장음표시 사용
61쪽
us muralibus de quibus Caesar& alii meminere quae diruendis aedibus inflammatis parantur , instructum. Tacitus lib. is. Paulum inde morae dum e proximis agris ligones, dolabras,& alis falces.scalasq; conuectant. CALCULus,pro rationibus & computatione: unde tit. lib. Cod. i I . de Errore calculi. ut apud Vlp. l. s.f.si rogat. D. de donat .int. uir.& ux .l. I. D. quae sent .sin .appell. l. 8. D. depos. Hinc CALCULATORE s, qui suas operas in ronibus subducendis locabant. Vlpianus l. 7. b. 2. D. de Oper. lib.
Nam huius quoq; est ministerium, si sorte uel librarius,uel nomenculator, uel calculator sit. Mo
σῖαν .i. Neq; libratios, neq; calculatores, quos Diaspephistas uocantus,habere immunitatem. Item in L . De prof& med. lib.Cod. ro. de l. I 2. D.
i de uar.& extraord. cognit. CALiGATus miles manipularis, gregarius. Vip. l. 2.D. de iis qui not. inta. Dimisium accipere deberimus militem caligatum, uel si quis alius usque ad centurione, uel praesectit cohortis. Arrius l. 6. . . D. de re milit. Sed & caligatus, qui metu hostium languorem simulauit,in pari caussa eis est. Venul I.9.D.de cust.& exhib. Is autem qui exercitum accipit, etiam ius animaduertendi in milites caligatos habet. CA LI GA TIiautem a caligis appellantur, quod erat gregariorum militum calceamentum. Cornelius
Tac. lib. i. Iam infamis in castris genitus in contubernio legionum eductus, quem militari uocabulo Caligulam appellabant: quia plerunq; ad cor ciliada uulgi studiaeo tegmine pedit induebatur. CALVI II ANA actio,vide Actio Caluiliana CALvio R, inquit Marcellus,est frustratur:tractum λa caluis inimicis, quod sint omnibus frustratui. Plautus,in Cassina, Na ubi domi sola sum, sopor manus caluitur Pacuvius in Haedo. Sentio pater, te uocis calui similitudine. se liquid eonspicioΘ na lactans caluitur aetas. Complura Nonius exempla protulit, ex quibus Caij responsum lacile intelli, gatur in I. 23 3 .D.de uerb.sig. Si caluitur,& moretur& frustretur.ut SI CALvITvR, uerba sint legis duodecim,quam interpretatur: caetera, sua: id est,glossae N interpretationis. Erat autem in lege , Si CALvi TvR PEDEM v E STRVIT, MANvM
CALvMNIARI uerbum generale est, omne ingenii maliciam complectens. Cic.de Repub. I I . Vt Carneadi respondeatis, qui saepe optimas caussas ingenii calumnia ludificari solet. Proprie aute ad fraudes reorum contrahituri hoc est, tam actoru, qua defensorum:& tam publicorum,quam priuatorii iudieiorum. Vnde Iuramentum calumniae , quod litigatores,csim iudicium acciperent, interpone
bant. Hinc Paulus lib. Sent. I .cae. v.Calumniosus est,inquit, qui sciens prudensq: per fraude nego cium alicui coparat. Hinc Calumniator in priueta re dicitur, qui no debitu petitu .pen.D. ne qui . um qui in & per calumniam petere, qui alterius
negandi caussa, no iure petit. l. 29. alit. D.de lib. causa. l. 6. D. de petit .haere. l. I. f. . D. ut in pos .c leg. Hinc Calumniae actio illa antiqua, de qua scribit Imp. 9.hec aute. De poen. tem. litig. quae in Par. tem litis decimam actores multabat: N post sen-.tentiam pronunciatam uictori aduersus eum qui damnatus erat, dabatur. CAMEL A si A, Camelorum curatio & praefecturae. , nisi sorte CA M E LA Ri A legend tu sit a Cametariis, ut Argentaria,Sagaria, ab Argentariis & Sagariis. Camelarii nanque qui camelorum curam habet, dic utur. Α rcad. l. ult. β. I . D. de mun. & hon. Ca melasia quoq; similiter personale munus est: nam ratione habita & alimentorum & camelorum,c Lia pecunia camelari s dari debet, ut solo corporis ministerio obligentur. Budaeus tamen tam telasia, καμηληλUta legendum putat. CAMvM , potionis genus apud Vlpianum in .l 9. D. de tritic. uin. misi ignotum. CANCELLARE,delere, expungere, quod qui scriptaram delent, ducto in arrectum & transuersum calamo quasi cancellos ericiunt. S caeuola l. 7. D. Ide pact. Si quod instrumentum apud me reman sit, uinum , S pro cancellato habebitur. Vlpian. I. r. D. de his quae in test. Cancellauerat quis testa.
mentum, uel induxerat. CANCELLARIV s, idem, opinor,qui actuarius: in deduct onomine, quod eius officium)d est, cellula in qua scribere consueuit,cancellis munita sit. Niquum eius ossicium libellis, sue chartulis sit re fertum, & frequentes habeat interuentores, neq; ab illorum colloquio prohibetur, & ab amitte darum chartarum periculo abest. Nunc subiungae inscriptionem marmoream peruetusta,quam Romae repertam es. aiunt,ex qua de Cancellatii iacimine coniecturi feci. Ex auctoritate Turci Aproniani v. C.praesecti urbis. Ratio docuit utilitate suadente consuetudine inicadi summota sub ex gio potius pecora uendere,quam digitis cocludelibus tradere ut appenso pecore capite, pedibus:& seuo lactante, & subgulari lanio cedentibus, reliqua caro cum pelle & interaneis proficiat uenditori sub cospectu publico fide ponderis compro- Dbata, ut quantum caro occis pecoris appcndat,de emptor norit,& uenditor: commodis omnibus &praeda damnata, quam Tribunus, officium, cancellarius & scriba de pecuarijs capere consueuerant, quae forma interdicti di dil positionis sub gladii periculo perpetuo custodienda manda- tur. Extat Sapud FL Vopiscum , in Carini ui tamentio de Cancellario, quam suscribam. Amicos optimos quosque relegauit: pessimum queuque elegit, aut tenuita Praef. urbi unum ex ca
cellariis suis secit: quo foedius nec cogitari
62쪽
potuit aliquando.nee diei. Quam tamen lectione ut libere quod sentio exponam; concoquere non possum:uereorq; ne ANCiLLARI I s potius sit legendum, quo nomine ipse idem utitur, lenocinii
ae libidinis ministros fgnificans.
