장음표시 사용
141쪽
erit si se telo non defendant. addicito. Seruos autem manifesto furto ptaehensos, verberibus incito,&e saxo pret Pucros impuberes praetoris albitratu verberato, noxamque ab his sectam
Furta quae per lancem liciumque concepta erunt, sicut manifesta vindicato. Tignum alienum furtivum aedibus vel vincis suis iniunctum, ne quis eramerc cogitor: sed dqplum pro eo, per actionem de tigno iniuncto praestare compellitor. Si tibi surtim arbores caesae sint , agito.
Die rigore legum duodecim tabularum,metarumdem mutatione. Cap. XXV L.
I Iin, oratis Dei, cumprimina caro incal emgenturam descendis, lemorem quand- -Einem turis imprimis.
3 In leg bin duodecim talis,larum mucta peruetusta, ct is iam rigare plena, ct immitiobnaque taedio, Omaris p r i ς' - , θ4 pote rem filiomm vendendorum usque ad tertiam auctionem concessu lex duo
s Lex aris confeyn cruribor tigribus. 6 Hoc legis duritiem Solon imus lenivis, o tempo-ι. Dura lex de in ius canis,si nolu, arcera nefremio. 8 Postea lata semimitiora dina de inius vocando. y Uduo vindex asidum esso. Io Proletario ciui quimis volet vindex eso. II Si iudex velaiser exhilatorisiis morbos mi imp aeuor, iussitas disi δρομι M. 32 Solennuas legis vindutarum Maeotis .ia 3 ΣΝ-v inec clam, nec precario pos et, ei mina tias do. a Vinaeisia Afundo , aut domo. is Isiam viam duo, inite mam. 16 Gliba adpia orem deferebant, sin ea tanquam in toto agro vin alam. 1 7 Lex imperfecta desucccsionibus intectaro. 18 Dei raraonem in hac inferiora delatam, non conssim, is Seoaulatim in animos hominum imprimi. ao Ne sartam esse mutationem ad nobiluinem perfectione letis. a r Rerum mutatio, non modo non corrigit imisum, sed iobrius auget, ct robore
a a Principia iurissempersunt inerra, ct immutabilia, etiam in i avarietare rorum, o mistatione.
a 3 Conclusionessum mutatiles. a μου in variis gentibus, aestinctis urbibus disero Bilin, or let, in , semet Pseum mirasiti analogia conseruas: ct undis , τι Solisti bin , ad varia loca,
142쪽
De via. & ratione iuris; Lib. I. si
V 8MAn MoovM Sol ipsae, si aere crassiori,si nubibus quoque inuoluatur radiis sit bpallidis, &obscuris cuncta obur
brat potitis, quam ill uininat: si vero pura luce clarus de .expers caliginis ac nubium oriatur, omnia radi jς δ: fulg0re suos . illustrat: ita summum ius summaque ratio Dei,& natum, cum primum a coelo descendit in nubes,&in caliginem gentium, tenuem
quandam, & obscuram iuris imaginem hominibus imprimit. Hoc genus caliginis conspicimus in legibus Solonis, Lycurgi,& dii Gim tabularum, quod inde ortum esse reor: vel quia animantium mores ratione sensuum iuri reluctantur, vel quod omnia principia naturaliter fiant dissicillima iat caligine, & nube iuris radijs purgata, ac discussa, quod aequitate benignasiue
legum Interpretatione, & emendatione fieri dicimus, iura tandem pia, ancta,& aequissima gentibus a coelo delata, maximo splendore clucescunt. Quamobrem recto Pomponius ait: His legibus latis coepit, ut naturaliter euenire solet, ut interpretatio desideraret prudentum autoritatem necessariamque fori disputationem. Atque ita eodem pene tempore, tria haecn
ta sunt r leges duodecim tabularum: ius ciuile: quod ex his fluere coepit: dc actiones, quae ex ijsdem compositae sunt. Liceat igitur mihi peruetusta, de obseleta quaedam huius legis annotare, rigore plena, & seueritate, impe secta,immitia,plenaque isdio,& inani stiperstitione. Et via patria pol state exordiar, aiebat lexi vcndendi filium patri potestas esto Q iam sa-nh potestatem iam inde a Romulo permissam Dionysius tradidit. Et Sigo sie,is;., a.
nius de antiquo iure Romanorum retulit , quod etiam Alexander ab Ale- antiq.ius Roxandro annotauit,potestatem filiorum vendendorum patribus usque ad tetaliam auctionem concessam: praetcrea coercendi, verberandi, & Occidendi. Alin. lib. s.
