장음표시 사용
31쪽
impressiones intueri non possumus: ut cogi- titio ipsa, affectiones animae, prima prin- capia; sed tamen vix illa perspici, nisi cum aliquo phantasmate crediderim . Nam vis imaginatrix cessare non potest, cum mens in rem aliquam intenditur, ae ne1cio an quicquam intellectus moliri possit , nisi ab imaginatione lacessitus : haec enim mentem ipsam excitat, &oceasionem percipiendi aut judicandi praebet. Sic meo quia dem judicio extremae opiniones circa sensuum perceptiones conciliari possunt, nec sensuum testimonia fiunt rejicienda, neque iis ultra quam par est, tribuendum Tortia Conclusio . Veritatis criterium in perceptionum,seuidearum evidentia & distinctione maximo postium est. Probatur Conelus. Iudicium tum est fi mum & certum, cum mens atributi cum subjecto cohaesionem cernit: sed illam non intuetur, nisi cum extrema propositionis
claro & distincte percipit: ut si noverit ,
quid sit numerus ternarius, quid impar , statim judicat ternarium esse numerum imparem : ergo praecipua Veritatis nota , aut criterium in ipsa perceptionum luce constituitur. Coom. Ipsa axiomatum vel principi rum certitudo non ab inductione sola, vel a multis experimentis sensuum testimonio
roboratis, sed ab ideis claris & distinctis ducitur: atque eadem est ratio cujuslibet
32쪽
propositionis, quae in aliquo principium tandem resolvitur: ergo propositionis certitudo aut evidentia non aliunde, quam a perceptionum claritate & distinctione est repetenda.. -jor probatur. Axioma vel effatum dicitur , cujus veritas lucet per se menti etiam mediocriter attendenti: cujusmodieli illud, si aequalibus aequalia addas, omnia erunt aequalia ; aut, totum est majus sua Parte : non enim mens nostra id esse verum tam constanter asserit, quod ita esse variis experimentis edocta fuerit. Quod enim i ductione sola colligit, hoc utique verisimit Iimum judicate sed nondum ex omni pam te ei certum est & inconcussum : cum multa nobis quotidie per inductionum vera&certa videantur , quae aliis experimentis 1alia elle deprehenduntur , uti suo loco
Quod autem eadem sit ratio omnis cri- terti, quae erat argumenti assumptio, seu minor propositio, hinc liquet, quod omnis propositionis veritas , aut evidentia hoc generali principio nixa videatur : quoa ad ea , aut perceptio nostra manifesto
complectitur , id de re ipsa dici aut
praedicari potest . Sic totum esse majus tua parte asserimus , qubd attributum m 1ub ecti idea contineatur. Simili ratione triangulum esse figuram , quate narium esse numerum parem , bis duoesie quatuor , certo & constanter assim mamus , quod in definitione, seu in idea trianguli figurae ratio , ut in idea quaternarii ratio numeri paris conti et, B 3 nea-
33쪽
neatur . Cumque illud statim oecurri ementi mediocriter attendenti, tum axioma dicitur. At cum idea quaedam, seu te minus quaerendus est, qui extrema connectat, tum axiomatis nomen non obtinet ssed per demonstrationem nexus ille cognoscitur,ut in Logica diximus. Verum utriuiaque evidentia ex eodem principio eruitur.
Non enim de rebus aliter judicare possumus, quam secundum ideas, quae menti nostrae insunt. Quodque in idea rei, quam elari & distincla intelligimus, continetur, id de ea re vere dici potest . Sic dicimus CrianguIum non es. quadratum, quia diversa est utriusque idea Confirm. iterum et in hoc probabile a vero & certo discrepat, qu bd in probabili aut in verisimili judicio rem ipsam non satis eIari & distincto percipiamus: contra autem venit, ubi certum est & eonstans judicium : tum enim idear, seu perceptiones ruas judicium praesupponit, clarae sunt &istinctae . Cum autem intimae rerum differentiae , seu qualitates essentiales magna ex parte nos fugiant, & rebus dissimillimis qualitates plerumque similes conveniant, ex Ggnispersaepe quae res antecedunt, aut comitantur , aut consequuntur, de rebus
ipsis judicamus,& ipsa verisimilitudine contenti sumus. Atque hujus probabilitatis varii sunt gradus, ut propius ad ipsam certis tudinis evidentiam accedunt , aut ab ea longius recedunt. Sic illud pene certum est , ex variis typis temere confusis numquam Eneidos versum confici Quo autem plura
34쪽
