장음표시 사용
361쪽
366 META PHYSICAE SPECIALIS non obscuro substantiae hae relativae appellantur modificationes prima B substantiae, cum conceptus causae secundae non aliud esso dicatur , quam modificatio conceptus causae primae i) ; conceptus autem rei cum re ipsa idem prorsus
Dein do creatio a productione modorum in tantum distingui asseritur, in quantum actio sit qua Ba causa exerceatur per virtutem non aliunde re
ceptam 5 . Ex quo Deile in serri posset, creationis conceptum subsisterse. etiamsi creaturae sint merae modificationes; modo Deus illas gignat
a tan punio determinato. L'individuo finito liene it mezgo ε isa l' Ento O il niente. Quin ii e che ad averno la cognia glorie si riclite de t 'intuito deli'at lo creativo, ii quale india vidualizeta lyiclea generale recandola ali esistenis. Indivi-α dualigetare e creare. η Ib. P. 214. Ac inserius: a L individuo e vera mente I'attua Zione dela lyidea: ma l klea e ad uti tempo l 'attuagione deli' indivi. a duo, Secondo I'interpretagione piu probabile delia dot tria ira aristotelica ; giacchh la realia suprema in quella o non K in questo h risposta. Quindi e che la realia individualea non E da noi xedula semplicemente in sh stessa, ma Delia a causa, eiob nel PEnte che la crea e sosti ene con Un BEionea continua ct immanente. s Huc adde, quod in Prolego menis ait: dialecticam in humanam et divinam dispesci, divi-Nam Butem cum creatione constandi. a) e Siccome ii concello delle ea gioni egiandio Seeondari ea e finite involge queIlo di una cagion prima infinita, ed h. una Semplice astratione O modificagione di esso. De Seguea che I idea di creagione e in Ogni caso inseparabile daqueia la di causalita. v u. a Ogni eosa h uti concello, e ogni concello h utia e
362쪽
PARA ALTERA - PSYCHOLOGIA 367 activitate propria , quam a superiore causa non mutuetur ; quod omnes pantheistae concedunt. Et sane alibi productio modificationum vera crealio nominatur l). Tum etiam eductio ex nihilo metaphorica expressione constare dicitur, atque idcirco cum conceptus creationis tandem philophice explicatur, detractis metaphoris et phantasmatibus , in hoc tantum reponitur, quod res sinitae cogitentur tamquam rationem sui sum- cientem a Deo repetentes s 2); quod locum haberet , etiamsi merae modificationes essent. Et sane hic creationis conceptus admittitur libentissime a panthe istis ; qui substantias creatas in modificationes et determinationes unius substantiao increatae sic convertunt , ut earumdem rationem sussicientem in hac non in illis commorari dicaui. Deus denique sic ahsolutus et infinitus asseritur , ut ab Hegeliana Idea , quae cum r a litato
confusa sit d) et ab in determinato Ense Schellin-gii neutiquam distingui videatur 4 . Modo unim
i c La produtione dei se nomeni, o sia modi delle cose, ea pure una vera creagione. Che Se i panteisti e gli emanatia sti ammettono questa creaZione e C. B Ibid. P. 1 F. a) a Se rimoviamo ad unque i fantasmi, in che modo si e puo pensare la creagione Τ Ιn un solo; cloe pstnsando l' e. a Sistoneta come avente la ragiori preseugiales delia sua real-κ la non in se flessa, ma Deli Entecho l'auima ela penetraa tutia. 3 Introd. vol. 2, p. 225. 33 α L intuito riceve la notigia delI' Ente intelligibilo, a cinde trae det pari la sua poterim intuitiva ; e sicco me α l 'Ente e Fintelligibilo stesso, egit vietie cis no i inteso ine quanto si pone, e si pone in quanto s'intende. L ideallia ea la sussistenga s' immedesimano in sieme. B Introd. V. Σ, P. 179. 43 K Abbiam presupposto sinora clis l'Ente reale siaconis
363쪽
368 METAPBYsICAE SPECIALIS dicitur poni, in quantum cognoscitur; modo esse generale aliquod quod per creationem redditur individuum; modo etiam aliquid quod simul
abstractum est et concretum . generale et particulare, universale et individuum. Sed illud quo-
κ creto, singolare, individuale; senten Ea che ha mestieri. di qualche dichiaragione. It concello di concreteaga . di . singolarita e d' individualita e composio di clue elementi rα I' uno positivo, e l' altro negativo. L elemento poritivo eκ cio che si asserina e si Pensa, quando altri pronianaia que . a ste voci, e che non si puo definire perche ogni definigionee tornerebbe meri chiara delia Cosa Stessa ; h in somnia a quello che si ha dinungi alio spirito quando l' Etito O ila reale in se stesso con un atto diretio e immediato si per i cepisce. Uelemento negativo e it limite, Ia contingeneta . . 