At Numa Nimus hanc emendauerat, ne locum sibi vendi calet in filio, qui iussit patris uxorem duxisset. Haec legis saeuitia post ori iure aliquantulum Con antini lege temperata fuit fili j a patribus distraherentur, nisi famis necessitate. Sed quid aliud quaeso est, potestate facere genitori. vemdendi filium propter famem, quam eidem apponere natum , Thyestiis dapibus absumendum: mare postea cauerunt Legislatores, ut liberi parentes alant, & ut parentes liberos alere tenerentur: postremo, ut nec liberi possent iniuste ex haeredari, nec legitima portione bonorum iure sanguinis, vel e natum debita privari. Quae tandem maior immanitas, aut inclementia potuit unquam excogitari, quam expressa in lege Aeris consessi, vel debitoris cuius verba stipra retulimus. Nam debitores obseruato prius in onam ibin legis ritu nimium rigido, nisi demum pacti forent, habebantur in vinculis dies sexaginta: inter quos trinis nundinis continuis ad Praetorem in comblium producebantur, quantaeque pecuniae iudicati essent, praedicabatur: Tert ijs autem nundinis capitis poenas dabant, aut trans Tyberim peregre venum ibant ad capitis poenam sanciendae fidei gratia hortibilem, atrocem, nouisque terroribus metuendam reddiderunt. Nam si plures forent, quibus reus esset iudicatus, secare, si vellent atque partiri corpus addicti sibi
hominis penniserunt: Terti js nundinis , inquit, partes secanto. Si plus minus vel ecuerunt, siae fraude esto. Nihil prosecta immitius, nihil inhumanius. Qui sane legis rigor quamuis horrendus ac Tigribus crudelior vide tur , egregie tan' en uti pro aliqua parte iustus dcsenditur a se cilio, An p tas inquit Phavorine si non illa etiam ex duodecim tabulis de testim' nijs saliis poena exoleuisset,& si nunc quoq; ut antea, qui salsum testimoniadi e conuictus esset, e laxo Tarpeio deisiceretur , mentituros fuisse pro testimonio
143쪽
t testimonio tam multos , quam videmus acerbitas plerunciue ulciscendi maleficii, bene atque caute videndi disciplina est. Historia de Metio Suffetio Albano nobis quoque non admodum numero istius modi libros lectita- tibiis ignota non est: qui quoniam pactum atque conditum cum rege populi Romani, perfide ruperat, binis quadrigis vineius in diuersa nitentibus laceratus est. Nouum atque asperum supplicium quis negat sed quid oleo gantissimus Poeta dicat, vide, At tu dictis Albane maneres. Quam sane lehi. V. te gis duritiem Athenis Solon antea ut refert Alexander abrogauerat. Cor,
lib.ε. c. io. pus enim pro re addici, aut super Oscenerari sanctionibus vetuit: & parta libertate Athenienses δε νηςίαν malorum nempe, obliuionem lege sinxere.