pIura sunt & fortiora veritatis indicia, hoc res ipsa est verisimilior. Unde cum veritates aliae sint primae, ut vir claris . D. --riolte aptissime distinguit, sive illa sint intellectuales, ut totum esse majus sua parte, quae scilicet sensuum testimonio non egent; sive sint sensibiles, ut ignem caleis facere: aliae ex iis d uctae, quae ex his colliguntur propositiones universales, eum dem peno habent certitudinis & evidentiae gradum, ac propositiones crebris observationibus ὲxploratae I ut Iapidem sursum projectum recidere , dummodo alia
non subsit Causa contraria, quae hunc effectum prohibeat: adeo ut non id tantum sit
probabile, sed certum & inconcussum, lampidem omnem sursum projectum in terram relabi; dummodo nulla sit causa quae huic effectui obstet. Haec enim propositio universalis qualitatem quidem lapidi minime
essentialem enuntiat: sed ex veri tate prima &sensibili, quae innumeris experimentis est subnixa, colligitur. Sic etiam mihi certum est & evidens me non somniare,
sed vigilare, cum claro video res omnes coram positas eodem modo dispositas, ac mihi sunt ante cognitae , nec quicquam erspecto causarum & effectuum naturainium ordini contrarium apparet, ita ut du-γitare non possim quin loquar, aut scribam,& res quς subjiciuntur oculis,non exillant. Sed ubi in propositione universali, quae veritate quidem sensibili innititur, &in qua qualitas minime essentialis de re assi; matur, non satis liquet an prorsus similes sint causae &cireunslantiae, aut subjecta
35쪽
sint aeque disposita; tum ut optime Observat vir laudatus in Logicae tentamine nuper edito, propositio est tantummodo veri - smilis, non certa penitus &inconcussa. Sic saepe videmus ignem aqua affusa extingui:ita ut satis verisimilest id semper contingere, dummodo satis aquae injiciatur:
nisi contrarium interdum experientia demonstret,ut cum camphora, aut quid aliud
simile incenditur. Sic Antilia, vulgo uno pompν, aquam subjectam attollit, dummodo aqua non sit ultra a. pedeS alta. Id ea vero alicujus rei aliquando est cllara, sed non distincta, doloris sensus clarus est, non distinctus: tumque clara est rei perceptio, cum sola attentione innotescit: sed distincta est, cum eam ex omni pari: cognoscimus, nec quicquam obscuri habet illa cognitio. Quae per sensus cognoscimus,
magna ex parte clara sunt: nam animum validius feriunt, atque eum ut attendat
impellunt : ut cum urimur , sensus ille clarus est : sed tamen ea cognitio magnam saepe obscuritatem involvit: ut si calorem igni, similem ei quem percipimus, tribuamus . Hinc enim magna oritur in ideis ambiguitas , aut confusio. Obscuritas quoque judiciis nostris acci- .dit, cum rem ex omni parte non consideramus, sed ex una tantum, aut ex a sera facie eam intuemur: ergo tum certum est& firmum judicium, cum ideae nostrae, aut perceptiones clarae sunt & distinctae; com
rem ex omni parte comprehendimus, adeo
ut mens assensum cohibere non possit.
36쪽
stuarra Conclusio. Illa propositio, Co evito et ergo sum, primum principium cognitionis nostrae esse non potest. Prob. eonec Primum cognitionis prinei-
pium est ejusmodi, ut nullum eo sit prius, ct cetera omnia quae certh cogdoscuntur, necessaria quadam connexione ex eo ducantur: sed utrumque deest huic princtipio. Primum enim, si cogito, rem aliquam cogito: ergo jam aliquid noveram. Imo me ipsum noveram, cum dicebam, em c gitos &me est e, ignorare non poteram , cum agere aut cogitare non possim, nisi h beam esse: cumque id dico, ego cogito , idem est ac s dicerem, ego sum cogitans δergo jam certum erat me esse. Cum denique sic concludo,eso cogito, ergo sum,idem probare videor per idem , α nihil aliud in- sero , quam id quod anto positum a massiit, nimirum me esse rem cogitantem . Accedit etiam subd illa propositio, ego cogito, est cognitio reflexa, quae directa alia qua posterior est. Iam cetera quae novimus, ex illo principio non pendent,neque ex eo necessario profluunt: non enim necesse est ut cogitem
me esse, ut certum mihi sit duo & duo es.sequatuor : & quamvis noverim me esse , non continuo quid ego sim , statim cognoscam. Quid ergo st an illud tam magnumerat,nosse me esse,aut cogitare,ut tanto apoparatu ad hoc primum cognitionis principium stabiliendum opus esset quis enim id
37쪽
ignorabat Quid illa cognitio addit certitudini , quam ex tot rebus hauseram λ Neque hac de re quisquam movere controversiam poterat, nec protatione opus suit , u tme esse qui cogitarem, qui agerem , Palam fieret. Quamobrem ut mihi quidem videtur , hoc Cartesii principium , nec
primum est, nec rerum cognitioni acquirendae necessarium.
