... M. Tullii Ciceronis De officiis, libri tres

121쪽

DD OFFICIIS LIB. III. 1l Tuiuni sententia constitueretur; a labatur enim tem Voribus illis nummus Sie, ut nemo P set Cire, quid liaberet. Conscripserunt communiter edictum eum poena atque judicio, constitueruntque, ut Orune simul in rostra post meridiana Scenderent. Et ceteri qui bdem alius alio Marius ut subselliis in rostra regia. idque, quod communiter compositum fuerat, Solus odixit. Et ea res, Si quaeris, ei magno honori fuit omnibus vivis Statuae ad ea tus, cerei. Quid multa nemo umquam multitudini fuit carior. 10Haec Sunt, quae conturbent in deliberatione u numquam quum id, in qui violatur aequitas, non ita magnum, illud autem quod EX O Paritur, Permagnum videtur ut Mario, praeripere collegi et tribunis plebi popularem gratiam. ita turpe ob consulem ob eam rem seri, quod Sibi tum Proposuerat. valde utile videbatur. Sed omnium una regula St, quaru tibi cupio esse notissimam : aut illud quod utile

videtur, turpe ne Sit, ut, Ri turpe St. ne Videatur

utile. Quid igitur possumusne aut illum Ma-20rium virum bonum judicare, aut hunc Explicantque excute intelligentiam tuam ut videam quae Sit in ea species forma et notio viri boni. Cadit ergo

in virum bonum mentiri emolumenti Sui auSa, eriminari praeripere, fallere Nihil profecto minus 2GEst ergo ulla res tanti aut commodum ullum tam e X Petendum ut viri boni et Splendorem et nomen

remittas Quid si quod an ire tantum utilitas ista, quae dicitur, o sit, quantum auferre. Si boni viri men eripuerit, fidem justitiamque detraxerit 3 30 quid nim iniserest, utrum ex homine e CONVETtnt quis in seluam an hominis figura immanitatem gerat beluae XXI Quid qui omnia meta et honeSta negligunt, dummodo Potentiam consinuantur, nonne idem a i 3GUnt quod is, qui et tum socerum habere voluit eum, ju M audacia pinens osses Util si vid0batur Plurimum posse ait riu invidia. Id quam injustum m disiam et quam turpe esset, non Videbat USe

122쪽

nissis habebat, quo dicam ut potero, incondite OrtaSSe, Sed tamen ut res possit in tolligi:

Capitalis Eteocles, vel potius Euripide8J, qui id unum,

quod Omnium celeratissimum fuerit, exceperit. Quid igitur minuta colligimuS, hereditateS, OronturRS, vonditiones fraudulsentas Ecce tibi qui rex opuli 10 Romani dominusque omnium gentium 88 POD 'U-piverit idque persecerit. Hunc cupiditatem si mnestum quis esse dicit, amen est Probat enim Iugum t libortatis intortium eurum qu DPPrOSSionem, nUtram et detestabilem, gloriosam putat. Qui autem 1b utetur, honestum non esse in ea civitate, quae libera fuit, quaeque e88 debeat, regnare, Sed ei, qui id fauere POSSit, 88 utile, qua hunc Objurgatione aut quo potius Conviti a tant errore Oner avellere Potest enim,di immortalos cuiquam esse utile foedissimum et 20 taeterrimum arricidium patriae, luamvis is, qui QO Obstrinxerit, ab Oppressis civibus inretis nominetur Honostate igitur diri uda utilitas est, et lubdem te, ut haec duo, verbo inter Se disere Pare, rounum Sonare videantur Non habeo, ad volgi opini-2binem, quae major utilitas quam regnandi esse possit: nihil contra inutilius sei, qui id injusto consecutu Sit invenio, quum ad Veritatem coepi revocare rationem. POSSunt enim cuiquam ess utiles angor , solli estim dines, diurni et nocturni metus, vita insidiarum peri-χ culorumque plenissima

ii quis quius A qui ij iii, qu0d a Tantalo et Pe-l0pe pr0ditum jure btinebatur Nam quanto plure8 ei regi putas, qui Xercitu populi Romani populum

