장음표시 사용
261쪽
Direndum est: igitur,quod quamuis potentia multiplex sit, si- acut &aistus, tamen per potentiam non distinguuntur praedicamenta,sed per actus. Potentiae enim non multiplicant praedicamenta, nam potentia ad actionem, qualitas est, similiter potentia ad ipsam passionem, imo fere omnes potentiae ad qualitatem pertinent: at actus in praedicamenta diuiduntur, ob id , (licet ad quemlibet actum cuiusque praedicamenti sit sua fere potentia, tamen praedicamentum Per actum constituitur, pro ueterea ratione ipsius facta est diuitio ab Aristot. Vide igitur sentiam Arist.manifestum esse secundum lectionem Porph,& Boet. Eorum autem, quae sunt a I aliquid.QEcunda suppositio estist a,quamuis Auer. existimans sab libi- b O sionem illarum, pridicamentorum esse diuisionem constituat hunc tertiam suppositionem, & illam diuisionem pro secunda. Ac nos cum Giaecis omnibus istam secundam facimus,quae talis est. Quaedam ad aliquid reseruntur dupliciter: aut secundum excessum,vel defectum unius ad alterum, sicut suntrelatiua quae sundantur in quantitate. Quidam vero ad aliquid referiuntur, quia se habent sicut mouens,&mobile activum de passuum.
Nec numerat alia, quae adinvicem dicuntur, quia ut notant Nola, Graeci, non opus erat ad praesentem tractationem, talum enim vult motivum, & mobile dici adinvicem, tostendat postea motum esse inter duo. Est autem notandum,quod activum .& passuum vocat ea,quq secundum qualitates elementares agunt, amouens vero, & mobile superius est comprehendens quemcunque motum, localem,alterationem,& alios. Non est autem motus praeter res. Texi . . .
TErtia suppositio est : motum non esse praeterres . Explicant
Graeci ine cum non csse extra ea, quae mouentur, & mouent,& addit s. Thomas & Auert quod non e it alterius generis, quam res, S tbrina quae motu acquiritur: sed hoc posterius examinabiatur, intendit autem ex hoc ostendere non esse motum aliquem communem praeter hos, quos este expetimur crica haec praedicamenta quae sunt quatuor, puta secundum substantiam, ut g iae allo,corruptro: secundum quantitatem augmentatio, diminutio: secundum quatriatena alteratio secundum locum,latio.Quod autem non sit alius motus csi munis, probat: non est motus praeterres , quatum est motus: sed sunt hae res, quatum est motus tam tum,& nulla res est eis csimunis: omne enim ens aliquod pr dicar et
262쪽
mentum est, & nihil est eis commune: ergo nec motus Nilus est
In quo Simpi & Ptat is volunt hoc esse contra Platonem , qui
ponit teparatum motum ab his unde dicunt motum esse aequiuissum , nec quicquam commune dicerer idem dicit Averr. hoc ta ,
Vnumquodque autem dupliciter. Text. s.
v xxam ponit suppositionem. In quoque praedicament
esse duplicem actum,& sermam, puta duo opposita, secui dum quae duplex est motus in quolibet praedicamento, & secundum unum contrarium persee iam, quod dicitur serma & secundum alterum contrari qm, quod dicitur privatio; ut in substantia est generatio & corruptio In qualitate sent inulti motussecundum multa contrarii. In quantitate augmentatio, & diminutio secundum lacum motus uirsum,& motus deorsum:ille motus est
secundum leuitatem , hic secundum grauitatem. Vnde colligit tot esse species motus, quot sunt entis species, intellige, 'uot suntentis species in quibus est motus, sunt enim quatuor,& in singuialii sunt duo opposita, tot ergo motus species sunt.' A P v r I i. piuiso a':*m secundum ynumquodque genus
Motus definitionem ponit qx prima suppositione collectamidicens, cum in unoquoque genere su aliquid in potentia, si aliquid in '',actu illius, quod in potvntia est,ut tale est id est ut potentia est, ist motus, & ponit exempla. Actus glierabilis, ut alterabile est, alteratio est, & actus augmentabilis, ut tale est, est ipsa augmentatio, similiter generatio est actus etener*hisis,ut generabila est, & utio mobilis lac liter,ut tala est, actus est; omnis ergo mptui est aqui existentis in potentiai vi in potentia existit. Circa eclatationem definitionis nor. Themist. duplaeem esse actum potentiae. Alter est persectus, qua austrit' tam rei potentialitatem,& iste est ipsa tarma, ad quam res est in potentia Alter stimperfectus, no auferens omnino potentiam. cum adhuc posciit manere,& iste actus est operatio secundum formam, ut cale- sectio,frigefactio, & reliquae opq rationys, hae enim non auserunt totam ei potentiam,sed adhuc irumst r potentia ad ipsam fixm au talismus dicituranotus.
