Institutiones philosophicae Matthei Liberatore Metaphysica generalis

151쪽

154 METAPHYsICAE SPECIALIS num seopug illius Operis sit Dei gloria, ad quam

amplificandam verum miraculum tendere debet, aut morum sanctilas disseminanda aut pia quaedam doctrina vel cullus veri Numinis propagandus, aut beneficium hominibus conserendum , aliudve decorum et honestum ac malo rum spirituum voluntati contrarium. Si enim id deest, evidenter coniicitur , Deum essecius illius non esse auctorem; ab ipso si quidem nonnisi bona di manant. Itemque ad modum quod attinet, diligenter considerari debet utrum miraculi essectionem eae comitentur circumstantiae , quae gravitatem, religionem , honestatem, divinam denique sapientiam spirent. Deus enim modo sibi consentaneo semper operatur; ac pro inde cum talia admiscentur , quae puerilia , ridicula , honestis moribus adversa , crudelitatem sonantia, superstitio Sa sint; haec satis superque putefaciunt opus illud non nisi ex diaboli arte progigni, ad incautos levesque homines decipiendDS. Quod si neque ex opere ipso , neque eX qualitate personae, neque ex sinu quem Opus Spectat, neque tandem ex circumstantiis aliquid apparet, unde prudenter operationsem daemonis coniicere possimus; tunc certum est rem noti nisi a

Deo, tamquam a principali causa procedere. Deus enim permittere nequit ut malus spiritus aliquid faciat quo homines ad invincibilem errorem nil ducantur, putantes se Deum audire cum diabolus revera loquatur. Id utique permittere potest, quando non desunt media discernendi veritatem; sed quando media omnia ad deceptionem caven-

152쪽

PARS PRIMA-COsMOLOGI A 155dam omnino desiderantur . divinae providentiae repugnat opus eiusmodi diaboli potestati relinquere; siquidem tum homines in vincibiliter er ' rarent, et error ille in vincibilis in Deum ipsum relanderetur.

154쪽

MEI A PHYSICAE SPECIALIS

PARS ALTERA

PROLOGUs Praeelara illa quidem iam a primordiis ducta

sapientiae eι quae una eum aetatibus inveteravit sententia : unieersae Philosophiae summam se te tia hominis contineri. eoque fere Gerasis e teri proeeepto: Osce teipsum. Cui sane quantum consilii subsiι persae ite iudieari poterit, si cogitetur earum rerum omnium, quae sunt quaeque eognosci possunt, compendium quasi aliquod in homine perspici. Is enim eum quid duplex revera sit, eae duabus substantiis spiriιu muteriaque coalescens, asque ideo supremam inter eorpora, infimam inter intelligentias sedem Oeeupet: utriusque ordinis eas sat

155쪽

158 METIPHYSICAE SPECIALIS quasi medius, atque ambo haee tam disparata rerum genera in se unus amplectitur et mira eognatione devincit. luare cum haec duo, quae diaeimus, res mundanas omnes attingant : iure meritoque a nobilissimis illis veteris Graeciae sapientibus h mo parvus mundus, μικροκοσμος, est appellatus. Cum vero libero quo instructus est arbitrio se moderetur et regat: non similitudinem qualemcumque

sed solidam velut eoigiem Divinitatis refert, quae ditione sua temperat universa. Eae quo fit, ut ipse unus ad contemplandum quodammodo oli erat. quidquid pene obiectum est Philosophiae : ae proinde qui in hominis notitia peceat, is in tota Philosophia peccet necesse est. Sed quamquam haec vera sint, tamen non Omnia, quae hominem attingunt, ad disciplinam, in qua versamur , pertinere dicenda sunt. Sunt enim permulta, quae aut humani corporis structuram dispositionemque partis in diversarum , aut eae iis quemadmodum opera vitae eaeerceantur inquirunt. Iraee ad duas inferiores disciplinas , nempe Anatomiam et Physiologiam , spectant, quarum primma partium humani corporis deseriptionem sectatur , altera earumdem usum a natura institutum actionesque eas, quas in statu sanitatis eliciunt, contemplatur. Verum ut per se lucet, earum ' euitatum utraque in eaeterna postus hominis portione moratur, quodque minus in eo praestat contemplandum assumit. At praeter eas, quas dixi, alia suppetit hominis consideratio, quae in interiore eius natura scrutanda vertitur οῦ nec tam illum prout aspectu sentitur. Sed prout ratione animoque lustratur, sibi vindieat vestigandum. Pars eiusmodi propria est Philosophiae , et scientiam Dipiti sed by Cooste

