Epistolarum Pauli Manutii libri 8 tribus nuper additis. Eiusdem quae Praefationes appellantur

581쪽

nostra sudia cum feruenerint, quiescendum . sed

hoc eatremum quibus terminis metimur , rei ne natura , an uulgi opinione ζ si opinione uulgi: licet propemodum otiose uiuere: mediocria , quae putantur excellere , quaeramus et id satis eIt: illa summa, ubi summum decus habitat, quae uulgus ignorat , omittamus. sin extremum illud esse volumus, quo peruentum cum est, progredi longius non licet et moderata Rudia non dantur . per iectam enim scientiae ludem adipisci, maximi operis est: itaque hoc extremum , quod , opinor, Vatura nouit una, sapiens nemo umquam se putauit esse consecutum. exstant, litterarum clarismis teIlata monumentis, exempla summorum pbila phorum: qui cum aetatem in abditarum rerum perscrutanda notitia contriauissent, multaq. partim legendo, partim cogitando praeclara ct eximia reperissent; latere tamen adhuc , magnis inuolutam iocultatibus, ueritatem ,σ aliquid sibi, atque adeo multum esse quaere dum exinimabant. Eadem nunc, aut certe similisiadmodum nostra ratio est. Quaerimus id, quod in Latina lingua perfectum putamus . non assequemure eno: verumtamen, quo plus , ut assequamur,

contenderimus , eo scilicet propius, si quid I udio

proficitur , accedemus. At laboris, industriae terminus tamen natuendus aliquis est. Concedo :sed hoc quidem , si diligenter attendatur, nihil aliudo,qηam perscisum ipsum definire . hoc enim ad

unum

582쪽

48 y At V L II. M A N V T II. Nnum nostri labores intenduntur, hoc unum nostra

spectat industria. perfectum autem ipsum ego mi- . hi ab hominibus imperitis certe definirι nolo. demniant ij , quibus utor magi tris, Cicero , Caesar T ventius, Plautus; quorum ex libris,quae latinae linguae sit elegantia,quae ubertas, quae, uis facile possim intelligere. quae si, non dico quanta sunt, cimmensa enim esse uideo fedsi ea mihi magna ex parte comparassem ; modum fortasse facerem studio meo: sed, ut inter hos, qui nunc homines uiuunt, aliquid esse uideamur, nihil tamen, si uere de nobis 4psis iudicare uolumus, prae illis, quorum exstant sarii multa scripta diuinitus, nihil, inquam, plane sumus . Quare , quod ad scribendum attinet, habemus abunde, quod imitemur . De pronunciatione uero minimum laboro. quid enim e an putamus in iis ipsis, qui tum Rimae uiuebant, eandem pronunciandi rationem fuisse s non fuit. confluebans in urbem , illecti spe summorum magistratuum , quod habuit illis temporibus praemium eloquentia , oratores ex uniuersa Italia. caussas agebant Fbmani homines pariter o peregrini, sono uocis dismiles, pronunciatione diuersi : suam tamen quisque, pro eo , quantum quisque ualebat ingenio, laudem ferebat. si Curibus educatum, aut Arpini, ora tem in foro audires; Sabinum natim, aut Arpinarem agnosceres. neque tamen a forensi opera, ct a

iudiciys propterea quisquam est exclusus, quia m mi omane, boces quia minus apte, minus ne decenter a

583쪽

A E F A T I o N q9eienter, pronuntiaret. Nunc ipsum, in hac, qua Itali omines lutimur, lingua es ne omnium in disiun-LIis longinquis urbibus simillima pronunciatio e . mehercule ne in iisdem quidem. Veneti s enim μο .mestico utar exemplo aliter in urbe media, alter in extrema loquuntur . quapropter nimis iniuIIqpriuilegio damnabitur latina lingua , si, quod in ceteris linguis usu videmus euenire, ut non modo di uersis , uerum etiam iisdem ct temporibus, ct ιο- cis non similiter omnes pronuncient, id ei praecipuuλpponatur-: cuius, etiam magnis ac praefantibus mefitis aliquid largisi, tum humaratatis, tum aequita tis esset. Secundum erat de dignitate . in quo , non

