... M. Tullii Ciceronis De officiis, libri tres

101쪽

DE OFFICIIS LIB. III. 97oirca nec id, quod vere honestum est, fas est cum utilitatis repugnantia comparari ne id, quod communiter appellamus honestum, quod colitur ab iis, qui bonos se viros haberi volunt, cum emolumentis umquam est comparandum tamque id honestum, quod tu nostram intelligentiam cadit, tuendum On- Servandumque nobis est, quam illud, qu0 proprie dieitur vereque est honestum, Sapientibus aliter enim teneri non potest, si quae ad virtutem Si saeta progressio. Sed haec quidem de iis, qui conservatione 10 ossiciorum existimantur boni. Qui autem Omnia metiuntur emolumentis et commodis, neque ea volunt praeponderari honestate, ii solent in deliberando honeStum eum eo, quod utile putant, comparare boni viri non solent. Itaque existimo, Panaetium, quum 15dixserit homines solere in hac comparatione dubitare, hoc ipsum sensisse quod dixerit, P solere V modo, non etiam oportere.' Etenim non modo pluris putare quod utile videatur, quam quod honestum sit, Sed etiam hae inter se comparare et in his addubitare, turpissi 20mum St. Quid ergo est, quod nonnumquam dubitationem uiserre soleat considerandumque videatur

Credo, si quando dubitatio accidit, quale sit id, de quo consideretur. Saepe enim tempore fit, ut, quod turpe plerumque haberi soleat, inveniatur non esse 25 turpe. Exempli causa ponatur aliquid, quod pateat latius. Quod potest majus Se SeeluS, quam non modo hominem, sed etiam familiarem hominem occiderest Num igitur se astrinxit scelere, si qui tyrannum occidit, quamvis familiarem Populo quidem o 30 man non Videtur, qui ex omnibus praeclaris saetis illud pulcherrimum existimat. Vicit ergo utilitas honestatem Immo vero honestas utilitatem honestatem utilita secuta St.

Itaque, ut sine ullo errore dijudicare possimus, s 36 quando cum illo, quod hone8tum intelligimuS pugnare id videbitur, quod appellamus utile, formula quaedam

constituenda St, quam Si Sequemur in comparatione rerum, ab mei numquam recedemus. Erit autem

102쪽

98 TULLI L CICERONIS hue formula Stoicorum rationi disciplinaeque muX-ime con8entanea quam quidem hi libris propterea Sequimur, quod, quamquam et a veteribus Aeademicis et a Peripateticis vestris, qui quondant iidem erant 5 qui Academici, quae honeSta Sunt anteponuntur iiS, quae videntur utilia, tamen splendidius haec ab eis disserentur, quibus, quicquid honestum est, idem utile videtur nec utile quicquam, quod non honestum, quam ab iis, quibus et honestum aliquid non utile et 10 utile non honestum. Nobis autem ostra Academia magnam licentiam dat, ut, quod elamque maXime probabile occurrat, id nostro jure liceat defendere. Sed redeo ad formulam. V. Detraher igitur alteri aliquid, et homi hem ho-15 minis incommodo suum commodum uuere, naiSest contra naturam, quam morS, quam PaupertaS,

quam dolor, quam cetera, quae OSSunt aut corporiaeeidere aut rebus externis. Nam principio tolliteon vi etiam humanum et societatem. Si enim sic Pri-20 mus flecti, ut propter suum quiSque emolumentum spoli0 aut vi0lset alterum, dirumpi neeeSSe S Oum, quae maXime est Seeundum naturam, humani generis Societatem. Ut, Si unumquodque membrum sensum hune haberet, ut posse putaret se Valero, Si Proximi

2b membri vulsetudin0m ad se traduxisset, obilitari ei

interire totum Orpha neceSSe e Set, Sic, dii unus qui

que nostrum ad se rapiat commoda aliorum de se hatque quod cuique possit, emolumenti sui gratia

societas hominum et communita evertatur ni30 est. Nam sibi ut quisque malit, quod ad usum vitae

pertineat, quam alteri aequirere, On CeSSum St, non repugnante natura illud natura non patitur, ut alimrum spoliis nostra saeuitates, O Pi RS, OPES Ugean S. Neque vero hoc solum natura, id St jure gentium,

35 sed etiam legibus populorum, quibus in singuli civitatibus res publiea Ontinetur, eodem modo con Stitutum est, ut non liceat sui commodi causa nocere ulteri. Hoc enim spectant leges, hoc volunt, incolusemem esse Civium conjunctionem inuam qui lirimunt,