156쪽

PARS ALTERA-PROLocus 159 eonstitui ι ad quam traetandam aceedimus t quae proinde hominem non uteumque sed quoad vitae cogitandique vim eι principium speculatur. Atque haee cognitio illa esse videtur, quae efato , quod initio eitavi, potissimum praeeipiebatur. Praeelare Tullius: u Nimirum hane habet vim prae-ε eeptum Apollinis, quo monet ut se quisque no-a seat. Non enim, credo, id praeeipit, ut mema bra nostra auι staturam figuramque noseamus :α neque nos corpora sumus, neque ego haee tibiti dieens, eorpori tuo dico. Cum igi ur nosea isa dieit, hoe dieit: noste animum tuum ). v ae eum ita sint. mirum esse non debet si sapientes plerique tanta rei commoti praestantia , ieo processerint eaeaggerando ut omnem promus philosophiam ad solam, animi humani seientiam revoearent. Puae sententia nisi lenitaιe interpretationis mitigetur, salsa ost. Etsi enim ea scientia eum ceteris disciplinis, fere omnibus, arctissiamo vineulo oolligetur, ipsarumque quaedam veluti initia eompleriatur et quasi 8ummam ἰ tamen si ι .a reliquis seiungitur, ad plenam eumulatamque sapientiam minime su eit. Me vero philosophi nomen is mereretur , qui acientiae de natura hominis , scientiam etiam supremi Numinis mundique adspeetabilis, tum etiam rationis in verum dirigendae ae voluntatis prout sinis humanae vitae exigit temperandae congruentem notitiam non , adiungeret. Nihilominus id ad eius amplitudinemra praeeellentiam spectat. quod teterae omne8 rationalis philosophiae paries ea vel nitantur vel il- εlu3tremur. atque in ipsa tamquam radit in een

157쪽

160 METAPHYSICAE SPECIALIS tro se tangant. luod dum mentes in magnam diaseiplinae huius admirationem rapit, vehementem etiam eius adipiscendae ingenerat eupidita

Verum quo praeclarius aliquid. hoe dispellius: idque mirifiee in rem praesentem quadrat. Diei enim viae potest quam vehementer interna haee hominis disquisitio ardua sit vesιigatu atque i borum et periculorum plena. Cuius quidem disticultatis eausae quamplures referri possent: ego

praecipuas commemorabo.

Emergit itaque id in primis eae eo, quod animum non seorsum in ge licea ι eontemplari, sed eum corpore , adeo nimirum dissimili eontrariaque substantia. perquam intima iunctione commistum. Eae quo sit ut nisi magnas euras multumque studium adhibeamus, utriusque naturae eonditio, limites , proprietates , munia non satis. ut oportet, 3ecernantur. Deinde, Observatis , quae ratiocinationi suppeditat fundamentum eique tamquam praeparatio diligens antevertit, hae in re adminiculo res exionis eaeereetur, quae omnium operationum cognOseendi plans est dispoillima , nee nisi provecιiore aetate peragitur. Unde non modo caremus conseientia primitivae evolutionis nostrarum facultatum dum sensim et pedetenlim e licabantur ἰsed etiam in uno individuo eontemplando versa mur ἰ de ceteris vero eonieesura saetenda est ea iis, quae ab eorumdem agendi more et consuetudine patefiunt. Puare augenda maetime diligentia est, ut idonea inde induetio possit institui. Aeeedit quod eum suimet internoscendi eupiditate percutaus homo in semet revertitur, animi

