장음표시 사용
181쪽
Accursus,& Canon istae secuti sunt,siuer quasi possessionem, & immemora bile ipis spatium,ut si quasi possessione turbemur agere Dismus contra tur bante,& Phibere ne sis nobis inuitis nauigare trans hareve possit, & q iurisdictionis rarae sunt exercere: sunt.n. maximi vires longissimi tris, vel negligen-diae usius tanti tris.Tπ .n.nihil esse materialiter putarunt aliq,sed nudu nomen, haud secus,st mors, quae autore Seneca nihil cst nisi terminus vitae. Ego vero una cum Aristotele dico ips esse mensura motus,scam priusin posterius aia,& ee quid extra alam,& dico cita tempus lire. Na ips est in quolabet, in terra, in mari,in coelo,& .e Oia nasci intur,& Orta occidunt, ac aucta senesciit: Et cu ex nihilo nihil fiat,& aliquid in nihilu reduci nequeat ingreditur.n.materia prima, quae in balis,& receptaculum olum serinarum &cit ut Tribonianus ait,natura j deproperet nouas edere rinas, corruptibili queoia transnriitcnt,insur corruptio unius sit senatio alterius, neq; ullus motus fiat in instati,& lepus nihil aliud sit,il mensura motus, proinde satis erudi se dixere iurisconsul intepus nulla pignere obligatione, nepe solum lcpus. U.n.spectanda sunt ea,quae te pus veluti accidens concomitant,vtputa cotractus,maleficium,culpa,neuligentia, usus,consuetudo,& id genus alsa,p quae usucapere, & praestribere licet.D.n.accidens p se consequens motu Impossibile est.n.ut tempus sit,cu aia non fiterit: neq;.n.tempus in actu erit ni statanum rans si lepus vero in potentia erit,licet aia non sid. Quamobre ius mai 7 ris Adriatici undequaq; amplissimu Venetis dabit,ium ob longissima eorum possessione, qua superiorem nemine cognoucrutvng,praeter Deum,tum pPaureum sanctumq; titulum priuilegij ad maiore rerii ocupi confirmationsi si bi ab Alexandro Pontifice Romano tunc indulti,cli sui orsi irati Friderici Immatoris fugiens sese Pontifex Venetias c5tulisset,ubi Ciano Principi reuerrasio victoria gratulatu annulli porrigens aurcum. Accipe inquit, Ciane,& me autor ipsum mare hoc tibi pignore obnoxia reddito,u, tu,tuiq; successeres, quotannis stato die sentabitis,ut ois posteiretas intelligat, in aris possessione iure belli vestru esse q5q; fiustum, atq; Hi uxore viro, ita illv lvestro sabiacens imperio: seruntq; inter Alexandrum & Fridericis inita pace, apud viduas, Scara maximi templi Diui Marci susurrasse Pontifice: Sup aspide,& basiliscit in ambulabo,& conculcabo leonem draconem: Imperatoremq; rudisse,non tibi,sed Petro. i ille:& mihi,& Petro.Cuius ta memoradi facinoriς soldnia a Principe Vcnetorii, a Senatu,& univcrse magistratusi ordine, purpura, ct ostro induto,inaxima popa, solenniq; apparatu,ingenti ciuium, ac tot cinabam frequentia,apud litora maris singulis annis Ascesonis I hicae die peraguntur,d aureo annulo Neptunum mareve ipsum, ut uxorem viro sibi desi Ndet, subarrhat. Stet igit, storeatii; su felix ciuitas haec pclara, & beata, mihiq; patria charissima Stet inqua Venetoru inclyta ciuitas admirada, utpote 19 cii inter fluctuoses maris impetus,& rapidos pelagi vortices, quasi inter reli
quas urbes regina caput extulerit,p mediuorum templa, P tot regias , Θ me . . amplasmas aedes,turres,stat Atheatri,cinabas, naues, tritames, quinqueremes Utq; demum admirada naualia assurgens, ut q ad unius ciuitati, dec rε collata sunt,multisciuitatibus ornaincto esse possibit: Clinis demum imp tium, ac maiestatem Sannarius egregis epigrammate celebrauit.