ribus,& domesticis & eancellarijs iudicum. Is
enim commune omnium actuariorum nomen se eit suum
C AND IDATI principis,uide Quaestores eandidati. CANTHARI in I. 1.3 7.D.de lega.& fideicommisi libro tertio,suisse uidentur imaguneulae.& sigilla quaedam ex quibus silire aqua soleret: fortasse ad
eantharorum animalium,aut uero ad canthari uass quo potari Liber pater solebat, similitudinem
ess cta. Sed Automatoria, inquit, aut si qui canthari per quos aquae saliunt, poterut legari. Ausonius in epistol. Ediliij xv I I . Harum uerticularu uariis coagmentis simulantur species mille formarum rElephantus bellua, aut aper bestia, ager uolans,&mirmillo in armis subsidens, uenator & latras canis. quin & turris,& eantharus, & alia huiusmodi
innumerabilium figurarum, quae alii alio scietius
CA P ERA ,inquit Vlpianus, aliud est quam accipere. Capere cum effectu accipitur: accipere, & si quis non accepit ut habeat adeoq; non uidetur quis capere,quod erat restiturus: sicut duenisse proprie hilud dicitur,quod est remasum. l. 7r . D. de uerb. fg.Quibus ex uerbis apparet,Capere, esse iuris et Recipere uero, facti. ut cum dicimus Capere ex testamento,Capere haereditatem legatum, fidei-e5missum:idem enim ualet, quod iure sibi acqui rere ut eum ita scribituri LUC Ius Titius cu capere potuerit, haeres esto l.in tempus, 62 . D. de haer. instit. I. si is qui, I x.D.de uulg. Ac pupil. I. cum autem, 2 I . in s. D. de aedit. ediet. unde Solidum capere non posse dicuntur, quibus id aequirendi ius non est.Ltii quis, 2 .l. qui non militabat, 78. in fi. D. de haered. instituend. l. si is qui . D. de uulg. &pup .l. 3 .D.de ivr.sse. usqueadeo autem uerbii Capere iuris est, ut etiam pecuniam cepisse dicatur, qui ab obligatione liberatus e l. 2. D. de ea tum niat. l. si quis, rIs .D. de reg. iur. l. Nesennius, 22.
in fi M. ad Falcid. Hinc CAPER E usu,& Capere possessione, & praecise C
pere sine ulla adiunctione: pro acquirere. l. ei arvo, et I .& l .eum qui, 23.D.de usurpat. I.bonae fia
CAP I o usu δε usucapio, & praeesse ae simpliciter capio, in d. l. bonae fidei,S: alibi pass. b.tit. de usuri CAp i dicuntur uirgines Vestales, Flamines Diales,
Pontifices, Augures, quum sacerdotes creantur.
Capi aute uirgo propterea dici uidetur,quia Potiscis Max.nianu prehensa , ab eo parente in euius potestate est, ueluti bello rapta abducitur. Gellius li. r.e. II. CAPTARE aliquem Veteres dicebant, pro, Alicuius haeredita icm captare,id est, b Iadiciis & illecebris aucupari. Martiat. Scis te captari: scis hunc qui ca
Et scis quid captat,quid, Mariave,uelit. Tu tamen hunc tabulis haeredem stulte supremis scribis:& esse tuo uis, furiose, loco, Munera magna quidem misit: sed misit in hamo . Et piscatorem piscis amare potest Vlpianus in l. I . D. Si quis aliq. test. Qui dum captat haereditaten , prohibuit testamentarium introire,&c. Dicitur & Captare testamentum: Seneca lib. de Benenui. An ut eos qui captandorum testamentorum artem professi sunt,non putas habere eadem quae
designatores & libitinarios uota λ Hinc CAPTAPTORIA institutio dicitur, quae mutuae institionis captandae di quasi aucupandae causa facta est.euiusmodi est haec in l. 2 o. in s. D.de cond. inhit. Titius si me haeredem instituet, haeres cstor aut haec, Qua ex parte me Titius haeredem scriptum in tabulis suis recitauerit, ex ea parte haeres esto. l. l .D.de his quae pro non script .Quare si de institutione iam facta testator loquatur, non erit captatoria. ueluti si dicat,Qua ex parte Titius me haeredem instituit,ex ea parte Maevius haeres esto illa institutio captatoria non est . quia in praeteritum, non in laturum institutio collata est. ait Paulus in l. i .& 29. D. de haered. instit. Papinianus
in I.7 o. eod. Captatorias institutiones .inquit, non eas Senatus improbauit, quae mutuis affectionibus, iudicia prouocauerunt: led quariun conditio
consertur ad secretum alienae uoluntatis. CAPsARI Vs, artifex capsarum. Paternus I ult. D. det iur. immun. Quibusdam uacationem munerum
conditio tribuit, ut sunt mentores, capsarii,&artifices. CAPSAR Ius , qui mercede seruanda in balineisu stimenta suscipit: inquit Paulus in I. s.f. S. D. d OF praefui g.
CAPs A RIus,qui puero ad ludum eunti libros in capsula desert. Vlpian. l. is . D. de manumisi. uind.Si collectaneus, si educator, si paedagogus, s nutrix, uel alumnus, uel captarius id est,qui portat libros. Suetonius Nerone, Constat quosdam cum paedagogis de capsariis uno prandio pariter
CapvT proprie dicitur quodcunq; in recensione numerum efficit: quod dialectici individuum appellant. Hinc in armentis ac gregibus,quot bestiae
sunt, tot capita numerantur.l. l .I. ult. N l. I. D.de
res uindic. l. I 3. D. de pignorib. Vnde in locum demortuorum alia substituere, apud Vlp. l. 8.&l. 7O. D. de usuis. quo eodem modo Vlp. in
l.pronunciatum, I9S. D. de uerb. sim. ita scri psit: Et cum pateria. moritur, quotquot capita
ei subiecta fuerint, singulas familias incipiunt habere. Hinc Tributum capitis dicitur a nostris , quod i singulas personas imperat. l. 3 inest. D. decenta.