1 imperseetione. Tutti i concreti , i singolari, gl' individuia creati sono impersetti, perche finiti, e finiti percho con- .i tingenti; cronde nasce e glandio la varieta e la pluralitat α ro. Ora quando applichia ino ali' Ente reale te nozioni dia singolamia, di individualita e concretegra, bisogna rimu a verne l'elei nento negativo, Perchh l'Ente e assoluto o in i finito. Di che seguita che I'Ente si pubal ired dire astrata to, generale e universale in quanto tali concelli esprimono. 1'assenga di quel Pelemento negativo Che nelle noZioni con-α trarie si accntude. L Ente e ad unque astratio e concreto, e generale e particolare, individuale e universale ad uti tem-a po, ma solio varii risPetti e in modo diverso dalle creatua re, perchἡ possiede benia i 'eternento positivo contenoto in . ciascuna di quesin noZiotii, ma noui elemento negati voa chis i accompagna. Egli e concreto e individuale Melche. reale e positivo in somulo grado: e astratio e universalo a perchb puro e achietto ci fgombro da ogni forma, infi-α nito, a SSoluto. La concrcteaga e 1' individualita solio ila reale fienEa l'Ente la a Strattea Ea e la geueralita sono i Eu. . te senis ii reale: te Prime doti alle ebis lenae es lettive. lea seconde ait 'Ente possibile appartengono. Dalle une na- . scono te cose create, dat te attre te ideo ri flesse. La divisio-ε ne uel concreto e uel rastratio, detriti lividuale e det genea rate, e I analisi deil'Ente retile: I' Ente reale e la sintest dia quelle proprieta. Introd. c. 5, P. 175.
364쪽
que miri licum est quod ait, ideam quae eius
sententia Deus est ) vi intuitus non posse a nobis clare et determinate cognosci; cuin autem virenexionis attingitur, sun Sili forma repraesentari, quae in sermone reponatur l).l55. Ad argumenta vero, quae proponit, haec
I. Id quod ait ordinem cognitionis ordini rorum respondere, in primis non omni cognitioni accommodandum est, sed illi tantum , quae relativa sit nimirum eiusmodi ut per ipsam relationes rerum et origines internoscantur. At praeter hanc alia cognitio admittenda est, qua res consideratur absolute et in se; quae quidem cognitio non detrectabitur nisi ab eo , qui omnem realitatem rebus adimat. Nam si res vere in se Sunt, in quantum Sunt, cogitari seorsum possunt; consideratione a respectibus, quos includunt, avocata. Hanc vero cogitationem , quae praevia
est, alia consequitur, qua earumdem rerum relatio et respectus investigantur. Atque id maximo consonum est conditioni intelligentiae humanae, quae, cum sinita sit, non statim omnia quae co-guoScere potest, primo actu apprehendit; sed pe-
1 a Conseguentemente, net primo intuito, la cognigionesi e vaga, inde terminata, confusa , si disperge, si spar Paglia et in varie parti, senga che lo spirito poMa ter maria, appro- si Priarseia veramente , e averne distinia coscien . L'ideau in tale stato cli cognigione assorbisce e domina lo spirito , et an Zicile questo abbia virtv di apprendere, e incorporarsi α Ι'id ea Siguoreggiante. L'intuito secondario, Cloela ristes,iO-u ne, chlarifica i'idea, determinandolis; e la determina, unia ticundola, cloe comunicandole quelia unita sinita, che ess Propria, non gia di essa Idea, ina dello spirito creato. v trod. vol. 2, P. D.
365쪽
370 METAPHYSICAE SPEClALIS detentim se quibusdam veluti gradibus ad scientiae persectionem adducit. Deinde cum huic etiam relativae cognitioni
obiecito illa applicatur, distinctione indiget. Nam
si hac interpretatione Sumatur, ut Ordo cognitionis respondere debeat ordini rerum quoad obie-elivam pereeptionem, quatenus idem ordo cognosci debeat, qui reapse inest in rebus . vern est propositio; at nihil auctori susIragatur. Sin autem ita intelligitur propositio illa, ut ordinem cognitionis assimilandum velit ordini rerum quoad su ieetieam eaplicationem: sulsa est et experientia saepe contradicit. Non enim Semper cognoscendi actus, obiecta aliqua reSpicientes, eundem Pro cessum in sua genesi servant, qui viget in rebus ipsis quae cogno Seuntur. Sic, o X. gr. , licet prius
est sol, quam tu X ab eo propagata; optime tamen prius gignitur intuitio lucis, deinceps solis. Itemque licet prius sit pater, quam filius; optime tamen in cognitione utriusque inversum iter habetur , et prius cognoscitur silius, deinde pater. Generatim licet prius sint causae , quam essectus ;tamen hi prius attinguntur , quam illae ; siqui
dem ex essectuum contemplatione ad eorum dum
principia detegenda progredimur. Quidni igitur consimili ratione, etsi sit prius Deus, quam tota
natura; tamen mens hominis hanc antea contem
pletur, deinceps Deum P Neque hinc ulla exsurgit salsitas, modo id quod prius cognoscitur, non
Prius ESse asSeratur, Sed cognitionis processu in eo ordine obiective collocetur, quem reapse ipsi competere mens perspicit. At inquit: si ita fiet, tunc notio Dei ex notione creaturarum gignenda urit; quod tam impossibile est, quam Deum ex rebuS creatis gigni.