182쪽
De iuris legum , internetatione de viri coms et iis. Cap. L
X A e Y i s Regibus, & ciuitate duodecim tabularii lcgibus sundata, cepit ut naturaliter euenire solet quemadmoduin Pomponius refert, ut interpretatio desiderat et piudciamin autoritatem,&nccessaria est disputatio in soro,si flan,quia leges mulcae sit mi, & 'ariae, ac diibiae, varia quoq; & mutabilis carii materia, utpotri l alias forma siue leges Plocorii, pro ten trarum,pta, hominum varietate, proci; alijs causis facile εrccipit. Cum itaque res situ dubiae in iure ciuilit de
interim latione legum de rebus dubijs,de principiis iuris, & de probationis bus dis utabimus.Argumenta quoquc siue media, quae nobis ma me comserunt ad huiusmodi litterpretatione,& eoru sedes declarabimus. Quibusvico includo,quae optima legum intrepres dig5numerari lota.Iccirco Ue viaribu, sit eius,nobis est prius agendum. Exercet autem Iires suas coluetudo maecinae supplendo,interpretando corrigendo, di excundo. b
183쪽
in casibus omissis vim legis possidere,&cade posse ad simillima facilinad extedi.Quod & a summo Potifice cofirmamr.Vxor cogi no mi asIdntire, cadauer eius ibi sepeliri,ubi vir voluerit: De hassis impuberibus nulla lege, nullove canone etd sancitu est. Urii ostio,posseat ne parsito humare filios,ubicul velint Θ Ait Potiso it amantis,ccisuetudine locotu re speciada. Deinde sicut una lex p altera interptat,& si suerit corrigit,s ita lex a coluetudine recipit interptatione, ga minime sint mutanda, quae inte reratione certam temper habuerunt. Na si de interpretatione legis uratur,in primis inspiciendu est, quo iure ciuitas retro in huiusmodi casibus usa fuerit. Optima enim est legum interpres consuetudoxorrigit et Ii ges cosue 6 rudo, . abrogado, haud secus ac p nouissimas leges sepe corriguntur priores, risi lege caueatur,patronu causaru in iudicio non admitti, nisi iuratum credere iusta sie Quere cam,& in sero vigeat cotraria cosuetudo. Ues,sidem lanci tu sit oportere accusatori prius legibus,vel psnis talionis sese obligare, alicui diu dicat,& hoc ia exoleverit ab aula iudicu, quale hodier tota fere Italia pspicimus cosuetudine,ea sertasse de ca,nc Pterriti accusatores desisteret a libellis criminalibus,neve crimina remanet ut ii I punita P rterra cosuetudo ut mala excusata Irina, vel poenas leuiores ui gat ' et Pontificis,Abbas, terici; in canone, cu venerabile de consuetuditestatur, sec6sultu ita indisse, dum rector villi plures in carcersi detrudi, detineriq; curasset, & accusatus cxciperet,ac barri maiores su's id sp facere cossiduisse. Quare merito ab lutus euatit. Idem Pse ,si occidatur homo Venetijs, du utrinq; ad i Oid pic bs antiqua 1 ex cOsuetudine ligneis relis bella gerit. Uues igitur suas ostentat supplEdo,interpretando, corrigendo,& excusando. Quid ergo in similibus ξ an possit ad 9 Ptrahi,& inde sumi interpretatio Θ Exeph gratia. Vigri confitet ud' Bliuiae ut Accursius assii mat si qs locauerit aurice vinum velicdu,r o pol tu enusi si tet aurigae,si mo diis vini no tetigoni plaustrum . at si vel summo digito tetigerit,periculu cedat diaλTitius conduxit opera bootae, vel aurigae,ut sibi oleii ex tabema moratoris domu vchcretSed cu imprudEtius auriga curru, equos agere Titi' ruituro currui, ut auxiliu fi rret accurritat manu plausti u sistere minime potuit, quo casu lapsu rvit & Oleu undiq; cffusu. smonis igii est, viri spectet periculu,daniiq; olei estus,auririne, an dii Praeterea: ancosuetudo vini inludas ad Olcu In qua sane ditione auriga iura sua tueretur. Quod si lex Ptrahitur a casu ex prcsso ad simiae castimoniis tum neq;. n.Ms casus legib'sigillatina coprehedi pii: pariter consumido ad similia cxtedi,cu ipsa,vi supra diximus, in inbus fere lege smulari iride r. Praeterea id sentit Iul: anus illis verbis,s qua in re ius moribus introductum deficeret, ilic st proximuna,& conseques et 'servari oportet. Tum Accursana dfflatant exempla: Consaetudo no admittit mancum, suer i seudu.Eade Ptrahit ad vulneratu, vel debilitatu brachisis,& manibus,q dno obsequia pstare nequeat. Alia est cosuetudo, emittie non succedant in laudo. Exteditur haec ad Hermaphroditu, si s minea sibi pu leat. Ergo Hξ iuris no scriptiis in vino,debet et seruari in oleo. Veru Titius obiiciet: se funetii esse ossicio sito, st nemini det es danosum, & aduersariunegligetiae,& culpae tineri,u p ciuia,& pcipitia egerit curru. Praeterea i l la re caueatur P vir o euecto in vinein viatigat pondendu ,& Titius ceruiuia univc liquorem inexerit, quis dixerit Titium de repensionem publica nis γ
184쪽
De via; & ratione iuris, Lib. II. 74
nis Item si consuetudo in regione vi merit, ne emptor veditorve deceptus .
