi hi dentes lacte vocantur, quia infantibus, aditu lacte nutritis, prorumpunt. Perstant illiusque ad septimum circiter aetatis annum, quo tempore consumtis radicibus vacillant, excidunt et aliis locum parant, qui secundari appellantur, quique iamdudum sub prioribus latuetunt in profundiore ac separata, si eoque sepimento discreta alveoli parte, et nunc per lamem vitam in senectutem usque stabiles manent, nisi carie vel aliis morbis destruantur. Haec est secunda dentitio, priori multo facilior, via iam a prioribus dentibus patefacta. Fit tamen etiam, ut altero dente non succrescente, lacteus per omnem vitam firmus in alveolo restitet. Fit etiam vi, dum lacteus suo tempore non excidit, sed firmus remansit, alterpone hunc oblique et detortus erumpat, quo in casu Iacteus cito eximendus est, ut alteri mature via paretur, utque is in rectam lineam se restituere queat. Male hoc in casu imperiti dentem obliquatum secundarium eximunt, cum postea facile laces eu sponte sua cadat et hiatus remaneat non explendus. Fit etiam subinde, ut tertia Vice dentes pullulent rarioribus exemplis quod quidem fieri potest, si triplicis seriei dentium rudimenta praeexstiterint in maxillis. Imo in diario eruditorum exempla rariora lominum recensentur, quibus post
annum 8O,9O, OO, Iao, adhuc nouidentes pullularunt.
Similia quoque habet Illustr. AΝsw1EΤΕΝ, in Comment Tom. IV. p. a. Notandum vero etiam, aliquos dentes omnino non reparari, nempe qui serius et post lacteos pullulant, tres nimirum posteriores molares in singulo utriusque maxillae latere; nam duo anteriores molares singuli lateris utriusque mandibulae perinde ut incisores et canini reparantur. Atque adeo viginti in uniuersum lactei
dentes numerantur, ceteri post hos vegetant, nec ut priori
213쪽
priores reparantur, quod optime animaduerti: Ces.
In adulto autem liomine numerus dentium regularis 3 est, ita ut singula niaxilla sedecim dentibus armata sit, quorum neque eadem figura, nec idem ossicium est Alii enim horum ab incidendis cibis inrisores dicti, anteriorem utriusque maxillae oram terminant, numero in in singula, et sibi direct e oppositi. His unica et simplex radix est intra alveolum defixa coronae crassiusculo corpore, intus non nilai cauato, externe conuexo in lineam sensim extenuata, aptissima morsu diuidendis cibis in modum cunei Iuxta hos canini locantur, ex utroque latere unus, in uniuersum qua oppoliti, non adeo in homine, quana quidem in animantibus praeda viventibus et canibus spectabiles, unde et usus obtinuit, ut canini dicetentur. His quoque unica et indiuisa radix est, sed imulto, quam incisoribus, longior et profundius in alveolum defixa adeo ut superiores etiam in ipsum maxillare uis A, oici antrum penetrent nonnunquam Corona his maior quam incisoribus, nec in lineam producta, sed crassiuscula, externe gibba, intus rhomboidea, sulcata, in coni compressi speciem fastigiata, terminata denium acumine nonnihil retuso. Maius his robur quam incisiuis est in frangendis morsu, aut lacerandis durioribus,
ob crassitiem coronae maiorem, nexum firmiorem et vim omnem in unicula fere punctum exsertam etro caninos in utraque maxillarum parte laterali tertia species dentium locatur, qui ab ossicio commolendi cibos mos ares appellantur, 1 in singulo latere sin illae a xillae in uniuersum O, et horum postremi, quoniam prouecta iam aetate prodeunt, dentes sapientiae diei consueuerunt. His bifidae trifidae, quadrifidae imo et quinquefidae sunt quandoque radices, exceptis anteriotibus duobus, quibus passim unica radix est, rarius
214쪽
19 PRAEL EcT INH. BOERII AAVfiduplex, quod et de ultimo obseruatum est. Eaedem
radices divaricatae saepius in latitudinem sparguntur, interdum etiam convergentes curuitate sua se respiciunt et alveoli septinentum intercipiunt, id quod horum dentium euulisionem difficiliorem reddit, imo
subinde et impossibilem sine aliqua alveoli iactura.