263쪽
ad denotandum esse actum impersectum non auferens totam rei potentiam, sit illa reduplicatio prout in potentia est. Dod si dicas, calor remissus &alia huiusmodi forma, esset motus,etiamsi quiesceret in subiecto , cum subiectum adhuc sit in potentia, quod tamen videtur falsum,tunc enim non est ullus
Respondet S.Thom. quod ille calor non est motus, quia tunc rhabet rationem solius ad us: ut autem motus sit debet etiam esse actus respectu ipsius existentis inpotentia,& potentia respectu alterius gradus caloris, quod fit, cum est in luccessione, & in puxu ad ipsum. haec est communis explicatio definitionis , re
Sed possumus adhibere aliam explicationen, sne dubio non
In cuius gratiam aduerte, quod omnis potentia Physica, aut est activa, aut passiva. Vt dicituri Metaphys cap. ix. potentia activa, ut ibi dicitur, est principium transaautandi alterum , vel ipsum mei in quo est, ut alterum est, ut potentia ignis, qua lia gnum in ignem conuertit,ac tua est : similiter potentia animalis, qua se mouet activa esst,licet non sub eadem ratione, qua se modiuet, mouetur.
Potentia vero passiva est principium alicuius ab altera tran mutandi, vel a se,ut alterum est,id es , principium,quod in aliquo
est, ut ab aliquo,vel a se mutetur, demoueatur. . .
Ex hae potentiae natura , & definitione unum colliso notandum quod omnis potentia Physica est per se ad operationem, de . transmutationem, tam activam,quam passivam, &per operationem tendit in ipsas formas. Huius autem duplex est signum. Alterum quod nomina : quae potentiam subiecti exprimunt, aut ctionem, aut passionem significant, & a verbosrahuntur: poten. . tia enim calidum dicitur calefactibile , potentia ad calorem ex parte agentis,calefactivum,& reliqua huiusmodi. Alterum signum est magis Philosophicum, Nam potentia dantur, solum ad operationem , sicut sensationes, politiones,re huiusmodi, quae operationes sunt, & non formae , in quo apphret , potentiam ut potentiam respicere operationem tanquam immediatam, & proprium suum actum. Ex hoc vide definitionem motus: est actus potentiae, ut potentiae, ut actus calene ibilis, ut tale est , calefactio est, & non calor: actus enim potentiae , transmutatio est, siue activa, siue passiva:haec autem motus est. 3rt nota,quod illa reduplicatio,vt in potentia est. non ponitur,
nisi ad notandum, quod illud, quod mouetur, potest etiam ess
264쪽
alia via in actu,sed motus non ei inest,nisi ut in potentia est,et dinserius ipse Aris .explicabit. Quod autem hoc si motus. Trat. . DEfinitione motus constituta, ipsam probare ac declarare aggreditur, ac primo ostedit priorem partem, puta quod actussi.Sic autem probatad quod posito,quod in potentia erat in actu est, actus est , sed motu posito quod erat in potentia, est in aetii,
ergo motus est actus. Minorem exemplis ottendit variis. Adifi- cabile, actu est cum aedificatur: at aedificatio motus est: similiter in aliis. Nota,quoa per adolescentiam augmentationem,per senescentiam diminutionem intelligit,ut dicit S.I bomas. Quoniam autem quaedam. Text.8.