δ , ipsum Romanum repressisset, civitatemque non minu

123쪽

DD OFFICIIS LIB. III. 119libseram, sed etiam gentibu imperantem, Servire sibi eoegisset Hunc tu qua consulentiae labes in animo Censes habui88e, quae vulnera Cujus autem vita ipsi potest utili esse, quum ejus vitae ea conditio sit, ut, qui illam eripuerit, in maXima et gratia futurus sit se gloria 3 Quod si haec utilia non Sunt, quae maxime videntur, quia plena Sunt dede ori ac turpitudinis, Satis perSua Sum 8Se debet nihil esse utilo, quod non hon tum Sit. XXII. Quamquam id quidem, quum Saepe alias, 10 tum Pyrrhi bello a C. Fabricio consule iterum, et senatu nostro judicatum est Quum enim rex vrrhus populo Romano bellunt ultro intulisset, quumque

potenti, perfuga ab eo venit in castra Fabricii, i iii 15 est pollicitus. Si praemium ibi propOSutSSet, se, ut lana venisset, sic clam in Pyrrhi castra rediturum et eum Veneno elaturum Hunc Fabricius reducendum curavit ad Pyrrhum, idque ejus factum laudatum senatu est Atqui, si speciem utilitatis 20 Opinionemque quaerimus, magnum illud bellum perfuga unus et gravem ad VerSarium imperii Sustulissset:

sed magnum dedecus et flagitium, quicum laudis

Certamen fui SSet, eum NON Virtute, Sed Seelere Superatum Utrum igitur utilius vel Fabricio, qui talis in Ghae urbe, qualis Aristide Athenis fuit, vel senatui BOStro, qui numquam utilitatem a dignitate dianaeit, Rrmis cum hoste certare, an venenis gloria0

Causa imperium Xpetundum est, Scelu absit, in quo non potest esse gloria : in ipsae Ope eXpetuntur quo 30 quo modo, non poterunt utiles esse eum infamia.

Non igitur utilis illa L. Philippi Q. f., Sententia in URScivitates L. Sulla, pecunia aeeepin, X SEURtUS COD-Sulto liberavisset, ut eae rursu Vectigale eSSent, neque ii pecuniam, quam pro libertate dederant, rodde 3bremus Ei senatus est assensus Turpe imperio lpiratarum enim melior fides, quam senatus I auefavectigalia: utile igitur Quousque aud0bunt dicero quicquam utile, quod non honestum Potest autem

124쪽

120 TULLI L CICERONIS ulli imperio, quod gloria debet fultum osse et ben0-lsentia sociorum utile esse odi una et in sum in Ego Otiam eum Catone meo saepe dissensi. Nimis mihi praui racte videbatur aerarium vectigaliaque defendere, omnia publieani negare, multa sociis quum in hos bonosi ei osse deberemus, Cum illi Sic gere, ut cum Polonis Nostri Soleremta S, eoque magis, quod illuordinum ui junctio ad salutem rei publieae pertin but Male etiam Curio, quum Cata Sam Transpadan in 10 rum aequam QSSe dicebat, Semper autem addebat, iueo utilitas Potius diceret non SS aequum, quin non esset utilis rei publieae, quam quum non utileni

XXIII. Plonus est sextus libo de Teiis Hecato-15 Dis talium quaestionum, Sitne boni viri, in maximu

uritate annonae familiam non utere. In utramque

partem disputat; sed tamen ad X tremum utilitate. ut putat, metum dirigit magis quam humanitate. Quaerit, si in mari jactura faetenda sit, equine preti-20 si potius jacturam faciat, an servoli vilis. Hic aliorses familiaris, alio ducit humanitus. si tu luna deusti fragio fultus urripuerit, extorquebi ne eum pie δ, si potuerit J Negat, quia sit injurium. Quid doni 1 no is eripi ine initimi Minime, non Plus, quam 2b navigantsem in alto ejicero de navi velit, quia Sua it. Quoad enim perventum S eo quo Sumpta navi ret, non domini Si navis, sed navigantium. Quid ' iuno sebula sis, duo iura res, eique my-- ue que rapicti, seu iter si sit ri Ced ut 0ro sed ei, ἰ,0 cujus magis intorsit se sua vel rei publicae ausa, vivere. Qui ire porto in utroque Nullum Urit certamen, sed, quasi Sorte aut micando victus.