103쪽

DD OFFICIIS LIB. III. 99 eos Imorte, XSilio Vinolis, damno Oereent. At questio multo magis et seit ipsa naturae ratio, quae est lex divina et humana, cui parere qui Velit -Omnequute in parebunt, qui Seeundum naturam Volent Vivere numquam Committet, ut alienum appetat, et id, quod alteri detraxerit, sibi assumat. Etenim multomagi eS Seeundum naturam Xeelsitas animi et

magnitudo, itemque comitas, justitia, liberalitas, quam VoluptaS, quam ita quam divitiae; quae quidem

contemuere et pro nihil dueere, comparantem cum 10 utilitate communi, magni animi et excelsi est. Detrahere autem de altero ui commodi causa, magis est contra naturam, quam morS, quam dolor, quam cetera generis ejusdem. Itemque magis Si Seeundum Daturam, Pro omnibus gentibus, Si fieri possit, consor 15vandis aut juvandis maximos labores molestiasque Suseipere, imitantem Herculem illum, quem hominum fama beneficiorum memor, in constitio caelestium collocavit, quam vivere in Solitudine, non modo Sine

ullis molestiis sed etia in in maximis voluptatibus 20uli undantem Omnibus copiis, ut XCellas etiam ut

chritudine et viribus. Quocire optimo quisque et splendidissimo ingsenio longe illam vitam hulo anteponit. X quo semeitur, hominem naturae obedientsem homini nolore non posse. Deinde qui alterum violat, 25 ut ipse aliquid commodi consequatur, aut nihil existimat se facere Contra naturam, aut magis fugiendaeenSet mortem, paupertatem, dolorem, miSSionem etiam liberorum, propinquorum, mi Corlim, Ulim

facere cuiquam injuriam. Si nihil eXistimat contra 30 naturam fieri hominibus violandis, quid eum eo disseraS, qui omnino hominem ex homine tollat si fugiendum id quidem censet, sed multo illa priora,

mortem, Paupertatem, dolorem, errat in eo, quod ullum aut Orporis aut fortunae vitium vitiis animi 35

VI. Ergo unum debet SSe omnibus propOSitum, ut eadem sit utilitas uniuscujuSque et UniVerSorum; quam si ad se quisque rapiet, dissolvetur omnis

104쪽

J00 M. III. I. II MICERONIS Lumunti cons0ri A. Atque etiam, Si hoc natura Pra

seribit, ut homo homini, quicumque sit,il eum ipsam

Hausam, quod is homo sit, consultum velit, ut DP, 'Seeundum eandem naturum Omnium utilitatem esse 5 communem. Quod si ita est, una continemur omnes et eadem lege naturae; idque ipsum si ita est, certo violare alterum naturae lege prohibemur. Verum nutem primum, Verum igitur X tremum. Nam illud

quidem absurdum est, quod quidam dicunt, Parenti 104 aut fratri nihil detracturos sui commodi causa, Ilium rationem esse civium reliquorum. Hi sibi nihil juris, nullam societatem communis utilitati

causa Statuunt esse eum civibus quae sententia omnem societatem distrahit civitatis Qui autem civium 15 rationem dicunt habendum, externorum negant, ii dirimunt communem humani generi societatem, qua sublata, benescentia, liboralitas, bonitus, justitias unditus tollitur: quae qui tollunt, etiam uversu

deos immortales impii judicandi sunt Al iis on

20 oonstitutam inter hominos societatem evortunt cujus meietatis artissimum in 'ulum est, magis arbitrario e ontra naturam h inem homini detrahere iij commodi causa, quam omnia incommoda subire externa, Vel orporis, vel etiam ipsius animi, qua 25 vasten justitia. Haec enim una virtus Omnium est domina et regina virtutum. Forsitan quispiam dixerit: Nonne igitur sapiens, si sume ipse conficiatur, abstulerit cibum ultori, homini ad nullam rem utili r Minime vero. Non enim mihi est vita mea utili0 30 quam animi talis flectio, neminem ut violem Commodi mei gratia. Quid si Phalarim, crudelem

tyrunnum et immanem, vir bonus, ne ipse rig ire Conficiatur, Vestitu spoliare possit, nonne faciat

Haec ad judicandum sunt facillima. Nam, si qui i35 ab homine ad nullam partem utili, utilitatis tuae

causa dotraxeris, inhumane seleri contraque naturae

legem ; sin autem is tu sis, qui multam utilitatem rei publicae atque hominum odietati, si in vita remaneaS, afferre ῬOSSis, Si quid ib eam lausam ulteri