Aegyptii quoque obseruarunt, ut ultra res , dchona debitoris nulla in cor pus animadu o foret :& apud Motios, qui aes alienum non distbluebat, in soro sedere cogebatur, & circunstante plebe, in os, & ora corbem accipere. Postea ius ciuile mitius egit, ut tandem cestione bonorum debitori' fC. qi ibon. bus satisfieret. Quin hodieq; Pataui j ad lapidem vituperij , ritu prosccto ς- ρος ignominiose , cedunt bonis. Dura itidem lex illa, si in ius vocato morbus, quitasve, vitium extitit, qui in ius vocabit, iumentum dato, si nolit ,arce ramnc sternito. Nam in ius vocatus, cogebatur ipsemet accedere. Quod si morbo erat impedi tus, qui cum vocabat, iumentum dare tenebatur, 'si ille noluisset, non tenebatur amplius arceram, vel vehiculum parare, ut in ius veheretur. Erat autem arcera plaustrum tabulis undique tectum, de munitum. Qua de re Phavorinus philosephus,&Sextus Caecilius apud. Gellium enixe etiam disceptant. Quam sane asperitatem benigne leni erut. praetores varia proponendo edicta, tum de in ius vocando, qui vocare, quique vocari possint, tum in ius vocati, ut eant, aut satis, ves cautum dent, 8 cum antea forma agendi per assertores, vel sponsores inime esset constitus in . Vnde postea mitior illa legebatur, Asti duo vindex assiduus esto, Pr letario ciui quiuis volet vindex esto, ut assiduo, hoc est diuiti, diues sit patronus , defenser, vel, ut abj malunt fideiussor, & proletario . hoc est pauperi quilibet, etiam inops. Similis, sed mitior altera illa: si iudex vel alter ex litigatoribus morbo sontico impediatur, iudici j dies diffusus esto. Nec 1 o illam vindiciarum lcgem tςdiosa selennitate, & pene puerili ridiculam, pretii stercundam duxi. Qui enim serui possessisenem petebat tenens seruum in iure apud praetorem ita vindicabat, idest, posscissionem per simulatam vim postulabat . quippe roganti reo quid ais; respondebat actor : hunc hominem ex iure Quiritum, meum esse aio, eiusque vindicias mihi dari postulo: Si ille
alter taceret, aut oederet, Praetor scrutam addicebat vindicanti,idest possessionem decernebat postulanti, usque ad exitum iudicij: sim autem ille contra vindicaret, tum seruum eundem corripiens,&quasi de manu vindicantis abstrahens, dicebat, & ego hunc hominem in meum aio, ciusque vini a dicias mihi reseruati postulo. Tum Praetor interdicebat: Qui nec vi, nec clam , nec precario possidet, ei vindicias do. In fundo autem, aut domo, 13 quam quis vindicaret, manus conssertio fiebat in hunc modum: Stabant in iure litigatores: tum petitor eum, unde petebatur, ex iure manu consertum vocabat, ita dicens: sundus qui est in agro, qui Sabinus vocatur, meus est: cum ego ex iure Quiritum meum esse aio. Inde ibi ego te ex iure manu consertum voco. Ille vero nisi cessisset interponebat: Vnde tu me ex iure in nu consertum vocasti, inde ibi ego te revoco. Tum Praetor dicebat utrisq:,1 superstitibus, praesentibus, istam viam dico: Inite viam. Praesto aderat sapiens , qui inire viam doceret. Redite viam; eodem duce redibatu. In agro
144쪽
Devia,&ratione iuris, Lib. I s
vero manum conserebant. Haec Sigonius mutuatus a Cicerone pro Murena, & ab Aulo Gellio sic retulit: Demum, inquit Gellius,institutum est co-tra i a.tabulas tacito consensu, ut litigantes non in iure apud Praetorem man in consererent , sed ex iure manu consertum vocarent , idest, alter alterum ex iure ad conserendam manum in rem de qua ageretur vocaret: atque
. profecti simul in agrum, de quo litigabatur, terrae aliquid ex eo, uti unam
glebam ad Praetorem deserrent, & in ea gleba tanquam in toto agro vinditiis carent. Curiose ergo de subrustice, ut Alexander annotauit ,&partim in-