vltra dimidiam iusti pretij, possit implarare auxilium imperiale rescindendae i
venditionis,& in locatione conductor, vel locator fuerit ultra dimidiam dereptus,ritus venditionis non poterunt ad locatione extedi,ut minus, quam recti eiici :possibile sit,ius commune laedatur.Quamobrem, ut contraria haec concilien, a tur,nobis liceat Accursium pro parte ita distinguere. Aut consuetudo viget
contra legem scriptam, aut praeter legem; Perinde ac si diceremus: aut in ca quae sit lon. su expresse a lege,aut in omisse. Si contra legem scriptam, aut contra aequita 'tem, aut non contra. Nam prinio casii non licet protrahere coniuetudinem in I. i. de
contra legem scriptam i ergo a venditore laese ad locatorem nulla fiet extensio,nec a vino ad cereuisam, maxime cu huiusnodi vectigalia sint odiosa: inec de plaustro vini digito minime tangendi ad arceram olei, utpote quilio pub. ' 'nestati,& aequitati aliquantulum reluctentiar. Probat haec nobis omnia Celsus de testibus,' no roe ino t) introductu est,sed errore primit,deinde cosue : tudine obtutu est, in alijs smilibus no obtinet. Ide ait, ' vero cotra rone tu nimmo. deris receptu est, n5 est iducendu ad consequentia. Scta vero in his, I pter lege sunt, nec aequitati aduersantur,licet consuctudine de similibus ad similia ..extendere. Ergo a manco ad extortum brachijs, vel carentem manibus: a st leg. 'mina Hermaphroditum,& a simili ad simile.sed magnum interpretibus facessit negotium , utrumne simile imis, an vero potius sitnile consuetudinis sit rq praeserendum Ecce utriusque similis Gemplum, quo sane Accursius in glos l. item si finis alis uti videtur. Legibus sancitum non est, an incrementum alluvionis Emphyleutae accrescat,vel non accrescat. Tum legis stinile ob oculos offero ''''
Usufructuario, qui percipit iure communi omnes fructus, incrementa allu- Liin 1. C deas uionis accedunt. Ergo a simili accrescant etiam cmphyleutae, quia percepit omnes fructus. Econuerso alteruin iuuetudinis simile offero, quod ultra- montani secuti uidentur. Vastato no accrescunt incrementa alluvionis: Sed e vlt. si-in
Vasalli,& Emphyleutae sit nitimi sint.Colligunt enim si uetus,& recognoscul
dominum suum. Ergo non accrescent Emphyteriis. Quaestionis itaq; cst,duorum simili uin,legis,& consuetudinis, utrum praeserenuum Iacobus Rauen-na existimauit,simile consuetudinis uincere simile legis. Nam consuetudo
uincit,& corrigit laesi, eigo simila consuetudinis superabit sinite legis.Qm- . inimino simile consuetudinis,quod a Iuliano hic dicitur proximum,de conse l.de aecessio quens stupra legem. Ergo multo magis superabit imaginem, uel simile legis. Nam si uinco uincentem te,multo magis uincam tu λ quae sane argumentatio plene Bariolo satisfacere non potuit, utpote cimi si consuetudo proster--m i. iii nit legem, id proueniat ex tacito totius populi consensit, qui non accidit si- ''mili,caeteris reclamantibus, eundem populi consent uni accidere simili. Alij Bart. in l. de uero putarunt, simile legis, uincere si nile consiletudinis.neq; enim tanta in uirtus consuetudinis ut uincat legem,tum quia leges recipiunt interpretatio su M. nem ab earum simillimis, tum quia lex scripta non pol est corrigi per simili- ' tudinis,uel subauditos intelle, tus , nec per uandem inaioremve rationem, i Eque ' uno reclamate Fulgosio.Quamobrem Salicetum,ac Iasonem secuti dicimus: g . de ies Aut unicum reperitur simile legis tantum, aut simile consuctudinis tantum, aut utrunq; concurrit. Primo casu id spectandunt crit, quod Blum potuit os per Vieinii. seret: secundo uero prospiciendum erit quod magis simile: Praeterea, quod aequius' rationabilius.Sin autem paria suerint lvec similia, subiecta mate- in auth qiiciaria quaestionem dirimet.Nam si fuerit legis scriptae ius simile praeseretur:sin autem consuetudinis,huius umbram,ugimaginem spectabimus. si res fuerit .i.ciis' a d. dubia,nec appareat,mens legislatoris,uel populi. qmb.