AI teram partem explicat, nempe quod sit actus entis in potentia, ut in potentia. Praemittit tamen ad idem unum sui , t damentum, nempe: Vnum posse esse actu, & potentia, sed non respectu eiusdem: vel si respectu eiusdem , non simul, & eodem tempore, ut idem corpus potest esse calidum in actu, recalidum in potentia, sed tempore diuersb. Similiter eodem tempore, sed respectu diuers,rum,ut potest esse calidum in actu,& fiigidum in potentia. Ex hoc infert, quod mouens Phyficum mouet,& mouetur, & patitur qua parte enim est potetia patitur,qua parte actus git ut calidum in actu, frigidumque in potentia,qua parte frigi- dum in potentia est patitur ab alio, sed qua parte calidum est,agit in alterum, ac ob id egendo patitur, & patiendo agit. An tamen omne agens sit huiusmodi, ut quidam Philosephi dicunt posterius dicit esse tra ' dum: non enim omne agens patitur, est enixumouens immobile, puta ens immateriale. Heraci & Democri. qui negabant entia immaterialia, omne
mouens moueri dicebant, sed id falsum est,ut dicetur in 8. lib. Est initur fundamentum aliquid simul actu esse,& potentia, sed respectu diuersorum,& pati,ut potentia est. Eius autem quod potentia qxistit. . .
Nfert quod motus est actus existentis in potentia , qui imotiis, I procedit ab aliquo in actu existente, tanquam ab agente, sue ipsum agens agat in aliud, sue in se. Est autem motus eius q'od
est in potentia, non qna parte actum, sed qua parte potentia est,
265쪽
ut aes actu, est aes, sed statua in potentia: motus igitur non est ipsius,ut actu aes est sed ut potentia esst statua,ac ob id ponitur illa particula, prout in potentia est. Quod autem non sit motus actus aeris, ut aes es , probat, quia tunc idem esset re, & ratione, esse aes, ct esse potentia ad statuam Mod falsum est. Perpepende autem, quoa tensus verborum in principio textus Nota. secundum liteiam ita ordinandus est , vel motus est actus eius, ouod est potentia, quatenus mobile est, quando aliquid actu existens operatur aut in se, aut in alio. Est enim varietas in lectione Graeca ut notat Simpl. Hanc lectionem sequitur Alex. quam noster vertit Boet.
Maii fistum est autem & in contrariis. Texmo.PEt ipsa contraria ostendit non esse idem ratione esse in actu,& esse in potentia in eodem: lemus enim, quod aliquod acta subiectum sic in potentia aegrotum, & in potentia sanum: tunc si idem est, ratione hoc subiectum actu esse & esse in potetia aegrotum: tunc similiter idem erit esse tale subiectum,& esse in potentia sanum : erit ergo idem rat: one esse potentia sanum,& esse potetitia aegri ina:& ijc idem ratione esset sanum,& aegrum,ut enim actus diuersi sunt, ita & potentiae : non ergo dicendum est, idem esse actu, & esse in potentia in eodem , secundum rationem: sed quod sunt idem subiecto, sed non ratione, ob id merito ponitur illa particula, prout in potentia. Dubitatur quomodo potentia dicitur diuersa contrariorum. osue
Respondet Averr. i coeli, com ixo. Potentiam propinquam esse Iol. unam unius contrari j, aliam alterius ,remotam vero eandem.
Ob id supra diximus Por h. distinguere etiam potentias, sicut '& actus,quod docuit Philop. bene text i sequenti obi ad singula praedicam elata singulas constituit potentias. Aduertendum, quod subiectum fianitatis, & aeeritudinis, dicit sanguinem, aut humiditatem, id est phlegma, numores volens de nare. Dicit etiam, quod calor, & esse visibile non sunt idem
Quod igitur est hic & quod accidit tunc moueri.