125쪽

vito obsecrabit patrem, ne id aetat Si uihil proselet

necusabit, minabitur etiam ad extrinium, si ad 0rniciem patriae res Pectabit, Patriae Salutem uni poliet saluti Patris. Quaerit etiam, si sapiens adulterino nummos nec erit impruden pro bonis, quum id rescierit, soluturusne sit OS, Si cui di beat, pro hinis Diogenes ait Antipater negat, cui potius assentior. Qui tuum fumere vendum et M , deberetne licere. Non necesse putat Diogenes Antipater viri boni existimat. Hae sunt quasi controversa ur 10Stoicorum. In mune io vendundo dicenduis nil ; ere, quue uia diu eris, re hi usur mune tum iure irili, sed haec meu lucem Me re Morem fui -- Οὐ 08um. Alteri diuendi videntur, alteri non videntur. Ν quis sturum ud i , o te leum se , ut uisen ι, e, indi 15 clue ei vir boni , usi um liud Me, mai denorio, milie deuorium. Perspicuum est jam et quid niihi videatur, et quae sit inter eo philosophos, qui

nominavi, eontrovertia. XXIV. Puet et promissa semperne Servanda sint. 20 QUAE NEC VI NEC DOLO MALO. ut praetore Solent,

FACΤΑ SINT qui medicamentum cuipiam ded0rit ad aquam intercutem, pepigeritque, Si eo medicamento Sanus saetii esset, ne illo medicament umquam POStea uteretur Si e medicamento sanus factus sit, et annis buliquot post inciderit in eundem morbum De Bb eo,

quicum pepigerat, impetret, ut iterum eo liceat uti, quid facisendum sit. Quum sit is inhumanus, qui non Concedat, nec ei quicquam fiat injuria0, vitae et saluti consulendum. Quid si qui sapiens rogatus sit ab eo. 30 pii eum heredem faciat, quum ei testament Sestertium milie relinquatur, ut ante quam hereditatem adeat luce palam in soro saltet, idque se saetiarum promiSerit, quod aliter hered semisum scripturus ille non e et, fac'iat, quod promiserit, necn0 Promisisset nollem 3β loci arbitror fuisse gravitatis Quoniam promi it Sisaltar in foro turpe ducet, honestiu mentietur, mi ex hereditat nihil sepserit, quam gi 00pserit nisi sorte en te uniam in rei publieae magnum aliquod tempu8

126쪽

l 22 TULLII CICERONIS Contulerit, ut Vel altare, quum patriae ODSulturus Sit, turpe non it.

XXV. Ac no illa quidem promiSS SerVanda Sunt, quae non sunt iis ipsis utilia, quibus illa promiseris. Sol Phaethonti filio, ut redeamus ad fabulas, facturum Se 88 di Xit, quicquid opta88et optavit ut incurrum patris tolleretur Sublatus eSt atque i antequam constitit, ictu fulminis deflagravit. Quanto

melius fuerat, in hoc promiSSum patri non Me SerVa-

10 tu mi Quid 3 quod Theseus exegit promissum Neptuno Cui quum tres optatione Neptunus d0disset, optavit interitum Hippolyti filii, quum is patri

Suspectu e8Set de OVerea quo optato impetrat in

15 memnon quum devovisset Dianae, quod ill hi regno pulcherrimum natum esset illo anno, immolavit Iphi geniam, qua nihil erat eo quidem anno natum ulchrius. Promissum potius non faciendum, quam anitaetrum facinus admittendum fuit Ergo et promissa 20 non acienda nonnumquam, neque Semper depOS ita reddenda. Si gladium quis apud te sana monte de

POSVerit, repetat insaniens, reddere PeCCutum sit, Opheium non reddere. Quid 3 si is, qui apud te pecuniam deposuerit, bellum iniserat patriae, reddasne deposi-25 tum Non crodo facias enim contra rem publicam, quae debet esse carissima. Sic multa, quae honesta natura Videntur esse, temporibus fiunt non honesta Facere promi SSa, stare conventis reddere depOSita, Commutata utilitate, fiunt non honusta. Ac d iis 30 quidem, quae videntur esse utilitatos contra justitiam simulatione prudentiae, satis arbitror letum. Sed quoniam a quattuor sontibus honestatis primo libro ossicia duximus, in eisdem versemur, quum OCE-bimus, ea, quae videantur utilia, neque Sitit