185쪽
De contrari frigus concitan . Cap. II e
Contrarietas ex uno tantumscripto indu seperser aeniseper accidens. V Aa leges contrariaesbi esse uideantur, quomodo concilia ri possint, & ex his, quae contrariae sunt, quae nam sint praescirendae, ut non ignoremus, rem altius paulatim repetere oportet. Sciendum est igitur esse legem, uel publicam legislat ris, uel priuatam testatoris. Nam uti quisque rei suaelit, ita ius esto. Contrariarum legum intuli quinque praecipue esse uiden- I tur tui ex uno omnes antinonitae sente manant: quorum unus est ille, qui 3 a scripto, & sententia prouenit, quando sententiae uerba rcpugnant: ab ter ex ambiguo, cum striptum duas, uel plures sententias habere uidetur: Tertius est, cum ex pluribus sibi contrarijs legibus, uel ex scripto legis non per se diuise, sed ex circunstantijs, nascitur controuersia. Qui ex scripto,&sententia promanat, huiusmodi est: Qui duos mulos habebat, ita lπauit; mulos duos, qui mei erant, cum moriar,Seio haeres dato. Idemm ries mulos in stabulo nullos,sed duas inulas reliquerat.Item lege cauctatur, ne quis triticum extra urbem equo ueheret: quidam farinam asino cucxit. Huius quoq; generis est exemplum Alpheni de naui cotibus onusta ab inru la Creta iterum Psecta.Cauet et lex Rhodia,ne ps tempestatem nauis relinquatur,& qui reliquerit omnia perdere,nauimq; & oia eorum esse qui remaserint in naui, si nauis seruata sit.Magna exorta tempestate es perterriti navim reliquerunto scapham conscenderuntpriter unum aegrotum,qui pro pter morbum exire,& iugere non potuiti su Qrtuito nauis in portum incosumis delata est.Illi eam repetunt;aegrotus negat e debere. In his controuersijs decidendis testatoris, uel legis sentcntia coniciniris est consequenda, benigniusq; leges, quo uoluntas earum conseruetur, interpretandae sunt, &semper interpretatio ex aequitate praeserenda . Quo enere interpretationis Papinianum caeteris omnibus praestare ostendit species illa aut, ct nepotis.
Ex ambiguo legis oritur cotrouersa, id st scriptu est in duas, pluresue sentetias tr itur, ueluti,si sis,du Titiu latione,& M uiu pistorε seruos bret talegauerit: Seio amico meo Titiu pistorsi lego. Qeo in casu si propria hominis nome sequimur Titius,sin aut artis suius pistor debetur. Placuit. sit Labeo, primo eum legatum quem testator senseriti si non apparet, quem senserit,
186쪽
De via & ratione Iuris, Lib. II s
senserit, injiciendum est antestator nomina eorum nouerit. Si nouerit ille debetur quem nominauit, licet errauerit in artificio: sinautem ignota nomina habebat, pistorem legatum videri. Testator etiam ita legavit: Titio amico meo ducenta do, i : sed duo sunt Titi j aeque amici lcstatoris. Petit uterque legatum, cui emo dcbetur Quidam plures Stichos habens
ε Stichum Mς uiolcgauit , uter sic praestandus, ainbigitur Si quis taurum leget, & legatarius petat seruum nomine Taurum, haeres autem bouem in stauulo repertum dare malit. It cm : haeres meus vasa argentca uxori meae,que volet dato. Ambigitur 'uq volet, utrum uxor an haeres Qiramobrem ad τ conciliationem antinomiae in ambiguo, haec iuris praecepta nobis sequenda esse putant. Primum, in ambigua voce legis ea potius est accipiensi i sugnificatio, quae vitio caret, praesertim cum etiam legis voluntas hinc percipi possit . Deinde in ambiguo sermone non virunque dicimus , scit id duntaxat, quod volumus. Itaque, qui aliud dicit, quain vult, neque id dicit, quod significat, quia non vult, neque id, quod vult, quia id non est locutus. Aurea prosecto Pauli sententia: Tum, quoties in actionibus ambigua oratio est, id accipi debet quo res, de qua agitur,niagis valeat, quam pereat: & ubi est verborum ambiguitas , valet quod actum G,ut si stipulermihi dari Stichum, & plures sint Stichi, vel dari Chartagine, de plures sint