Cum definitionis partes probauerit nunc definitum de desinitione probat, ostendens, quod talis actus motus sit,ac ii de cum suo definito conuerti constabit, probat vero sic. Cum talis actus est , res mouetur nec ante nec post inquebatur igitur actus ille motus est: id enim motus est, quo posito m-
266쪽
uetur quid.sed antecedens probat aedificabile aut mouetur ante aedificationem,aut post nenine cum domus iam est,ante non mouetur,cum potetia tantum sit, post vero moueri non potest, quia non amplius aedificabile est: igitur mouetur, cum aedificatio est,
Tuae actus est imperfectus: talis igitur actus motus est. Idem esticendum in quocunque alio motu Aiusque mobilis. Quod autem bene dictum sit. Text.11. DEfinitione motus constituta,ostendit eam esse bonam,quoadupliciter posse cognosci dicit. Primo,ex definitionibus an- liquorum,quae non sunt bonae. Secundo, ex eo quod difficile inueniemus aliam definitionem,eo quod motus non possit sub alio genere constitui, quam sub genere actus,ut dictum est. Citat autem aliorum definitiones. quidam enim motum alteritatem esse dicebant: quidam inaequalitatem:quidam non ens: sed nullus ex
his bene dicebat,quod tripliciter probat.
Primo, quia inueniemus alteritatem, inaequalitatem non eris,
ubi tamen est motus Vbi tu aduerte,quod ista ratio procedit,ac si illi nihil aliud dixissent motum, nisi aut alteritatem, aut inaequalitatem, aut non ens, quod an verum sit, parum refert: sat sit id imist supponere. Sed nec mutatio,aut ad haec. Text i 3. Titur secunda ratione ex parte terminorum, ad quos motus tendunt, quia non potest esse motus, quin id,quod motum
est sit alterum,aut inaequale,aut non ens,quia motus tendunt ali quando ad simile, ad aequale,aut ad ens. Tertia ratio est ex terminis a quibus non enim omnes motus ab inaequali, aut ab altero,aut a non ente procedunt,sed ab oppostis non ergo perista motum definiri oportuit. Rationes hae non sunt admodum efficaces, & solui ab aduers xiis possunt. Dicent enim motum alteritatem ,& inaequalitatem esse,quia quod mouetur,secundum unam formam aliter, & aliter se habet,quia illa in fluxu est. subdit Arist. Causam, quare isti esse non ens motum existimabant, nempe quia erat indeterminatum quid,cum nec substantia,nec quale, nec aliquid ex his sit, ob id in coordinatione indeterminatorum ipsium ponebant. Fuit enim diuisio praedicamentorum Pythagorica in duas par-
tet,& in una entia, & determinatae naturae ponebat,in altera non entia,& indeterminata: entium erat ista finitum , impari unum, extrum masculinum, quiescens,rectum,lumen, bonum,quadra-
267쪽
tum. Non entium coordinatio erat ista infinitum, par,multa, sinistrum, foemininum, motum, curuum, tenebrae, malum, altera parte longius,sic ponit Arist. lib. 1.Metaph. c. s. Vide igitur, qu modo motum in coordinatione indeterminatorum construentes, ipsum esse non ens ponebam &inaequalitatem,& alteri tatem. Cur autem videatur. Trat. I
SVbdit adhuc ratione, cur naturae indeterminatae visus sit istis
motus: haec autem crat causa: quia nec potentiam esse motum comperiebant,cum qui potentia Iolum sunt,non moueantur,nec actum esse, quia quae actu sunt , iam non mouentur, quod enim quantum est, non mouetur,ad quantitatem,nec reliqua,quae actu sunt: ob id igitur,cum nec actus, nec potentia sit, non ens est, Ninter indeterminata computandus usus est . Et motus actus quidem .s Text. Is .
ARist. vero non esse indeterminatum motum docet, quamuis enim non sit actus perfectus, nec sit potentia pura, est actus imperfectus,qui partem potentiae, pariem habet actus: & quamuis talis actus dissicilis sit cognitu, veto tamen est. Reddit autem causam, quare motus sit actus impellectus, nempe, quia cns inpotentia, cuius actus ipse motus est,impeisectum quid est. Sed obiicies, hoc pacto quaelibet forma substantialis esset im- obiectio. perfectus actus,quia est materiae imperfectae. Respondetur sensum Arist. esse, actum hunc, ta motum, esse Sol
imperiectum, quia id possibile, quod pet talem actum fit in actu
imperfectum est & inconsummatum , ita ut non sumat solum possibile, seu ens in potentia, sed simul cum ipso motu, puta calefaciens,frigefiens : talia enim cntia actu imperfecta sunt, cum nondum terminum attigerint: ergo Q ips actus, pura motus imperfecti sunt. et i Mouetur autem & moue's. Textiis.