63쪽
eensib.Hine censa dicuntur civium capita, quum a Censorib. in lustris condendis, eoru nomina in tabulas publicas relata sunt. Hinc apud Papinianui. I I. f. r. D.debon. poss. qui se arrogandum dat, cum capite fortunas quoq; suas in aliam domum ac familiam transferre dicitur, id est cum sua persona,ut uulgus loquitur. Hinc diuisio in capita, cui opponitur ea quq in stirpes dicitur,de qua sub IN explicabimus. Hinc quu ordinis alicuius quoddam ius est proprium ac praecipuum, si quis ex itilo ordine moueatur in quo caput siue numerum obtinebat, capite minutus dicetur: id est iure illo quod illius ordinis erat proprium, priuatus ac deminutus. quomodo fortunis diminutus Latine dicitur,qui iis priuatus ac spoliatus est. Hinc capitis deminutio apud Iurisconsultos. Nam in eo tractatu Caput,sine dubio ius signis eat,ex eo alicui quaesitum,quod caput siue locu in ordine aliquo, cuius erat illud ius,obtinet. Qua de causta Paulus in l. 3 .in s. D. de ea. minut. Seruum capite minui negat: quia nullum, inquit ius habet. Exeplicauiasa, liberis hominibus, qui nondum tamen tribum obtinent, facultas est quae & libertas appellatur quidlibet faciendi. quare qui in eum ordinem sic enim Cicero loquitur coaptatur, caput iam habere dicitur. unde seruus qui pro libertate precium persoluit, preciu pro capite soluere dicitur apud Plautum di Iurisconsultos frequentissime, id est ut liceat illi caput in ordine libertorum, minutus dicetur l. ult. D.de cap. minut. Eadem est ratio in ciuibus,quorum est ius multiplex, propriu ac singulare,ut nexorum,l aereditatum, usucapionum.
Nam si quis ciuitate priuetur, ueluti per aquae &ignis interdictionem, capite, id est iure ciuitatis diminutus dicetur.d.Lult. & apud Iustin. s. i. deca.diminut. Eadem praeterea eoru ratio qui in aliqua familia caput obtinent. Familia aut e duobus modis intelligimus: primum uniuersam aliquam agnationem,ut Tulliorum: deinde cuiusq; patris
si g.Nam iis quidem qui eiusdem gentis siue agnationis sunt,ut omnibus Tulliis, iura certa competunt: ueluti legitimarum haereditatum, tutelarum
dic. ite ut ijs qui filitia. sunt, ueluti iura sui. Quod si uel pateriam .aliquis,ut Clodius arrogandum se dederit mel filiussa. emancipetur: capite, id est eo iure quod ille in gente & agnatione Clodiorum, hic in patris familia obtineoat, minuetur, eoq; neque Clodius Gentilis dicet, ut ait Cicero in Top. neq; tutelas habebit legitimas, quae agnatis debentur l. 6. D. de cap. minut.& apud Iustin. f. ult. De legit .agnat. tui. neq; emancipatus sui haeredis ius
obtinebit rut ait idem in s. . De ex haere. lib. ut dubium nemini esse possit,quin si consuetudo tulisset,etiam Senatores qui Senatu movetur,& Equites quibus equus publicus adimitur, & uero etiaseruuli, qui manumissione uel alienatione de fi- milia tolluntur,capite minuti recte diceretur: ius enim in ordine suo eoru unusquisq: quamuis ex I 'guum obtinebat. I taq; Paulus d . l. 3 . Servile caput appellat,id est partem unam seruilis iamiliae quomodo bouem, aut ouem, unum in grege caput, id /est partem unam gregis dicimus. Uerum ut alis sin rebus innumeris, communis appellatio ad cc ras species restringitur, ac re uocatu r:sic t hoc tra- satu Capitis appellatio ad eos tres ordines h - minum, scilicet liberorum, ciuium & familiarum
contracta est. CA OTIs minutio,est status mutatio. l. I . D. dc cap.
. min.uel sic, Est adeptio iuris eius, quod quis uel
ex libertate,uel ex civitate, uel ex agnatione proprium habebat. unde triplex esse dicitur: maxima, . media, minima. ICἄν iris diminutio maxima est,quum & libertate,& ciuitatem,& familiam amittimus. Media, quu amittimus ciuitatem , libertatem uero retine- --mus. Minima, quum S libertas & ciuitas retinetur , familia tantum mutatur.l. II. D. de c-pit. minut. CApi TE, diminutus appellatur,qui ciuitate mutatus
est,& ex alia familia in aliam adoptatus: & qui li- ber alteri macipio datus est: & qui in hostium potestatem uenit: & cui aqua igniq; interdictu es b.
Festus. CA P IT AI ,inquit Festus, facinus quod capitis pc na luitur. uetuste nimirum,pro Capitale. Arrius i. 6.9. q. D. de re milita Si quis commilitone uulnerauit, liqui de lapide, militia reijcitur: si gladio, capital admittit. Gallistrat. l. ult. D. de term. mot. Alia quoq; lege Agraria qua Diuus Nerua tulit, cauetur,ut si seruus seruaue insciente domino dolo malo fecerit,ei capital esset.Cic. de Leg. lib. 2. Quiq: no paruerit,capital esto. Plautus, Nunquaaedepol fugiet, tametsi capital fecerit. t. Hi ne C Api TALIs rei damnatus intelligitur is, cui poena mors, aut aquae & ignis interdictio sit. l. I s. D. debon. post. Hinc CApiΥΑ Lis rei damnatu sic accipimus uit Vlp. ex qua causa damnato uel mors,uel etiam ciuitatis amissio, uel seruitus contingit. l. 2. D. depce nis .de Lq. D. Si quis caut. Hinc Capitis accusationem Labeo existimat eam esse, cuius poena mors aut exilium esset. l. io. D. de iuri patro. & Capitis accusasse libertum is demu patronus uidetur, qui tali iudicio appetit, cuius poena aut suppliciu ha- 3buit,aut exili tu quod sit uice deportationis, ubi ciuitas amittitur. l. Iq.6. 2. D. de bon. libera. Modestinus l. I o φ . D. de uerb. sig. Licet Capitalis Latine loquentibus omnis cauila existimationis uideatur, tamen appellatio Capitalis, mortis uel amicsionis ciuitatis intelligenda est. Item CApi TALEM fraudem admittere. est tale aliquid delinquere propter quod capite puniendus sita ueteres enim Fraudem pro poena ponere solebant. l. 23. S. 2.D. de aedit edict. .. lE 1 CAPITIA
64쪽
CA piri A Vlpianus inter muliebres uestes recen
set.l. 23.s. l. D. deaur. arg. Nonius autem capi tum tegmina interpretatur.