selenter , & inhumane, non probabili, nec recto iudicio, quaedam illis legibus decernuntur, nisii sorte rei ulto aevo intercisos, & reconditos illarum sensus non tenemus . Nam de qua re iudicio disceptabatur, de ea nisi coram, di apud Praetorem exhil ita decernit, aut iure agi non poterat. Demum ex plua, & exoleta hac ictiosa, & puerili consuetudine benigniores introductae sunt actiones, de rei vendicatione. Ad exhibendum etiam improbabilis etiam ac nimis rigida erat illa Tationis lex: de qua abunde supra. Aliari 6 ctiam latae sunt, satis impersectae, de successionibus ab intestato,& ex tostamento. Nam intestatorum haereditates primum suorum haeredum, velint nolintve sunto: His deficientibus adgnatus proximus familiam habeto. Imperfecta prosecto lex. Caeteris enim agnatis, vel cognatis non deser bat haereditatem, sed potius sisto, cuni tamen iura sansuinis deuoluant haereditatem ad agnatos ,& cognatos. Mare Praetores successionis iura pluribus edictis auxerunt, & extenderunt successerio, unde liberi, Unde asnaa7ti, unde cognati, unde vir &vxor, demum ut fiscus caperet.Eam ob rem sacile ex his ostendimus summum ius, supremamque Dei rationem ad haec
inferiora diffusam, non repente, sed paulatim in animos hominum persed imprimi. Obstini siquidem radijs ab initio halitus, nubes, & caligo. osit, ut duri mores, natura praua, & ad mala procliues dispositione aliqua
praeuia indigeat, Mi iuris hilatum, vel legum induere valeat: quemadmodum tacitis motibus paulatim serpentibus, in diesque magis innoteste tibi generatur in populo consuetudo ; Hinc factum est, ut paulatim mutatis moribus , solutisque halitu, nube, & caligine, iura ipsa a coelo, & a Deo h minibus integre delata videaturinecessariaque esse ad tam egregium opus mutationem, ut aequa aequiora, persecta persectiora evadant. Hinc lex hi8 lege: hinc ius civile, a Praetorio: hinc praetorium a principum constituti nibus: hinc aliud ab alio corrigitur. At haec legum mutatio non modo non i9 corrigit ius ipsum, immo per varias rerum, & temporum, ac sertunae vices auget, & robore maximo firmat: haud secus ac si quis rationibus philoso. phiam prosternere conetur. Nam quanto magis eam telis impetit, & odi pugnat, eo magis eandem tuetur,auget,&ad sublimiora evehit. Stat it et o que lex: stat ius summa principiorum arce perpetuum, in ipsa rerum varietate , ac in ipsamet mutatione constant, & immutabile, licet conclusio mutetur; quod eodem etiam tempore in variis gentibus, distinctisque urbibus ai diuersis ritibus, ac legibus, ubique semetipsum mirabili analogia conse uat,& haud secus, ac nitidum iolis iubar , varia loca , disperias insulas,
distinctasque urbes aeris caligine expulsa,& quoquoversum splendidissimos suos radios diffundit.
145쪽
Anius ciuile careat ordine, ου methodo.
x meimti, vel es nunqua inanem, velaro em redu fuisse. a Trdonioin nimium concisas nobis Pandectas reliquit, ut Burius asserit, -- nemo de mulorum coticatione conquerapos , tamen in tractando cuiusstis argumenum inmoraenis, aut method rationem Tribon inhaluit, ve
Ad profisores, vel interpretes hoc onm ρectar, in oraenem leges, materiam
s Connarim omnia conse 2 constisaim nouum μι proposui oraenem, quid etiam
Petrus Gregor . 'ε Tolosanusi tamaresecarines videtur. Equinar- Raro ordinem inquis P non requira in quam ὰ Triboniano. Uigetim tria adariem nece via istutu collectionem praceptorum, isticum eorum, atque ordwemi m. Primum veteris iurisconsali rastiterum.se ndum Tribonianm, tertio intactum retiquis.s Omnes requirunt ordinem uno excepto Cuius io.
