Francisci Xaverii Patritii e Societate Iesu De interpretatione scripturarum sacrarum

181쪽

DE FATIcinio BALAARI 169Graeeos, et Romanos, suorum vati m sive essala sive oraeula religiose

asservasse, non secus ae Israelitas, testis historia est y Quare et Moabitae ipsi, vel pueri, quos secum ex regione sua adduxerat Balaam iri, huius vatieinium excepisse ac servasse, tum posteris tradidisse, non est, eur non eredantur. Ad haee veri omnino simile est Magis, praesertim quum eorum esset sapientiam scientiasque profiteri, libros sa eros Israelitarum notos fuisse.

68. Aliud enimvero longe gravius est, quod in hae quaestione disseultatem ereat, ipsum videlicet uellae nomen , quod, non proprie , Ded τρο7ζικως usurpatum esse, quae superius disseruimus, plane demonstrant. Ut enim e etera omittam, quomodo stella proprie die in ex stirpe Iae obi esse poterat Z Si, eonira ac patitur sermo hebraiens, per illud ex Iacob in oratione Balaami, non originem seu stimpem , sed locum exprimi eontendas , in quo stella apparitura erat , allendas, oportet, non in Iaeobi regionibus, id est, in Iudaea, neque in illa eaeli plaga , eui Iudaea subest , sed in suis regionibus , quas Iudaea ad orientem speelat i η, stellam a Magis conspectam suisse, imo in ea eaeli plaga, quae Iudaeae opposita est, et ab oriente regionibus illis obtenditur, id enim in bibliis sonat illud D αυα σολ c .

69. Disseullas lamen haee, quantum salis est, diluetur, si memineris a prophetis interdum pro gentis alicuius nomine usurpari nomen rei, quae gentis huius symbolum Aret; hoc autem pacto duo simul illos exprimere, direete quidem id, quod de gente illa suturum praedicunt, oblique vero huius geniis symb0lum fuisse eam rem, cuius nomine gentem appellant. Iuvabit exemplis id declarare, eoque magis, quod, quantum scio, nemini adhue hie locus tractatus fuerit. Chamos Moabitarum deus erat id , Melchom Ammonitarum fel, Bel A syriornm si , proinde hi dii vetuli harum gentium symbola habe hantur ; hine Moabitis nomen Chamos fg , Ammonitis Melchom iis , Assyriis Bel sit, laetum videas. Sie etiam Chaldaeis columbae no

vi Num. XXII , N.

182쪽

ainnique in his vaticiniis non esse columbam, sed parueipium semininum verbi ria' orere Fit, nomen vero, quo cum tonstruitur, esse a iri gladium, quod, licet κατ' ἐλlat sita omissum sit in primo illorum ea pilum Ieremiae, habetur lamen in duobus posterioribus, i

iamque primi dictionem ita esse vertendam : α facie irae QMdiu opprimentis, italice diceres: dri cometto delPira della 'padast

opprimente. At nemo non sentit ἰλλε =tu huiusmodi sane qnam ineon-einnam fore, nec nisi tenebras sermoni ossundere, e equis enim voeabulo illi ria ' opprimentis mella opprimente= nomen gladii addendum divinet y Insuper eceur Ieremias tune solum ita loquutus sui set, quum de Chaldaeis gentes alias bello vastantibus agebat p Quum autem nolum sit columbas a Chaldaeis tamquam numina suisse habitas se , imo, ut fertur id , columba pro vexillo iis fuerit, non intelligo , eur voeabulum rid nequeat verti columba, neque idem putari debeat huius nominis usus in hoc, ae nominum Chamos, MeDehom, et Bel, in illis aliis valleiniis. Sic Isaias Aegypto σm Ioalarum sein appellationem licit, quae quidem appallatio interpretum

ingenia hae tenus torsit, sed illustralis aetate nostra Aegypti monum e tis et ipsa tandem elaruit. Nam Hippvlylus Rosellinius, Italorum in seientia liρογλiκρικίου sacile princeps , ut mihi relatum est , animadvertit cymbalum αIarum esse illud tuo; μυσι - , quod sic delineatur, ei quod seribit Aloisius Maria Ungarellius esse Ombolum Π--hat .... regum imaginibus plerumque superpositum is . Hat moesticum M Ier. XXV, 38; XLVI, 16; L, 46.