CAPvT liberum pro homine libero ueteres dicebant. unde illa Servii definitio in l. I. D. de tui. Tutela est uis ac potestas in capite libero.& apud Gellium lib. v. cap. xl x. Tutoribus in pupillos tantam esse auctoritatem fas non est, ut caput liberum fidei suae commissum alienae ditioni subiiciant. Cicero aliam Verrina IIII. Hic alteram decuriam Senatoriam iudex obtinebite hic de capite libero iudicabit λ Et Vlpianus cap. Instit. x I. Qui liberum caput mancipatum sibi uel a parente, uel a coemptore, S cc t. Hinc CApvT liberum sacere, pro manumittere. Plautus in Mercat. Liberum caput tibi faciam paucos menses. Hi ne PRO CAPITE pecuniam tbluere: id est, pro libertate. Cic.lib. de offic. i H. Ut si praedonibus captum pro capite precium non attuleris , nulla fraus est, ne si iuratus quidem id non feceris. Plautus in Poenulo. Cum argentum pro capite dedimus, nostru dedimus, non tuum e liberos nos este oportet.Et in Persa: Vt des mihi mamos sexcentos,quos pro capite pendam. Et in Rudente: Docte atq; amite ego illi pauxillatim pollicitabor
pro capite argentum, ut sim liber, ac me emittat manu. Quam eandem locutionem usurpat Iuli senus in I. seruus. I o. D.pro empl.& l. eo tempore. O. S. ult. D. de pecul.
CAPur noxa sequitur: prouerbium apud Iurisconsultos. l. I. g. iq. D. depos& l. qui ex pluribus. 2o.& l .ult. D.de nox.a L in quo uox CAPvΤ pro persona quae caput habeat, ct cum qua lege agi possit, positum est. ucluti, quandiu Davus meus est seruus, eius sum caput: neq; enim serui caput habent: ut ait l. 3. in si .D.de cap. minut. At si cum Sempronio uendam, Sempronius eius caput efiicietur: sui uero manumittam, lain ipse caput habere incipiet .unde pro capite pecuniam dare dicuntur serui, qui libertatem a suis dominis emul.&in eandem sententiam Paulus scribit in I. tute
Ias . . D. de cap. minut. actionum ex delicto u nientium obligationem cum capite ambulare.
itemq; in l. 17. L . de iuri .quod dicitur Noxam caput sequi, sic interpretatur, obligationem ab initio contractam caput nocentis sequi. CARBONuM appellatione neque materiam, neque
titiones, neq; alia ligna cocta ne fumum faciant, contineri: Vlpianus scribit in l. carbonum. I 67. D. de uerb. signif&l. ligni. s .infi. D deleg. 3. CARBci NI AN A bonorum possessio, ut de S. C. Car
CARC R, inquit Seruius est, undecunque prohibemur exire: dictus secundum Varronem, quasi a cer, ab arcendo. locum autem in quo seruantur noxii, carcerem dicimus numero tantum singulan. Haec ille lib. Aeneid. I. R v. Vlpiam taut damnunt. 8. . solent. De poen. Solent Praesides in ca cere continendos clamnare, ut in uinculis contineantur. sed id eos facere non L portet: nam huiusmodi pieriae interdictae sunt. carcer enim ad continendos homines, non ad puniendos haberi debet. Haec Vlpianus. At Ciceronis tempore hoc est, stante Rcpublica,quoniam in carcerem damnati coniiciebantur, ibiq; de iis supplicium sumebatur: iccirco in Catilina ita ii. ipse se loquitur, Sentiet in hac urbe esie Constites uisitantes, esse egregios magistratus, este fortem senatum, esse
arma, este carccrem, quem uindicem nefariolum ac manifestorum scelerum maiores nostri esse ito
CAREvM, frutex peregrinus, gentis suae nomine appellatus, culinis principalis : laudatissimus ex sua gente, id est Caria. ut Plinius lib. I9 cap. 8. testatur. Eius meminit Paulus in l. . D. de P n. l gat. Ergo non CARREuxi a Carris, ut Alciatus putat, neq; Caereum, neque Ca0 non legendiam. CA RN ι F E x populi Roman. non modo ciuis Roman non erat, sed ne in urbe quidem domicilium habebat. Cicero pro C.Rabirio perducit. Sed moreretur prius acerbissima morte millies Gracchus , quam in eius concione carnifex consisteret, qu in non modo soro, sed etiam coelo hocae spiritu Censoriae leges, ac urbis domicilio carere uoluerunt. Venit autem in mentem ex Plauti Pseudulo, suspicari eum extra portam Metiam domicilium habuisse.
P. Iam hic ero: uc rum extra portam Metiam currendum est prius. C. Quid eo λ P. lanios inde accersam duo cum tintinnabulis, Eadem duo greges uirgarum inde ulmearum ade
In malam crucem istic ibit Iuppiter lenonius. Crux autem non erat, sed ponebatur in campo Martio, ut ex illa eadem oratione intelligitur. Et cum damnatus collo in furcam inserto uirgis ad
necem caesus csset, tum unco gutturi eius impacto a carnifice extra urbem trahebatur.Iuuenalis, Qua stantes ard cnt, qiii fixo gutture fuinant, Et latum media sulcum deducit arena. Propertius, Et bene cum fixum mento discusserit uncum, Nil erit hoc: rostro te premet ansa suo. CARPENTARIVI, carpentorum artifex, apud Tarentinum l. vlt.D.de iure immunit. C sv ARi A taberna apud Vlpianum in l. 8. 6. q. D.