Carthagines . Quinimmo cum in testamento ambigue, aut etiam perpe
ram scriptum est, benigne interpretari, & secundum id quod credibile, ex cogitatum est, & semper in dubijs benigniora praeserenda sunt, & in obscuris, quod minimum is, sequimur. Ex aequitate igitur coniecturis , vel tua statoris, vel legis mentem aucupabimur. Ideo Iulianus, si numerus, i quilinummorum i tus sit, neque appareat, quales sint legati, ante Om- .nia, ipsius patris fisutias consuetudo, deinde regionis in qua versatus cst, exequenda est. Sed& mens patrissamilias,&legatarij dignitas,&charitas ,&necessitudo, item earum, quae praecedunt, vel sequuntur summaruscripta sunt spectanda. Ex contrarijs legibus fit quoque antinomia , ut si se
na iubeat, altera vetet, vel una allirmet,&altera neget: vel si ex conflictus accidat, quod contrariae fiant, in antea minime aductiarentur. Sed rem
as tum oratorum, tum iurisconsultorum exemplis illustremus. Lex esto, qui Tyrannum occiderit, quicquid petierit a magistratu habeto. Item altera lex : Tyranno occisis quinque proximiores agnati necantor . Alcxandrum Phereorum Tyrannum Thebe uxor, cum simul cubaret, occidit. Haec fialium suum, quem ex Tyranno susceperat, deposcit. Item lex est: mulieris imago in gymnasio, ves in templo, ne ponatur. & altera:Tyrannicidae imago ponatur in templo . altera iubet, altera vetat: dc sic inuicem leges digla- . diantur. Iubet itidem: Viro serti, & de patria benemerito danda , quae postulauerit: altera, ignauum militem, & dAertorem capite puniendum. Vir fortis victoria parta sibi desertorem dono dari possit, sic in iure ciuili leges
opponuntur legibus, ut si minor annis vigintiquinque Praetoris edicto tutus cum filiosamilias contraxerit, qui e contrario Senatusconsulto Macedoniano nitatur, vel mulier Velleiano tuta apud minorem pro alio intercesi
sponsa sibi inuicem repugnant Paulus de statu hominum. Non sunt liberim' iuinquit, qui contra formam humani generis conuerse more procreantur, uto homin si mulier enixa sit monstrosum, vel prodigiosum aliquid: Vlpianus vero de iverborum significatione: Quaeret aliquis, si portentosum,uci monstrosum, si , vel debilem mulier ediderit, vel in qualetu vilis, vel vagitu noctium, non sis'
187쪽
humanae figuret , sed alterius magis animalis, quam hominis partum,an quia renixa est, prodesse ei debeat. & magis est, ut haec quaeque parentibus
sint. Illa quidem inter liberos connumerari, Fartus monstrosos istare VI idetur: haec autem etiam prodesse velle. Praeterea lex mares ad successione haereditatis ad assem vocat: sed consuetudo contraria , admittit tantum pri mogenitum. Ecce insuper leges conflictu contrarias factas. Vna est tm-stituto non adeunte haereditatem, substitutus admittatur. Altera: filio semilias nolente adire, patrem adeuntem laaereditatem sibi acquirere, perinde ac si institutus esset. Idem in vulgari substitutione: Si ille haeres non erit. Caius haeres esto: una vocat Caium ad haereditatem, si ille noluerit eia se haeres, altera vero patrem, vel dominum illius. Quia interpretatur vulgarem : si haeres .ion crit, idest si alium non secerit haeredem. Praeterea: v-na est: haereditatem non aditam transinitti ad proximum haeredem: altera est: substitutum mortuo instituto admitti ante aditionem . sic ipse substit tus hinc, & inde coniunctus concertant: Quamobrem accedit, ut quamuis leges per se contrariae non sint ex hypothesi, tamen sibi inuicem reluctai iri videantur. Has autem similesque antimonias, ut iurisprudentes concilient , prospicere, ac distinguere solent, an una lcx de