366쪽
PARS ALTERA - PSYCHOLOGia 371 Resp. Haec obiectio in crassa quadam ratione fundatur intelligendi abstractionem id earum. Subaudit enim mentem, quando ideam aliquam a rebus abstrahit, quasi supersiciem quamdam ab illis decerpere, quae deinceps diversimode elaborata aliis obiectis applicetur. Qui materialis concipiendi modus perridiculus est, et a veri-' tale alienus. Abstractio enim in hoc exercetur quod mens ab obiecto conditiones omnes praecidat, quibus illud, prout reale et concretum est, asscitur; atque idcirco quidditatem aliquam absolute concipiat. Haec autem quid ditas, hoc ipso quod alis tracta est, iam non amplius ad res, ex quibus abstracta est, refertur; sed tamquam intelligibilo quoddam per se et in characteribus, quos includit, tantum inspicitur. Possρ autem
mentem humanam eX rebus sensibilibus ad hunc modum cognitionis assurgere, manifestum est. Nam res creatae quamquam contingenteg et sinitae sint, tamen imitationes sunt reales archetyporum divinae mentis; atque ideo aeternas vinritates divinosque cunceptus suo modo patefaciunt l); modo idoneum subiectum inveniunt,
quod eoS conceptus capere possit. Quemadmodum pollucida corpora eiaculatos a Sole radios tranS-
mittunt, et quamquam ob persectae pelluciditatis
colentiam fasciculos lucis disgregent et obscurent; eos tamen eo modo quo posSunt, opposito parieti revera communicant. Ficissim mens humana intellectualis profecto et rationalis a Deo facta est, nimirum tali naturae conformatione
1) Caeli enarrant gloriam Dei et opera mauu iam eius an
367쪽
donatur, ut intus legere in rebus earumque rationes deprehendere valeat. Est enim quasi vitale quoddam speculum, quod lucis divinae radios, a creatis rebuS ira n Smissos, suscipiat atque ad intelligendum retineat. Hinc mirum non est
si, obiecto sinito ut Sensibili proposito, id stam
ex seulpat, quae illius concretionem et angustias superet, atque ad altiores notiones per se obi
Atque ut theoriam hanc argumento, quod tractamus, applicemus; cum entia sint in vere reali talem involvant, mens quae innexione ipsa naturae idonea est ad rerum rationes detegendas , hanc utique deprehendit. Tum ab omni concretione et limite cognitionem abStrahens, conceptum illum realitatis non ia in ad res ipsas creatas tamquam aliquod genus reseri, sed per se et in obiectiva eius ratione contemplatur; seu quid in propria notione importet, intelligit. Illam aulem sic inspectam neque ad necessitatem existendi, neque ad contingentiam determinari videt, sed in utroque statu possibilem esse cognoscit l).
i) Quod realitas generatim considerala duplicem hunc
aspectum obiiciat, ac proinde in duplicem clas,em dispesci possit, nimirum realitatiS absolutae quae vi sua in o muli lenitudine subsistat, ut realitatis Lelativae quae finita ia-tioue alterius virtute exstet; tanti in Omenti est, ut ex huius OhServationis neglectu germanicas Pantheiriatius magna ex parte manaverit. Neu Vero eXinde consequitur abstra. cicim notionem realitatis constituendam EsSe tarnquam prae clicatuiti uatura saltem anterius Deo. Id eniin locum non
habet, quotiescumque agitur de notione, quae iti tantum excedit unum terminum atque ad alia Se protendit, in quantum haec sitit imperfectae termini illius imitationes. Tunc enim obiective, ,eu ad rem quod attinet, amplitudo ct ex-
368쪽
ΡΛnS ALTERA - PSYCHOLOGi1 373 uinc duplicem conceptum realitatis essor mat: rua lilatis absolutae et neeessariae; realitatis contingentis ac sinitae. Hunc tamen neXum inter utramque intercedere perspicit, ut prima esse possit sine altera, altera esse non possit sino prima. Cum vero propter experientiam qua assicitur, reapse realitatem contingentem et sinitam exstare contueatur; necessario insert exstare etiam ren-litatem absolutam et in sinitam. quae illius originis et existentiae sit ratio susticiens. Id omne cognitionem explicat Dei et creaturarum sine salsilotis admixtione, quin ad formulae ideatis sabellam confugiendum sit.
