장음표시 사용
201쪽
NETAPHYSlCAE SPECIALIs III.' ne somnio. 66. Quoniam de somnio lacta mentio est; con-eentaneum erit de ipso aliquid summatim attingere. Somnia itaque, quorum regio in imaginatione sita est, statu quodam medio constant inter somnum et vigiliam. Cum enim natura ad organa, quae viribus sensilibus deserviunt, reficienda ceterasque corporis partes melius restaurandas somnum instituerit, nempe statum tu quo
certo membrorum sopore a sensuum exercitatione cessemus ; saepe contingit ut facultates istae solvi incipiant, et praesertim imaginatio , cuius
organum internum est. Porro haec cum excitatur sensilium Obiectorum repraesentationes olim
habitas redintegrat aut novas etiam imagines partium diversarum iunctione ludicre conficit. Hinc insomnia exsurgunt illusione plena, ac magis minusve vivacia et expressa pro serventioris aut languidioris imaginationis conditione. Porro de iis variae a philosophis agitari solent controversiae, quae parum utilitatis habent, certe institutionum brevitatem transiliunt. Eas igitur negligentes haec tantum per transennam innuimus. I. Somniorum causa eadem est atque excitationis phantasiae. II. Excitata imaginatione intellectus ab Operando non impeditur, ut evidentPr per conscientiam manifestatur, quae monet nos saepe somniando ratiocinari. III. Quod consequens est in somniando voluntatis etiam operationes aliquae exerceri possunt, at non libe-Diuitigod by Gorale
202쪽
PARS ΛLTERA - PSYCisoLoci1 205rao. Reapse enim usus libertatis persectum exer- eitium rationis cxquirit Pi nulla ex parto impo-ditum statum deliberandi. IV. Insomnia in iis praesertim versantur, quae magis in vigilia nos assecero. motusque Voluntatis, qui lunc cientur, illis potissimum assimilantur quos vigilantes h a. bore consuevimus. Denique si cum statu somnii loquutio coniungitur, babetur somniloquium: sinambulatio et exlerna alia operatio memhrorum. somnum bulismus ossicitur. Ex quo mo rho quae phaenomena , Sane mira, in homini hiis eo assectis exoriantur videri potest apud pervulgatum opusculum Muratori: Della foreta delia suntasia
Denique ad causas quod attinet, quibus Phantasia excitatur , dicere possumus eas duplici exsonto esse repetendas: ex parto aut animi ipsius, aut etiam corporis. Nam facultas haec, ut diximus, cerebro tamquam organo in operando utitur. Motus igitur in hac corporis parte geniti necessarii profecto sunt, ut imaginationis sPquatur actio: eo serme modo, quo impressio inguentis obiecti in sensoriis externis exigitur ut pereeptio sensilis esslorescat. Probabile igitur admodum est quod si quando ex concitato sanguinis motu, aut Spiritibus per corpus cursitantibus,
aut exhalationibus, quae o stomacho sursum seruntur, motiones in cerebro impressionesque gignantur earum Similes, quae antea hanc aliam vore praesentationem phantasiae comitatae sunt, idem recurrat phantasma. Id nullum ossendit incommodum et ad rationem phaenomenorum reddendam valde consentaneum videtur. Negari
enim non potest quin pro diversa corporis dispo-
203쪽
206 META PHYSICAE SPEClALIS sitione set valetudine saepenu Hiero in nobis phantasmatum existant varie lates: quod certe a physica aliqua causa corpus ipsum assiciente repeli debet. Allera vero ratio in animo ipso poniturnique P x xi associationis, quam in cogitando
e X reemus, repetenda est. Quae enim Obiecta simul et eum nexu quodam inter So. Sive ex interna sive ex externa relatione Proveniente, cogitata sunt eorum revocato Uno alter uin etiam
revocatur. Sic absentis amici mnemosynon illius phantasma re producit.
Atque ex his explicari salis potest cur infirmis
et somniantibus tam parum ordinata sit phantas malum serius; siquidem in aegritudine et somnonuida minus ordinale seruntur . et voluntas in primo casu parum, in altero nihil associationemium id earum tum phantasmatum modΘratur.