gencre, altera de specie loquatur, vel illa de toto, haec de parte: aut, si in materia diuerseversentur. Et praeserunt legem in specie, vel in parte loquentem: quia in toto iure generi per speciem derogatur, exempli gratia: si iure municipali caueatur, ut vigiles urbis, si iures inueniri non potuerint sina nocti ima suis pecunijs luant, & alia in eodem municipio condatur : Furta noctuma ciues praestent, potior erit virtus prioris particularis, ut interpretetur, posteriori a magis generalis. Cives, idest vigiles urbis, non autem , ciues ad furta solutienda teneri, vel lex est: Mares si iccedant ad assem: consuetudo no ad omnes mares, sed ad primogenitum tantum deseri haer italcm, & praesertur. Ita Paulus, & Vlpianus, alter in genere, alter in specie, dum quaerunt, an monstrosi liberi aliquo modo prolint, disterere videntur. Sic Pauli respo-stim respicit Senatusconsultum Tertulianum de lucro captando, si ingenua tres, vel quatuor liberos peperisset: Vlpiani vero legem Papiam de damno
vitando, quae orbas mulieres eius , quod in testamento cis relictum erat, semisse mulctabat. Tempus etiam intuentur, hoc est, utra lex prior sit. nam posteriores tempore solent praeserri. Ultima enim derogant prioribus, si traque stare,&obseruari non poterit, quia legum correctio est euitanda quam maximε: Vtra etiam utilior sit, utra honestior, considerant. Hanc enim potiorem ostendit legis definitio: Et ratione aequitatis, & utilitatis est praeponenda. Praeterea legem vetantem,ci quae permittat, anteponenda centent.'Nam quod imperatur necessarium, quod vero permittitur potius voluntarium haberi debet: & maior est virtus legis imperantis: Legem insuper vetantem ubenti anteponendam rati sunt,quia quae vetat exceptione quadam corrigere videtur eam quae iubet, & magis de inquit, qui prohibitus facit aliquid, quam qui iussus non Obtemperat. Plus enim in committendo , quam in omittendo peccatur: Animaduertunt enim iubentem legem aliquando vetare videri. Iubet enim lex contra hostes sortiter pugnare, ergo ne cedamus, neve ordines deseramus summopere vetat. Et eam, et demum putant esse verissimam legis interpretationem, quae utranque lege, vel legem, & consuetudinem conseruat: ut si lex marem ad haer itatem uocet, consiretudo primo genitum tantum, masculus solus admittitur a lege. at primogenitus consuetudine. Demum uim mentemque legis, ac testa-
188쪽
De Ula,&ratione iuris, Lib. II. 76
toris, ex uarijs etiam coniecturis si quis fuerit sedulo uenantur. Vt in uulgari: si laures non erit, vetii alium non secerit haeredem, quemadmodum abundὰ inferius declarabimus: Postremo ex uno tantum scripto per x circunstantias diuisbnascitur controuersia. Vt, si lege Cornelia de raptu 'virginum caueatur, si quis rapuerit uirginem rapta petat uel mortem, uel coniugium raptoris. Quidam duas simul rapuit, quarum una mortem, ab tera raptoris connubia poscit. Hodie inter raptorem, & raptam iure ciuili
prohibitae sunt nuptiae: sed iure pontificio permista, seide liis hactenus.
r In ambigis firmane non ut que disimiu, unum aeuntaxar. a Chalpin, or Diodorin acerrim de Antigono di utarunt. 3 CH Epirario, quo a digua trahanim induriae luresve Priscamnes. 6 Aio te Aeacida Romore vincereposse. y Diodoris nultam verbum ambiguum esse contendebar. 6 Paulus sensierit. DHi 'ecisse Dubium ambiguum: ob curum: incertum. 8 Horum omnium exempla.s Aemma , peries Mirarum. o Vbi ea verborum amfiguitis, uriet quodactum in. et Semper in inputationis insequimur, quod actum est. Ia In ambiguis, Obscuriι mentem onyci oportet. 13 Inam, guis eri ori volunt,pro remis.1 In obscurisseequimis, quod minimum est. 3I In Ham aurem,maxmuinte menti sequimur maximum.
