De fontium origine dissertationum compendia in quibus Aristotelis hac super re sententia cum ea consentiens quam insignes ætatis nostræ sapientes amplexi sunt exponitur et confirmatur. Selectas ex iis theses ... propugnante Antonio Sartio ..

41쪽

manifestum est & Pluviis simul, & Uaporibus ab hoc aucto

re Fontium Originem cum Aristotele fuisse adscriptam . Dum hanc commemorati Physici contemplarentur , plus , ut liquet , Pluviis, quam Vaporibus, tribuerunt. Econtrario celebris Edmundus Hallellus, plus vaporibus, dum hac de re dii putat , quassi Pluviis, videtur tribuere. En selectae quaedam ejusdem adsertiones ex Transactionum Lon diu. Epitome a Ioan. Lo torpio vulgata, quas, quum ex Anis glica lingua in Italicam conversae fuerint; ne in tertia, quae heri posset, Latina interpretatione, nativa magis priventur

concinnitate, italicas, prout jacent r , heic damus. Quem Vapori dunque, i quali son copiosameute uel Mare sollemata, e per metito de' Venti trasportatι sopra i terreni bassi merso i crinidi que' Monti, meeton ad effer quιmi datu eorrente deII' Ariatasfortata a salir eon essa alia lor Iomm ta; dome I aequa subito precipita , mucciando g/u per is fessure deue pιetre : e parte de

de Ii J T. r. compendii Transa r. Lond. ri est propior, ω di inctionis euo e

Italice editi Meaι uani , quamvis in a Enominatur Nova. De priori heie seris voluminis fronte appareat Neapoli. , nao est, quae La Illud. merid. Gr. I s. Λ. a 2 s. Pag. D. & χqq. habet; Longilud. vero Gr. g3. Mariis xl i. e. per loca aquis corrosa. limum iter, quod habuit Hullvus exl3J Insula S. Helanae gemina es eirca Ameri ea meridionali ad Ins. S. Helenae, is meae Iatur occident Ie s inquit Iaco- Α. 1 oo. descriptum per lineas interisbur Odὸ in sua Gregraphia nova , Train punctas a Cl. Gulielmo De PDie videisiecti ad Rhenum a 43. pag. 398. Ja re poteris in huius Tabula Geogr. aItera a litore remotior . . . hodie μου Hemisphaerium MeridiOaale exhibente. Ia Anglorum imperis . . . . aιιera sit

42쪽

mensura est apud Anglos, tres continens pedes Londinentes Je' i' era cosi strana condensarιone, o precipitarion da rapo i, ebeeio ri eima di grand' smperimento alis celsi servat. oni. Imperocebi a ciet sereno cadema eosi gran gua rea, cbe a Vni metro quarto ae ora m' annebbiama da piccole gorctois . metrι . . . ei fuli dimentatano cori bagnati, ebe nou reueman ι' mcbiostro, Sc. At quamvis tantum in hac Differt. vaporibus tribuat ;ceteros tamen atmosphaericos humores minime excludit, sicuti de marina aqua faciendum esse censet per si bie ira ne os tubos in juga montium scandente: immo pluviis aqui quibus verbis aquam in universum, sub quacumque forma, ex atmosphaera decidentem indicare videtur fluminum a lucos locupletari aperte pronunciat, quum haec subsiciat: L 'aequa pio vana, iniuncta xbe M la terra d umιri, ma nesi' aι meo de

Praeterea pluvias ab Hallesto non fuisse exclusas, sic ii nec ab aliis & Angliae , aliarumque regionum Philos

phis, qui subterraneam negarunt marinae aquae Circulati

nem, Gulielmus Derbam Soc. Lond. in opere physico, quod in Italicam conversum linguam heic editum fuit ii , post quam dixit, rapονιbus , ω plumiis a quiόusdam recentioribus fouistium, fluminumque originem trιbui sal, hisce verbis in adulta adnotatione 3j confirmat: Di questa opinione era M. Radi , is cui retioni medi ne'suoi Discors Fi k-Teologici , 1 se. E. IV. 9 . ec. Cosi ancora ii DOttor Hallu , e it defunto Dori Bookr molli mirisos pure delia Frantia, e molli altri prima dilaro, cbesarebbero troni a ri iure. Expositis hisce sententiis adhaeret elegantiss. Poeta, Historicus, & Philosophus, Maria Franciscus Arome, de Volsa re, in brevi, sed scitissima Dissert. , quam Etruica lingua nuper conscripsit , Parisiis primum edita , ac deinde Florentiae, R. 3746. cui titulus: Saraio intorno at cambiamentι μ*menusi