Ariis mρdis hic textus, & connecti antecedentibus de exponi solet. Crediderim sensum esse, ut Arist.velit explicare cuius subiecti sit motus actus , & quia intendit docere, quod per se
est actus mobilis,ut mobile est,praesapponit,quod movens etiam ' mouetur,sed non qua ratione mouens est, nisi per accidens: ut au
tem mobile est, per se mouetur. li
Explicat igitur, quod movens sit hoc quod mouendo an ea 2 i
268쪽
tur,& quomodo per accidens, ut tale est, moueatur. Dicit illud mouens mouendo moueri,quod aptum est moueri,quod propter mouentia immaterialia dicitur, quae cum non sint apta moueri, nec in potentia ad motum, mouent,sed non mouentur. Addit autem quod ista,quae moueri sunt apta quando non inouentur, dicuntur quiescere: non moueri enim in his, quae in potentia sunt ad motum,quiescere est. Haec autem verba existimo fetasum hunc facere . quod illud agens mouendo mouetur, quod uere , & quod quiescere est aptuin,& hoc est propter coelos, qui moueot aliqua lo alterando,&non alterantur licet enim localiter moueatur, non tamen omni motu moventur,sicut omni motu movent: ecce igitur, quid mouens sit,quod mouendo moueatur.
Explicat modo, quomodo per accidens moueatur, Ac non per se: quia mouens,ut mouens solum agit in aliquod mobile, ut tale,& sic agere mouere est: at quia non agit, nisi tangendo ipsum mobile, hinc ratione tactus prouenit, quod moueatur. Cum igitur movens,ut mouens non moueatur,fit ut motus sit per se actus
mobilis,& si est mouentis,id est per accidens, & ut ipsum moues mobile est. Omnes fere hic existi ant esse nouam aliam definitionem motus hanc: motus est actus mobilis, ut mobile est, sed profect Amihi non placet,imo dico Aristo. solum hic concludere,quod est motus in mobili,ut in subiecto. Praeterea quia si illa esset, estniatio esset mala:quia motus etiam est actus agentis,& mouentis, ut mouens est, & est in potentia activa solum : ergo hic docemur, motum esse actum mobilis, ut iubiecti: & tota expositio huius
textus est consideranda. . Accidit autem hoc tactu. Text.I . T Sta priora verba sunt continuanda cum superioribus ut cum iui- lxerit motum esse in mobili,dicat modo , quod petaccidens es in motivo, de mouente, quatenus tactu agendo patitur. Nec intelligas quod idem motus est tunc in mobili,& in movete, quod per accidens mouetur:sunt enim duo diuersi, ut cum ferrum canc lens agit in aquam, alio motu movetur aqua, puta calefictione, alio ferrum, puta stis ictione, ut alibi dicendum est. i Statim subdit rationem quare mouens, ut mouens non moueretur,nempe,quia mouens,ut tale,semper est in actu secun sum ali quam formam,aut hanc,i. substantialem, aut talem se qualitatem, ut tantam,i.quantitatem,quaeso a est principium in vi cum mouens
269쪽
nnouens mouet: mobile vero est in potentia ad talem formam: sed motus est actus existentis in potentia: est ergo ipsius mobilis. Maiorem ostendit exemplo: nomo actu facit ex homine inpotentia, homine. mi similiter calidum in actu facit ex potentia calido, calidum actu.Obserua verbum illud moueatur legendum active moueat.
Et quod dubitatur. Texr i g. EX pridictis dicit solutum esse dubium, nempe motum esse inmobili, ut in subiecto quod declarat motus, inquit, est a saeus huius ab hoc,id est,motus duo habet in se: est quidem actus, sed ab uno procedit, ut a principio: in altero recipitur,ut in subiecto mouentis est actus tanquam principij: mobilis veto ut subiecti.