xo Decia Mur quomodos uaripossit opinio Cularisti Iubus Caesa agiquando cogitaist quonam modo in oraenem reduceretur ins
ia o stse Cicerose cogitas testatur. 13 Cicero serum composait de lare ciuium artem rediendo. V s ciuile, vel leges nunquam in artem sue ordinem redactas fuisse, comprobant sere omnes: Gulielmus Budaeus,ccntonibus accisas, inquit Tribonianus nobis Pandei las verius, 'quam compendiolas reliquit. Et quamuis ut Duarcnus ---ait in epistola de ratione docendi, nemo de titulorum col-3 locatione conqueri possit, tamen res ipsa loquitur, Tribonianum in tracta do cuiusque tituli argumento nullam ordinis, aut methodi rationem habuis se. Quamobrem ad prostorum munus hoc maximὰ pertinere putat, ut quae separatim consula, & dissipata sunt, generatim describant, & tum de finitionibus,tum diuisionibus ex arte petitis digerant, atque illustrent.C s nanus omnia wnsiisa conspicatus in commentarijs iuris nouum sibi propo- es fuit ordinem, quem ctiam Petrus Gregorius Tolosanus secutus esse videtur. Equinarius Raro ordinem , inquit, iustum inter fragmenta haec non requiramus usquam a Triboniano, qui lege a Iustiniano data, in veteribus tur consultis verba & rem omnem desumpsit, qui methodo longe certiori, euidentiorique ordine rom conficere potuisset, si materiam tantum mutuatus ordinem ipse suum,& elocutioncm adhibuisset. Vigelius tria ad artem c68 seribendam necessaria arbitratus, collo tionem praeceptorum, delectum corum , atque ordinem ipsum: primum inquit praestitere veteres illi iurisconsulti: secundum Tribonianus : tertium intactum nobis relictum. Quod Vis gelius ipse postea tcntauit. Caeteri neoterici Doque ius ciuile sine meth do compositum csse existimant, uno excepto Culatio, qui in paratillis mandati, & de operis noui nuntiatione, irridet illos, qui aliam desiderant, vclcomminiscuntur arte tanquam ineptissimos, & imperitissimos, nec Digest .ro rum, nec iuris principia tenentes. Verum is potius titulorum univcrsi generis
146쪽
Devia,&ratione iuris, Lib. L rs
ntris em , quam singularum eius partium ordinem, & tradi di methmdum , quasi per transennam , ut ego arbitror, & postea declarabo, intuitus est. Qui vero hanc in arte confusionem,&imperfectionem cognitam h bent , Tribonianum, & compilatores alios excusare conantur, quod fit tint viri amplissimi in aula magis imperatorum, quam in scholis versati. Sed iipsum ius ciuile ex consula immensaque legum copia incompendium, &ri artem redigere Iulium Caesarem, occupato Romanorum Imperio cogi isse ferunt: quam quidem rem una cum alijs multis, quas in animo habebat, ne persiccrer, necem ei a coniuratis in curia illatam impedimento fuissexoni a stat. Qi md Cicero quoque primo de oratore se aliquando cogitasse tostabir his verbis: si enim inquit, aut mihi lacere licuerit, quod iam diu cogito, aut alius quispiam , aut me impedito occupauerit, aut mortuo eis coit , ut primum omne ius ciuile in genera diserat, quae pauca sunt: dei de eorum generum, quasi quaedam membra dispertiat, tum propriam cuiusque vim definitione declaret, persectam artem iuris ciuilis habebit. Geui 3 lius quoque noctium Atticarum libro primo, ipsum Ciceronem opus,quod de iure ciuili in artem redigendo erat inscriptum, composuisse comm
De methodo,oe ordise iuris ciuilis.
ro Methodines via, onusto,qua reru-ι Marum comtionempraebet. ii Proprium methori edomitone risere dorinnis vero disponere. 1 a Corasimast Esemius leuiter hac tetigerum.
i 6 Exemplum compositio methodiis iure ciuili. 17 Exemplum Muttua method . 18 Al ν arti alia debetur meModus vo una ominus.1ρ ordo ple , uniuersias, spartis ruaserone inoque is iureciati. pinsit. ao In ordinem leges reducere 'pus sarduum omnique ouisareplenum. , i Methodus de uis se aeuisi maxime conuenit in hoc opere. et a Plino duas esse vi ν Hebar, unum ab athletis ad metam . Luxum ὰ mera M
147쪽
sing sufficere valeat. 33 AHora penetralia turi radent nae vano pitur. E ordine,& methodo iuris ciuilis in praesentia nobis agen- . dum est: quam rem a Iulio Caesare, & Cicerone cogitatam, Tribonianum tentasse, sed minime pe io, satis omnibus constat. Sed quia res ipsa imultam habet in se dissicultatem,& quia omnibus iuris studiosis eam profuturam puto, eius methodum ordinem ue diligenter pertractare constitui. Plato ordinem, mi et uersi formam, di perfectionem appellat. Ideo Timaeus inquit: Cum vestis Deus omnia , na fore, nihil vero, quoad natura pateretur, malum, qui quid erat, quod in cernendi sensum cadere possit, assumpsit non tranquiuium, nec quietum , sed temere fluitans,&agitatum ,4dque ex inordinata. iactatione redesit in ordinem. Hoc cnim iudicabat praestantius : Ergo pulcherrino mundi machina, di quae in mundo speciosa videntur, ea quidem iomnia a Chao, in quo crant confusa, toto ordine distincta secemuntur.3 Ο Qitaque inscientiis,&artibus a tenebri ac usione singula quaeque extrahit, distinguit, Aperficit, ut iure optimo rerum omnium natura,&perfectio esse intelligatur Vnde ructu Ouiduis e
- ut toto natura vultus In orbe, OQ.