. . ' i

43쪽

xum, auctorem operis inlcripti, Tellurir Tbeoria Saera , lapienter disputat: Coii la Terra ait primo pag. XI. Florent. edit. e d' Mut lato everta d' an ιmmeuso, e contenas riserbaia solo d aeque i. e. montibus jam proxime descriptis, & queis infra et iternarum tribuit nomen , utpote collectam aquam continentibus 3 dat quale Veripitandosi turti i Flumi, manua irrigandala; mentreebe ne tali' Oceano, ne des Mediterraueo esceun sol Ruscello; per subterraneos nempe ductus. Et paullo post ca . Tullo it contrario i. e. Burneti adsertioni j eolia sua pace. Un uomo di senno, ebe verisse ι' suo , e I' auro Emifferao, traversato da ana catena d' alte eserna , e d' immensi acquiritti, dat quali eadοηο tulti . Flumi ς non polreue asse nersi dasi' ammirare, e dat ringraniare ι' alta sapieura , e bonia dei Creatore ς non essendomi uu solo elima senta mutagno , seneta Humi Totta quessa serie , Ni Animali terres, inon potrabbon mimere ; glacebe non si time sent' aeaua dolae, Iavale, proritia speeiulmente Δι Mare , benebe falso , medianti . uapori eoutinat e arti tali' Oceano , mien re portata dat Ventis, te sommira dei muri , rite si trafforma in Torrenti e Fimmi: e mien caleolato dat graud' ronomo muo, e d. m raso , ebe I' evaporacione .niversale e basaure a son infrare Ieriorae, ed a riempire u letto d. eutri i Flumi Ad Cl. Equitem Antonium Vallisvemium seniorem quod attinet, quamvis experientiss. hic Philosophus , & Naturae investigator incomparabilis , cui tantum debet empirica, Physica , vapores praedictos alicubi videatur excludere , atque adfirmare a solis aquis pluviis , liquatisque nivibus primmas constitui fontium staturigines ; si quis tamen ejus Disesertationem de Fontium origine, additasque ab eodem ad no--tiones attente perlegat , ex omnibns ibi expositis, atquet

inter

44쪽

inter se collatis, sicile inveniet, vapores etiam ex aere deis lapsos, ad sontium scaturigines constituendas aliquid, si cum

dum ejus Opinionem , conferre . In adnot. I9. sub littera E fi J, chemica illa, Alembicorum ope, stillicidia in monistium cavernis negans perfici ita polle, ut Vaporcs In aliquo canali circumeunte colligantur, quin cadant ad perpendiculum p

iamrebbono ancora effer fimisi nelia fruitura a' nosra Lamb ecbι icise aetere ait intorno ure canale a fouia L granda, o ri doccia, ebe raccubesse is ac se che sdruceiolan per la molta , e is avisse, oe . e non ricadaesero a perpeηHtolo uel fondo, onde s astar no quem descentum perpendicularem audire horrent A. lembicorum Matroni, quum 'supervacanea sc reddatur Cheremica eOIum officina . . . . In tante Caverne , dentro cui

sroscinomaus seeo sati, cte. Quare ex iis formulis Nemmeus bo medulo, ebe i sola rapori H adden o eosi copiosi, oec. o egus