158쪽

PARS ALTERA - PROLOGΠs 161 vires omnes non modo iam evolutas sed etiam fere una operantes aliasque ex aliis quodammodo ne-aeas et quasi implieitas eo erit. Eι quamvis analysi illas seiungat et distrahat, tamen in hoc a synthesi quadam naturali iugiter impeditur. Dum enim eae. gr. animus ad actus intelligentiae serutandos se advertit . simul memoria , imaginatio , voluntas , vis sensilis ad agendum nituntur ἰ quae et mentis attentionem minuunt alioque avocant et obieeto ingerunt eonfusionem. Nec denique omittenda est nimia operationum animi eeleriιas, propter

quam facile eonsiderationem essugiunt. Atque hi potissimum sunt fontes , eae quibus tanta in hanc diseiplinam redundat arduitas, atque in tam dissiadentes saepenumero sententias eius cultores abeant.

ouoeirea praeelars Tullius Ioeum supra laudatum ita eone ludit: a mne igitur nempe ani-u mum) nosse nisi divinum esset, non esset hoc a-a erioris cuiusdam ingenii praeceptum sic, ut tri-u butum Deo εit. nin haec ad aeuendos, non ad deterrendos animos dieta velim. Nam etsi in phaenomenis hises internis legibusque motuum animi perscrutandis negotiosa sit vestigatio ; id tamen non est tanti, ut vigilantibus euris solertiaque studii superari non po83it. luae spes eo firmior futura est, quod etsi ' animi eontemplatio, qua parte plenam notitiam 'phaenomenorum respicit, maiore quam ceterae di-3eiplinae dilfleuitate laboret I tamen eae parte iι-ta, qua compertis phaenomenis, eae iis ad naturam eonditionemque prineipii internoseendam as-εurgit , ιonge saeilior et tutior appareat. Atque hoe eae dupliei potissimum eapita repeιendum du- eo. Primum, quia animi substantia intimior no-

159쪽

1G2 METAPHYSICAE SPECIALIS his est . quam rerum celerarum I deinde , quianeaeus inter ipsum actionesque eius intercedens a conscientia sentitur . quod de iis , quae foris sunt, diei non potest. Puare postquam diligenti observatione operationes viresque animi detectae fuerint , planissimum patet iter ad ea , quae naturam eius attingunt. Atque haec partis posterioris faeilitas abunde rependit disticultatem . quae , ut explicatum est a nobis, in superiore genere reperitur. Puare in hoc sensu iure abfirmari posset: Notiorem esse animum , quam corpus. Nam etsi corporum scientia , utpote vacans impedimentis iis . quae superius commemoravi , longe facilior et eaepeditior sit quoad phaenomenorum deseriptionem : tamen ipsi anteponenda est scientia animi quoad notitiam principit. Eae quo e eitur ut in Phystea mirum consensum Summamque praecisionem in legibus et eJectibus corporum describendis intueamur , at magnam discrepantiam quoadessentiam ἰ contra in Psychologia licet dissensus et vitia nonnulla inveniuntur in eaeamine phaenomenorum, tamen summa consensio si blaterones eaeeipias ) quoad animi naturam dominetur. δι-que id potissimum oritur eae eo . quod notitia naturae animi etsi fusa et recondita phaenomenorum deseriptione oppido illus ιresur; ea ramen absolute non eget , sed eae iis quae non abstrusa aliqua ratione cernuntur, sed sunt in promptu et nullo negotio sponte veluti sua deteguntur , faeile infertur. Haec pro rei . quam tractandam Fuscipimus. dignitate breviter praefati, manum operi admoveamu3 οῦ postquam, ut nosιra consuetudo est. traeta ιionis ordinem indicaverimus. Daque quae ad

160쪽

PARS ALTERA - PROLOGus 163 interiorem hominis seientiam pertinent , ea trium generum esse possunt. Vel enim in eius viribus deseribendis explicandisque ; vel in natura ipsa principii, unde vires illae emergunt, definienda :rel denique in declarandis iis, quae idearum originem attingunt, versantur. I ripartita igitur disquisitione hane secundam Metaphysicae partem

eaesolvemus.