105쪽

L E OFFICIIS LIB. III. 101 detraXeris, O Sit reprehendendum. Sin auten idni,n sit ejus modi, Suum cuique incommodum ferendume, potius, quam de alterius commodis detrahendum. ii igitur magis est contra Daturum morbii aut

egesta aut quid ju modi, quam detractio atque bappetitio alieni, sed Ommunis utilitatis derelictio Ontra naturam St: Si enim injusta. Itaque lex ipsa naturae, quae utilitatem hominum conservat et continet, decernit prosecto, ut ab homine inerti atque inutili ad sapientem, bonum, ibi tem virum transse 10ratitur re ad vivendi m nec Sariae, qui si Occiderit, multum de communi utilitate detraxerit modo hoc ita faciat ut ne ipse de Se bene XiStiman SeSeque diligens hanc causam habeat ad injuriam. Ita semper ossi ei fungetur utilitati coiis utens hominum, et ei 1.

V lam Saepe Commemoro, humanae Oeietati. Nam

quod ad Phalarim attinet, persaei te judicium est

Sulla est enim societas nobis cum tyrannis, et potiUS Summa distractio est; neque eSt contra Naturam SPO-liare eum, Si OSSis, quem est honestum neeare, atque hoe omne genus pestiferum atque impium ex homitium Communitate Xterminandum est. Etenim, ut membra quaedam amputantur, Si et ipSa anguine et tamquam Spiritu carere coeperii ut et Oeent reliquis

partibus corporis, sic ista in figura hominis seritas et Gimmanitas beluae a communi tamquam humanitatis Corpore egreganda St. Hujus generis quaestiones Sunt omne eae, in quibus ex tempore metum exqui

ritur.

VII. Ejus modi igitur credo res Panaetium perSe 30 Cuturum fuisse, nisi aliqui casus aut Oeeupatio ejus Consilium peremisset. Ad quas ipsas consultationeSSuperioribus libris satis multa praecepta Sunt, ex quibus perspiei possit, quid sit propter turpitudinem fugiendum, quid sit, quod idcirco fugiendum non sit, Mquod omnino turpe non sit. Sed quoniam per in- Choato, prope tamen ab80luto, tamquam fastigium imponimu8. ut geometrae Solent non omni docere, Sed postulare ut quaedam sibi concedantur, quo sa-

106쪽

102 TULLII CICERONIS cilius, quae Volunt, XpliceIit, Sic ego a te postulo, mi Cicero, ut mihi concedas, Si poteS, nihil praeter id quod honeStum Sit, propter Se 8Se Xpetendum. Sin hoc non licet per Cratippum, at illud certe dabis, quod honestum Sit, id e8Se maXum proPter Se X petendum. Mihi utrumvis satis est, et tum hoc tum illud probu-bilius videtur, nec praeterea quiequam probabile. At primum in hoc Panaetius defendendus est, quod noli utilia cum honestis pugnare aliquando posse dixerisI0 neque enim ei a erat-, Sed ea, quae Viderentur utilia. Nihil uro utile, quod non idem honestum, nihil honestum, quod non idem utile Sit, Saepe tefit: tur negatque ullam peStem majorem in vitum hominum invaSiSSe quum morum Opinionem. qui Stai distraxerint. Itaque non, ut aliquando anteponoe mus utilia honostis, sed ut eam Sine errore dijudicaremus, Si quando incidisset, induXit eum, quae videretUr SSe, non quae QSSet, repugnantiam. Hati Cigitur partem relictam expl0biiuus, nullis adminiculis, 20 Sed, ut dicitur, Marte nostro. Neque enim quicquam est de hac parte post unaetium Xplicatum, quod quidem mihi probaretur, de iis, quae in manu meas

Venerunt.

VIII Quum igitur aliqua species utilitatis objecta

2b est, commoveri necesse est Sed si, quum nimum attenderis, turpitudinem videas adjunctam ei rei, quae speciem utilitatis attulerit, tum non utilita relinquenda est, sed intelligendum, ubi turpitudo sit, ibi utilitatem esse non posse. Quod si nihil est tam

30 contra naturam quam turpitudo - recta enim et Ou- venientia et constantia natura deSiderat, Sperna turque contraria mihilque tum Secundunt tinturn niquam utilitas, certe in eadem re utilitas et turpitudo esse non potest. Itemquo si nil honestatem 3b nati sumus eaque aut sola expetenda i si ut Zenoni ViSum Ss ita certe omni indere gravior habenda quam reliqua Omnia quod Aristoteli placet, nece880 est, quod honestum sit, id esse aut Solum aut summum bonum quod autem ionum. id i0rte util0 ita,