183쪽

nomen Apollinopolis magnae fMNU Dei Hortis magni seu Thoecomicilium, qui et ipse proinde Hat pocatur a . Quoois modo

accipias, VmBOIus est maximi mri Pharaoniam imagines ρI rumque comita tis et Protegentis, eae quo Horus uia dim nat , qui, in doctrina 'stica, regum Aegypti traus est ibi. Eisi vero figura haec reserat orbem solis, eam lamen Isaias ex eo temptu, ut videtur, quo prophetae seta numina habere solebant, πω haltim alarum voeavit; ita enim ta naa eum Hieronymo vertendum omnino est, nam etiamnum apud Orientis populos eymbala sunt duo orbes sive disci ex metallo, qui simul pereussi sonum edunt se . 70. Quibus positis aio Christum a Balaamo stellam voeatum sui se , quia stella Christi naseentis symbolum futurum erat, utque hoe ipsum oblique ea appellatione praedieeretur. Quod si accipias, iam a paret ea , quae patres superius memorali de Magis narraruni 64ὶ , nihil disfieuliatis huie nostrae lolius vaticinii interpretationi lacessere. Iustinus enimvero, qui sensit ipsum Christum a Balaamo nomine stera

Ia voeatum esse, haec scripsit: Cum igitur exorta esset ET in co Io , statim atque natus est, stella, . . . ex Arabia Magi, EE ET

OG sIGNO COGNITA, Moenerunt idii, Eusebius autem: Cuius pChristuimaginem Vmbolice illa apparens tunc Magis importabat se .

QUAESTIO VIII

De vaticinio Mosis i DEιτER. XVIII, i 3. l8 . l. In valleinio Moysis ab exemplari hebrateo vix quidquam ditiserunt verba vulgatae translationis, sicut et verba translationum eet rarum. Diversas tamen totius oraculi explanationes reperire est, quas quum expenderimus, sententiam nostram aperiemus, eamque probabi

184쪽

172 Lisga II. Qv Esrio VIII. mus argumentis direeiis atque indireelis, ea, quae obiieiuntur, dein-eeps soluturi.

S. I

Dioersae interpretationes. 2. Prima interpretatio est oraculum simplieiter de Iosue dielum esse, quae sane Vetusta est, nam patres eam resutant, atque ex quibusdam Augustini verbis eolligi posse videtur hane seetatos suisse Iudaeos eius aetate lat. Hanc autem eo refellit Gregorius Nysgenus, quod filius Naue mome= multo ante per manus Mosis fuerat declara tus , ut in Imitico legimus ibin ; dieere voluii in libro Num rorum c . Isidorus PeIusioles autem praeter hane alias assertrationes, eaeque sunt, quod Iosue non fuerit sicut Moses, sed eo longe inferior, quod secundum rationem allatam a Gregorio Nysseno dicendum fuisset suscitaoit, non suscitabit, quod nihil legi addiderit s23ὶ Iosue, sed tantummodo eam seciatus sit. Praeterea obstant verba deuteronomii: Non surrexit ultra propheta in Israel sicut

uo es id, quae inserius magis explanabimus si 2j. Ex quibus verbis Laebais in post Slierlochium fgὶ reele arguit, siquidem haee, ut a

mullis creduntur , adiecta deuteronomio fuerunt a Iosue , iam , ipso Iosue fatente, prophetam, qui hoc oraculo praenuntiatur, Iosuem esse non P0sse. 3. Secunda est oraeulum pertinere ad Iosuem , ut τυπος erat et figura Christi, simulque ad Christum , ut qui per Iosuem τισικως fuit praesignificatus, sive, quod idem valel, ad Iosuem seeundum sensum li-ieralem, ad Christum secundum spiritalem. Haec interpretatio est Clementis Alexandrini, qui de hoc oraeulo haec seripsit : Per Iesum

se flium Iesum Dei filum signiscans ih . At , quae eo

185쪽

DE vATicinio uoxsis 173tra primam explanationem attulimus, evincunt sensum literalem Or euli ad Iosuem pertinere non posse; hinc etiam altera haee respuenda est.