Coelestia quoque miro ordine alia alijs praesare videmus. Et quemassis modum res eductae deIκγtentia materiae ad actum, consequuntur a forma, ut sint: itaomnia , & singula in stimiijs, ct artibus e tenebris ignorantiae 6 in ordinem, vel intellectus lumen erutam, habent ut conspicua appareant,& intelligantur, ut etia colores a lumine. Verii quia ordo,& methodus co uenire inter se,& disserre videntur,par erit quid utrunq; sit declarare. Ordos est dispositio seriesq; rem tum inter se, tum ad utili relatariam, ut in arte praecedere, ue sequi debent. Hunc triplice esse animaduertimus: nobilitatis, s quodliniora praecedula necessitatis,quo vetustiora psexuntur:deniq; iacitu ris
148쪽
De via & ratione iuris, Lib. I. y S
m doctring, siue cognitionis, quo a facilioribus,& notioribus in disciplinis
inchoandum est . De hoc nobis agendum. Primus, & secundus interdi uerio species, vel res in artesematur, dummodo is non euertatur, qui D neribus , & sipeciebus maxime conducit. Ideoque caeteris anteponitur io Methodum quidem definimus esse viam, siue rationem, quae rerum lan rarum nobis cognitionem aperit, quaque per unum declaramus, & coen icimus aliud. In ordine vero unum post aliud explicamus: is enim partes artis, vel sicientiae sta disponit, ut eas partes anteponat, quarum coiatio
nos dirigit, & deducit ad ea, quae posterius tractantur,&cognoscuntur. ii Proprium igitur methodi est cognitionem prebere : ordinis vero dis nere: Methodus parit scicntiam eorum, quae ignoramus; ordo prestat ut facilius, ac melius addiscamus. Ideo nec solus ordo, nee sola methodus perscctam rerum cognitionem Naestare potest . Inter iurisconsultos C 1 a r ius, & Ehemius,per quam leuiter, obsture ac imperfectὰ haec atrieterunt
Methodos autem quatuor esse affirmant Graeci: demonstrativam, resolutii 3 uam,dinnitivam,&diuisivam, quemadmodum quatuor etiam sunt, uuae de re aliqua quaeruntur. Aut enim qu. aerimus, an sit res, aut quid sit, aut qualis, aut propter quid .iOrdines autem tres sunt, compositivus, reuolt 1 tiuus,&definitivus. Vci, breuius faciliusque dicamus: Duas esset cipuas methodos, demonitiativam , quam compositivam etiam apGllare libet,&resolutium t duos itidem ordines resolutivum, & compositivum. a s Compositiva quidem methodo in arte a causa ad effectum, vel a principiis ad media, & ab his ad finem progredimur. Resolutiva vero ab effectibus 'ad caulas, & a fine ad principia, conuelso, scilicet procedimus. Est e so re ipsa via eadem sola ratione differens, ut sursum , &deorsum in scalis ut concauum, & convexum in sphaera, vel speculo. Exempli gratia: si in is iure ciuili a mente, & hominum consensu ad dicta, & facta, ab his ad contractus, vel obligationes, ab obligationibus ad actiones, ab his ad formas agendi, ab his ad iudicium, a iudicio ad selitentiam, a sententia ad execi tionem, ab executione sententiae, di legis, ad salinem reipublicae vel ad priuatorum tranquillitatem, dc inde ad ipsam iustitiam procedamus, quisi cst, qui non videat hanc docendi iuris rationem secundum methodum compositivam csse institutamξsi vero in eodem iure ciuili cotraria insistamus via utpote a tuititia Reipub. d ciuium tranquillitate ad leges ,&sententias.ab his ad iudicia, a iudicijs ad formulas agendi, & excipiendi, ab his ad acti nes, dc cxceptiones, inde ab obligationes, & contractus, ab his ad dicta& facta,tum ad mentem demum , dc hominum consensum ascendentes es i8 lutiua ,seu analytica methodo talem progi ciliam fieri, liquido patet. Quoniam vero non omni arti, vel scientiae una, eademque