evιdente, cis non eran formate seuere da pum vapor. , liquet Vapores quoque in eius sythemate subtari aliquid ad scate bras conservandas idem ridem suppeditare . A commentitus adeo abborruit vaporibus Vall Derius, quos nonnulli opinali fuerant ab aqua emitti marina, ad radices usque montium per subterraneos canales illapsa , ae deinde, condensari, &in aquam .verti potandam, ut, ad eos excludendos, vapores in universum & commentitios . & vero ἱ excludere aliquando visus fuerit; fontiumque originem pluviis dumtaxat, liqua. ti ne nivibus tribuere sal: hunc tamen horrorem in suis F a , ad

stl Pag. r . sub init. Col. x. Τ. III. ι-orneuravit. Haec editio deincep operum aeni. Ualli sumi , quorum col- citabitur . . leisionem , se editionem Veneti s, A. 1,; Ut e. M sub initium pag. , ο3733. cruditissi ejus illius Eques Anteis commemia DiffviI.

45쪽

ad Academicam Differt. f1J adnotat. alicubi mitigavit, se uti

proXime ostensum est, & veros admist. Huc accedit a docti T Anonymo , cui notissima erat hac in controversia Calli Derii mens , in apologeticis , quas adjecit, iisque validissimis, adnotationibus, inter fluida ad sontium scatebras constituendas Opportuna, Vapores etiam, modo lub Roris nomine . & Plu viarum insensibilium, modo narrationem adhibendo Halleyanam de vaporibus in Insula S. Helenae ,& Ceographorum de vaporibus in Insula Ferri f1J, caute N prudenter adnumerari, Adnot. I . ad Vallisu. Disserti Verum si instar omnium retentissimorum Sapientum , quorum heic exponere sententias possem cum Aristotelica consentientes, insignis Doctor Bononiensis Bussae bim Mavis fredius, cui aeque Stellarum natura, & motus per caelestia spatia, ut Aquarum per terrestria, exploratissimi ubique fuerunt. Hic igitur, dum celebre opus De Natura Fluminam a Cl. Dominico Gulielmiuio sollerter elaboratum luculentis ita lustrat adnotationibus, ab hujus opinione auctoris, quamvis conterranei sui, in iis quae ad fontium originem pertinent,

prudenter discedens s postquam in praecedentibus pauca , sed magni ponderis , de hac praemisi conversa , ita in

Adnot. U. ad C. II. ad argumenta respondet , queis Gulielmsenius, modo quorundam fontium sine ulla immutatione objicit Perennitatem, modo alios in arduis montium jugis uberrimos;ut inde cum Cartesio inferat, Maris aquas per subterraneos ductus prolapsas, ad fontium scatebras consti ruendas esse omnino ne is celsarias: Laconsiderariove poe' anti fatra deli' alimemo quasi per petuo , cis cra is montagae ponaeo riceetere i fonti naturati da

st λ Haec Dissert. edita primum suit

Veneriis A. aris. Iterum , & tertio ibidenr i 16. Auctoris additamentis , alior uinqua opusculis confirmata. Quam to denique ibid. A. i 33 cum omnibus Valἱ iis erit operibus, di ΤOmo tertio, qui uuimus est , praefixa.

sit De hac ita Iacobus Ora , Phil

sophiae in ultrajectensi Academia Prois fusior pag. 86 . Geographiae Novae, quam Vitrajeeii vulgavit A. t 43. ιU. Ferri seri Ilor, ω aruis dulcιλι caret ιρI baνωm defectum stin et nubeeul ,

quaestigit' annosam regit arborem , ea mis

que adeo humet at, ut folia 9 rami sti Llent aquam limpidam . Sustii h ire pc tui hominum , tis brutorum , Saeehar qt arundinibus irrigandis . Idem & .ilii

Geographi , su rumque itinerum eruis diti quidam Relatores ante ipsum naris

rarunt.

3l Bononiae editum cum eiusdem Manfledra adno Iationibus A. I 739.