4. Tertia est praedici prophetas in universum seu seriem prophetarum. Ita post Salomonem Iarehium lat ei Moysem Maiemonidein ibi

recentiores Iudaei. Sed, quod maius est, huic sententiae favere videtur unica quidem sed maximi ponderis auctoritas , Hieronymi cὶ ,

inquam. At, quum ex Hieronymi verbis nullo modo sequatur Christum ab huius oraeuli significatione esse exeludendum , nemo obsistere potest, quominus Hieronymi patroeinium , huic sententiae ademptum, illi, quam secundum hanc exponemus, a nobis addicatur. Iarchii autem et Malemonidae auctoritali adversari vetustiores Iudaeos in serius demonstrabimus. Tum huic quoque interpretationi obstant verba deuinteronomii iam allata f2j, sive ea a Iosue προνητικως, sive historice ab Esdra, libro huie suerint adleela. Imo, si ab Esdra addita sunt, patet iam, quod modo diximus, vetustiores Iudaeos adversari huic interpretationi. Si enim oraculum secundum vetustiorum Iudaeorum seu- lentiam ad prophetas tu universum pertineret, prophetae, item Secun dum illorum eorumdem sententiam, dieendi Areni suisse aicut MOF-ses. Quomodo ergo huic oraculo contradixisset Esdras ea verba in deuteronomium in trudens' p5. Quarta est et prophetas et Christum simul praedici. Haec plurium et magni nominis interpretum sententia est, etsi non omnes uno modo eam proponant. Vel enim quaedam ex hoc oraculo Christo congruere assirmant , quaedam vero solis propheiis , Christo , inquam , versiculum decimum octavum , prophelis vero decimum quintum ; ita

nonnulli apud Toslatum lH. Vel omnia de prophetis dicta esse accipiunt, praecipue tamen de Christo, ut oleaster, Lyranus, Toslatus, Cornelius, Bonlaertus, Τirinus, Frassen, et ex Criticis sacris Fa-gius. Huius sententiae patronis adnumerandi sunt, qui oraculum modo tamquam de Christo , modo tamquam de prophetis, dictum accipiunt, sicut fecit Origenes se . Sed, si dixeris etiam de prophetis

186쪽

174 LisEa II. 001Esrio VIII. oraculo hoc agi, nescio, quam solide poteris probare ad Christum praeeipue illud pertinere , praesertim si eum Iudaeis tibi res fuerit. Sin vero illud dieamus , quod nonnulli apud Tostatum, vix non Moysi obsistimus , qui nos docet, quae leguntur in versiculo deeimo quinto , et ab ipso prolata sunt , ea ipsissima esse, quae iam Deus protul ral , quaeque legimus in versiculo deeimo oelavo. Denique qui laetum est, ut hoe Dei promissum evanuerit ea aetate qua seeundum templum 1letii ps. Praeterea his omnibus interpretationibus ea argumenta adve santur, quibus nostram comprobamus, quae sic est.

S. II

Pro sitis. 7. Oraculum hoe ad unum Messiam pertinet, hoe est, de Me sia solummodo agit Moyses hoc oraculo. Legendi sunt Caietanus ira , Slierloex, et Laehais ibj. Hanc propositionem argumentis primo di-reelis tum indireelis comprobabimus.

Probatio directa. 8. Ae primo probatur argumento petilo ex rerum congruentia. Praeeipui inter prophetas Christum omnes expressis verbis praenu tiarunt. Credibile ne igitur euiquam sat Moysem solummodo, prophelarum omnium maximum , nihil expresse aperteque praedixisse de re maxima omnium, quae ad Israelitas speetabant 8 At, nisi hic, nusquam alibi ipsum Moysem id praestitisse deprehendas , tametsi aliorum praedictiones retulerit. s. Secundo probatur auelori latibus. Α Τirino aliisque patronis quartae sententiae 5 , imo ei a nonnullis, qui nobiseum sentiunt, vi-