35 quam sint virtutis inimica Ac de prudentia quidem, quam volt imitari malitia, itemque de justitia.

quae emper est utilis, disputatum est Reliquae sunt duae partes honestatis quarum ait pra in animi lentis magnitudine et praestantia cernitur, altera H

127쪽

DD OFFICIIS LIB. III. 123 consormatione et moderatione continentiae et temperantiae. J

XXVI. Utile videbatur Ulixi, ut quidem poetae

tragici prodiderunt nar apud Homerum, Optimum auctorem, tali de Uli Xe nulla suspitio St- sed insi imulaui eun tragoediae, simulatione insaniae militiam Subterfugere voluisse non honesturi consilium. Ilutile, ut aliquis fortasse di Xerit. De ore et Bhrem Pirere otio8 eum pure 'i 8, stura uxore, mumissio. sium tu Deu in quotidiunt luboribu e perii lis eum Me illtrunquillitate eonferendum puto Ego Nero istam contemnendam et abjiciendam quoniam, quae lOD t DO Sit, ne utileni quidem esse arbitr0r Quid enim auditurum putas ruisse Uligem, si in illa simulatione perseveravi ei 3 qui, quum a Xima re ge8Se 15rit in bello, tamen haec a lia ab Ajace Uuiu ipse princep juris 'rem in fuit,

Q md ni Polamedi Permionae prudentis 20

Illi vero non modo eum Ostibus Verum etiam cum 1 luctibus, id qu0d fecit, dimicare melius fuit,ritiam deSerere conSentientem Graeciam ad bellum barbaris binserendum. Sed omittamus et fabulas et Xterna ad rem factam nostramque veniamus M. Atilius ReguluS, quum consul iterum in Africa ex insidiis captus esset, duce Xanthippo Laeedaemonio imperatore autem patre Hannibalis Hamilcare, juratus mi SSus est ad senatum, ut, nisi redditi essent Poenis captivi nobil0s quidam rediret ipse arthaginem. I quum Romam venisset, utilitatis Speciem videbat, Sed eam, ut res declarat, falsam judieavit quae erat talis manere in patria esse domui uae uti uxore ab eum liberis, quam calamitatem accepisset in bello, communem fortunae bellicae judicantem, tenere OD-8ularis dignitatis gradum. Qui haec negat 58 utilia quem censes Magnitudo animi et sortitudo negat.

128쪽

124 TULLII GLCERONIS XXVII. mn locupletiores quaeris auutores Harum enim est virtutum proprium uilii extimescere. oninia litiniana despicere, nihil, quod homini accidere

possit, intolerandum putare. Itaque quid fecit Ino senatum venit, mandata exposuit, Sententium ne diceret recusavit, in dira jure urundo si lium ne resur, non 88 8 86uum ein. Atque illud etia in O iustum hominem, dixerit quispiam, et epuVM ut utili disti uel reddi captivos, negavit isSin utile is illos nim adolescentes esse et bono duues, Se jam

tus, captivi retenti Sunt, ipse arthaginem rediit;

neque eum Curitu patriae retinuit, ne Suorum. Neque ero tum ignorabat, se ad crudolissimum tem15 et ad Qxquisita supplicia proficisci, sed jus jurandum

ConServandum putubat. Itaque tum, quum vigilando necabatur, erat in meliore causa quam Si domi senex CaptiVUS, ei juru consularis remansisset. At iuste, qui non modo uori eu8uerit captivo remittendori verum

20 elium disin erit. Quo modo Stulte etiamne, si rei publicae conducebat 3 potest autem, quod inutile rei publica sit, id cuiquam civi utile esse

XXVIII. P0rvertunt homine ea, quae Uni sun lumenta naturae, quum utilitatem ab honestate 2b sejungunt. Omnes enim expetimus utilitatem deamque rapimur, ne facere aliter ullo modo possumus. Nam quis est, qui utilia fugiat aut quis i ,-tius, qui ea non studiosissime persequatur Sed qui unusquam Possumus, nisi in laude, decore, honestatea, utilia reperire, propterea illa prima et summa ab 'mus utilitatis nomen non tam splendidum quam necessarium diluimus. Quid est igitur, dixerit qui, tu hir jurando Num iratum timuinus Jovem 3 At hoc quidum commvno est omnium Philosophorum, a non uorum modo, qui duum nihil habere ipsum H lii dieitus, ilia exhibere ali 0ri, sed orum tinua, iii deum semper ager aliquid et moliri volunt, numquam se irasci deum nec nocere. Quid autem iratus