Sed, inquit, Cartesius, i Ilud est primum principium, de quo is certus est, qui vel cetera omnia esse falsa poneret : atqui haec propositio est ejusmodi. Nam ut in eo sim statu, ut omnia quae video, & quaecumque memini, esse falsa fingam animo; sive somte somniem, sive a maligno quodam genio decipiar , tamen illud animadverto saltem me esse, qui cogito. Et si mini falli rer, falli tamen non possem, nisi essem, qui fallerer . Quare ue puncium petebat Archimedes quod esset firmum& immobile,ut inoegram terram loco dimoveret :sic
magis, inquit, speranda sunt, fi vel minimum quid invenero, quod certum sit oc
p. Parum aut nihil ad veritatis Indi tationem conferre hoc principium ex quo certitudo quae in disciplinis cerni tur nulla connexione ducitur; ac frustra rationem conquiro, qua probem me existe e , de quo dubitare non possum , dc quod nemo fit inficiaturus .. Nec video quid utilitatis ii beat illa animi fictio, omnia esse falsa ;sorsan me dormire, dum coelum & temram i niueor; Arte me decipi, cum intelliligo diro dc duo essequatuor , cimitii lassi
38쪽
ex tribus lineis constare, & alia innumera. Sed omnia, inquis, sunt exuenda praejudicia, ut aliquid veri inveniamus: imo uti te est omnia tamquam falsa ponere, donec aliquid tandem appareat , quod falsum esse
non possit. θ. Esto, inquam, exuantur praejudiacia quae nos a veritate abducunt: sed cavendum est ne in majus praejudicium velut praecipites ruamus, dum quae certa sunt,ut falsa ponimus, ct ignorantiae tenebras affectamus. Non enim, ut scite Gallendus scribens in Cartesium, mens fiet capacior vera pereeptionis, si ad falsitatem deflectat . Exuenda quidem sunt praejudicia, non v - ra & certa, aut ex quibus omnis nostra e
gnitio ducitur,sed quς dubia sunt aut falsa: ut pravi humores, non laudabiles sunt Hielendi , sic inanes& incertae opiniones, non sana judicia sunt extirpanda; lolium omentis agro, non frumentum est eveIlendum . Neque id fieri potest ut mentem iis praejudiciis quae nobis certa sunt,exuamus: atque illud minime utile esset, aut fructu sum. An forte Geometra ab animo imp trabit, quadratum ex ε. lateribus, ct totidem angulis rectis non constares avis lem non esse terra majorem. At saeph fallunt sensus & sensuum pra judicia : quare tutius est iis numquam confidere: turris quad rata eminus visa mihi videtur rotunda. p. Non omni cibo e abstinendum , qubd interdum noceat. Cum igitur turris eminus videtur, & rotunda apparet, cohibere possumus assensum . At si etiam B 6 cO
39쪽
cominas rotunda videatur, jam nullus eri tsuspensioni locus. Baculus partim in aere , partim in aqua visus, idem fractus videtur: sed cum eductus fuerit ex aqua, rectuS a parebit , tumque nullus erit deceptioni
Sed instat Cartesius, interdum in somnis eadem mihi videre videor, quae cum vigilo, eadem agere, vel scribere, vel loqui. Responsio facilis est: licet enim inters,mniandum discernere non possim an somniem: cum tamen vigilo, certus sum me vigilare . Ac praejudicia dormientium sola evigilatione & rerum evidentia discutiuntur; nec necesse est ad dormientium insomnia fugere, ut vigilantium praejudicia tollamus. Cumque omnia praejudicia pro falsis habemus, non tam vetera exuimus . quam nova induimus, & falsa veris substituimus; titubantes non continemur, sed
in praecipitium quasi ictu impacto dejici
Reliqua tognitionis principia, cum sese dabit occasio, exponemus; nunc de principiis rei, seu entis dicendum: quae cum sint phy sica, aut metaphysica , de his solum nobis agendum est, quae ad intrinsecam enistis compositionem pertinente licet forta sola cogitatione, non reipsa inter sedistinguantur. Ea sunt potissimum actus&po tentia, essentia&cxistentia ; principium individuationis , subsistentia: de actu &potentia primo loco agendum, tum de reliquis ex ordine tractandum .
40쪽
ACtus & potentia sunt prima entis
principia, ex quibus id componitur . Actum dicimus rei perfectionem potentiae autem nomine id intelligimus, quo aliquid est agendi, aut patiendi capax: est enim duplex potentia, una ad ageudum,ad recipiendum altera. Verum quo facilius intelligantur quae deinceps de actu & potentia dictari sumus, quaedam sunt ante praenotanda. I. Actus vel est purus, cum videlicet ab omni potentia est liber , qualis est solus Deus, vel est impurus, cum admistus est potentiae . Sic potentia vel est physica, quae
scilicet ab actu reipsa distingui solet I vel
Metaphysica,quae cogitatione tantum,nonr ab actu sejungitur . Genus est potentia metaphysica, ac ratione tantum a differentia discrepat. a. Actus etiam est primus aut secundus: ille est potentia activa ad agendum expediata; hic est ipsa operatio. Qui visu praeditus est, videt in actu primo, nondum in actu secundo, nisi apertis oculis aspiciat. 3. Potentia, ut diximus, cum si activa vel passiva , haec iterum vel est objectiva, tumque nihil est nisi capacitas existendi , seu non repugnano, aut possibilitas; vel est receptiva, seu capacitas aliquem actum excipiendi ; sive is sit physicus, ut forma est actus materiae; . sve sit metaphysicus , ut existentia, vel subfstentia.