Atque haec de imaginatione innuissu sussiciat; qui plura cupii, adeat Malebranche, Si mari,Mura tori aliosque qui de ea re su Se Scri PS erunt.
De intelligentia. 67. Hae tenus de facultatibus quae communes homini sunt cum pecudibus ; nunc de iis agendum erit, quibus homo a brutis distinguitur a que ad altiorem ordinem evehitur. Hae lacullates partem hominis intellectivam respiciunt; de qua hic tractare incipimuS. Nemo est qui non sentiat se cognitione donari, qua obiecta non modo apprehendit, verum etiam iudicat; non modo concrete concipit, ve-
204쪽
PAΗs ALTER Λ - PSYCIIOLOGix 20Trum etiam abstracte; non modo contemplatur quoad existentiam verum eliam quoad essentiam; atquo ex indo ad eorum dΡm antecessiones, causas, consequiitiones, esseelus dologendos progreditur. Facultas , quae id praestat, intellectus vel ratio nominatur. Hanc a viribus sentiendi esse dis linclam manifestissimum est. Nam sensus , cum sint facultates Organicae , Seu a Sensorio, in quo resident, dependentes; attingore nequeunt nisi obiecta singularia et concreta , prout sensilibus quibusdam qualitatibus implexa sunt, et in organa impressionem exercent. Nulla enim lacultas se attollere potest supra conditiones subiecti a quo pendet. Hinc sensus neque universale apprehendere possunt, neque iudicium proferre ullum. Nequeunt quidem apprehendere universale; qui uad hoc abstractio requiritur, alque ideo eui ctio praeter individualites materiae conditiones, quibus lacultates organicae adstringuntur. Nequeunt vero proferre iudicium ; quia ad hoc analysis quaedam et synthesis necessariae sunt. quatenus in ro una eademquo cogitanda secernantur idea attributi et idea subiecti, atque ambae iterum in enlo copulentur. Id autem activitatem importat a conor tione obiecti independentem ; cum contra lacullas organica, utpote impressioni quae extrinsecus advenit lontemperata, nonnisi lan-lum, quantum ab obiecto movetur, referre valet. 68. Intelligendi facultas generatim sumpla per lota in entis amplitudinem speculando spatiatur. Nam sive corpora sumantur. aut spiritus, sive substantiae aut qualitates, Sive ros creatae, Sive
increatae; nihil horum assignari potest, circu
205쪽
208 METIPHIsICAE SPECIALIS quod aliquo pacto, intellectione aut ratiocinatione VPrsari nequeamus. Immo vero Sic circa rem
quam lihot mens occupatur, ut quid ea sit intro. spicere satagat. Undo sapienter S. Thomas asserit obiectum intellectus esse quod quid est . scilicetos sentiam aut quid ditatem rei; atque eius etymon ni, intus legendo deducit, qualenus non in eortico obiecti sistat, sed ipsum intus penetret
ad percipiendum quid sit. Ita cum intelligimus
substantiam, aut relationem , aut essectum, aut motum ; sic apprehendimus obieci R eiusmodi. ut in quo sita sint, Seu eorumdem naturam ea
piamus. Quod patet etiam in rudibus; qui si rite interrogentur . apparebit profecto ipsos intelligere substantiam tamquam aliquid quod subest
accidentilius atque ideo in se subsistat, relationem tamquam ordinem unius ad alterum , essectum tamquam aliquid quod existere incipiat peraclionem alterius, motum tamquam trasitum ab uno statu in alium, atque ita de ceteris exemplis quae asserri possent. Quod si eiusmodi homines in se explicando laborent; id propterea accidit. quia exercitationis desectu proprios conceptus e- Duel ea re nesciunt. Quare cum ex una parte intellectus circa quodlibet ens versari possit, et ex alia sic circa ipsum versetur, ut eius quid ditate ui Seu rationum intueri nitatur; non inconginuentor dicitur obiectum intellectus esse generatim ens sub ratione entis. Hinc tamen no existimes intellectum omnium rerum, quac ipsi obiiciuntur, statim apprehendero quid ditatem. IXam, cum eius cognitio, ut postea dicemus, incipiat per abstractionem B Seu sibus; corum tantum immediate percipit eSSen Disitiros by Coos le