107쪽

DD OFFICIIS LIB. III. 103 quicquid honestum, id utile. Qua re error hominum DO proborum, quum aliquid, quod utile visum est, arripuit, id continuo sesternit ab honesto. Hinc sicae, hine venena, hine falsa testamenta naseuntur hinc furta peculatus, Xpilatione direptionesque sociorum et civium 'ine opum nimiarum potentiae non serendae, postremo etiam in liberis civitatibus segnandi exsistunt cupiditates, quibus nihil nec taetrius, nec foedius Xeogitari poteSt. Emolumenta enim rerum

sallacibus judiciis vident poenam, non dico legum, 10

quam aepe perrumpunt, Sed ipsius turpitudinis quae acerbissima est, non vident. Quam ob rem hoc quid ni deliberantium genus pellatur e medio aest enim totum celeratum et impium-, qui deliberant, utrum id Sequantur, quod honestum Se videant, an Se ei IGente Scelere contaminent in ipsa enim dubitatione facinus inest, etiam si ad id non pervenerint. Ergo ea deliberanda omnino non sunt, in quibus est turpis

ipsa deliberatio. Atque etiam X Omni deliberatione celandi et oecultandi spes opinioque removenda est 20 satis enim nobis, si modo in philosophia aliquid pro

sto, nihil libidinose, nihil incontinenter esse faciendum.

IX. Minc ille Gyges inducitur a Platone, qui, 2b

quum terra disceSSLSet magnis quibusdam imbribus,dsescendit in illum hiatum aeneumque equum, ut ferunt fabulae, animadvertit, cujus in lateribus fores eSSent: quibus aperti corpus hominis mortui vidit magnitudine invisitata, anulumque aureum in digito 30 quem ut detraxit, ipse induit - erat autem regius

PRStor , tum in Oneilium Se pastorum recepit. Ibiquum palam ejus anuli ad palmam eonverterat, a nullo videbatur, ipse autem omnia videbat: idem rurSu Videbatur, quum in locum anulum inverterat. 3o Itaque hac opportunitate anuli usuS, reginae Stuprum intulit, eaque adjutrice regem dominum interemit. Si tulit quo obstare arbitrabatur, nec in his eum facinoribus quisquam potuit videre hic repente anuli

108쪽

beneficio re exortus est Lydiae. Hunc igitur ipsum anulum si habeat sapiens, nihilo plus sibi licere putet peccare, quam Si non haberetI honesta enim bonis

Viri S non Oeculta quaeruntur. I Atque hoc loco phi-ylosophi quidam, minime mali illi itidem, sed non satis acuti, fictum et commenticium sabulum prolatam dicunt a Plutono quasi vero ille aut autum id esso aut fieri potuisse des dat. Haec est vi hujus anuli

10 turus quidem sit, quum aliquid divitiarum, Olentiae, dominationis, libidinis causa securis, si id dis hominibusque suturum Sit Semper ignotum, sisne facturus 3

Negant id fiseri posse. Nequaquam potest id quidem Sed quaero, quod negant 088e, id Si posset, quidnam

id sacorenti Urgitent rustice Sane, negant enim POSSC, et in eo perStant hoc verbum quid valeat, non vident. Quum enim quaerimus, Si celare poSSint,inii id facturi sint, non quaerimus, OSSintne Celare; Sed tamquam tormenta quaedam adhibemus, ut Si , in 20 sponderint, Se impunitate proposita, facturo quod eXpediat, salinoroso se esse fateantur, Si Ogent. omnia turpia per se ipsa fugienda esse Concedant. Sed jam ad propOSitum revertuntur. X. Incidunt multae Saepe causae, quae Conturbent

2b animos utilitatis specie non, qui in hoc deliberatur relinquendan sit honestas propter utilitatis magnitudinem, nam id quidem improbum est-, sed illud, possitne id, quod utile videatur, fieri non turpiter. Quum Collatino collegae Brutus imperium abrogabat,3 poterat videri sacere injusto fuserat enim in regibu Sexpellendis socius Bruti consiliorum et adjutor. Quum autem consilium hoc principes cepiSSent, cognationem Superbi nomenque Tarquiniorum et memoriam aegni esse nollendam, quod erat utile, 3b patriae consulere, id erat ita honestum iit etiam ipsi Collatino lincer ω0beret Itaque utilitas valuit

propter honestatem. Sine qua ne utilita quidem id

potuisset in eo rege, qui urbem condidit non item Si eius enim utilitatis animum sepulit ejus:

109쪽

DE OFFICIIS LIB. III. 105 cui quum visum esset utilita S, Solum quam cum ultero regnare, fratrem interemit omisit hic et pietatem set humanitatem, ut id, quod utile videbatur neque erat, RSSequi OSSet et tamen muri causam Opposuit, speciem honestatis nec probabilem ne Sane idoneam.