M M a ius aut cemini, aut dubium,&dubi j quaestiones, usde promanent declarauimus, idque tacite sere ex mente testatoris, ex consuetudine, & ex simili interpretarisoluique posise insinuauimus. Quoniam uero latissimus est campus ambi gui, uel dubij iuris, & plura exiguntur media, siue argumenta, uel tacita, uel expressa,quibus id aperte cognoscatur,& cognitum ex iure certo dirimatur, proinde placuit omnia iura dubia per rerum categorias diligenter percurrere. Prima itaq; fronte occurrit nobis non minus nobile,
i quam profundum Pauli proloquium. In ambiguo sermone non utrunque dicimus, ita unum duntaxat. Itaque qui aliud dicit, quam uult, neq; id dicit, quod uox significat, quia non uult, neque id, quod uult, quoniam id non est locutus : ta praeceteris omnibus Chrysippus, & Diodorus insignes a philosophi de ambiguo acerrime disputantes nobis obvij facti sunt. Chry in trudele,sippus enim, ut ab Aulo Gellio noctium Atticarum libro undecimo,capite duodecimo relatum est, omne uerbum ambiguum esse pmfitebatur. Econuerso Diodorus nullum uerbum ambiguum sere, sed potius obscurum.Chrysippus inquam ille, qui summus sapientiae Stoi philosephus a Martiano 3 nuncupatus est,hac fortasse nitebatur ratione. Gae in duas pluresue trahu L nem . tur significationes, ea sunt ambigua, quemadmodum ambigui indicat de- : 'rias finitio. Sed uerba talia sunt, uel testatoris, uel stipulantis, uel alterius, ut placui aera in duas pluresue flecti pollini significationes. Ergo uerba sunt ambigua. Minor probatur, uel in termino uno, uel in tota oratione. In uno termino, ut
189쪽
.nepos in culo.de ver. sign. l. veteribus placuit . depact. l. in ambig. orat. de rep
lata fidei.de iure fisci. l.a. de his, qpro n6 scrip. l. quidam re
ut si testator taurum Iezauerit, legatarius petit struum nomine Taurum;Htres vero bouem offert te daturum, quem in stabulo reliquerat testator. Vel si Titius duos habens stichos, Stichum legauerit. Ambigitur enim, uter sit legatus. In tota vero oratione: Haeres meus dato auri pondo viginti uxori meae , quae volet: Quaeritur an quae volet uxor, an quae volet haeres cael in argenta, & signata, an pastillata Velavi Accurnus reserti Aio te Ae cida Romanos vincere posse. Ambigitur enim, utrumne Pyrrhus Epir tarum rex victurus sit, an vero potius Romani victoria potituri Θ Vt Ciceros de legibus lib.secundo. Econtra Diodorus, nullum verbum ambiguum esse ita contendebat. Ambigui ea natura est, ut duo vel plura dicat. Patet ex eius definitione. Sed qui loquitur , sena per unum tantum dicit, sentit,&intellistit: qui pariter audit, unum tantum exaudit, sentit, & intelligit. ει-go nullum verbum nullaque oratio ambigua. Praeterea quando, inquit, ego virum dico, tu vero aliud intelligis, hoc non est ambiguum, sed obscurum. Probatur: quoniam, nec ex parte mea, nec ex tua scinditur in plures significationes. Ergo erit obscurum, & non bene perceptum,non autε ambiguum. Paulus vero Patauinus in prima parte sui proloquij: In ambiguo, inquit, sermone non virianque dicimus , sed unum duntaxat. Hucusque Diodori opinioni adhaerere videtur. In secunda vero, qui aliud dicit,quam vult,neque id dicit quod vox significat, quia id non vult, neque id quod vult, quia id non est locutus, innuit cum Chrysippo, ambigua dari ,&ob ea ultimas voluntates irritas fieri cui magis fauent iura. Quamobrem non me latet plures esse dubij species, dubium scilicet ambiguum, obscurumn incertuin . Dubium, & ambiguum licet disserant, quia dubium amplius seli bet, in una tamen conueniunt natura. Nam ut dubium in duas pluresve trahitur sententias: sic ambiguum in ambas. Ambiguum: Aio te Aeacida: Dubium: si plures sint Titij ,& testator centum Titio luauerit. Obicini exemplum cst: haeres dato flandum de quo te rogaui. Obscurum est, de quo fuerit rogatus, vel quod vix legi percipi ve potest. Incerti vero figuratesis est: qui duos seruos habebat s bruum legauit: incertum est uter sit lKatus. vel: quidam relegatus legauit ducenta danda viai ex haeredibus, qui pro eo liberationem impetrasset ab imperatore. Plures erant haeredes, & incertus est unus ille, qui ex pluribus haeredibus impetraturus sit,&est incertus de eertis. Vnde regula, incertis non certis locus est coniecturae. Haec sane omnia, quamuis subtili ratione inter se disserant inuicem,tamen compraehendutur, ac tanquam synonima plerunque accipiuntur. Probabilior itaque est Chrysippi sententia, dari ambigua, siue dubia, quam comprobat in iure ciuili insignis ille titulit de rebus dubijs. Nec osciunt Diodoma argumenta . Neque enim semper, qui audit, qui legit, sui respondet, unum