206쪽
PARA ALTERA - PSYCHOLOGi1 209liam, quae tamquam generales notiones in obiectis sensu perceptis implieantur, et quae ut indoresultent non nisi abstractione egent. Huiusmodi sunt, ex. gr. ratio entis, ratio substantiae, ratio qualitatis, ratio existentiae. ratio actionis, atque alia , quae transcendentium notionum obiectaeonstituunt. Celeras vero quid ditates, quae immediate non palent, discursu quodam detegero studet; quo lenus principia quaedam universalia, ox illis universalibus notionibus essurinata , applicat peculiaribus quibusdam subiectis, quae ex essectibus aut proprietatibus immediate perceptis
notescunt. Sic ratiocinando inserimus naturam animi, applicando lucem principiorum rationalium huic subiecto, quod a nobis sentitur ex actibus per conscientiam manifestis; sic Eliam ex proprietatibus et mutationibus corporum, ad eorum rimandam essentiam gradum facimus. 'Hinc iit, ut quamvis intellectus et ratio eandem saeuitatem significent eadem enim facultas esse
debet quae aliquid immediate percipiat et quas ox immediate perceptis aliud inserat); tamen pro
diversitate horum munerum illae voces diversimode adhibeantur, quasi distinctas lacultates innuant. Quare vis intelligendi, cum aliquid immediate percipit et iudicat, nomen in sellectus sibi retinet; cum contra deductioni dat operam, appellatur ratio. Nos in hoc articulo de intellectu, prout primam sunctionem exsequitur, loqui
pergemus; pro ut Vero exercet alterum, argumentum erit insequentis articuli. Atque , claritalis gratia, quae dicenda supersunt, distinctis numeris proponemuS.
207쪽
Utrum intellee ιus universalia tantum percian etiam singularia.
Cum intellectus, ut diximus, proprium Sicipere quid ditatem, aperte sequitur obiecturdi lectum et primum non aliud esse nisi uisale. Nam quid ditas rei , ut talis , praescis conditionibus indi vidualibus, per quae Singi distinguuntur. Sic quid ditas animalis, ququid congipitur ut ens sensitivum, quiddititionalis qua concipitur ut ens intellectivum, ditas hominis qua concipitur utens partice. triusque persectionis nullum includit respead hoc individuum potius quam aliud, ac Ide universalitatem exhibet. Hac cognitione omnino privantur bruta; utpote sensibilitate tantum praedita, nonnisi quaedam concreta percipiunt, atque existo perundum instinctu aliquo naturae move Id clarissime patet ex eo quod in suis arti sit Operationibus semper determinentur ad uacit rugi ESSu penitus careant. Nam arane gr. non nisi eX una materia et consimili iunio do texit telam ; hirundo eodem Sempersicio construit nidum ; apes, quae nunc vi
in labricandis suis cellulis ne hilum quidere secerunt prae apibus quae vivebant Virgilii poro ; utque ita de aliis generis eiusdem. Ohoc in ipsis ex carentia notionum universalvi quarum ratio artis abstracte concepta cumateriae applicabilis appareat, et innus
208쪽
PARS, ALTERA - PSYCIIOLOGiA 211 exequutionis modos obiiciat alios aliis porse .ctiores.