Si seruit uind. dicitur, in qua fumigari solent casei. moris enim fuit in plerisque Italiae locis, c Iorandi , siccandique casei gratia, sumum aut ex culmis, aut ex malignis uiridibusque lignis fac re. Columella libro 7. cap. 8. De casci faciendi ratione loquens, Est etiam, inquit, non ingratisae oris muria perduratus, atque ita maligni lir
65쪽
gni, uel eulmi sumo eoloratus. Vlpianus, Non putare se ex taberna casearia fumum in superiora
aediseia iure immitti posse. In Flor. lib. legitur
S. s. D. de seruit . urb. praed. Si seruitus stillicidii imposita sit, non licet domino seruientis areae ibi aedificare, ubi rasitare coepisset stillicidium. CAssi ANI , Sabiniani, Proculiani , dicti sunt qui Cassii, Sabini,& Proeuli sectam institutionem φsecuti sunt: de quibus quae Pomponius scribit in I. 2.D.de orig. ivr.ad summam haec sunt. Fuit in Tubero publici priuatiq; iuris doctissimus. eius duo fuere discipuli, Ateius Capito , & Antistius Labeor quorum alter magistri praeceptis adhaerescens, alter ingenii fiducia pleraq; innovans, dissidium quoddam in iuris ciuilis disciplinam inuexerunt. nam quum Ateio Massurius Sabinus,Labeoni Nerua pater successisset,acceptam a magistris discordiam uehementer auxerunt. quam postea eorum discipuli, Sabini quidem Cassius,Neruae autem Proculus eo perduxerunt, ut duae iam tum familiae contrariae ex eorum nominibus a
pellatae ac propagatae sint. nam qui Cassium se ruebantur, Cassiani equi Proculum, Proculianiici coepere. post secuti sunt Cassium quidem
Caelius Sabinus, Proculum uero Pesasus: unde Sabinianorum & Pegasianorum nomina. Quorum dissensionibus ac praeceptionibus contrariis imbuti postea Iurisconsulti lauolenus, Neratius, Iulianus, & ceteri, quorum ex scriptis compositi sunt is quibus nunc utimur Pandectarum libri, mirificas concertationes, ut Iuttinianus testatur, in hane legum disciplinam importarunt. CAsT ELLvM quid sit, rontinu libro i. De aquae duci. lic declarat, Est sere nunc in usu, quum elures quinariae impetratae fuerint , ne in viis saepius conuulneretur una fistula, excipiatur in castellum: ex quo singuli suum modum recipiant. VLpianus autem interpretatur receptaculum, quod aquam publicam suscipit. l. l . . -8.D. de aqua cotid.& aest. Festus tradit diuidicula suille , quae nunc sunt castella , ex quibus a riuo communi
aquam qui': in suum fundum ducit. Vlpianus
I. I7. g. S. D.deact. empl. Castelaslumbea, putea, opercula puteorum, aedium este constat. De castellis Vitruvius lib. 8. cap. 7. Mentio fit in L78. De coni.empl. l. 373.2. De act.empl. CAsTRATI, uide Spado. CAsTRENfE peculium : uide Peculium c strense. C sus a Iurisconsultis dici consueuit pro controuersia quae nata cis, quasi quae acciderit, & casu eontigerit. Cicero uero Causam appellat. ut Verrina III .Tantum quod hominem non nominat: causam quidem totam perscribit.Item, Nucquam enim scribis,neque tu aliud quicquam Micto amplecteris, nisi eam causam, pro qua P
Cumam aeceperas. Hinc Seneca in prologo Declamat. Declamabat autem Cicero, non quales Controuersas dicimus, nec tales quidem , quales ante Ciceronem dicebantur: quas Theseis uocabant. Controuersas nos dicimus : Cicero Caussas uocabat. Cas us fortuiti dicuntur in iure nostro, qui praeuideri humano consilio non potuerunt. l. 2. M. 7. D. de ad min. reta quales sunt latronum, piratarumve insidiae, naufragia, incendia, illuuiones , mortes non oblatae. l. in rebus , I 8. D. commod. Itaque fata & damna fatalia appellantur in l. r. s. si magistr. Digest. de magistr. co ueniend. CATADROMus , κατ decurso, uel desce sus concitatior. Paulus i. penuit. Digest. de act. empl. Si seruus ante uenditionem periculosam
rem facere solitus est, citi a tua id factum esse uidebitur. puta eum fuisse ieruum qui per catadromum descindere, aut in cloacam demitti solitus esset. Quo in loco Catadromi nomine puto significari descensum ex grue machina, admodum periculosum. ΚATAΠΔΟΥΣ, portus ad quem plurimum appe si solet. Vlp.l. q. f. q. D. de off. procons. Ingressum etiam hoc eum obseruare oportet, ut per eam partem prouinciam ingrediatur,per quam infredi moris est:& quas Gricia ἐπιδημας appellat,
siue xατάπλουν Obseruare,in quam primum ciuit tem ueniat,uel applicet.magni enim facient pro
uinciales, seruari sibi consuetudinem istam, &huiusmodi praerogatiuas. ΚATA ΠΟΔΑΣ, iisdem uestigiis subsequendis,quasi dicas,ad pedes, eorumq; uestigia. Iustinianus de compost. Digest. s. i7. Nisi tantum si uelit eas
in Graecam uocem transformare sub eodem O
di ne,eaq; consequentia, sub qua & uoces Romanae politae sunt: c quod Graeci ratis ποδα dicut haec ille.Cicero autem Ad uerbum hoc appellat. Xenophon De uenatione , θηρατιος ψ -- πιδὰς, ερ ἐλαγο Quenandus non iisdem uestigiis insequendis, ut lepus. Plato lib. De legib. xi. rata ris
διυ τα: hoc est,Post praecepta de adulteratione, proxime sequitur ut de cauponatione praecipiamus. COTILLus, est superior pars molae, ait Paul.in I. 18.6.3 .D.de instrucit.& inst. CATONIANA regula, est M.Catonis sententia, siue axioma ex plurium legum mente notatum atque obseruatum. oo si testamenti facti tempore decessisset testator,inutile foret,id legatum quandocunq; decesserit non ualere. l. I .& pos s. D. de reg. Caton.cuius haec ratio atq; aequitas uidetur elle :quia cum testatoris certam mente atq; uoluntate Elle Oporteat,cu praesentis teporis conditione spectas te,deq; ea statuiste iudicamus moaute incerto suturi teporis euentui re commisisse.quippe cum
66쪽
alioqui testamenta non retestatorum mente, qu piti iis dominari debet, sed ex fortuna & casu pen
dereiat. Plura in mearum obseruat. lib. I I. cap. 3.