tam equidem quid ipse respondeam, quam quid illos

in hanc mentem impulerit, quaero. Ita ne F dignita tem latinae litterae non babent' humiles. obscurirae sunt litterae illae,quae populis omani nomenextollunt,fitque illustrant' quaesummorura Imperatorum fortiter praeclare gesta per Omiles gentes, cum istude disseminant f quae maiores opes, quam villa is quam lingua , maiora suorum meritρωλ' praemia in orbis terrarum domina ciuitate su i adeptae φ Sediisenus sim, si me patronum latinae linguae profitearequae tantum possidet eloquentiae,ut, ipsa suam caussam si agat, facile se ab aduersariorucalumnia uindicare pust. 'b unc, quod si postr nio locoargumentura, quasi postrema in acie sub minum firmisini , collocant, uideamus inco quanetum roboris ac nemorum sit . plus enim effortasse,

584쪽

id uerum erit . si quid igitur in lamiam lingua n 'dii confertur , opera non bene ponitur. hoc falsiim duplex autem di , qua utor, ratisi probaudii. Primi illud suscipio,ac defendornoti, quaecumque necessaria non int , propterea spernetida esse omnia . atque explodenda; deinde, si spectetuae ut litas, ita latinam utilem esse linguam, ut etiam η'cessa ia uir deatur. Quae sunt, quae uere, proprie necessar dicimus e nimirum ea , quibus carere nullo modo possumus. huiusmodisunt primum elementa, deinde, quibus famem, rigoraq. arcemus, uictus,ue Iiamenta,aedes,aut ea, quibus haec parantur; praeter ea , in publicis rebus leges, ct magiLIratus, in prianuis seueritas, O vigilantia. ex hoc numero lati nam certe non esse linguam , facile concedo. neque enim is ego sum, qui libenter cum ueritate pugnem Sed praeter haec,quibus hominum uita subineatur, .c regitur, quam multa sunt, minime necessaria , quae tamen habemus in delici's, quae amamus,quae etiam honore prosequimur fgemmas, O uasa pretiὴρ caelata,columnas marmoreas,laqueata tecta, 'sericas uenes, textiles picturas, artem in uocibus Isidibus,odores in unguentis, condimenta in cibis, Mec certe, atque huius generis sexcenta,nonut necessitati pareret , sed ut sensibus satisfaceret , usnit itidustria. quae quin babeant iucundita is or-

585쪽

PRAEFATIONES

menti plurimum, nemo negat. quod si, quae ρο- sus iuuant, O laboriose quae sitas i, retinentur

accurate: quanto nobis ea,quae animum oblectant,

potiora debent esse e pascitu/ animas magnitudine rerum: quid Liuij sublimius historia, quae popliti R. bellicam uirtutem commemorat ζ grauitate Je6rentiarum: quis Cicerone prudentius , quis erudirius disputat f elegantia uerborum, copia: qui eodem ornatior, quis uberior ' uarietate scriptorum: quod genus manae litterae de derant poetas babent egregios, historicos, oratores, philosophos etiam excellenti doctrina claros. quae si uera sunt: sint, nec ne , res ipsa declarate ambigere nou licet si uoluptatem nudiosis latina lingua parit incredibilem; possum istis tribuere, quod uolunt, necessariam uulgo non esse; dum in contra, quod ratio postulat,atque exigit,boc mihi tribuant,

amandam esse uehementer , atque expetendam . Sed haec ad eam, qua legendo fruimur, uoluptatem pars attinet: nunc, quod eram alterum pollicitus, de utilitate uideamus. Omnes linguae aliarum adminione linguarum, si moderata sit, augentur; si

nimia, corrumpuntur, atque intereunt. quod enim

recipitur, id esse debet eiusmodi, ut recipientis naturam sua ui, suaq. magnitudine non exsuperet taque sermo hic noster Italicus multas Gallici sermonis, multas Hispanici, quasdam acta ruri nationum habet partes. caussam si quaerimus: non alia, qMam carum gentrum interuentus, O consuetudo, fuit.