Quapropter quae hic contra Gio herii disputamus, adversus illos etiam militant, qui honi quidem sed parum prudentes, subalpini philosophi sormulam idealem recoquunt, ac diversis vocabulis lam quam dapem novo sapore conditam obtrudunt. Hi uirum pantheismum reapse devitent, omitto quaerere, ne in longam disco plationem ingrediar. At illud in dubium ost, ipsos vana et periculosa sectari, atque incedere per ignes suppositos cineri doloso, quibus inexpertas iuven-
cessus Praedicati oritur ex persectione et excellentia ipsa illius termini, et posterior est quoad eiusdem existeritiam I siquidem non aliunde essio rescit, nisi ex eo quod terminus ille tantae sit persectionis , ut non solum per se id , quod notio includit, possideat, sed etiam vim habeat se quodammodo exterius diffundendi. Sic contingit in re praesenti. In tantum enim notio entis et realitatis ad alia praeter Deum porrigitur, in quantum Deus nou modo est Per Seεimplicissima plenitudo omnis realitatis, demptis limilibus et defectibus, verum etiam tutellectu suo concipit se posse multifariam externis quibusdam subsistentiis, finitis quidem
369쪽
374 METAPHYSICAE SPECIALl Sculorum mentes incaute committunt. Ut verum fatear, eiusmodi homines philosophiam honestius neglexissent, ne tanti S periculis e X ponerent; sed ad Gioberti iam redeamus. II. Secundum argumentum, quo nititur, nos minime morari debet. Ex dictis enim superius constat, res propria intelligibilitate orbari non posse, quin Simul propria orbentur realitate. Quapropter cum reapse in Se sint, in se reapse intelligi possunt; quamquam quia sunt a Deo, nonnisi hac relatione assectae cognosci deinceps debent, cum ad respectus, quos includunt, et ad
earum originem considerandam sit gradus. ΙΙΙ. Tertium argumentum nullius serme mo-mptati est. In primis enim, si ideae darentur innatae, Opus non eSset Obiegium primum cognitionis re aliqua singulari et concreta contineri.
Nihil enim vetat in ea hypothesi quominus prima mentis idea aliquid universale et abstractumi P prae Sentet, ex. gr. realitatem in genero. Quod
si ideae innatae , ut par est, reiiciuntur ; tunc satendum quidem est primam cognitionem in
concreto aliquo verSari sen Sibus apprehenso, ex quo mens virtute Sua ad idens generales essor- mandas 2SSurgat; at nequaquam requiritur ut primum hoc concretum obiectum sit id ad quod cogitationes omnes tamquam ad lantem revocentur. Illud enim ad cognitionem inchoandam non
innuit ut brincipium, ex quo deductione quadam
deriventur ceterae veritates ; sed mere concurrit ut conditio et materia , ex qua mens educit virtute sua primas notiones, vi quarum deincepS ad altiora obiecta speculanda gradiatur. Ontologi ex nilo decipiuntur, quod omnes m n -
370쪽
PΛΗS ALTERA - PSYCHOLosia 3 5tis ideas ex una primitiva. tamquam pullos ex ovo , gigni nutumant. Quare illam a Bacono indicatam sallaciam incurrunt, qua plus unitatis, quam reapse Sit, quaeritur in natura. In cognitione humana, ut alios dicemus, non unitas sed multiplicitas invenitur, si virtutem intelligendi tantum excipias. Plena enim unitas ut in existendo sic etiam in intelligendo in Deo tantum reperitur; sed cetera enita, quotquot sunt, ab unitate desidiunt. Id maxime locum habet pro intelligentia humana , qu ne cum infimum inter spiritus gradum attingat, maxima multiplicitate id earumnslicitur, et unitatum in potentia participat, quatenus sucultate gaudet ideas, quibus indiget, pr cudendi. IV. Ad ultimum , quod additur, reponimus concentum illum, quem Auctor iactat, eSse PD-tius apparent m quam realem. Primum, quia Sy-glema ub ipso propositum . si rite perpenditur, pantheismi deliramentis implicatur ; quod autem est huiusmodi, Religioni certo non lavet.
Deinde. quia ipsa Religio docet Deum in hac vitan nullo homine intuitivo perspici l , nec nisi
Per creaturarum considerationem in eius notitiam nos adduci 2 Postremo concentus inter religionem et phile ,ophiam in so situs est , ut philosophia vel easdem veritates suis demonstrationibus confirmet, quae traduntur a side modo naturale lumen non excedant); vel ad eas reci
si) Deum nemo νι dit unquam. IOANN. cat . II. γ) In νιοibilιa Dei per ea, quae Iacta Surit, rntellecta conViciuntur , Sempiterna quoque eius Mirtus et divinitas.