CAvxRν uerbum fuit Iurisco iis ultorum proprium ac praecipuum: quippe qui aliis cauere dicebatur,
c ne ab aduersario caperentur,certis adhibitis
formulis prouidebant. unde illud Ovidii libro
Illud saepe loco capitur consultus amore:
Quiq; aliis cauit, non cavet ipse sibi. Et Cicero in epist. ad Trebatium: Tu qui exteris cauere dedicisti, in Britannia ne ab essedario decipiaris, caueto. Hinc illud Plauti in Epidico: Hie
poterit cauere die,iura qui& leges tenet.
Cavs RE , est sibi prospicere, & se contra fraudis aeperfidiae periculum munire. Hinc CAvr i o, pro tabulis in quibus contractum negocium perscriptum est. Paulus in i lecta, qo. l . si cert. petat. Lecta est in auditorio Papiniani cautatio huiusmodi: Lucius Titius : &cet. Cicero Verrina II i. Etenim qua stultitia fuissem , si quam diem qui istum excipiendum redemerunt,
in cautione uiderunt, cum ita cauerent, si post Kalend. Ianuar. in consilium iretur: in eam diem .ego, cum potuissein uitare, incidissem . Item pro Domo: Sed uno temporc cautiones sebant pecuniarum , &cet. Seneca libro de Beneficu. vii. Video isthic diplomata Se syngraphas Secautiones, uana habendi simulachra. Hine Via planus in l. s. g. 6. D. commod. Si tibi codicem commodauero, & in eo chirographum : debit
rem tuum cauere iusseris, &cet. Et in l. in commodato, i 7. f. 3. Digest. eod.l- . Digest. quae res pign. lig, pos l. l. s. Digest. famil. ercisse. l. r.
leg. Falcid. Cauetur ergo preditoribus illo in do: cauetur praeterea pignoribus. ut l. vlt. s. si legatarius , Digest. quor. legat. l. 8. M. Non.
dii, i id est, fideiussoribus & hypothecis . ut apud Ciceronem Verrina a I. Praedibus & praediis populo cautum est. Et apud Livium lib. x x ir. Animaduertendum est autem, cum eui fideiussores dantur, dici proprie Cauere. Vnde illud Ciceronis in Bruto, At uero tibi ego Brute non
soluam , nisi prius a te cauero, amplius eo nomi- Me neminem petiturum. Vlpianus i. si rem,9. 6. 3 . D. de pigner. act. Satisfactum autem accipimus
quemadmodum uoluit creditor : siue aliis plia oribus sibi caueri uoluit, Scel. Sic Caius I. I. D.qui satis d. cog. Satis dare dicimur aduersa rio nostro qui pro eo quod a nobis petiit, ira cauit ut eum hoc nomine securum faciamus. Atque
lixe quidem propria significatio est. Vulgo tame. CAvς κ ς & satis dare Iurisconsulti sic distinguunt, ut qui datis fideiussoribus ac sponsoribus er mittat, satis dare dicatur: qui uero sine fidei ustoriabus,cauere. Vlpianus. l. 2.j 6. D de iudi .Sed ut tu nuda cautione, an sitis lato, Marcellus dubitat. mihi uidetur, sola promissione se l. r. f. sed utrum.
D. de iudi c. l. & l.pen. D.de petit. haered. l. I. D. de ripa muniend. CAUPO.c qui caupona exercet. l. I. s. q. D.naut . up. λCAvss A in iure nostr uarie usurpatur. Interdum
enim pro lite ponitur: ut cum dicimus Cadere causta: quemadmodum superius suo loco docuimus . Interdum uero pro hypothesi, id est argumento unde iis nascitur. Itaq: in l. catillas, 36. C. de transiet.&l. t. C. de reb. cred. a lite distinguitur: et iisq; significationis testimonia ex Cicer Ne & Seneca paulo ante protulimus sub voce C Asus. Ridiculum est autem in l. r.D. de ue bor. signi sic. & l. 9. D. si cert. petat. ac similibus i p. existimare, Caussae uocabuluinusurpari procon traditi aut obligatione. nam illis locis & sexcentia similibus plane & latine caussae uerbum positum est. Interdum autem CAvs s A significat quod nostri titulum, hoc est dominii possessioni ive auctoritatem appellant. ut cum dicimus, Caussa lucrati
ua,uel causia onerosa. Non minquam.
CAris A significat iiis & eonditionem rei: ueluti ne usu capta sit, item statum N partum, S partus partum, Omnem deniq; rei utilitatem. Itaq: intelligedus est titulus,de fructib.& omni caussa. Vnde iuvid Pauli in l. cum fundus. I. D. si cert. pctae. Cum fundus petitus est, post iudicium acceptum caussa omnis restituenda est: id est, omne quod habiturus esset actor, si litis continandae tempore solutus fuisset. Ite in in l. praeterea. 2o: D. de rei uendie. Neo enim sufficit corpus ipsum restitui, sed opus est, ut de caussa rei rei ituatur rid est ut omne habeat petitor, quod habiturus foret, ii eo tempore,quo iudicium aceipiebatur, restitutus ii Ple homo fuisset. Sic accipitur in l. Iulianus, 9.
uantum, D. ad exhib.f. q. De offic iud.l. 2. L .f. . a.de Vsur. l. q. s. unde,s.l. I. . hanc actione,D. depos. l. 7. C. ad exhib. Quare cu dicimus seruitissites omnes caussas habere perpetuas, i. soramc 2 3.
D. de seruit . urb. sic intelligendum est: earum ius atq; conditionem hanc esse oportere, ut iis perpetuo assidueq; uti liceat. CAvssA alia dicitur Luerativa, lia onerosa. Lucrativa est, propter qua accipieti nihil abest mel uti siquid ei legatu aut donatu sit. l. s. D. de usuc. l. q. D. de manum. l. 8 landus, De legat. r. l. 8 3. . sire,de uessi. obi. Onerosa uero est yp qua aliquid abest: veluti cum quid emptum aut conductu est.