D a quod

586쪽

quod si Gallorum, aut Hilpanorum immensa mu litudo, exempli caussa dictum a me sit: omen quidem inane esse uolo sed si earum nationum maior aliqua uis in Italiam irruperit, ac permansierit: Maiorsimul inducetur Gallici, aut Hispanici siermonis usus; fortasse aduenticium illud usque eo u lebit , ut hoc domesticum uincat, suisq. sedibus ex pellat. quod olim Romanae linguae contigitequam,

Multarum aetatum spatio , multis maximarum rerum adiumentis auctam, atque confirmatam, diversis tamen populis Italiam occupantibus diuersarum linguarum impetus oppressit. Cum igitur δε-gua linguam amplificet; nostraq. haec Italica, non multis abhinc saeculis orta, nec admodum liberalia ter praemiorum nutrimentis educata , non ita dum adoleverit, uisuis contenta uiribus esse post: Ita tuo sit, atque concludo ; accessionem ei fieri maiorem non posse, quam si cum latina coniungatur: non modo, quia nulla plenior, aut ornatior: uerum aetiam, quia nulla similior: ex quo sequitur, ut ad

coeundam cum ea societatem nulla commodior. En igitur litterarum δ' manarum cum perse laudabis lis admodum, O iucunda tractatio, tum vero, quidem hunc ipsum, quo nunc utimur, auctum e ornatumq. sermonem cupimus, magnopere necesesaria. Atque haec tu quoque uides, Albosse ingereniosi me, tuumq. iudicium cum mea sententia coniungis . itaque, cum a prima pueritia ad eloqucu irae R Emanae cupiditatem incubere coepisses; post--

587쪽

PRAEFATION Es 33 ea te non ambitio, quae saepe praeciare iacta Iundamenta uirtutis euertit, non commodum , non illa bonis artibus inimica uoluptas ab hoc Hudio dedi xit . ac ne nunc quidem la ues ; cum tamen omnia uideas ardere bello, armorumqMrepitu aures tuae quotidie personent. quin, dum patrui tui, C rolus Cardinalis , O Ioannes Passiani Dux, ute que ob virtutem immortalitate dignismus, maxia meq. pater tuus , Antonius Marchio Montiuebelli, natus ad omnem gloriam , omniq. princeps laude cumulatus, urbem Romam, iura pontificia tuentur , partesq. in bello quisque suas consilio, uigilantia, fortitudine ita explent, ut antiquam maiorum suorum consuetudinem referant; ipse te interea contines in tuis perennibus studiis; animumq. tum alijs magno Principe dignis uirtutibus , tum ueromaatae excolis eloquentia, doctorem in ea, ducemq. nactus, diuino quodam munere, uirtim e cellentem , Ioannem Paullum Flauium; qui te no

uo quodam, planeq. admirabili genere disciplinae , abductum a uulgi erroribus, per directam semitam ad eximium illud ueteris ''manae linguae decus facile ducit, quo uel cum summis laboribus ac uigiliis a pirare pauci, aut fortasse etiam nemo potest .

quamquam me nonnumquam, deflatu latinae linguae cogitantem, miseratio quaedam acerbo cum dolore tangit: quod ita futurum animo cernam, ut haec,per tot iam saecula,a tot ingensis,tam dilige ter culta, latinescribendi ratio, quae parentem no