46쪽

vapori se otii in eoeeiole, o alle eime , o alti falde di esse, puo forse sertir di risposa ad amen ue is difficulta , ebe qui se ino-

του dati' Autore . Quando eio non parese bustare, molle attreri posse si pοπηο medere nella Lerione accademica det Sig. Alisneri fura ι' origine delis fontane ς velle note, ebe si sesso ebi rissimo Antore vi aggluuse ; e velle attre Aristare apparienentiau 'isessa materia, en si tromauo suste alia deita Lerione, e Hampate in Venetia det i 26. ; e specialmente nesse sensatissime

avnotationi deli' Anonimo , che eomanciano a carie 243. : le qua Is Scrit ture tuite sniscovo di metiere in ottimo lume P opinione

oggimai piis comune tra' Fιlosis, e che confesso sembrare a me ancora la piis probabile , ebe I origine de'fonti si debba riconoscere da queu' umore, ebe eade da alto sivra la terra: senra ebe fa cia sopo d immaginare attre occulte frade, ne altri ae si citi meseean mi, per li quali is aeque dei mare si sollemino per entro Iemiscere deua terra fano alle eime delis montagne . Praeterquam quod in alia adnotatione, quae secunda eli ad idem C. II. , comparationem breviter indicans ab Halleγο institutam inter aquam per fluminum alveos a Mediterraneo exceptam , &illam , quae per evaporationem expellitur, opportuna quae dam documenta addit ; quibus & prudentem fui me confirmet Halle ii supputationem scujus ope, cur Mare non redundet, per ς vaporationem optime declaratur , quin subterraneam aquae marinae circulationem cogamur admittere J & simul persuadeat, evaporationis mensuram pro Mediter taneo tantummodo ab eodem constitutam , ad Mare quodcumque

aliud, sine notabilis metu erroris, extendi posse. si J

si I Ad ea confirmanda, que superius me oriuntur I. Perinde erga est , si dicta sunt pagg. 6. & r. latius erit ad- quis eos s i. e. lacus I ω hos s i. e. sontexere hele inimietis epilogum prope tes J esse putet eo ut aquae totum: nem finem c. 3 3. I. Y. Meteor. Verum 6r ejus pe , ut Geomorratur declarat, rn alveis misi e se loca s iterum inculcat I mtiliam subterrenera totam aquam fluminum actu aquam, laeuum instar, eontinentia, absur- in se , ac si totam eorum, quae e mania iuum non es ; sed non tantae evaeitaιis , festis fontibus fruunt , in ipsis fontibaerui hce acerdat nihiI magis, quam si uis eontineri arbiIretur. Quare , quum Arist. putet exstare fontes nummum manife- & vaporibus, & pluviis etiam alicubi sor: i. e ut tollectam aquam non magis collectis, sontium originem evidenter contineant, fluviis toto anno dispensan- tribuerit; expsitae recentiorum sentendam , quam conspicui sontes. Fere tiae eum Aritio telica uitrum in modum enim ex fontibus plurima Meurrunt consentiunt.

47쪽

PROPOSITIO III

Inter τbi subor , qui explicare conati sunt , quomodo Maris

aquae ad plura Continentis loca ipso Mars altiora possenta cendere , ad emaporationem confugiendo subterraneam , quae per ignem fieret in Terrae misceribus reconditum , primum fui' Renatum Cartesium , ut quidam tradiderunt, negamus , quum facile demonstrara possit, celeberrimum Lia brielem Falloppium, ad marinas etiam aquas e lubie raneis cisternis sursum propellendas , I re eandem arbitrariam mechanicam, ante Cartesium , adhibuisse.

UT, quaenam si Cartesianam inter, & Falloppianam

sententiam assinitas, omnibus pateat, haec ex Carte-μ praemittimus. Cum iusta eampos, Er moutes ma-guue sint cavιtates aquis plenae inquit ipse Principiorum