Omnium horum dentium crassae admodum coronae latiore terminantur superficie, variis eminentiis ac scrobibus exsculpta ea lege, ut eminentiae superiorum molarium in scrobes inferiorum exacte sese immittant et vieissura hinc exactissime conterendis ac minutim commolendis cibis inseruiunt iidem tamen citius, quam alii, deteruntur continuo su et carie exeduntur. Omnes porro dentes duplici componuntur substantia, altera ossea, altera duriore ac pene lapidea. Ostea quidem substantia radicum est, quae totae intra alueolum defixae ac veluti incuneatae sunt, ea specie articulationis, quam anatomici gomphosin appellant. Ea vero dentium pars, quae fastigiata nuda extra alveolum prominet, intus quidem ossea externe vero peculiari substantia munitur et obducitur crusta alba, durissima,
quae lapidibus nihil cedit, et ob eam duritiem crusta
vitrea, vel adamantina solet nominari. Nempe non bene consuluisset natura, si si eam dentis substantiam nudam exposuisset aeri et acrium, quae saepe assumuntur, alimentorum iniuriis, cum certe non diu abfuisset caries, quae omne os denudatum invadit; nec ostea
firmitas par fuisset diutius sustinendo attritui, quem ex manducatione dentes patiuntur; neque periosteum ullius emolumenti eue poterat, quod attritu illo mox fuisset consumtum. Vt ergo osse dentium substantia carie tuta seruaretur, simulque ea esset dentium vis, ouae valde duris corporibus frangendis nihil cederet, erustam his durissimam natura circumdedit, quae totas coronas obtegit, et in ipsas etiam radices, licet multo
215쪽
INsΤITVTIONE MEDICA s. 93 iam tenuior, producitur. Huius crustae tanta est durities, ut euidenter limae resistat, et cum chalybe collisa etiam scintillas edere visa sit, atque etiam acidis itineralibus fortioribus magis, quam osse substantia, resistat; nam etsi spiritu nitri atque oleo vitrioli solui possit, spiritus tamen vitrioli, qui osseam partem in integrum soluit, tunc corticem lapideum reserare non valet, sed leuissime solum exasperat licet digestio lenis per horas et accessserit, experimento Cel. LVD. 1 G. Est ergo crusta haec ab osse disi ines illima et . obseruante et D LA Hi RE, ex fibrillis breui biis. arcte stipatis et osseae interiori substantiae ad perpendiculum insistentibus componitur, qui fibriliarum situs
non parum ad maiorem firmitatem confert, et optime infracto dente videri potest, licet et varie inclinatas fibras et B EAE et hinc inde etiam arcuatas deprelienderit L OPTO HAVER s. Quamdiu hae erusta illibata est, tuta est substantia dentis ab externis iniuriis ea enim et cariem arcet, et firmitatem debitam, quae ad morsum et manducationem exigitur, praestate denique pulchrum illum, albicantem ma garitarum aemulum colorem conciliat. Dum vero vel nimia vi, sub morsu adhibita finditur, vel attritudentium validiore comminuitur, vel dentiscalpri ferreis mala consuetudine abraditur, ut aeri externo et alimentis acribus via ad osseam substantiam pateat tum quidem ineuitabilis caries dentem prehendit, eumque totum pessumdat. Inde discimus non nimis sollieite asperis pulveribus dentes esse fricandos, minus adhue radendos scalpri duris metallicis, etsi subinde eiusmodi
instrumentorum sum postulet necessitas, dum concre- mentum lapideum, ex ciborum reliquiis et saliua natum, quod tartarum dentium per abusum vocamus coronas densius occupat et gingiuas loco suo remouet et nexul luit Subinde solo ritu diuturniore adeo atteritur
216쪽
liae crusta, ut fiat tenuis ima, tumque nativus ille dentium candor perit et lauedo subiecti ossis trans attea riuatum eum corticem pellucet et dens carie propin- Liuior est. Haec de ea dentium parte, quae nuda aeri exponi
tur et quam coronam Ocare solemus, notanda sunt.