At quamvis intellectus humanus directe et primo pexcipit universale, in directe tamen et secundario percipit etiam singularia. Et sane quod singularia aliquo modo percipiat, claret apertissime; nam de ipsis iudicat, dicendo ex. gr. Ego
eaeisto: Petrus est homo, et similia. Iudicium autem cum consistat in perspicientia nexus inter attribuιum et subiectum . nequit proferri nisi a potentia quae contueatur ambos terminos, inter quos nexus ille intercedit. Quod vero perceptionaeo singularium sit in directa et secundaria, non minus apparet. Nam nequit exerceri, nisi re nexione quadam mentis supra actus facultatum, ad quas primo et per se perceptio illa individuorum pertinet. Sic animus semet apprehendit conscientia, seu re nexione in proprios actus, ut PQ stea dicemus. In dividua vero naturae corpore dea se disticia apprehendit reditu quodam et con- . versione ad phantasmata sensibilia, quibus individua illa repraesentantur. Cuius rei indicium manifestum habebimus , si consideremus quae 'nain sit cognitio quam de eiusmodi individuis assequimur. Evidenter enim patet nos non iniime penetrare quid proprie oorum dum individualitatem constituat, quemadmodum intime penetramus quid constituat rationem entis ,rationem causae, rationem SubStantiae, ceterarumque notionum universalium. Sed circa exteriora tantum
morantes,individua illa distinguimus et desinimus per lineamenta, habitum, vocem, aliosque externos characteres, qui seia Silius attiuguntur Cuius rei alia ratio assignari nequit nisi haec: quod
209쪽
212 METAPuYSICAE SPECIΛL Sindividua illa non directe in se intelligami
in directo per conversionem ad sensilem risentationem, in qua externae illae individi proprie lates collectae et quasi depictae invitur. Atque hoc aperto docuit S. Thomas in qa Intellectus noster directe non est cognoscu nisi universalium . in directe autem et a per quamdam reflexionem potest cognia singulare l). v Id autem valde consonagini id earum , quam Sumus eXplicaturi. Pintellectus noster, ut postea dicemus, idea universales abstrahit a rebus Sensu appreac sibi per phantasma imaginationis Oblatiquit profecto non animadvertere reditu quatientionis phantasma ipsum , ex quo obii suae cognitionis elicuit. Cum vero ibi partria contineantur, nequit eadem non attingEx his liquido apparet quod licet cognitstra generatim inspecta a Singularibus percdis auspicetur sensus enim non versati circa singularia); tamen cognitio prout est lectiva, ab universalibus exordium ducit.
his percipiendis quo ordine procedit' Uniliora ne prius apprehendit, an contra minuversalia 3 quaestio haec perfacile solvitur. tendatur condilio intellectus nostri quateipotentia transit ad actum. Nam , ut optiuservat S. Thomas 2 , quidquid transit de ilia ad actum , prius pervenit ad actum ipletum quam ad actum completum et pers Actus autem intellectus eSi cognitio. Er
210쪽
PARS ALTERA - PSYCHOLOGIA 213lel lectus noster, utpote de Potentia procedens adactum, prius acqui rit de rebus imperfectam cognitionem, at tuo ex illa gradatim ad perfectiorum progreditur. Iam vero cognitio quo est universalior, eo ost impersectior. Ideam enim rei suppeditat indistinctam et consus ana quae deinceps ad ditio no notarum , atque ideo contractione tini versali latis, distinctior et persectior evadit. Hinc inseres in primitiva mentis nostrae evolutione ideam, quae primo assulget, esse ideam entis; haec enim omnium univerSalissima est et maximam in determinationem habet; ac propterea sub hoc respectu omnium imperfectissima dici po
Qua in re , ne error obrepat, ad veri se abstractionem , qua id eam universalem procudimus, duplicem esse: unam immediatam et directam , nit Pram mediatam et ressetaam. Prima Oxercetur ah animo in molia cogitationis spontaneae et primi livae, cum videlicet Proposito per sensus Ohiecto , mens in eo percipit quid ditatem aliquum pro oscindendo a notis vel characteribus itidi vidualibus, quibus illa in concreto subiecto delerminatur. In hoc mens instinctu et vi naturae o. poratur . nec in se Subaudit praevium cognitionem obiecti quod abstractione sua veluti uissolvat. Ita quo do universali, quod sic essor matur , procedit ratiocinutio, superius instituta. At prael ser hanc, alia adest abstractio, quae pertinet ad cognitionem reflexam , quaeque subaudit cognitionem directam mentis , et exercetur per mu- luam comparationem multorum, ratione aliqua inter se conveni eutium, ut desertis neglectisque notis, quibus di Screpant, mens abstracte conci-