CAvssA, forma, modus ratio. Paulus i. M. D. deo- i
bi. de adt.Oblisationis sere quatuor caussae sui: aut enim dies in his est, aut eoditio,&eet. id est, obli gationum concipiendaru forma est quadruplex. Idem i. 8 s. De uerb. oblig. In executione obligationis sciendu est quatuor caussas esse:id est,exe cutionis formam ac rationem tae quadruplicem. CA v Α,i l. i. D. de Obl.& ach. quasi pro negocio usurpat, ubi Caius scribit obligationes nasci aut ex
67쪽
contractu, aut era maleficio, aut ex uariis caussarum figuris. quod ite intelligo: Ex iure quo da apuro contractu, puroque maleficio secreto, perseque ac proprie constante: ex uariis caussis, quae neque contractus, neque maleficia sitiit, sed illoruamnes. CAVssAM propria mea messu palam est, ait Vlpian. cuius emolumentum uel damnum ad alique suo nomine pertinet. l. i . I. 8. D. quand o appel. lit. CAUssAR1A missio, uide Missio.
CAvTIo iuratoria, est promissio sine fideiussori bus, solo interposito iureiurando praestita, fore ut reus in iudicio adusque litis exitum permaneat. uti docet Imp. f. t . De satisdat. Et de Cautione iuratoria mentio fit in l. 17. C. de dignit. I. I 2. C. de prox sacroacri n. l.ultim. C. de princip.aget .l. Iz. Lun. C. omn. iudi c. CAvTio de rato, est, cum defensor alterius promittit dominum ratum habiturum id quod suo
nomine egerit me si sorte iudicio uinceretur,r uersus dominus rem qua de actum est, suam esse peteret. l. seruuin, s 3 . in fi D. de procurat.
CAvTIo de dolo erat ut opinor Aquiliana lilia
sormula tantopere a Cicerone celebrata : quam euerriculum malitiarum omnium appellat. nam
Actionis nomine sormulam Cicero significat. Locum autem habebat, cum petita iudicio res es.set , verereturque petitor, ne quid dolo malo possessor interea committeret: itaque apud iudicem postulabat ab eo, ut sibi repromitteret, se nihil in ea re dolo malo facturum: hoc modo , Spondes ab ea re qua de agitur,doluin malum abesse, absuturum esse e . CAMIo non numeratae pecunia ,dicitur chirographum debitoris qui sibi ereditam pecuniam serip
sit,quae tamen numerata non ivit. l. I. De cauta Scnon numerat. COd.Gregor.
CAvTιo Mutiana est,qua legatarius cui quid subeonditione non faciendi legatum cIt, id se num γquam facturum promittit: a Q. Mutio Iuriscon .sult. instituta. Cium enim de illius conditionis
euentu nunquam ante legatarii mortem constare posset: ac propterea ipse testatoris beneficio
per totum uitae suae tempus carere cogeretur: ne - cessario Q. Mutius eam cautionem in ultim induxit. Quo uerbo quamuis nuda promissio vulgo contineatur, l. prima D. qui sati M. cog. uidetur tamen etiam satisdatio in hoc genere intellige da esse . partim quia in l. hoc genus, to 6.& l. cum sub hac,67 D.de condit. & demonst. Satisdatio diserte appellatur: partim quia in leSatis graui tibiis, probabile est fideiussionem interpositam fuisse. Itaque Iustinianus Novell. xxl I. ubi copiose de liae Mut lana cautione loquitur, interdum etiam iusiurandum & hypothecam exquirit. Illius autem ea uis est, ut stipulatione commissa, qui conrra fecerit,uel rem cum fructibus, uel qua . ti ea res est,restituat. l. cu sub hac, 6 7.I. haeres, Π.
f. 2. D. eod. Et si autem de legatis a Mutio eo nempta sit, ad haereditates tamen transserri potest. Itaq; Vlp. in I. 7. D.eod. Mutianae, inquit, cautionis utilitas consistit in conditionibns, quae in non faciendo sunt conceptae: utputa, Si in capitolium non ascenderit: Si stichum non manu miserit. nec
sol sim in legatis placuit,uerum in haereditatibus quoq; idem remedium admissum est. CEDERE propriξ est,abire. Hinc
Cpor RR foro dicuntur argenta ij in I. ult. D.de curat. bon. l. quoties, D. depos qui tabernam deserunt,& argentariam facere desierunt.& apud Iuvenal. Satyr. i I. Hi ne
Cansns lite dixit Catus,pro uictum se fateri,&x iudicio uictum abire: Si haeres scriptus, inquit, restituerit haereditatem, & postea de haereditate co trouersiam passus, uictus sit,aut lite cesserit, dura reactiones constat,&c.sic in I. si de communi, D. si seruit uindic. Hi ne /Cropas in iure dicebantur,qui rei suae dominium in alium transscrinant, a quo ipsi abibant. Vlpiamus cap. Instit. 19. In iure cessio sit per tres personas, in iure cedentis, uindicantis, addicentis. in iure cedit dominus: uindicat is cui ceditur: addicit Praetor.& Boetius in Topica Ciceronis, Apud Magistratum is cui res in iure cedebatur, eam tenens ita uindicabat: HvNc ego hominem ex iure ou ritum meum esse aio. deinde postqualite uendicarat, Praetor interrogabat eum qui cedebat, an contra uindicaret: negante eo, aut tacente, tunc ei qui uindicarat, rem addicebat. Uxe ille. Opinor autem ex uindiciarum consuetudine sumptum hoc suisse rin quibus alter uir H quasi hasta pellebat, alter uero cedebat. Hi ne Cros κ dicimur etiam in rebus corporalibus, cuearum ius in alium trasseclinus ueluti cum Actiones, aut Seruitutes cedi, passim in iure nostro legi miis. Nam ut Vlpianus suprad. capitii l. scribit, in iure cedi etiam res incorporales possunt: Uelut usu fructus, de haereditas, & tutela legitima, & libertas.
CassICus tutor, ab eodem dicitur, cui tutela in iure cessa est. Et Cessitia tutela, quae ita cessa &translata est.