Infra coronam exiguum est spatium quod collum dentis aliqui vocant huic gingiua nectitur, arctior amaplexu non nihil ad maiorem dentis stabilitatem conse rens. Inde mox radix producitur in alveolum descendens conica sensim gracilior et vltimo sui extremo pertus exiguo forania Hillo, per quod neruulus et arteriola cauum dentis subeunt, vellula exit. Hinc intelli-oitur, cur dentes saepe adeo acute doleant, dum nimirum neruulus ille vel ex inflammatione violenta distrahitur vel ab acri materia roditur; nam dolere pars nulla corporis potest, quae neruis praedita non est. Verum illud foraminutum in adulta aetate minuitur in senio penitus aboletur et perfecte adeo clauditur radix, ut nullum aperturae vestigium iam supersiti et omne dentis cum alueoli vasis commercium esset. Hinc e nos ut odontalgia laborant, ipsisque sine dolore senasim dentes excidunt. Quodsi autem in plures partitus radiculas dens est, singula harum peculiare foraminualum habet totidemque dens arteriolas, venulas ac nervulos recipit, quot habet radices; et praeterea numerus quoque alveolorum numero radicum exacte respondet ut nidus modo et simplex sit alveoliis si dens
uniea et indiuisa radice conflat, contra trilocularis, ouadri locularis sit alveolus si tris la vel quadrifida dentis ad x est. Denique, dum corona dentis per1osteo caret radi commune cum alveolo suo periosteum habet quod superius gingiuis nexum, inferius cum adni, cena radicis peruenit, per foraminulum huius cum, uti caueam ciatis 4 ubintrat et huius nutritioni pro-
217쪽
spicit non nilii etiam ad frmiorem dentis nexum contribuit. Sed plurima ratio firmae adeo dentium articulationis in profunditate radicum, harum divaricatione, ac praecipue alueoli elastico robore sita est. Usuis enim alveoli lamina perquam elasticae sunt et proxime semper dentis radicem amplectuntur et contrahuntur spontestia, cum quacunque de causa dens loco suo motus fuerit. Hinc videmus in senibus, quibus lapsi exciderunt dentes, laminas alueoli sponte Onniuere, ad se mutuo accedere propinquius, tandem Oncrescere, inque margineri utcunque sci dentem extenuari, quo solo nunc imbecilliter mordent et mandunt, bis pueri, senes. Ab eodem elastico alveoli robore pendet, quod dens aliquis iam vacillans non raro pristinam suam firmitatem recuperet, imo quod etianadens sanus per errorem euulsus, moxque in alveolum denuo repositus, ab eodem binprehendatur, ac fir
mus retineatur, etiam per Omnen vitam.
Iam levasis etiam et neruis densium mentio acienda est. Superioris maxillae dentes plures nanciscuntur ramulos ab alveolaris arteriae ramo posteriore, qui dentalis vocatur, et ab infraorbitali arteria. Inferiosum dentium unica est arteria, quae a maxillari interna oritur et variis ramis, ad alias partes, vicinos musculos ablegatis, subit canalem osseum inferioris maxillae, inque eo sub alveolis decurrens singulis dentibus surculos largitur, ipsum denique truncum per foramen mentale proferens et ad facie mentique musculos distributa, cum labiali communicat. Insignis haec est arteria et laesa haemorrhagia periculi plenas facit. Imo etiam ipsae dentium arteriolae licet exiguae, quandoque a1- genti adeo copia sanguinem fundunt, ut compesci vix possit. Id subinde post evulsum de tem accidit et ratio phaenomeni in eo est, quod aieteriolae hae ad Lseum alueoli parietem religatae sese contrahere satis a non
218쪽
non pollini. Venae dentium in uniuersum arterias comitantur in maxilla tamen inferiore vena in proprio canale sub arteria decurrit. Nerui a secundo et tertio ramo quinti paris adueniunt, passim coinites arteriarum. Superiores a secundo, inferiores a tertio quinti paris ramo peculiari canale supra arteriam decurrent. et alveolis viciniore suos sibi adsciscunt neruulos. His absolutis gingiuae adhuc considerari merenturi De his optime scripsit Cl. HER1ssANΤ, Mem de I acare de Paris i 3 Inuenit autem Cl. hic vir duplicem esse gingiuam, alteram, quae ante primam dentitionem alveolos tegit in infantibus et quae postea aboletur hanc semporariam vocat alteram, quae posseruptionem dentium formari incipit et constans est, hanc
appellat permanentem Temporari gingiua spissa eteoriacea est permanens, mollior et magis rubicunda. Follieulus ille seu sacculus membranaceus, in quo denS, antequam ex alveolo prorumpit, absconditus latet, est
productio ipsius gingiuae temporariae et toti quidem1uperficiei coronae dentis adhaeret, maxime autem confiniis coronae et radicis Vbi dens satis firmus euasit, ut in lucem prodire postat orificium illius folliculi, quod ad aperturam alveoli spectat, insensibiliter dilatatur, fundusque paulatim versus aperturam alveoli attollitur, donec tota dentis corona supra rei arginem aperturae alueoli emineat; et dum haec sunt, solliculus ille sese extrorsum explicat super maxilla et reflexus gingiuam permanentem format dens autem ipse continuata pressione rumpit et perserat gingiuam temporariam, ex qua simul ac perforata est, fragmenta siue laciniae secedunt, quibus delapsis recens gingiua permanens, quae se rubicundo colore et minore tenacitate
ab altera distinguit, in conspectum datur. Comm L f.