tantum audit. Nam aliquando dubitat, quid sibi iussum dictumve fuerit, tum vel maxime cum vox ipsa per se plures nabuerit significationes, possit ue multitifariam intelligi, vel ab interrogante, vel a respondente, vel ab utroque, vesa tertio. Ut canis, ab uno stella canicula, ab altero latrabilis canis, ab Aio maritimus potuit percipi: ut substitutio vobis communibus flacita, ab uno directa, ab altero fideicommissaria intelligitur,&similia. Nec tilia recte possunt appellari obscura, utpote cum obscurum unam tantum habeat si iificationem. Sed quae non potest intelligi,aut vix quidem percipitur, ut si rara declarauimus.Et talia obscura videntur aenigmata ipsa, qualia sunt liqc. Exivit cibus de ore comedentis,&de sorti egressa est dulcedo. Quid dulcius melle ξ Quid sortius leone Θitem: si non arassetis in uitula mea,me utique
190쪽
De Via. & ratione iuris . Lib. lΙ
que intelligere non potuissetis. Et illud Platonis: Vir non uir, uidens non
uidens, occidit non occidit, lapide non lapide., auem non auem, in quinto de Rep. Dantur itaque dubia,&ambiguus sermo actum uitiare uidetur. Cui tamen rei eiusdem Pauli sententia obstare uidetur, dum inquit: ubi est l. kbi est. ὀe
ro uectoriam ambiguitas, ualet quod actum est: Vcluti si Stichum stipuler, &plures sint Stichi,uel homine Chartagine dari,cum plures sint Chartagines. Quibus sanε reli tur Modestinus his iuerbis : si quis de pluribus unum ma I si qui, de
numitti uoluerit, nec appareat, de quo manumittendo testator senserit,nulli eorum fideicommissaria competit libertas. Idem comprobat Vlpianus de duobus Titijs. Cum Titius tutor relictus suisset, ille inquit,erit tutor quem de reb. dub. siniserit testator: & si hoc non apparet, neuter ei it tutor . neque Cnim defi- icit ius, sed probatio. Ut si quis uolens legare uestem, legauerit sepellectile, Filii. a. i.
Metaurichalcum pro auro, uitiatur legatum . Quamobiem attentius per- tia tute.
pendenda sent uerba Pauli: Ubi est uerboru ambiguitas, ualet quod actum est praesupponit Paulus nobis constare, quid actum a testatore, uel a stipu- ga. primo. latoribus, quamuis ambiguitas sit in uerbis. Maerunt enim diligenter iurisconsulti,quid actum sit. Quod cum apparesitum dubia certa, de obscurari clara facta sunt. Probat hoc regula iuris: Semper in stipulationibus sequimur,quod actum est. Ergo multo magis in testamentis,in quibus omnibuS stim. de te- confugiendum est ad mentem testatoris, tanquam Reginam, quam Iurisco fultus insequitur, ut uenator leporem. Quid igitur in ambiguis, quid in ob- primam. Ehscuris,quid in teitamentis, quid in claris nobis erit agendum Prosecto in x x ambiguis, & obscuris semper uarijs coniecturis mentem conijci oportet. Quod si non apparet, eligi debet, quod uerisimilius est, aut quod plerum Lin obseumque fieri selet. Praeterea in ambiguis orationibus spectanda est uoluntas ει φῶ- uriis proscrentis. At si contra eum urgeat alia ambiguitas, uel obsciaritas, tunc ambiguum interpretari debet contra eum, in cuius potestate suillae a- δα pertius significare. Deinde in obscuris semper sequimur, quod est mini-r mum: ut qui lancem maximam, minorem, & minimam reliquerat, lancem imi rem illii uerat, mediae magnitudinis uideri legatam lancem res in obseu. dei. sum est, si non apparet quam lancem demonstrare uoluerit. Seia testamento ita cauerat: Iubeo signum, idolumve Dei ex libris centum in illa sacra L 3 2,. sε
de statui subscriptione nominis mei quaesitum est cum in eo templo, non ia. d u. 3e nisi aut aurea, aut argentea tantum sint dona, haeredes Seiae utrum ex auro,
an ex argento signum ponere compellendi sint,an aereum Respondi secundum ea , quae proponerentur, argenteum ponendunt,quia non crant in templo idola, nisi aurea, aut argentea. Ergo in obscuris, uel ambiguis sequimur, quod est minimum, uel aliquando medium. In claris autem, potissi- , mum in testamentis sequimur, quod cst.maximum. Nam in testamentis i plenior fit interpretatio . Vnde legato uino debetur etiam dolium. opus d. ει. i: ' est 1 tur coniecturis uenari mentem. Aequis sinum enim est eam sumere t .si cui ransi.
significationem, qua potius actus ualeat,quam pereat. Quando igitur sunt ambigua,inspici debet quod actu e .l, idest quod tacite actum es Ie probatur, ol leg. idque actum esse censetur, quod magis uerisimile est, quemadmodum exeoniecturis elici potest. Et sic patet,quem Stichum mihi dari fuerim stipula ιub. tuso qua Chartagine, di ambiguitas est in uerbis tantum. Quod si nullis coniecturis poterit unquam apparere, inutile prorsus erit etiam legatum Iibertatis,ut in oppositis constat.