Peccavit igitur, ne vel Quirini vel Romuli dixerim. Nec tamen nostrae nobis utilitates mittendae sunt, aliisque tradendae, quum iis ipsi egeamus Sed Suae Cui que utilitati, quod sine alterius injuria fiat, serviendum

est Seire Chrysippus, ut multa, rei tudium, inquit. 10

Di it cui u ere ut 80γ Mut ire eum, quicum cert Vnu depellere uullo modo debet sic in vim sibi quemque petere quod pertiueu et tu iniquum e ripere, D HO st. Maxume autem perturbantur Teia in Gnmieitiis inuibus et non tribuere, quod recte OSSiS, et tribuere, qu0d nou Sit aequum, contra metum est. Sed hujus generis totius breve et non difficile pra0 septum est. Quae enim videntur utilia, honores, divitiae, voluptates, cetera generis ejusdem, hae 20 a militiae numquam anteponenda sunt. At neque Contra rena publieam, neque contra jus jurandum ac fidem, amici causa, vir bonus faciet, ne si judex quidem erit de ipso amico ponit enim per Sonam

amici, quum induit judicis. Tantum dabit amicitia0, 26

ut eram mi ei causam esse malit, ut orandae litis tempuS, quoad per lege liceat, Recommodet Quum vero jurato sententia dicenda erit, meminerit, deum s adhibere testem, id est, ut ego arbitror, mentem

Suam qua nihil homini dedit seu ipso divinius. 30

Itaque praeclarum a majoribu aecepi IDUS ID Orem rogandi judicis, si eum teneremus, QUAE SALVA FIDE FACERE POSSIT. Haec rogati ad ea pertinet, quae paulo ante dixi hon0st amico a judice posse concedi. Nam si omnia facienda sint, quae mili selint, non bamicitiae tales, sed conjuration Putandae Sitit. L in quo autem de communibus amicitiis; nam in supientibu viris pers0otisquo nihil potest esse tale. Da monem et Phintiam, Pythagoreos serunt hoc animo

110쪽

106 TULLID CICERONIS inter Se fuisse, ut, quum eorum alteri Dionysius tyrannus diem necis destinavisset et is, qui morti

addictus esset, pauco die Commendandorum uorum

CauS DOStulaViSSet, a saetus sit alteris jus sistundi; 5 ut Si ille non revertiSSet, moriendum esset ipsi. Qui quum ad diem Se recepi88et, admiratus eorum fidem tyrannus petivit, ut e nil amicitiam tertium usuriburent. Quum igitur id, quod utile vid0 tur in amicitia,

Cum eo, quod honeStum St, comparatur, jaceat utili- 10 tutis species, valeat honesta8. Quum autem tu amicitia, quae honeSta non Sunt, postulabuntur, religiose fidos anteponatur amicitiae: Sic habebitur is, quem eXquirimus, delectus officii.

XI. Sod utilitatis specie in re publica Saepissime 15 peccatur, ut in Corinthi disturbatione nostri durius

otium Athenienses, qui civerunt, ut Aeginetis, qui classe valebant, pollice praeciderentur. Hoc visumost utile nimis enim imminebat, propter propinqui

tutem, Aegina Piraeo. Sed nihil quod crudole utilo

20 st enim hominum naturae, quam equi debemuS, maxime inimica crudelitas. Male etiam qui per grinos urbibus uti prohibent eosque Xterminant, ut Pennus apud patre nostros, Pupius nuper. Nam esse pro eiVe, qui ciVi non it, rectum est non licere,2b quam legem tulerunt Sapientissimi consules Crassus et Scaevola: usu er urbi prohibere peregrinos Sane inhumanum est. Illa praeclara, in quibus publica utilitatis species prae honeState contemnitur. Plena exemplorum eSt nostra re publica, quum Saepe, 30 tum maxime bello Punico Secundo quae Cannen Si calamitate aceepta majore animo habuit, quam umquam rebus Secundis nulla timoris significatio, nulla menti pacis. Tanta vis est honesti, ut Speciem utilitatis obscuret Athenienses quum Persarum 3J impetum nullo modo o88ent SuStinere Statuerentque, ut urbe relicta, conjugibus et liberis Troe gene re insitis, naves conscenderent libertatemque Graeci uectuss defenderent, CyrSilum quemdam suadentem, ut in urbe manerent XerXemque reciperent, lupi ib