588쪽

p A via . M A NvπI r strum 'Italiam nobilitauit , quae tot in nos merita contulit, aetate demum nostra, nisi remedium ali quod diu tus ex luerit ,suam honestatem omnem

neglecta prorsus in perpetuum amittat. quod si rebus inclinatis , iamiamq. cadentibus opem ferre quisquam potest ; unus est Paullκs I v , Tomia. sex omnium optimus, idem 3 diuina potius , quam humana, sapientia praeditus. unus, inquam , aut memo umquam, o latinam linguam, O laudabilia quaeque studia ueterem in dignitatem uindicabit. qui cum frater fuerit aut tui; cumq. illum una uirrus ad eum gradum extulerit, unde humana omnia de picit, supra casus omnes, supra fortunam ipsum collocatus: hunc te decet imitari, huius vitam , perpetuo sanctissime traductam, huius omnia Diadia, consilia , instituta tibi ante oculos ponere. uides pietatem erga me Deum. in auctoritate Pontificia; siles in ipsa religione tuenda firmitudinem

animi, atque constantiam. uides multiplicem rerumhimanarum diuina ruwq. scientiam, trium uero linguarum,bebraicae graecae,latinae cognitionem pasne singularem . eloquentia uero prorsus eum excellere omnes fatentur e qui quidem ita quacumque de re non modo copiose, verum etiam eleganter, ac diserte loquatur ex tempore, ut ei non arte quaesita , sed a natura donata uideatur eloquentia. hunc lutur sequere, ετ in illius neIilio pedemstatue. φ- se enim Deum secutus cs ; cum eam felicitatem , quam plerique mortales ignorant, anmo cogita

589쪽

ret . quem tu quoque finem spectas, ut audio: O. ob eam rasam futurum homines augurantur, ut eius dignitatis . quae summaeproxima en, insigma, breui omnino consequaris. quod cum euinerit blaetabor primum tua, deinde communium sudiorum caussa. qui Mevi tuos impetus ad laudem nt .ui' demus , tuosq. plane scnsus inicillimus; an , ubi

ad eam uoluntatem Puctoritas , atque opes accesserint , fore dubitemus, ut a te ipso dissentiqs' Praestabis Albon se tu quidem alia praeclara, te ipso si licet digna, tuaq. familia, in qua florere uides beroes permultas , floria circumfluentes, uirtutis in nudio defixos ma time vero gratiam reseres opila me ue temeritae .latinae lingua: ,eatnνe , paullantim Italia cedentem ,-ad transi mi nationes . ma no nὸ Iro Odccore, migrantem iam sedem domicilium '. resecabis. Cuius storiae causa π1πο- ne lis es , monitorcm qd te, tu rogandus, Dppti' cem uisiui mittere commentarium Eunc Reum irrepi IsoLas af MIMyzo id si , si atrem : qui chm tibi sudia commendat eloquentiae . in quitas

ego per tot annos , utinam cum aliqua laude , mamvo certe cum labore uersor , commenuat, thpavlio tamen uerecundius , se ipsum , O vigilias Meas o quarum ructus mihi erit uberris rus ti beneuolentia , tum iudicium tuum . Quaesiui omnino, Hq. mihi priUum fuit , posteritatis utilitatem; quod es proprium familiae ncstrue: scd in te ipsunt simul, cum huic operam commentatist. darem,

590쪽

P M A N v T mctaui . tu si probas ea , quaae litteris mandamus; si faues indutiaei, boptimeq. te esse animatum ergameastudia Pusicas et ego me, quae summa a o mnia consecutum putabo .

C v M alia mi ita , quae uigebam olim , rerum ijudandarunt studia peri se, atque Uincta pror sus esse, dolendum eti, Aeli uir optime , at docti a seme e tum hanc in ema stam omnes uel malimam utilitates latestistunt . interpretandi rationem ita ut ex eorum . ρ iblis nostra latrum, moria quasi hoc in.genere industriam locare seu Prusi luἶ m ac infinito prope numero, non tamen ita multos, qui toleiam es mTeantur: qui uero exceltant, quampaucissimos, aut fortasse neminem liceat invenire. atque, huius quidem incommo' di 'rulpa, unde manauerit, exponam. Primum si lud in controuersiam non cadit; quo quidque praefistantius, eo laboriosius , ac dissicilius se. alioqui nihil iam exdelleret . quod enim consequerentur multi, in eo dignitas non esset , ct ex copia vilitas exsine rei'. est igitur in magnis rebus item magna , quae nos ab/amm quo pos solle a rutti coisitu-