Philosophiae Parte 4. Art. 64. fi J non dub/um es qum multi

quotidie mapores, b. e. aquae particulae mi caloris ad rumicem disjunctae , ae eeleriter motae , usque ad exterrorem eamporum

superficiem , atque ad summa moutium iuga permeuiant , ΦαIostquam aurem isι mapores sic adscenderunt, frigore succedente, torpescuot, ct , amissa vaporis firma, rursus m aquam mertuntur :quae aqua descendere non potes per eosdem illos meatus, per quos mapor adscenssit, quia saut nimis angusi ; sed atiquanto Iariores msas inmevit tu intervaltis erusarum ,siete corticum, quιbus tota exterior terra eonfiata es : quae etiae ipsam oblique secundam mallium, ct eamporum declimitatem deducunt . Atqae ubi ictae subterraneae aquarum viae in supersiere montis, mel maltis, mel campi, terminantur, ibi fontes scaturiunt: quorum rimi multi simul congregati flumina componunt, peν declivιores exterroris terrae superficiei partes in mare labuntur. Et paullo post , adesplicandum cur Mare non augeatur, pateatissimos meatus eSsta

Iesi J Amstelaedam. editionis ex typ lo fuit recognita, & mendis expurg graphia Blaviana, Λ. assa. quae sedu- is, Pag. 1. .

48쪽

re subterraneos testatur, Art. 5s., per quos tanta semper una darum e Mari quantitas radices versus montium redeat ,

quanta e montibus in ipsum influit. Atque ιta subjicit J ut

animulium sanguis in eorum menis, arteriis ; sic aqua tu temrae menis, ct in flumiis circulariter fluit. Haec deinde addit proximo Art. 65. Et quammis mare sis salsum, solae tamen aquae dulcis particulae in fonter adscendu τt ; quia nempe sunt tenuer ac flexiles : partieulae autem salis , eum flut rigidae ac durae ; nec faciis in mapores mutari , nee ullo modo per obliquos serrae meatus transire possunt. Et quammis assidue isa aqua is eis in mare per flumina remersatur ; non ideo mare dulcescit , quia semper aequalis quantitas satis in eo manet. Notandum interea est, callide a Cartesio subterraneos canales, ad superiorem usque montium superficiem protensos, ubi scaturiunt fontes, fuisse admodum coarctatos, atque ita ut fistulas aemularentur capillares ; ne videlicet in eoiadem recidens jam recte stillata Maris aqua, amaro bitumine ,

& salibus rursum inficeretur : & eaute insuper plurima illa, di ingentia dulcis aquae flumina in subterraneis minime disposuisse, sicuti a recentioribus quibusdam factum est 3

fore enim animadvertebat, ut ab ejusmodi fluminum impetu, dum per terrae interiora ad Mare descenderent, marinae aquae ad intimas montium radices , sen potius ad ebemica terrae elaboratoria, accessiis impediretur; atque ut eorundem Potanda aqua, marinae occurrenti, & salsae commixta , ad ea inutilis munera redderetur, quibus fungi commemorati admittunt Physici Alembi eorum fautores. At quum Renatu ibid. ita inferat, Art. 5 8. Hine etiam potest intelligi, quo pacto in moretibus nonnullis magnae salis moles insar lapidum concre meriret. Quippe aqua maris eo adscendente, ac particulis flexit bur aquae dulcis uiserius pergen tibus, solum sal in camitatιbus ,

quae caseu ibi fuerunt , remansit , ipsasque implevit ; & quum

haec addat, Art. 6 . Sed auequando salis particulae nonnullos fatis angustor terrae meatus permadunt, atqae ibi ποππιbil de figura, or quantitate Da deperdenter, in nitrum , meI Di ammouiacum, mel quid simila, mutantur ; declarare etiam nobis