Cp DE RE proprie est, stire. Itaque Cicero in litabro de Senect. Horae, inquit, cedunt, de dies,&menses , de anni: nec praeteritum tempus unquam reuertitur. Hinc cedere tempora dicuntur in iure nostro, quorum pars ab ijt l. I. D. detur. & fact. l. de adult. & l. 6. D. de Calum. Hinc Ctos an diem Iurisconsulti dicunt, cum ce i temporis pars emuit . ueluti clim quis Kalendas Ianuarii die stipulatus est , sibi proximis . Kalendi dati: uel cum in Iocatione dies operi iaciundo
68쪽
faciundo praestituta est Kalend. Feb. triduo quatriduove exacto, recte tres quatuorve dies cessisse dicemur. qua de causta Vlpian. in I. 2 I s. D. de uerb.sgn. Cedere diem, inquit, signiscat incipere deberi pecuniam. Similiter si quis ita sit haeres institutus, Cernito in diebus centum,quibus scierit poteritque: quot dies es fluxerint, ex quo scierit atque poterit, tot illi dies cedere recte dice tur : at quibus nescierit, non dicentur: neq; enim illi computantur. Sic in libris nostris dies legatorum cedere dicuntur, cum pars aliqua legitimi temporis,quo illa legatarijs quaesita sunt, emu-xit : sub. tit. Quando dies legat. ced. Positum igitur illud sit, quod ex superioribus constat, die tum dici cedere, cum praestituti alicuius temporis pars eiu uxit. Vbi uero praestitutum tempus nullum est, dici nullo modo posse. Quod cum ita sit,uehementer equidem mirari me fateor, tantopere usque adhuc celebratam illam subtilitatem fuisse, quam ind. l.cedere, sub Vlpiani nomine legimus: quae mihi sane frigida atque insulsa uidetur: neque ex Vlpiani ingenio, sed ex Triboniani potius audacia ematiaste: Ubi pure quis stupulatus fuerit, inquit, & cessit, re uenit dies. Quod si pro Cps si T, legeremus, AB I IT, nihil obtusus dici posset: cum tamen eadem utriusque uisae significatio sit. Quod putem sequitur, ulli in diem quis stipulatus est, cessit dies,sed nodum uenit:quam acutum hoc uidetur & tamen pro Crs si T legendum potius.csset CADIT . neque enim omnes adhuc cesserunt: sed quotidie abeunt. Illud autem postremum , vBI sub conditione, neque cessit, neq; uenit dies: ecquonam,
quaeso, argumento dictum est cum asire dies non possit, ubi nulla cst. nam in puris de eo ditionalibus,quae potest ratio abeuntium dierum subduci, eum dies nulla sit λ an non hoc esset, sine γnumeris Arithmeticam facere e at in stipulationibus in diem, dierum numerus computatur:&recte dicitur,Vnus&alter,ite Tertius aut quartus dies abijt. quanquam etiam in his ipsis diem
quae uenit, cum ea quae cedit comparare, & in ea re ar tum uideri uelle, nunquam mihi Vlpiani eruditione dignum uisum est.Quare ut istas Triboniani ineptias omittamus,& ad pensum nostru reueriamur, CEDERE operae eadem sanificatione dicuntur, qua cedere legata. praecisa enim
utrobiq; locutio est: quae plena sic effertur,Cedere dies, quibus operae aut legata debebantur. Vnde illud Vlpiani l. si quis, I s. D.de oper. libe. Iudicium de operis tunc locum liabet,cum opers
praeterierint. Praeterire autem non possuntiarni
quam incipiant cedere: & incipiunt, postquam fuerint indictae. Et l.quoties, et . D. eod. Oeerae in stipulationem deductae, ex die stipitiationis cedunt: at eae quas patronus a liberto postulat,co festim, non cedunt, sed postquam indictae sunt. id est: quia stipulationes operarum tacite ac ui ipsi praestitutum tempus habent, atque in diem conceptae sunt, diebus tribus quatuorve sine prestatione operarum elapsis recte dicemus, tot dies aduersus libertum a stipulatione facta cessisse. Quae uero operae sine stipulatione debentur, e rum dies non ante indictionem cedunt: quippe cum tempus earum praestandarum non ante inductione in praestitutum fuerit. CEssi M ire, apud Alfenum pro retro cedere : uel,
ut ipse paulo post loquitur, retro redire. in I. si ex plagis, 3 2.M. 2. D. ad Ieg. Aquit. Sic Iustinus lib. 2. Commisso praelio ite cessim, inhibete remos,dca bello discedite.
CELLA RARivs ab Vlpiano. in I. quaestum, Q. s.s in aliqua, D. de instruct . & instrum. interprCtatur , semus ideo praepositus ut.rationcs saluae sint. Quadere nul quam me legisse meminicii in in antiquis libris Cellarius legatur, haud scio an ita rectius eo loco reponeretur: is seruus intelligatur de quo Plautus & Columella mentionem faciunt, quique praepositus erat ut cellae rationes saluae essent. de quo etiam legitur apud
Calumini nominatim, 2 q. Digcst. de manum. testam.&l. uxorem, qI. S. I. Digest. de legat. tertio. TE NOTA. io N, inquit Florentinus, est monumentum memoriae caussa factum, quo neque corpus,
neque reliquiae illatae sunt. l. r. D. de relig. Verbum pro uerbo significat, inane di imagina rium sepulcrum. κεν enim graece inanis, τα, sepulcrum appellatur . Tale describit Vergil. li. Aeneid. s.cuius uersus significat Marcianus in I. 6.s. q. D.de diuis. rerum,Solennes tum forte dapes & tristia dona Libabat cineri Andromache, manesq; uocabat Hectoreum ad tumulum, uiridi quem cespite
Et geminas causam lacrymis sacrauerat aras. CENfERE, inquit. Iabolenus, est consti tuere &raecipere. Vnde etiam dicere solemus, Censeooe facias: & senatum aliquid censuisse. inde Censoris nomen uidetur esse tractu l .censere. III.
D. de uerbor. signis. CENfERI , in praecio haberi, & aesti latione ali. qua dignari . Vlpianus l. 1. D. ad municipalem. Sed si ex patre Campano,matre Puteolana,aeque municeps Campanus est. nisi sorte priuilegio aliquo materna origo censeatur id est, lignata & decorata sit. Idem i. I. g. r. D. de iust.& iur. Videmus cnim cetera quoque animalia, seras etiam istius iuris petitia censeri: id est, quasi iuris istius peritas celebrari,eximia laude ac praedicatione ornari . Papin. l. ult. D. de suis & legit. priuatorum cautionem legum auctoritate non censetiud est, proprie non dignari,uci non dignas duci quae parem cum legibus auctoritatem habeant. Cassi Ti serui, uide Serui agricolae.
Ct Nso R,uide sub tit.de Magi