219쪽
IN4ΤITVTION ED ME Dic As. 99Haec sit naturalis dentium historia, quae physiologo susticiat. Discimus inde, dentes non modo figura
et articulatione, sed aliis etiam proprietatibus ab aliis ossibus differre. Nam primo, dentes magna sui parte nudi sunt et perios eo carent omnia alia ossa suo teguntur periosleo, nec ullum nudum est. Seeundo, dentes praeter osseam substantiam habent etiam pliam distinctiisuriam, fore lapideam. Tertio, dentes elaps1 reparantur, dum germina horum adsunt nullum aliud os integre demtum reparatur. Qituris, contra, alia ossi fracta inter se denuo concrescunt et callum producunt dens semel fissus fractusue nunquam ultra coalescit. Ceterum ut in aliis corporis humani partibus, ita in dentibus etiam subinde ludit natura. Sunt exempla
hominum, quibus ex palato dentes Xcreuerint. R-RH v s Epirotarum rex dentes non discretos habuisse dicitur, quod et de aliis nonnullis memoriae proditum est. Sunt exempla duplicis seriei dentium in utraque maxilla. In America septentrionali genus hominicinest , qui dentibus incisoriis carent et horum loco molares nacti sunt, seu planos et molaribus similes dentes,
Explanata nunc dentium stru stura progrediamur ad morsus et manducationis explicationem. Morsus igntur requirit primo, maxilia inferioris a superiore abductionem, secundo, dein iterum fortem eiusdem adsuperiorem maxillam adpressonem te. Ille secessus maxillarum a se inuicem in homine naturaliter per solam maxillam inferiorem peragitur haec enim mobilis facta est, dum superior firmiter reliquis ossibus capitis cohaeret, nec moueri potest, nisi moto simul toto capite. Si quis tamen ideo crederet, maxillam superiorem ab inferiori omnino abduci non posse, is profecto falleretur. Nam dum quis maximum rictum facere vult, aut
maxillam inferiorem super tabula resistente ita firmat. 4 . ut
220쪽
x nullo modo cedere possit interea tamen vi masnaos diducere conetur, euidenter perci et superiorem tunc maxillam ad lineae saltem distantiam ab inseriore dimoueri, uniuerso capite retrorsum ac deorsum tracto. Verum status hic naturalis non est et licet violenta liae diduci io, tamen exigua est; et in statu naturali sola inferior maxilla a superiore deducitur, quae fere pro immobili assumi potest in homine, licet in animalibus quibusdam, lacertis, psittacis, auibus aliis, perinde vi inferior mobilis sit. Ut autem maxilla inferior a superiore moueri possit, necessaria erat eiusdem cum alio osse articulatio, quae talis esse debebat ut
non solum deduci atque apprimi pro morsu sed etiam
lateraliter moueri et quodammodo rotari posset maxilla, id quod ad manducationem requiritur. Quare natura maxillam 1anc ita formauit, ut e minore arcu anteriore in duo latera a se inuicem magis dillantia, parabolae in modunn, retrorsum recedat haec ipsa crura lateralia posterius, bi dentium alueoli desinunt in duos processus sursum et retrorsum attolluntur, quorum anterior coronoideus anatomicis appellatur, intra ossis iugalis arcum sine sitis acuto desinit, in quem temporalis musculus implantatur posterior vero non acutu Si initur, sed rotundatus abit in condylum transuersum, obliquum, media sui parte gibbum et elatiorem hic condyloideus maxillae processus nominatur et per eum maxilla cum parte quamosa ossis temporum articulatur. Nempe ad radicem processus Zygomatici, ante meatum auditorium externum, in osse temporum sinus cernitur exsculptus, transuersus pro recipiendo maxillae condylo cauitatem lenoideam vocant. Anteliunc sinum tuberculum eminet osseum, cartillagine incrustatum, quae etiam anteriorem sinus leno idei faciem leuiter inuestit, reliqua eius cauitatis superficies cartilagine caret, rubente solum membranula tegitur,