Juppiter litus u exe i tui et, quam i quis sibi pes

129쪽

DD OFFICIIS LIB. II L 25 Regulus Nulla igitur vi, liti religionis, tuae tantam utilitatem perverteret An ne turpiter laee-reta Priinum, minim de mulis. Num igitur tantum mali turpitudo ista habebat quantum ille crueiatus

Deinde illud etiam apud Aeetum.

Fregiasiti Deo Neque dedi, meque do in id li euiquum.

quamquam ab impio rege dicitur, luculente tamen dieitur. Addunt etiam, quemadmodum nos dicamus, videri quaedam utilia, quae non sint, si se distere, luvideri quaedam honesta, quae non sint: moide ui honorum, eon refundi juria mi undi ou Mo D mi eiurum 'i' ne uri suiu, quod perci nino tum e es iactum rufum 88 imis debuit Addunt

etiam, quiequid valde utiles sit. id fori lonestum, 15 etiam antea mon videretur Haec sere oontra Regulum : sed prima videami . XXIX. Non fui I inpi me uendi ' ue ruti

uoceres, qui neque iri ei orere. Haec quidem ratio non magis Contra Reguli, quam contra 20 omne jus jurandum valet. Sed in jure jurando, non qui metu sed quae vis sit. obse intelligi. Est enim jus jurandum amrmatio religiosa quod autem assirmate, quasi de teste promiseris, id tenendum L Jam enim non ad iram deorum, quae nulla St, Jssed ad justitiam se ad fidem pertinet. Nam praeclare Ennius:

uui his igitur jurandum violat is idem violat quam in Capitolio vicinum Jovis optimi Maximi ut in 30

Catonis Oratione est majore nostri Me voluerunt.

At enim ne iratus quidem trepit lii Be lo no-- sedet, quam ibi noeuit livis Certe, si nihil mutum esset, nisi dolere. Id autem non modo non

summum malum, sed ne malum quidem esse, maxima M

130쪽

auoioritate philosophi affirmant Quorum quidem

testem non mediocrem, Sed haud Seio an gravi SSimum, Regulum nolite, quaeso, Vituperare. Quem enim locupletiorem quaerimus, quam principem populi Romani, qui retinendi mei causa cruciatum subierit voluntarium Nam quod aiunt, minim flemuli8, id est, ut turpiter OtiuS. quam CalamitOSe, an

est ullum majus malum turpitudine quae si in deformitat corporis habet aliquid offensionis, quanta 10 illa sepravatio et bellitas turpificati animi debet vi dori Itaque nervosius qui ista disSerunt, solum aud0nt mulum dicere id, quod turpe sit qui autem remissius, ii tamen non dubitant Summum malum

dioero. Nam illud quidem,

15 Neque dedi, neque do infideli iniquum, id ei reo reete a Poetn, quia, quum traetaretur AtreuS,

'orsonae serviendum fuit. Sed si hoc sibi sument. ntillam ess s dona, quae infideli data sit, videant, ne quaeratur latebra periurio. Est autem bus setiam 20 bullieum, fidosque juris jurandi saepe eum hoste Servanda. Quod enim ita juratum St, ut Diens conubpore fieri oportere, id servandum est quod aliter, id si non seeerit, nullum est ei urium. Ut, Si praedonibus paetum pro capite pretium non attuleris, nulla 2b fraus est ne si juratus quidem id non soceris. ampirata non est e perduellium timor definitu ἀCommunis hostis Omnium : cum hoc se fides se botiae jus jurandum esse commune. Non nim falsum jurare ei jurare est Sed quod EX ANIMI VI ΕΝ-30 ΤΕΝΤΙΑ juraris, sicut verbi concipitur more ii tro,

id non sacere, per jurium est ite enim Euripides :

Regulus ver non debuit conditiones pactionesque holli a se hostiles perturbare ei jurio. Cum justo 3b uim in logitimo hoste res gerebatur, adversu quem