187쪽

DE VATIci 'lo Moysis 176 deas ex tola antiquitate unum Eusebium proferri, ae si solus esset inter patres, qui propositioni nostrae patrocinaretur, quum lamen patres, qui hoc oraeulum simpliciter de uno Messia dietum putant, adeo multi sint, ut intra quinque priora saecula rei Christianae ad viginti saltem numerentur. Sunt aulem Tertullianus la , auetor Reco

gnitionum ibi , Cyprianus io , Novalianus id , Arehelaus fel, MFihodius is , Eusebius igὶ , Laetantius sis , Athanasius iij , Cy

rillus Hierosolymitanus kὶ, Titus Bostrensis lj , Gregorius Nyssenus m , Epiphanius in , Philas trius sol, Gaudentius Brixiensis sol, Augustinus q , Chrysostomus ir , Cyrillus Alexandrinus is , seriptor Consultationis Zacchaei et Apollonii sit , auctor Quaestionum aia orthodoxos iu .

10. Affirmamus antem hos omnes oraculum ita intellexisse , ut quod simplieiter de uno Messia die lum sit. Licet enim non omnes expresse atque aperte prophetas alios exeludant, quum lamen ex oraculo argumentum petant ad ea probanda , quae ad Messiam unum pertinent, dicendi sunt eeteros quoscumque ab oraeuli significatione excludere. Nam secus argumentum nihil eonficeret; responderet enim quis , oraculum vel secundum ipsorum patrum sententiam ad prophetas omnes pertinere. 11. Tertio probatur argumento deprompto ex ipsis oraculi ver- his , etiam sine respectu antecedentium et tonsequentium. Habes eni in primo nomen N ad proρhetam numero singulari ; deque hoe pro-

evang. Luc. et schol. 8 ex Pp. ad Gal. ἔ

II. S. 7.

188쪽

phela singulari numero sermo est in toto oraculo. Nee instior in limgua hebraica , sicut et in teleris , singularem numerum subinde pro plurali usurpari, cuius rei exempla passim sunt, puta, illud: Dilis ges PRox indu T T la . Imo scio nomen N ad singulari numero adhibitum esse pro plurali in e elebri illo Danielis oraeulo ibi, ubi, quamquam recentiores quidam Protestantes nomine hoc designari putent Ieremiam, quia lotum oraeulum die lum esse aiunt de ea pli vitale Israelitarum brevi solvenda sc , nobis lamen , qui vaticinium de Christo seriptum esse contendimus, in eo nomen N ad necessario eoileetivum habendum est. Nihilominus, quod altinet ad oraeulum Moysis, haec, quae subdimus, quisque accipere debet, quum manifesta ea sint. Prbimum est, proserri nomen illud eo numero, quo necessario proferen dum suisset , si sermo re ipsa esset de uno Messia. Secundum est, singulari numero nomen illud esse aecipiendum atque exponendum , si nihil obsiet; nihil autem obstare mox videbimus. Tertium est, eum, qui simpliciter eaput illud legit, ne suspicari quidem plures potius, quam uni eum et singularem prophelam, a Moyse promitti . Quartum est, Messiam nomine propheta praedietum fuisse, ut ex evangelio Mapparet; quem tamen nusquam tamquam prophetam praenuntiatum re peries, nisi hoc oraculum de uno Messia die lum esse teneas il6.17 . Quintum denique est, ubi habent seri plurae nomen collectivum vel singulare pro plurali positum, saepissime pronomina et verba, quae ab eo pendent, pluralia esse se , at hoc in orae ulo constanter esse singularia. 12. Habes deinde votem 'a 2 sicut me. Ex hac vero , quae

prophetae illi sutura praedicitur, eum Moyse similitudine eum non alium esse aut esse posse nisi Messiam, arguunt Archelaus is , Eusebius fg ,

Gregorius Nyssenus ibin , Augustinus sit , Cyrillus Alexandrinus lvj.