conuenit methas sed alij alia, ut eius natura postulat: iccirco quaerimus utra harum compe tat iuri ciuili, ut ipsum in proprium artis corpus, de syntagina redigamus 'i y Et cum ordo pariter duplex sit, uniuersalis, dc particularis, altero ne eo rum, an utroque in tota iuris prudentia tradenda uti debeamus. Caeterum, ut ex omnibus partibus unaquaeque suo loco collocetur, opus profecto la-1o boriosum, & magna difficultate plenum. Quod Cicero, de Caesar, quamuis suerint viri praestantissimi, an tamen plene praestituti fuissent,non satis apparet, cum id quod cogitarunt, aut non extet, aut non effecerint. Tribonianuin i ero id non esic assecutum, sed edicti perpetui ordinsi secutu certo Rim'.Has porro disiicultates Cicerone cogitasse: has Iuliu sesare animo voluit se, & reuoluisse: .has deniq; et ipsum Tribonianu degustasse oportuit. Κ a Meuiodo&
149쪽
at Methodos definitivam, & diuisuam in opere persciendo tanquam instrumenta propria assumimus.Na ipsi quoq; Iuriscos ulti no minus diuisionibus,& definianibus,o philosophi,& caeteraru arti sessores utuntur. Si copisitiua igit methodo arte ordine costruemus,causa & principia pri us di uidemus,dc definiemus: sin aut resolutiva, tu ea quae finis sunt, vel ad unc pertinent , prius erunt diuidenda, atque definienda . Cum duae igitur sint v:ae , et a recte Plato. utra sibi esset progrediendum, dubitabat, ea ne . quae a meta ad athletas, an ea potius, quae ab athletis tendit ad metam Dubitabat nim & quaerebat, utrum a principijs, an ad principia via esset, ut in staUio ad calcem, ab illis ne, qui praemia ponunt, an contra Θ mucro tempera est a notis incipiendum. Haec autem duobus modis talia sunt. Alia namq; sunt nobis, alia simpliciter nota. His itaque declaratis, dividamus omnes artes, siue scientias in duas species activam, & contemplativam. Huius sciaAre, illius atere finis est. Contemplativae compositiuae methodus, activae resolutiva congruit. In his igitur omnibus, quibus actio, ut fiat: proposita est, quales iunt moralis, politica, & ius ciuile, resolutura methodo vicit dum est, ubi semper praeponitur finis tanquam notior, & a not ribus e se inchoandum. Itaque in morali praeponitur scelicitas : inde tractam ci v:rtutes , tanquam media, quibus ad Qelicitatem, ut ad finem propi una pcrueniamus ' Sic in arte aedificatoria, finis est domus , quem archirectus, sane lapidibus, lignis, serro, cemento, quibus ad domum constructa iam tanquam principijs ,& medijs utitur, assequi non potest. Finrbo , ubi qi ia' a cndum est, prius semper spectatur, licet in aedificando actu cotv Potitit usas ordo adhibeatur. Sed in Pandectis Herinogenes, & Tribomptius ordinaedicti perpetui secuti sunt, quem Saluius Iulianus in cdictis pra tortam con ponendis sibi proposuerat: quod opus edicitum perpetuum, cum alias c ii iit
annua, Imperatoris,&Senatus authoritate, dictum fuit. Erat aut in ordo ille resolutivus qualisque subiectae materiae proprius erat Uccmucrat Iaa lianus ius ciuile ad iustitiae forensis, & edictorum praetoris mam contexure,&pertractare. Ideoque ius ciuile varijs ubique actionibus, & ri meis diis loco actionum refertum omnes sere Pandectas occupare conspicimus. Quamobrem ciuitatem, ut finem artis, idest, iustitiam contemplatus, abo, ut a notiori exorsus merito fuit. Quod etiam Tribonianum, caeterGI-nue compilatores secisse perspicimus. Praeposuerunt cnim iustitiam,& ius,