Ex quo insertur via una esste actum viriosque, nempe mouentis, di moti, sed ratione diuersum: nam potentia mouentis, & moti diue a esst: mouentis enim potentia est posse mouere, & ac tua: moti ve:o posse moueri, & passiua: Ille igitur actus, ut per eum mouens,quod poterat mouere, mouet,actio est, ut vero per ipsummotum n uetur, pallio est, tamen re unus a stus esst, licet ratio,
ordo duplex sit, sicut idem es spacium duorum ad unum,& unius ag duo,ratio diuersa est , nam duorum ad unum dupla est proportio,vnius vero ad duo, subdupla: similiter idem est,spacium accliue,id est,sursiam,& decliue,id est, deorsum, sed ratio diuersa: ita idem modus,& actus mouetitis, & moti,sed ratio diuersa ex pa re illius actio est,ex parie vero huius, puta moti,passio. Habet autem dubitationem rationalem. Text.I'. C; c. id quod dixerat, nempe eundem esse actum agentis, & i. alie patientis, modo logice pro utraque parte probabiliterque disputat Primo probat,quod non sit unus actus utriusque, duplici ratione, Prior est, agentis actus est actio ; patientii aetus passio est: scd actio, & pallio non sunt idem, nec ipsum agens, nec Phtiens: ergo non est unus utriusque actus.
Secunda: finis,& essectus actionis est alius a fine pastionis: ergo non sunt idem actus, antecedens patet, finis enim,& esse tum a istionis est factu ipsum finis vero passionis est eis eius, id est, receptum di heri aure in f quin a recepto: ergo non est idem actus.
Cum igitur utraque sint motus. .
270쪽
vel actio in agente, passio in patientdvel econtra actio in patien- te,passio in agente, quorum nullum fieri potest. Axiit non explicat primam membrum,quod ut rque sit in agente quia superius probatum est motum in mobili este, saltem unum motum in eo esse, si duo sunt motu S. Quartum vero excludit,ut exponit Themist nempe quod pas sio in agente,actio sit in patiente.Tune,inquit,erit aequinocatio in nomine,ut actionem pro passione,& econtra sumamus. Quod si tertium membrum sumamus, quod actio sit in agente,& passio in patiente, id etiam non poteti esse, & probat unico argumento. Si actio est in agente,cum actio sit motus sicut pa
so,motuu erit in agente:ergo omne agens mouetur,quod falsum est,ut diximus, quod non omne agens mouetur. Cum autem motum habeat, sequetur quod aliquid habens motum non mouetur,quod impos bile est, sicut quod habeat aliquid albedinem,&non sit album. Si autem utraque in moto sunt. SEcundum membrum, quod restabat, nempe quod uterque a-etus sit in mobili impugnat dupliciter Primo, quod actus alicuius non erit in ipse: actio enim,quae agentis a tus est, non erit in agente, quod absurdum videtur. Secundo, quod unum mouebitur duobus motibus tendentibus ad unam formam,puta mota actionis & motu passionis. Et nota, quod dicit unius, &ad unam formam: quia duobus motibus secundum diuersas formas potest unicum subiectum moueri,ut sanarionis,& calefactionis motu. praeterea duo subiecta duobus motib. ad unam specie formam tendentibus ut duabus calefactionibus moueri possunt: at unum subiectum, & secundum unam formam numero, moueri duobus motibus fieri nequi imon igitur actio & passio si in mobili sunt duo motus esse pollunt. At irrationabile est duorum specie J Tetum redit ad impugnandum hoc, quod non sit unus actus, probat multipliciter. Primo: luia diuersorum unus esset actus, pura agentis & patientis,quae diuersa sunt. . Secundo, si visus est actus actio,& passio, docere acti',oc disciplina erunt idem. Tertio,idem etsi agete & pati,docere & discere. Quatio, docens erit discens, & discens docens, & agens pab'tiens,& econtra, in unus sit actus utriusque.
Aduertendum est autem, quod rationes superiores, quibus probauit non esis: du anotus actionem & passionem,sunt vere,