Batio vero desumitur ex his verbis deuteronomii: Non surr8xit ultra propheta in Israel sicut Momes iij I nec unquam surrexis-

189쪽

mani ea, quae leguntur in libro Numerorum ia . Sensisse porro veleres Iudaeos vocem dictam esse , non de quacumque, sed de tali similitudine , quae prophetam illum Moyse haud inferiorem eff-eeret , ae proinde de illa ipsa similitudine , quam eeleris prophetis abnegant verba modo allata ex deuteronomio, testem habemus Psevdolonathanem, qui voeem illam sic exponit: sicut ma in Spiritu sancto. Ne vero quis tuto reponat . verba in Spiritu Sancto non esse iungenda prioribus illis sicut ms, sed subsequentibus suscitabit o bis , praesto est collatio institula eum versieulo deeimo Oetavo, in quo hoc ipsum oraculum a Deo iampridem prolatum ipsius Dei verbis resertur , quae verha ita idem ipse Pseudolonathan : Proph tam suscitabo eis in quo Spiritus smctus sicut sim te. Qua vero ratione inter Moysem et Christum similitudo iniere ere dieatur,' videre est polissimum apud Archelaum , Eusebium , Augustinum , et Cyrillum Alexandrinum ib). Consulantur etiam Sheri h et Laeliais se . Ceterum praecipua nomina, quibus Moyses et Christus similes diei possunt , sunt media tor, redemptor, et Iegislator. 13. Denique etiam voces 'punium N)jR nos iuvant. Ex quibus

quid eonfici possit in rem nostram, brevi patebit si/j, quum promemus argumenta ex aliis seripturarum loeis. Interea animadverte, ver hum P saepe idem esse ae Obedire, semper vero, quoties, sicut hoe loeo fit, construitqr eum praepositione , Q. Quare, non modo au-dιre prophetam illum, sed et ei iam obedire Israelitae iubebantur hoe oraeulo. Pulere Cyrillus Alexandrinus idi ex his voeibus ratioeinatur κοπ' ανθρωπιον adversus Pharisaeos hare effutientes: Nos autem in si diremuli sumus nos scimus, quia Moysi locutus est Deus se . Chrysostomus vero is ex his iisdem verbis desumit rationem exponendi illud Pauli : Ego enim per legem legi mortuus sum sς , in quantum videlieet lex Moysis praeeipit obedire Christo, qui eam

190쪽

14. Quarto probatur aliis seri plurarum testimoniis. Christus sic carpebat Iudaeos: Si enim crederetis Moysi, crederetis forsit raues mihi ; de me enim ille scripsit lat. Ex quibus Christi verbis hoc orae ulum ad eumdem ipsum pertinere arguunt isὶ Cyprianus ibin, Arehelaus c , Epiphanius id , Chrysostomus se , Cyrillus Alexandriuus Is , scriptor Consultationis Zacchaei et Apollonii fg .

Et reele arguunt. Ut enim animadvertit Tos latus, unicus hie loeus est, quo diei possit Moyses sermonem de Messia habuisse ita, quod sint oerba Nomis ih . Alias enim in pentateucho utique sermo de Christo est, altamen vel sub involucris lyporum, vel aliorum verbis quam Moysis. Verum, quod eaput est, quodque vim omnimodis adiungit argu mento huie ex Christi verbis deduclo, occasionem attende, qua Christus ea protulit, quum videlicet Iudaeis exprobraret, quod sibi er dere nollent λ lunc quippe Moysem vel uli appellavit his, quae eoniinuo subdidit: Nolite putare , quia ego accusaturus sim νω apud Patrem; est, qui accusat Dos, Moyses si . At, nisi Moyses aliquid legibus sanxisset circa fidem Messiae adhibendam, locus non esset appellationi. Iam vero ubinam aut quando Moyses verba de hoe laeti Z Nisi agnoseas id haberi in illo ipsum audies, ipsi obedies, frustra quaeras in toto Moyse. 15. Neque neglidenda est collatio, quae institui potest inter haee Moysis verba ipsum aradies et inter verba ab aeterno Patre prolata , quum Christus in monte transfiguratus est, ipsum αudite isc . Nam Moyses illud oraculum proferens nihil egit, nisi ut illud ipsum repeteret, quod Deus quadraginta ante annis ediderat in monte Η rebo ili; quare verba illa ipsum audies imὶ eadem ipsa sunt, quae Deus iam olim protulerat tu . Si eut autem ea protulerat Deus in monte Horebo, quum filium suum venturum promitteret, ita denuo protulit in