28 tanquam peculiarem finem. Ad iustitiam enim ciuium actiones dirigui tur : Diuidunt ijdem & definiunt ipsum ius naturale, gentium, & ciuile: distinguunt ciuitatem, siue Rempub. in magistratus Senatoriam, S nlulum, Praefecti Praetorio, Praefecti urbi, Quaestorum, Praetorum, Vigiliam, P sectorum, Proconsulum, legatorum, & aliorum: l em deliniunt, liuiduli eiu ue vires patefaciunt. Et quoniam principia, vel media, quibus allocti ciues ad bene vivendum, & ad iustitiam, ut sibi praepositum finem,consequendam perducuntur, sunt ipse leges,&iuris principia: & media, quibus ad iudicium tenditur, sunt actiones ipsae, ideo in coni enda iuris pc dentiae tela ad iustitiae forensis normam, leges, senatusfnsulta, pr: ncipum constitutiones, praetorum edicta, obligationes, di actiones , & id genus multa ab eis potractantur. Recte igitur aliqua pro parte secuti sunt m thodum , & ordinem reselut tuum, initium a iustitia, & iure sumentes, his verbis: Iuri operam daturum prius nosse oportet, unde nomen iuris cclce dat. Ius est ars boni, & aequi. Iustitiam nanque colimus. Et quoniam
subiectum,in quo haec iustitia consideratur, sunt hominu in ora E
150쪽
De Via,&ratione iuris, Lib. I s
directae, vel homo secundum legem vivens, ideo prius de statu hominum, quam de alijs partibus agitur . Sic Cuiatium, & alios defendere possem quia; nolunt alium expetere ordinem. At si quaeramus, an media,an partes ii is uniuerse,vel singulae sint ordine positae inter se, & ad sinem, ardua profecto 3o erit quaestio. Qi 'd si quaeramus, qua methodo haec omnia recte tradita sint,3 i longe maior oratui qu. aestio.Nunc vero mihi distinsuere licea aliud esse munus viri doctissimi, de iure inserint, aliu d vero de iure specioB, vel legi-3 dibus iam sermato artem conscribere. Aliud praeterea est , praeoccupatum ordinem edicti perpetui insequi, & loeem , secundum quam Iuri L consultorum nomina, qui illa iuris responsa dedissent, Tribonianum praescribere oportuit: aliud,libere ad finem omnia, & singula inter se, & ad sco. pum, prout res ipsa postulat,disponere: Quo pulcherrimo sane ordine elemeta iuris, vel ipsae iuris Institutiones dispositae, maxime fulgent. Omnia primaerea, tuae considerantur in arte, a fila ordinem,& nece talem assumere debent. Nam quemadmodum sese ad finem habent, & ad conuenientem serie inter se: ita sunt ad artem redigenda atque disponenda,sed lex illa Iustiniani ne tantorum virorum memoria aboleretur, & edictum illud perpetuum fuit 3 3 in causa,vi non potuerit in omnibus Tribonianus ordinem,methodumque seruare, quam Mias proculdubio obseruaturus fuisset. Haee igitur satis di uexcusatione ostendunt Tribonianum, caeteros iue compilatores, cum maxime data lege, caeterisque impedimentis aureum, & persectum, iuris corpus nobis ediderint,vi nemo unquam speciosius id fuerit nobis traditurus. Haec 3 demum ostendunt,ius ciuile indigere interprete,erudito6ue viro,qui arte, ordine,ac methodo uniuersa, & singula vobis sufficere valist. sed quo in dem rapior,& in sublimiora veho egregij adolescentes, Solonis, & Lycusgi generosa progeni Θ Iam arcana,& intima iurisprudentiae penetralia ingre; s di mihi videor.Quod si liceret,si huius auditori j genius pateretur i vires imquam ingenii mihi suppeterent, incredibili animi laetitia exultarem,& Archimedem illum smulatus,qui ab Hierone Syracusarum rege rogatus,arcanum coronet aureae surtum, tandem sedulo explorauit,& insigni selertia deprehendit,inraeque audio exultans nudus,e balneo exiiijt,dcrepentem per urbem errabundus saepius ἔπηκα, si ρηκα exclamauit,summopere gestirem.
De Agethodo, ct ordine partici lari iuris ciuisis.
i milia iuris civilis pars o Triboni mo is ora rem reviamsi L