debebat, quomodo a tot salium acervis ostiola plurima, per

49쪽

quae Maris aquae in angustos meatus & tubulos supra de- sc riptos patere necessario debet in ea hypothesi ingresIus , obstrui nequeant: & quomodo a salinis particulis satis avgustos matur Iermadontibus, poliquam coacervatae fuerint , &in nurum, aut sal ammoniacum, con Versae ἱ tum contra vaporum ascensum, tum contra eorum sinceritatem , postquam a marinis faecibus divisi primo fuerint , grave nor creetur impedimentum . Hisce ut mederentur incommodis Physici quidam Carteissio posteriores, quibus Interna i Ila marinae aquae circulatio admodum placuit, mirum est quot varias, atque inter se pugnantes , hypoteses commenti sint, aut ab aliis acceperint lmodo scilicet meatus coarctando magis, quo persectius fluidie Mari advenientis percolatio, seu, ut vulgo dicunt, ADtratio, fieret; modo amplificando, ne obturarentur; & modo etiam collium & montium fastigia in cheniacas Cucurbitas vertendo, aut in Alembica, a quibus Vulcanorum o iae emissi vapores exciperentur; eaque arte e terrae stratis compacta , ut nihil aquae tam recte si illatae in subjectum pelagus relabi posset. Verumtamen , quomodcumque rem eXplicent , donec Mare illud subterraneum admittent , duo, ut ita dicam , aderunt ibi Vortices confictis a Cartesso pejores , quorum alter appellari Scylla poterit subterranea, & alter subterra. nea Cbaobdis: in iliorum alterutrum , aut coarctent, aut amplificent, semper, nisi fallor, incurrent. Ejusmodi Alembicorum delineationem aliquam olim , dederat excellentiss. Gabriel Fallonius , Mutinensis , qui si , tribus Gymnasis Italiae forentissimii, Ferrariensi, 'fano, Paraetino , rem Botavisam, Anatomicam , Chirurgicam mirα cum laude , &c. exercuit ; & multo ante Cartesum χ explicare conatus fuerat s quamvis heic non contendamus, pri-

a J GabrieI Falloppius Mutinae ex roso. die xx. Februarii , Aetat. Raenobili stirpe natus, ut in suo Littera- A. 13. sicuti in ejus vita ,sve L Iogio, νονωm Theatνo notat Hieronymus Gbilia Cl. Carolus Perrauis testatur T. t. De Bitis, Volumine I., si premum Patavii illustribus Galliae viris , qui Saeculo obivit diem A. D. rs63. Aetatis sitae XUII floruerunt. T,. Carιesus autem nobilis Gallus , na- Sieuti notatur tu fronte ejus ope. tus est A. D. Is 96. die 3 r. Martii, & rum, quae Tomis tribus in sol. euntiis

50쪽

mum ante omnes subterraneae illius chemicae offeInae audetorem fuisse Fallonium ) quomodo per subterraneum La lorem in visceribus montium aqua Maris exstillari posset ρ tantaque in copia, ut ad perennium fontium scatebras constituendas abunde suppeteret: etsi Fauonius , disjungentem adhibendo enunciationem, sub terra vapores emitti adserue rit, vel a pluvia aqua in antrorum fundo collecta . Vel a ma .rina illuc prolapsa . Et quoniam in opere De Tbermalibustaquιs, C. 3. I .suas hac de re opiniones exponit, duo eius

heic exlcribentur contextus , in quorum prymo caussam .

aperiens, cur thermater aquae prostiliant , Arsotelis jam a 'nobis expositam sententiam recte confirmat; at in secundo , ut facilius & citius caussam adferret perennitatis , dum de iisdem , & de fontibus sermo elset , marinum fluidum tria subsidium quodammodo advocavit , & chemicum , ut ita

dicam, sub terra Elaboratorium aperuit . Inquirenda nunc scausa inquit i . euy tbermales aquae, fontanarum aquarum more, e terra restiani ta j, ω quidem perpetuo. Dieo igitur , quod eadem ect causa, quσe ct aquarum fontiumr nimirum g iobabent principium atque ortum fisum iu altiori loror cujus re, nec Arcbitecti fuere ignari ; quoniam, quando molunt fontem ortet L construere , faciunt c. sellum ita boeunt eouectionem, recepta ιδ tamquo aquarum in aliquo loco eminen/Aγi , ct infra fabricant furem, in quem aqua destendens a Castello resilitv ct rauto qui dem magis νε sitit quanto ei disj,νὶ loro deseηδε-δ . Ita , etiam sit de ιbermatibus aquἐν ; isam 9 ae desienda θ' ex ' montis